Codice Farrattini. 2) Corpo

Codice Farrattini. 2) Corpo

Vai a: Rubriche ed Indici

S T (1) A T V :

T A C I V I :

T A T I S

A M E R (2) I AE

Note a margine
(1) De mater. Statut. late scribent in .l. omnes populi .ff. de instit. et iur. et per Canon. in cap. Ecc. SS. Mariae de constit Alberic. tract. de statut. Mascard. qq. in mater. stat.
Civitatis appellatione quid contineatur vid. Bartol. Alciat. Rebof.(?) et scrib. in l. inl.(?) appellat. .ff. de verb. signific. et ad esse Civitatis nunquid hodie requiratur Episcopus. vid. Bald. in l. si aliquam .ff. de offic. proc. vid. late per Steph. Grat. lib. 2. cap. 29J. discept. for.
(2) Vid. apud M. Tull. in orat. pro Sext. Roscio nostro de laudibus ipsius Civitatis ubi quod municipium fuerit, et iura municipalia habuerit: quid vero sit municipium; et quid iura municipalia vid. Sigon. de Ant. iur. Ital. lib. 2. cap. vj. et seg. et ex quibus Civitas nobilis dici possit vid. l. J. .ff. de cens. cum ib. not.
(S.N.) Add. istae statuta servanda esse in Castris ipsius Civitatis licet de facto non obedirent Civitati. vid. Paul. de Castr(?) consil. I7I. lib. j

Peccare maxime is, qui Civitatis iura, et statuta, in qua natus, et altus est, quasi pacta, et conventa subvertens videtur secund. Socrat. apud Platon. in Crito vel de eoque agendum, qui neque coactus cum civilibus inire, neque deceptus neque ad breve tempus deliberare ad haec eligenda est compulsus sed toto tempore vitae deliberare licuit, quo infra tempore licuit discedere si conventiones iustae vitae non fuissent. vid. ib.

Et Praemittas, ut inquirit M. T. in oratione pro Aulo Cluentio: nihil indignius in ea Civitate, quae legibus teneatur, quam à legibus ipsis discedere: Hoc nam vinculum est huius dignitatis, qua fruimur in Rep. hoc fundamentum libertatis, hic fons aequitatis, mens, et animus, et consilium et sententia Civitatis posita est in legibus ut corpora nostra sine mente sic Civitas sine lege suis partibus, ut nervis, ac sanguine, et membris uti non posse legum ministros esse magistratos, legum interpretes iudices legum denique omnes servos esse, ut liberi esse possimus; et ib. paulo infer. Interea quidem per Deos immortales (dicit id. M.T.) quoniam omnia commoda nostra, iura, libertatem, salutem denique legibus obtinemus, à legibus non recedamus:

Ac nisi legibus, et statutis animi pro bono Civium mulcentur ad bene quieteque vivendum, qui oderint peccare virtutis amore, quae in ipsis statutis, ac legibus relucet, et mali formidine poenae quae eisdem infligitur à sceleribus coercentur, praeterea ut Cives mutuo se ament, rixas ac discordias fugiant leges, ac constitutiones, et ipsa statuta faciunt, in quibus invicem ad se diligendum hortantur, et simul secundum easdem leges, et statuta vivendum compelluntur: his profecto phidibus(?) Orpheus mollisse (sic) tigres indomitosque leones dicitur histeque dictus Amphion movere saxa ut pulchre Horat. in Poetica.
Silvestres (sic) homines sacer, interpresque Deorum
Caedibus, et victu foedo deterruit Orpheus,
Dictus ob hoc lenire tigres, rapidosque leones,
Dictus, et Amphion Thebanae conditor arcis,
Saxa movere sono testudinis, et praece blanda
Ducere quo vellet, fuit haec sapientia quondam
Publica privatis secernere, sacra prophanis,
Concubitu prohibere vago, dare iura maritis,
Oppida moliri, leges incidere ligno.
Et profecto (ut eiusdem M.T. Cic. pro P. Sexto (?) verbis utar) quis ignorat ita naturam rerum tulisse ut quaedam tepore homines nondum neque naturali, neque Civili iure descripto, fusi per agros, ac dispersi vagarentur, tantumque haberent, quantum manu ac viribus per caedem, ac vulnera aut eripere (?) aut retinere potuissent. qui igitur primi virtute, ac consilio praestanti extiterunt, ij perspecto genere humanae docilitatis, atque ingenij dissipatos in unum locum congregarunt, eosque ex feritate illa ad justitiam, atque ad mansuetudinem traduxerunt, tum res ad communem utilitatem continentes quas publicas appellamus, tum conventicula hominum, quae postea Civitates nominatae sunt, tum domicilia coniuncta, quas urbes dicimus invento divino, et humano iure moenibus sepserunt; et huiusmodi Principium fuit urbis nostrae.

P R O E M I V M

In (1) Dei nomine Amen. Incipit Proemium Statuti Civitatis Ameriae. Quis non dubitat ab ipso mundi principio in singulis civitatibus diversos fuisse mores (2), variam hominum vitam atque leges multiplices extitisse? Si veterum commenta intueamur, et sancita priscorum, quae Solonis scripta constant Atheniensibus, quae Num. Pompil. Romanis suis, collapsa vetustatibus obliturata (sic) sunt (3). Videmus enim post illa cuncta fere mutata temporibus, et alia in aetate alia placuisse (4). Nec mirum cum mundus ipse à rerum motu ducatur, et vertat singula per rapidos dies . Nos itaque Angelus Jacobi de Cerachinis legum doct. Hermandus Petrifranc. Jacobus Rodi (sic) Jo: Nicolai, Jo: Francisci Petruccioli, Paulus Antonij, Paulus Viti (sic), Evangelista Archangeli Bartorelli, Stephanutius Jacobi, et Lucas Petruccioli de Ameria ex decreto generalis concionis Populi Civitatis Ameriae, aucthoritateque nobis exhibita ad reformationem Statuti ipsius Civitatis: ut quae in ipsis resecanda sunt abscindantur, et quae adijcienda adijciantur, veluti temporum conditio, Fortunarum Civitatis Ameriae, et hominum consulere, et hortari videtur. ne quid in illis superfluum reperiatur, neque deficiens necessarium recondatur, sedulo nanque studio intendentes (5), statutaque ipsa vigili attentione perlegimus, et omnia, quae probanda essent probanda (cancellato) probaremus, et tollenda abijceremus , et pariter adderemus adijcienda in quantum nobis divino munere consilij, ac luminis pro universo Reip. commodo, et decore prestaretur. Ad quod quidem onus (6) non gregarium, sed singulare in bonum aequumque regimen Civitatis multiplex dies, noctesque cura sollicitata ad illa quae recta mente subimus sub praesidio, et gloria omnipotentis Dei: cuius imperio virtus imperat, servit effectus: prorsus depulsis à nobis illis quatuor hostibus, mortalium mentes plerumque in discrimen iniustitiae deducentibus, quos sapientes et vulgus pari sententia (7), Amorem, Odium, Formidinem, munus appellant (8). Quae statuti Capitula cum suis rubricis de Justitia, de vivendi disciplina inferius annotatis antequam modo aliquo celebrentur, et observentur per D.num Potestatem, et Officiales Civitatis Ameriae (9), roborari debeant, et confirmari iuxta seriem Constitutionum Provinciae per Reverendissimum Dominum d.num Legatum Apostolicae sedis, aut d.num Rectorem Patrimonij cuius regimine Civitas Ameriae (10), eiusque comitatus, et districtus sub fidelitate, et devotione S. R. Ecclesiae gubernetur.

Note a margine
(S.N.) Add. huiusmodi stat. ob invocat. nominis Dei dici in forma probanti iuncta observantia, et usu in iudic. vol. statut. de quo vid. in una Amerina succession. I5 Januarij I593. coram Penia.
(1) Quod in initio cuiuslibet operis sit invocandum nomen vid. Plat. relatum à Caelio Rod. tom.j. in princ. lect. antiq. an vero instr. ob omissionem invocationis nominis Dei vitientur. vid. late per DD. in rubr. ff. de nov. Oper. nunciat. Card. de Crass. in suo tractatu de except. exceptione xix. vers. et deveniendo ad p.rem n°.5. et seqq: et quae attuli in annot. Magnis Surd. consil. I87.n°.2. et I4. lib. 2. et Plato lib. 4. de. ll. in exord. ipsarum legum inquit Deum in primis ad Civitatis constitutionem invocemus qui utinam audiat exaudi esse (?) propitius benignus nobis adveniat una nobiscum civitates, et leges exornaturus. Poeta vero in Fido Pastore act.j. scen. j.
Chi ben comincia hà la metà dell'opra.
Ne si comincia ben se non dal Cielo.
Et act.3. scen. 5. ad fin vo prima
Girmene al tempio à venerar gli Dei
Che fortunato fin non può sortire
Se non la scorge il Ciel, mortal Impresa.
Et alius Poeta:
E 'n somma fra mortali è vana ogn'opra
Se non la informa il gran motor di sopra.
(2) Nota differentiam Reip. et Religionis alia Reip. ratio, haec est sua cuique genti, illa multis atque adeo toti orbi terrarum communis; illa ab hominibus constituitur, hominumque iudicio diversis pro temporum (annullato) ratione temporum legibus, et institutis temperatur haec vero divinitus constituta certas habet leges, et immobiles, quas nulli (religio inquam (?)) neque homini neque populo ac ne omnibus quidem simul abrogare antiquare, et mutare licet, quod si quis conetur, merito impius sacrilegus habeatur. Non mirum si varia, quia Statut. et leges exiguum quid agelli, vel fortunarum vel iuris personarum, vel denique vitam hanc fluxam, et momentaneam tractant; Religio animarum aeternam salutem, et beatitudinem quae cum non casu cogitatione, quam sensu percipi, nec humana, neque angelica mente comprehendi posset, necesse ideo fuit Deum hominis naturam assumere, tutorem verae iustitiae, quae religione, cultuque Dei maxime continetur nobis fieri, qui nec cultura scriptorum quidem relinquit, verbis modo narravit, quae voluit, idque partim promiscuae multitudini partim delectis à se Apostolis, quibus datum nosce misteria regni Dei, nec ij omnia perceperunt donec eis aperuit sensum, et implevit spiritu Sancto quo magistri intellexerunt omnia, et coeteris hominibus partim viva voce partim hijs providerunt.
(3) Extat tantum aliquid Solon. in .l. fin. .ff. fin. reg. vid. Pluthar. in vit. Numae et Solon. ubi eorum sancita legunt.
(4) Ideo nihil firmum sub sole, unde Anacharsis ll. solas araneas nuncupabat.
(5) Quod in condendis, vel reformandis statutis requiratur diligens examinatio et consilium. vid. Semp. Rebuff. in Proem. concord. in verb. meditari et in reg. Auth. Habita in verbo examinatione .C. ne (?) fil. per patrem. vid. Bull. fel. record. Greg. xiij super confirm. stat. urbis.
(6) Caeterum in novis legibus condendis quae sint servanda habes bene animadversum in princ. instit. de Codic. in Princ. ubi not. inquiri constituentis aucthoritatem assensus populi; prudentum et sapientum consilium et utilitatem inde perventuram; caeterum mutationes ll. et statutorum crebro fieri an expediant. vid. Arist. in libris politicorum et D. Bernardum ad Eugen. in lib. de consideratione.
(7) Vid. in c. j. de sent. et re jud. lib. 6.
(8) Ordo maxime in his desideratur de quo vid. not. in l. j. et tot. tit.C. de vet. iur. enucleand.
(9) Vid. Const. Aegid. lib. 2. cap. 38.
nam licet Civitates, et populi possint facere Statuta absque aucthoritate superioris ex communi fallit tantum ut dicit Rot. decis. 780. n°. 3. part. j. divers. in populis immediate subiectis Ecc. Romanae. ubi vid.
Add. quod infrascripta statuta indigentia confirmatione superioris non possunt revocari sine eius consensu. vid. Dec. consil. 262. col. fin. seq. Bellon. consil. 38. n°. 9. sequit. Crescent. decis. j. alias I86. n°. 2. et seq. tit. de pact. ubi late quanto statuentes valeant actum confirmatum à sede Apostolica revocare * limita tantum (?) ea quae dixi ut revocari non possint statuta confirmata à Principe circa statuta, quae concernunt solam utilitatem Civium ut in materia successionis, quia illa possunt reformare Cives etiam in Consulto Pontif. vid. Menoch. lib. 6. consil. 548. per tot. quid vero si statutorum confirmatio habeat clausulam decreti irritantem. vid. ib. Menoch. n°. p°. vid. semper Cephal. consil. 38°. lib. p°. Surd. consil. 58. n°. 20. et seq.
Jmmo quod non possit allegari non esse in usu, nisi ipsius superioris probata scientia, et patientia vid. Zabar. in proem. clem. §. fin. n. 2. Grammat. consil. j. post decis. n°...(puntini)

L I B E R .I.

De regimine Civitatis. R. I.

Civitatem (1) nostram, ipsiusque territorium, et districtum, desiderantes sub regimine laudabili gubernari, ordinamus, quod ipsa Civitas, et districtus, et territorium per Potestatem nominandum, et eligendum ad regimen supradictum per Communitatem Civitatis Ameriae, et confirmandum per d.num N. S. Pont. (2) vel d.num N. Legatum, vel alium iurisditionem habentem, gubernentur, regantur, et protegantur, ita quod ipse Potestas ad praedicta deputatus, vel nominatus, vel in posterum deputandus, et nominandus sit, et habeatur pro legitimo officiali habeatur, dummodo suprascripta, et infrascripta capitula (3) Statuti debeat observare.

Note a margine
(S.N.) Praemittas huiusmodi statuta non ligare clericos in casu quantumvis ius favorabili nisi eis uti velint q. vid. lat. per Surd. consil. 30J. n°. I4 et seqq. n°.24 et id. Surd. consil. 560. n°.4. Rot. in recentiss. p. 2. decis. ccxxviij.
(1) Civitas est universitatis species, de qua vid. Losaeum (?) in suo tract. de iur. un. p. j. c. 2. n°.I3 et seqq. ubi de civitatis essentia et requisita, et differentia in Provincia, Castro, villa oppido etc. et an privata E.po desinat dici Civitas; et Civitatibus dignitate episcopali decoratis usque ad num. 33. ubi vid.
(2) Add. nunquid iste Rector Potestas, vel officialis dicatur Papae officialis, ita ut per Extravag. Matthaeus de Laeret. excommunicari non possit. vid. Navar. in consil. I9. lib. I9. Rodr. in sum. lib. j. c. 76. conclus. 6. ubi quod non, et possint, Rectores, et officiales huiusmodi excommunicari ab Episcopis.
(3) Etiam si reperiantur contraria d.a capit. constitutionibus Aegidianis, quia illae constitutiones non habent locum ubi adsunt statuta particularia. vid. Rot. decis. 330. part. 2. divers. Onded. cons. I3. n°.ij. I4 et 58 Tob. (?) Non. consil. I5. Rol. de lucr. dot. q. 85. Amat. in decis. March. decis. 2. per tot.
Add. etiam quod statuta infrascripta dicuntur ius Curie Civitatis Ameriae, quibus cum testatores (?) voluisse se conformare, quia illa sunt sibi nova, et secundum illa vixerunt praesumendum est. Rot. decis. 775. n°.6°. libr. j. divers. Surd. concil. 460. n°. I0. lib. 4.

De (1) iuramento Potestatis R. II.

Potestas Civitatis Ameriae ea die, qua venerit in ipsam Civitatem, antequam descendat de equo, et intret palatium in Platea (2) ante Palatium Communis debeat, et teneatur fidem facere legitime de ipsius electione, et iurare, et promittere debeat in forma infrascripta, et Notarius Cancellariae debeat legere, et computare secundum infrascriptam formam, et ipse Potestas debeat promittere (3), et iurare .d. Notario recipienti nomine Communis Ameriae, et eorum quorum intererit, et inde idem Notarius scribere publicum instrumentum: cuius iuramenti, et promissionis tenor talis est.
In Dei nomine Amen. Vos (4) d.ne Potestas Civitatis Ameriae ad honorem, et reverentiam Omnipotentis Dei, et Gloriosae Beatae Mariae, et Beatorum Apostolorum Petri, et Pauli, et Beatorum Martirum Firminae et Olimpiadis Capitum, et ducum Civitatis Ameriae, et Sanctorum , et Sanctarum Dei, et ad Reverentiam, et Fidelitatem S. R. Ecc. et D. N. Eugenij Papae iiij, et R.mi Patris, et d.ni .d. Apost. S. Legati dignissimi, et ad honorem vestrae personae et ad Statum pacificum, et tranquillum Civitatis Ameriae, et Communis ipsius iurabitis ad (5) S. Dei Evangelia corporaliter tacto libro, regere, salvare, in franchiam (sic), et libertatem Civitatem, et districtum Ameriae, et etiam subtracta recuperare pro posse, et etiam augumentare iurisditionem, et iura ipsius Civitatis manutenere, Episcopatum Ecclesias, et monasteria, loca religiosa, et religiosarum personarum d. Civitatis, et districtus, defendere, et manutere (sic), et officium Antianorum Populi dictae Civitatis, et in suo iure quamlibet specialem personam (6) servare et servari facere praesens statutum in qualibet parte sui, et omnia, et singula eius Capitula, reformationes, ordinamenta facta, et facienda secundum formam statuti, et ubi non esset statutum, ordinamentum, et reformatio procedere de similibus ad similia ad statutum, ordinamentum, et reformationem, et ubi non esset simile procedere secundum iura (7) communis: Credentias vobis impositas, et imponendas, tenere iurabitis, et facere iustitiam plenam procuratoribus piorum locorum, viduis, pupillis, et orphanis sine figura iudicij, cuilibet in suo gradu, et omnes (8) defendere (9), ne potentioribus opprimantur, et successorem vestrum iuvari facere ad statutum (sic) clausum, antequam descendat de equo, vel intret palatium, in platea, et in hac forma; et esse contentus (10) salario vobis concesso, et plus non petere, per vos vel alium, nec pati quod proponatur in Concilio quod aliud salarium fiat, vel domum, vel aliquid aliud aliquo quaesito colore, vel causa vobis vel alteri personae pro vobis, vel alicui vestro officiali, vel familiari detur de pecunia communis, et si offerantur non recipere, vl recipi permittere, et si recipietis ultra dictum salarium vestrum, vel recipi permiseritis tempore vestri Sindicatus illum quod ultra vestrum salarium datum, vel receptum fuerit restitueritis in duplum communi praedicto, et ex nunc omni iuri vobis acquisito renunciabitis. Jurabitis non acceptare aliquod officium , seu electionem, quae de vobis fieret in dicta Civitate tempore vestri regiminis, et inquirere, et punire, si aliquid apparuerit arrengasse, et dixisse, vel ordinasse quod aliquid in pecunia (11) numerata, vel aliquid aliud vestro praedecessori, vel vobis alicui alij in anno proxime elapso, et tempore vestri regiminis ultra salarium ultra praedictam formam daretur de pecunia dicti Communis contra formam statuti dictae Civitatis. Jurabitis non petere, nec procurare per vos, vel aliquem, Sindicatum, vos, vel aliquis ex vestris officialibus infra tempus vestri regiminis, et non dabitis licentiam alicui exbandito Communis quod intret Civitatem Ameriae, vel districtum, nec moretur in eis; opponetis vos in quantum poteritis (12), quod nullus processus, vel sententia, nec exbandimentum occasione alicuius maleficij, vel delicti facti, vel factus, vel lata, vel ferenda suspendatur, vel differatur in perpetuum, vel ad tempus, vel quod tollatur in totum, vel in partem, vel terminus solutionis prorogetur ad tempus, nisi secundum formam statuti (13) Civitatis Ameriae, et ordinamentorum communis, et Populi Civitatis praedictae, et stare cum omnibus vestris officialibus post depositionem (14) vestri officij extra Palatia, et domos dicti Communis, et stare in consueto hospitio, vel aliqua Ecclesia dictae Civitatis ad reddendum rationem vestrae, et officialium vestrorum administrationis secundum formam statuti Civitatis praedictae: et non ire pro aliqua ambasiata (15), nisi aliud deliberaretur in Concilio generali ubi obtineretur per duas partes consiliariorum dicti Concilij: et non recipere, nec petere aliquod arbitrium nisi per hoc statutum concessum: cum effectu et pro posse contra hereticos procedere (16) iuxta constitutiones Papales, et imperiales editas contra hereticam pravitatem: nec etiam vos, et vestra familia audeat corrumpere aliquem officialem Civitatis praedictae, in quantum sciveritis, et poteritis punire, et manifestare in publica concione secundum formam statuti: (17) Et omnia alia , et singula ad officium Potestariae pertinentia secundum formam praesentium statutorum attendere, et observare specialiter, et generaliter, ac si de verbo ad verbum vobis specificata essent, et pro specificatis habentes, iuratis, et promittitis, servabitis ("v" corretta), et facietis à vestris officialibus, et familiaribus integre observari bona fine, sine fraude nullo salvo, vel alio aliquo reservato, sic Deus vos adiuvet ad S. Dei Evangelia; et si contra feceritis in aliqua parte statuti praedicti, vel aliorum statutorum Civitatis praedictae in poenam xxv florenorum auri noveritis penitus incursurum vice qualibet.

Note a margine
(1) Caveas ne deferatur per potestatem huiusmodi iuramenti in die feriato. de quo vid. Ferrat. caut. 3. et alios relat. per Jo: Bottae consol. 59. n°. 28. Secund. istrumentos: sed contrar. ten. moderni robin.(?) in suo tract. de absol. iuram. lib. 4. cas. 8. quem vid. vid. infra lib. 3. rubr. 24.
(S.N.) Vid. Aegid. lib.2. c. j.
(2) Quod iudex, et potestas puniri valeat si extra palatium habitet in domo privata. vid. Stephan. Grat. in decis. March. decis. II3. n°. I2. per text. in.l. nulli C. de offic. rector. provinc. et l. 3. .C. de dignit. lib. I2. ubi vid.
Et quod recte palatia appellentur omnia quae in Civitatibus sunt publica quod praesidibus, et provinciarum, et rectoribus earum. vid. text. in l. nulli. C. de offic. rector. provinc. vid. mult. per Castald. in suo tract. de Imperat. q. 86. ubi late an alterius habitat. quam Papae, et Imperat. conveniat nomen Palatij. (In alto, nella pagina seguente)
(3) Vid. Mancin. in tract. de iuram. in princ. Mastr. de magistr. lib. 2. c. 2. n°. 47. et seqq. multis. ubi n°.5I. quod est receptum de consuetudine totius orbis. post font. de pact. nupt. Claus. 4. glos. I0. p. j.
(S.N.) Vid. Borell. de Magistr. edict. lib. j. c. xiiij. ubi de iuramento a magistratibus praestando.
(S.N.) Quod quilibet officialis teneatur iurare in principio sui officij. habes text. cum ib. not. per DD. in auth. iusiurandum quod praestatur ab his etc. coll. 2. Jo: Andr. in cap. j. de his qui fiunt à maior. part. Castrens. consil. 467. n°. 5. in fin. lib. 2. Plato quoque lib. xij. de .ll. iurare iudices iudicaturos voluit ib. lege igitur statuat iudicaturum iudicem iurare, atque eos etiam qui Reip. magistrat. suffragijs constituent. et add. hodie ultra contenta in presenti stat. teneri officiales praestare iuram. sup. observatione Bullae fel. record. Clem. viij sup. bono reg. communitatum.
(4) Nunquid per Procuratorem iurare poterit habens ad hoc speciale mandatum. quod sic. l. iusiurandum .§. fin. ff. de iusiur. cum ib. notat.
(5) Quid si extet consuetudo in contrarium. vid. Abb. in cap. et si repertus. (?) n° I0 de iur. iur. in cap. laudabilem n°.3. extra de prig. (?) et malef. vid. eund. in cap. j. n°.2J de iuram. cal. et quid si super alio libro quam super Evangelijs Guid. Pap. decis. xj. in fin.
(6) Vid. Roman. consil. 332. in proposito casu ubi Apost. conc. in vers. punire vid. mult. per Ill.mum Cardin. Tuschum tom. 4. Conclus. iur. conclus. 393. iudices omnes regulariter tenentur iurare.
(7) Advertas huiusmodi statuta solum laicorum comprehendi, et ideo dum dicitur de iura communi intelligitur prius de civili, cum laici non puniantur per canonis dispositionem nisi de eis expressim fiat mentio. Caes: de Grass. decis. I66. al. 2. n°.I5. de sepultur. limita tantum in ordinat. si lis vertatur inter laicos coram iudice Ecc.co Achill. de Grass. decis. 52. alias p.a n°. 4. de offic. deleg. ulterius adde pro iure communi intelligi Constitutiones dominantis,(?) et sic ius Canon. cum Civitas Ameriae subdatur Ecc.ae Romanae pro ea, quae luculenter tradit M. Anton. Peregrin. decis. j. post Rom. consil. 2I5. Corn. consil. I5J. lib. 3. Cacc. lup.(?) in repet. omnes populi n°. 9 C. de iust. et iur. Socin. Sen. consil. 85. in p°. Rimin. sen. consil. 9. in princ. Gozad. (?) cons. 72. in fin. Menoch. consil. 3I4. n°. 29. lib. 4. Peregr. consil. 63. lib. p°.
(8) Quod si non faciet etiam in foro animae tenetur ad restitutionem ultra periurium cum faciat contra legem iustitiae commutativae. vid. Covar.(?) ad reg. peccatum part. 2. §. 3. n°.5. fac. etiam not. per D. Hieron. in commentar. supra Hierem. cap. 22 et 23. q.5. can. 22. regum offitium.
(9) Vid.infra lib. 3. rubr. 58.
(10) An vero datum iudici ultra d.um salarium possit repeti etiam si datum fuerit, ut iustitiam faciat vid. omnino Can. ad reg. peccatum part. 2. §. iij. in princ. et Bull. Greg. xiij de dat. et recept. cum ib. adnot.
(S.N.) Adde consuetudines approbatas etc. infr. eod. lib. rubr.viij prope fin. de simil. vid. infra lib.4. rubr.6.
Add. pulchrum allat. à M. T. lib. 3. offic. scil. à die prestiti iuramenti huius ponere potestatem, et iudicem personam amici, cum induit (?) iudicis, ut neq. contra Remp. neque contra iusiurandum, ac fidem amici sui causa; vir bonus faciet, ac tantum amicitiae dabit, ut veram amici causam esse malit, ut perorandae litis semper quoad per .ll. liceat ac commodet (?) etc. Aegiptiorum Reges iuxta regionis illius consueudinem ad iusiurandum iudices adigebant, ut etiam, si quid Rex iuberet eos iudicare quod iustum non esset, ne iudicarent, Tanti referre putabant , ut populus iustos haberet iudices, Porro inquirit (?) refer. Manut. lib. 3. apoph. 26. potentiae (?) faerociaeque regiae opposita est iusiurandi religio, quod adactum videri non poterat, cum ab ipsis regibus exigeretur.
(11) Vid. infra hoc eod. lib. J. rubr. 4. cum ibi adnot. Mastrill. de magistr. lib. J. c. xxj. n°. 9 et seqq.
(12) Obligatur etiam ultra iuramentum ratione publicae utilitatis, iurare ne delicta remaneant impunita Calder. consil. 93. in fin. alias .3. de offic. ordin. alias punitur ut ibi quem vid. nec sufficit si iudex alias bonus, et sanctus sit cum subditorum excessus non punit quia nihilominus punietur a Deo. cap. licet.Heli ... vid Mastrill. de magist. lib. 3. c. 7. n°. 8 cum pluribus segg.
(13) Utrum iudicium fieri debeat per leges scriptas vid. Dionis. Carthus. lib. 3. de fide Orthod. art. 117. ubi inquit. .ll. non posse omnes casus comprehendere, de quibus iudicare oportet, et ideo non secundum litteram semper iudicandum.
(14) Quae depositio, seu finis officij regulariter durat usque ad adventum successoris .l. meminisse ubi Bartol. et Bald. .ff. de offic. procons. late Surd. Consil. 57. n° I0.
(15) Nam pluribus intentus non est ad singula sensus (?) neque pluribus implicatus officialis distrahit se à munere suo, quod requirit totum hominem, nam ars est artium cura, et regimen populorum, unde illud, non oportet totam noctem dormire, cui sunt commissae curae populorum.
(16) Vid. cap. abolendam .§. statuimus extra haeret. et in cap. ut officium .§. statuimus eod. tit. lib. 6. et in 3. part. direct. Inq. q. 32. ubi late quod Inquisitor possit cogere rectoribus Civitatum ad iurandum de defendenda Ecc.a contra haereticos.
(17) Quoniam ut praeclare inquirit M.T. pro Aulo Cluent. Sapientis iudicis est meminisse se esse hominem, cogitare tantum sibi a Pop. Rom. esse permissum, quantum commissum et creditum sit, et non solum sibi potestatem datam, verum etiam fidem habitam esse, meminisse posse quem oderit absolvere, quem non oderit condennare, et semper non quid ipse velit, sed quod lex, et religio cogat cogitare, animadvertere qua lege reus citetur , de quo reus cognoscat, quae res in quaestione vessetur cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni iudices, atque sapientis cum illam iudicandi causa tabellam sumpserit, non se putare esse solum, neque sibi quicumque concupierit licere, sed habere in consilio legem, religionem, aequitatem, fidem, libidinem autem, odium, invidiam, metum, cupiditatesque omnes amovere maximique aestimare conscientiam mentis suae, quam ab Dijs immortalibus accepimus, quam à nobis divelli non potest, quae si optimorum consiliorum, atque factor. testis in omni vita nobis erit, sine ullo metu, et summa cum honestate vivemus. vid. Franc. Patrit. in sua Rep. cap. .v.

Quod ubicumque fit mentio Potestatis intelligatur de quolibet alio Rectore qui tenet locum Potestatis. R. III

Statuimus, et ordinamus quod in omni, et in qualibet parte cuiuscumque capituli facientis mentionem Potestatis Civitatis Ameriae, et quoad omnia alia gerenda, et ad observationem statutorum ex nunc d.a statuta, et quolibet eorum in qualibet parte sui intelligantur, et intelligi volumus, et mandamus de omnibus, et (1) singulis officialibus d.i Communis gerentibus officium potestatis. Itaque dicta statuta, et contenta in eis prout leguntur in potestate preadicto dicti officiales observare ad litteram inviolabiliter teneantur ad poenas, et damna contenta in eis prout leguntur in podestate (sic) praedicto, ac si d.a statuta vel aliquod ipsorum, sub nomine cuiuslibet officialis specialiter essent condita, seu facta, dummodo quilibet debeat, et possit suum officium tantum gerere et administrare, pro ut in statuto particulari dictum est, et non aliter statutum locum habeat: ac coram quolibet officiali potestatis praedicti quoad observantiam statuti, et quoad poenas (2), et banna, et quod pro observantiam (sic) et reformatione Civitatis praedictae , cuilibet Amerinorum liceat comparere, et intervenire absque poena, et banno coram potestate, et quocumque officiali Civitatis praedictae tam in civili, quam in criminali.

Note a margine
(1) Officiales proprie dicuntur qui iurisditionem habent Vinc. de Franch. decis. 407. n°.3. quamvis aliquando accipiatur nomen officialis largo modo ut per eumdem d.a decis. 407. n°.5 et n°.3 ubi quod etiam magister actorum dicitur officialis.
(S.N.) Add. pulchrum casum officiales Papae non possunt excommunicari sine licentia Papae ut habetur in extravagant. communibus Mattheus. de haeretic. an potestas et illius iudex , et notarius, de quibus infra dici possint ad hunc effectum officiales Papae. vid. Navarr. cons. I9. de sentent. excom. August. Barbos. in .d. extravag. Mattheus . vid Poen. in adnot. eiusdem. in direct. inqusit. ... (puntini)
(2) Quam sint leges, et statuta necessaria ad effrenandas hominum cupiditates, sine quibus nihil à feris homines different. vid. late de legibus, et statutis, et concludens inquit officiales, ac magistratus leges, et statuta non observantes gravissima poena dignos. Soarez noviss. librum de .ll. librum edidit post Alphons. de Castr. de legibus poenal. quod vid. et animadverte, prout pulchre Mastrill. in praelud. de magistrat. n°.6. et seqq. Magistratus potestas et Civitatis constitutio coevae sunt, ac simul inter homines visae, et non minus magistratus, quam leges in Rep. necessarij esse videntur, verum leges earum authoritatem non in papiro, et scriptione, sed in munere magistratus residere compertum est, quia sicut magistratus per leges, ita, et leges magistratus authoritate sanctae, atq. illibatae persistunt. vid. ib. Mastill.

De Salario Potestatis et assignatione per eum facienda: R. IIII

Ordinamus, ac etiam statuimus, quod salarium d.ni Potestatis, et officialium, et familiarium ipsius sc. Potestatis Collateralis, Socij militis, notarij, extraordinarij, notarij maleficiorum, quinque familiarium cum uno equo sit, et esse debeat ducentorum quinquaginta florenorum ad rationem quinquaginta bonenorum (sic) pro quolibet floreno, et pro quolibet semestri, dummodo d.us Potestas conducat, et conducere debeat unum legum doctorem, et teneatur retinere pro suo iudice, et si non conduceret, quod (1) de suo salario antedicto detrahantur pro quolibet semestri quadraginta floreni auri, nisi Potestas esset legum doctor, quo casu loco iudicis predicti (sic) conducere possit unum Notarium practicum, et expertum, quod salarium in tribus temporbus per Camerarium communis de pecunia communis praedicti absque alia deliberatione persolvatur, videlicet p.a 3.aria in principio secundi mensis potestatis praedicti; 2.a vero 3.aria in principio 4.i mensis praedicti, et ultima 3.aria dicti salarij possit retineri donec Podestas praedictus, eiusque officiiales fuerint ab administratione eorum officij finaliter depositi (annullato con tratti in sottolinea) absoluti: Et si iudicem socium, notarium, familiares, et equum quos habere, et retinere debet, et tenetur, non haberet et retineret continue toto tempore sui officij pro quolibet iudice quinque libras, pro quolibet socio milite, et notario quolibet die quadraginta soldos denariorum, pro quolibet famulo, et equo viginti soldos, pro ipso autem potestate decem libras denariorum pro quolibet die in singulis diebus, quibus non retinuerit, non serviverit in d.a Civitate ad officium exercendum deducantur de salario pro se ipso, et officialibus, et familiaribus, et equo ipsius: et plus petere, et habere non possit ipse nec aliquis eius officialis, vel familiaris, et si quandocumque aliquod officium, vel exercitium, ei, vel alicui ipsorum officialium, vel familiarium committererur à communi praedicto debeant pro praedicto salario officium suum, et omne aliud quodcumque exercitium, vel officium committeretur eisdem à d.nis Antianis, vel ab alijs potestatem et facultatem habentibus, etiam si maius esset facere, et teneatur (2). Et si non obedierint, vel contra praedicta facerent ipso iure incurrant in poenam 25 florenorum auri pro quolibet, et vice qualibet: et morari debeat praedictus potestas in d.a Civitte cum dictis officialibus, familiaribus, et equo continue toto tempore sui regiminis (3), nec de d.a Civitate discedere d.o tempore ad poenam d.o Potestati quinque librarum denariorum pro quolibet die retinendarum de eius salarium per Camerarium d.i Communis. Teneaturque dictus potestas, de se officialibus familia, et equo mostram facere per propria nomina, et pronomina dictorum officialium, et signa, et pilos equi , et aliter non valeat, et per non facta habeatur, videlicet quolibet die Kal. cuiuslibet mensis eorum officij, sine requisitione cuiusque in generali concilio ad minus sex homines d.ae Civitatis, et plus, et saepius, ac toties, quoties dd. Antianis videbitur, et placebit. Ita quod dicti dd. Antiani teneantur, et debeant dictam requisitionem facere qualibet septimana cuiuslibet mensis eorum officio durante ad poenam decem librarum denariorum omnino incursuri pro quolibet, et vice qualibet qua facta non fuerit, et sub vinculo iuramenti: et per Camerarium Communis praedicti teneantur, et debeant tempore sindicatus d.i potestatis solvere, et cum effectu satisfacere omnibus specialibus personis, quae (?) ipsi Camerario per sindicatus communis (omesso: "essent consignatae procuratoribus") praedicti potestatis, vel alterius officialis, seu familiaris ipsius de terzaria ultimi salarij. Addentes quod d.ni Anziani (sic) vinculo iuramenti, et ad poenam centum librarum omnino committendarum teneantur, et debeant in apodissa de ipsorum mandato fienda singulis duobus mensibus potestati praedicto excomputationem facere de omnibus (4), et singulis punctaturis factis tempore eorum officij, tam de persona quam officialium (5) , familiarium, et equo.

Note a margine
(S.N.) De salarijs oficialium habes multa per Parid. de Puteo in suo tract. Syndicat. in verb. Salarium ad quem semper recurras. vid. Albam in suo consil. 354. ubi late quando teneatur in Sindicatu Potestas de receptis à subditis ultra salarium. et legi divinae et humane salaria magistratibus statuere conveniat. vid. Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 5I4. de arbitr. iud. quid vero si officialis non fuerit solitus locare operas suas; nec praelatus, aut princeps, vel Civitas conducere. vid. Menoch lib. 2 cent. (da "Menoch" a cent." cancellato) Put. lib. 3. decis. j. et quid si Civitas vel Castrum sit Baronis nunquid dominus, vel Baro salario solvere teneatur. Onded. concil. 87. lib.2.
(S.N.) Nunquid debeatur Potestati remoto suo culpa etc. vid. Onded. consil. 82. lib. 2.
(S.N.) Quod possit imponi Collecta pro salario Potestatis voluit Bartol. in .l. un. col. 3. vers.o circa p.um C. de mul. et in quo loc. lib. I0 sicut etiam pro Salario Medici Rebuff. .l. j. C. de superind. (?) lib. I0. Nicol. Fest. tract. de aest. part. 2. qui solver. Coll. cap. 4. n°. 54. et seq. Decis. Ped. 95. n°.26. vid. Natt. consil. I83. n°.j. lib. j. Burs. consil. I6. n°. 29. lib. j.
(S.N.) Add. praeterea non solum pro salario Potest. sed etiam pro Procurator. nam Communitas et universitas quemadmodum tutor potest Procuratorem Constituere Put. decis. 3J. lib. j. Bull. Clem. viij super Bon. reg. et huiusmodi expensas pro salario procurat. quas ad necessariam litium prosecutionem agere tenetur, potere potest, et debetur procuratori Salarium etiam si in causa per ipsum nihil fuerit actum, quia satis est quod per eum non steterit, et quod adveniente occasione esset paratus praestare operas suas, ut illud pro toto tempore consequatur. .l. sed addes. § cur quidam .l. qui operas .ff. loc. Natt. consil. 452. n°. 2. vol. 2. Rot. quam vid. in meis recoll. in verb. merc. seu salar. in una valentina mercedis coram Lancellotto lunae 3. Junij I602.
(S.N.) Add. quod dativae sive collectae, quae imponuntur pro salario d.ni Potestatis sunt munera personalia tantum, itaut non respiciunt bona nec patrimonialia de quo Bellon. cons. xij. n°. 8, et seq. unde secundum illum istud debet imponi pro capita cum capita ex hoc levamen sentient. vid. ib. post Bartol. in .l. j. col.(?) 4. C. de mul. et in quo loco lib. I0. Testes. de Collect. tit. qui solv. deb. coll. in fin. part.2.
(1) Fac (?) trad. per Menoch. de arbitr. iud. qq. .. I82. cent. 2. et add. quod nullum vitium tetrius in principibus et remp. gubernantibus quam avaritia, habere nam quaestui Remp. non modo turpe est, sed sceleratum etiam, et nepharium ut inquit M. T. lib. 2. offic.
(S.N.) Intelligas si se absentaverit sine licentia ut infra lib. 6. R. 45. et nunquid salarium debeatur si doctor, vel officialis fuerit absens. vid omnino Surd. consil. 42. per tot. Gratian. in decis. Marchiae decis. 200. Amat. in eisd. decis. March. decis. 52.
(S.N.) Vid. infra lib. 6 rubr. 45. ubi quod null. offic. dur. suo offic. possit se absentare. Caeterum de salarijs offic. et eorumdem sportulis. Recurras semper ad Mastr. in suo tract. de magistr. lib. j. C. xxj. et xxij.
(S.N.) Add. nunquid defuncto Potestati ante finem officij debeatur nihilominus eius haeredibus salarium totius semestris. vid. Bart. et caeteros scribent. in .l. diem functo .ff. de offic. assessor. Surd. consil. 42. n°. 3. lib. j. vid. Mastrill. d. lib. j. c. xxj. n°. 48. et seqq. qui dicit id esse de iure verum, sed hodie de facto non servari in illo regno Siciliae.
(2) Nota quia si Potestati ultra ordinariam administrationem supervenerit aliquod onus non cohaerens officio consequi de iure debet salarium separatum. Mastrill. d. c. xxj. n°. 78. et seq. et ib. n°. '6. et seqq.
(3) Vid. infra lib. 6. rubr. 45. Mastrill. d. c. xxj, n°. 88.
(4) Add. Potestatem d.o salario debere esse contentum, et non posse ultra aliquid recipere. sup.a hoc eod. lib. rubr. 2. et late per modern. Venet. in suo tract. de furtis §. alienae rei n°. 93. ubi quod nec etiam à sponte dantibus iudex salariatus possit aliquid recipere. vid. Albam consil. 354. ubi late de officialibus quibus statutum est salarium quod à privatis etiam sponte dantibus non possit aliquid recipere. Mastrill. d. c. xxj. n°. 9 et seqq.
(5) Ratio quia officialibus debetur salarium pro eo tempore quo serviunt, et non ultra ad text. in .l. scio .ff. de ann. legat. l. diem functo ubi Bartol. ff. de offic. assess. Capic. decis. I25. vers.o sed adverte, quia propter servitium, vel officium datur beneficium. vid. Mastrill. d. c. xxj. n°. 36. et seqq. verum quid si fuerit impeditus ob infirmitatem, vel absens fuisset de licentia S.C. vel Civitatis ibi Mastrill. tenet ob infirm. deberi omnino, verum si abiens ex licentia, et habuerint aliunde salarium dicit tunt (sic) nihil deberi. vid. ib. ubi etiam quid si calumniatus, vel alias iniuste remotus etc.

De iuramento iudicis Potestatis. R. V.

Iuramentum iudici d. Potestatis debet notarius Cancellariae communis supradicti legere (1), et computare in maiori concilio, et iuret, et iurare, et promittere debeat d.o Notario stipulanti, nomine communis, et eorum quorum interest, et intererit, et ipse Notarius ex inde conficere publicum instrumentum, in hac forma videlicet
In nomine D.ni Amen (2): Vos d.ne Iudex d. Potestatis Civitatis Ameriae iurabitis ad S. Dei Evangelia (3) corporaliter tacto libro toto tempore potestariae presentis potestatis stare, et morari in officio d.ae Civitatis, et continue dare operam vestro officio, et reddere plenum ius cuilibet petenti, et servare omnia (4) statuta , et ordinamenta , et ordinationes dictae Civitatis facta, et fienda, et dare Consilium d.no Potestati, et officialibus, et communi praedicto quod melius, et utilius noveritis pro utilitate, et iure personae cuiuslibet specialis , et credentias impositas fideliter tenere, et facere maius vel minus officium quod vobis committeretur tempore praedicto sine aliquo salario pro parte dicti Communis et sine aliqua mercede interponere authoritatem vel decretum in omnibus, et singulis curis, tutelis, emancipationibus, inventarijs, contractibus minorum copijs, et exemplis, et alijs actis sine contradictione , et ad petitionem , et requisitionem cuiuscumque, et stare in d.a Civitate quinque dies post depositionem vestri officij , redditurus rationem vestri officij, et administrationis secundum formam statuti, (5) et sedere à mane usque ad tertiam, à nonis usque ad vesperas iuridicis diebus ad banchum (6) ad reddendum petentibus rationem dummodo quantocumque tempore sederitis sive post tertiam sive post vesperas ad ius reddendum habeatur pro hora iuridica, et legitima, et processus valeat, et teneat (7), et praesumentes corrumpere aliquem officialem communis punire secundum formam statutorum. Et dabitis operam quanto citius poteritis manifestare eum, vel eos in publica concione. Et praedicta omnia, et singula ac si essent specificata essent (ripetuto) de verbo ad verbum vobis modo in praesenti iuramento promiseritis mihi Notario promittitis quo supra nomine stipulanti, attendere, et observare ad poenam xxv. florenorum auri, in quam ipso iure incursurus quoties contra praedicta, vel aliquam parte (sic) praedictorum feceritis, vel non observabitis salvis semper alijs poenis: sic Deus vos adiuvet, et S. Dei Evangelia.

Note a margine
(S.N.) Vid. Borell. de Magistratuum edictis. lib. j. c. xviiij.
(1) Et quod etiam de iure communi sit praestandum cap. veniens extra de iur. iur. Auth. de iudic. Boer. in tract. de cust. clav. n°.53. cum alijs relat. per Fulv. Benign. in annot. ad stat. art. agricult. urb. cap. I3. et latius per Manc. de iuram. part. 2. art. xvij. ubi late de huiusmodi iuram. Mastrill. de magistrat. lib. 2. c. 2. n°. 4I. et seqq. ubi dicit v.o si hic esse receptum de consuetudine totius orbis.
(S.N.) Quid de se refirmatis an teneantur iterum iurare. vid. Natt. concil. 57. et nunquid Potestates, et iudices ordinarij locorum facere valeant locumtenen.(?) vid. Boer. decis. I52.
(2) Demosten. adversus Midiam ad udices conversus. Hoc est quod vos custodire oportet, leges, iusiurandum; haec habetis vos iudices semper ab alijs tamquam depositum, quod omnibus qui iustitia freti ad vos veniunt, sanctum, tectum praestandum est.
(S.N.) Add. teneri quoq. ad praestandum solemne, et publicum iura. super observatione Bullae fel. record. Clem. viij super bono regimine , et administratione communitatum.
(3) Vid. de iuramento à iudicibus et officialibus praestand. Manc. in suo tract. de iuram. p. ij. art. xvij.
(S.N.) Conc. infr. hoc. eod. libr. rubr. 8.
Meminerint praeterea iud. ut habetur 2. Deut. cap. xix non hominis, sed Domini exercere iudicium et quicumq. iudicaverint in eos redundabit , ut sit timor domini cum illis et cum diligentia cuncta faciant: quoniam apud Dominum Deum nostrum non est iniquitas nec personarum acceptio, nec cupido munerum. vid. ib.
(4) Istud iuramentum non extendi ad statuta iam abolita, et quae in desuetudinem abierunt quia non sunt nec dicuntur amplius statuta. vid. late per Surd. consil. 58. n.° I4 lib. p.o. item intelligitur de validis non de invalidis ut per Surd. ib. n°. I6. et de importantia istius iuramenti adduci potest illud Stobaj (?) serm. 4J ubi quod percunctatus Solon, quo pacto salva esse posset Resp. si Cives quidem Magistratui obediant, magistratus autem legibus; ut enim Magistratui leges, aiebat Cicer. 3. de .ll. ita populo praesunt Magistratus, vereq. dici potest Magistratum .l. esse loquentem .l. autem mutum Magistratum.
(5) Conc. infra hoc eod. lib. rubr. 8.
(6) Legitur de Moyse Exodi cap. xviij quod assistebat de mane usq. ad vesperas ut iudicaret inter eos, et ostenderet praecepta Dei, et leges eius; et quod Jesus erat quotidie docens in templis, et in sinagogis; et ut notatum in psalm. I26. iudices antequam sedebant in portis, ut facilius munus suum petentibus impartirent; et antiqui Romani deambulant transverso foro, eorumdemq. ianuae patebant diu noctuq. et apud Homerum in lib. 7. odiss. referente etiam Natal. lib. 3. cap. vij suae Mythol. de Mynoe Rege Cretae, qui habitus est Jovis filius et mortuorum iudex:
Hic vidi Minoa Jovis de semine natum.
Jura sedens umbris dabat hic, sceptrumq. tenebat.
Quem Regem stantes, quem Regem iura sedentes,
Poscebant, ditis aulam, quam turba frequentat.
(7) Vid. Parid. de Put. in suo tract. synd. in verb. Corruptio Boss. in tract. de offic. corrupt. Menoch. lib. 2. cent. 4 cas. 342. et seq. Farinacc. in suis qq. Crimin. q. iij.

De iuramento Notarij Potestatis R. VI

Notarius Potestatis (1) seu Communis Ameriae sacramentum Notario Cancellariae legat , et computet, et ipsi Notario iuret, et promittat, ac ipse Notarius Cancellariae ex inde conficiat publicum instrumentum in maiori Concilio in hac forma.
In Dei nomine Amen: Vos prudens Notari d. Potestatis, et communis Ameriae ad S. D. Evangelia iurabitis continue (2) morari in Civitate Ameriae, et vestrum officium exercere, et omnia acta scribere toto tempore Potestariae praesentis d.ni Potestatis actitanda coram d. d.no Potestate, vel iudice, vel sub examine eius curiae, et dare acta (3), et copiam cuilibet Notario dictae Civitatis ad petitionem cuiuscumque petentis, et ipsa acta non exemplare (4), vel facere, vel publicare in d.a Civitate ac eius districtu, nec alicui aliquam scripturam, vel instrumentum: et servare in quantum interest omnia statuta, et ordinamenta facta, et fienda Civitatis praedictae; et praedicta facere, et exercere bona fide (5), et sine fraude secundum formam statutorum praedictorum, et ad poenam in ipsis statutis contentam et xxv librarum mox incursurus pro qualibet vice, et qualibet parte, qua contra factum fuerit per vos, vel aliquem vestrum, vel observata praedicta non fuerint (6) alijs poenis semper salvis, sic Deus vos adiuvet ad S. Dei Evangelia.
Et in dicto Concilio teneantur iurare familiares, et birruarij Potestatis eorum officium bona fide facere, et sine fraude (7). Et insuper tam Notarij, quam birruarij preadicti, iurent credentias, quae eis imponerentur, et de iuramento, et promissione huiusmodi faciendis ipse notarius Cancellariae stipuletur nomine d. Communis, et quorum intererit conficiet publicum instrumentum.

Note a margine
(1) Istud est iuramentum promissorium de bene, et legaliter officium exercendo, quo adhibendo Deum in testem iste notarius ipso Deo teste promittit, se servaturum infrascripta omnia.
(2) Vid. vid. (ripetuto) infra lib.6. rubr. 43 (?)
(3) Vid. in c. .6J. (?) perpetuus ubi Abb. et caeteri. extra de fid. instrum.
(4) Non nam tenentur exhibere exemplaria, sed tantum copiam. Vestr. lib. 7. cum. ib. add. c. j. n°.22. c. quoniam contra de probat. ubi Felyn. et caeteri: vid. Constit. fel. rec. Pij Papae v. super reform. Tribun. AC. contra iudices, et notarios, qui denegant , aut impediunt similia appellantibus à decretis locorum ordinariorum ad AC. qui est iudex quandocumq. appellationum. vid. Vestrium in praxi lib. viij. c. 2. in princ. vid. Marcum Turb. (?) decis. 29. n°.4. et 8. Andr. Gail. lib. j. observat. I34. ubi vid.
(S.N.) Add. quod ante praestitum iuramentum non poterunt officium suum exercere. Mastrill. decis. ccxxxviij. n°. 6J.
(5) An, et quando praesumatur Juste, et fideliter motarium exercuisse officium suum vid. late per Menoch. lib. 2. praesumpt. 79. ubi vid.
(6) Imperitia istorum mundum destruit, ex qua ut habetur in Conc. Trid. sess. xxii. c. I0. de reform. plurima damna, et multorum occasio litium oritur, iccirco Rectores Civitatum summopere in ipsorum elect. invigilare oportet, ut peritos, sedulos, diligentes fideles, integros, legales incorruptos Deum timentes, potentum, et improborum hostes deligant, qui sint iudicibus lincei oculi, quibus in recta, et vias planas, non autem in invia, et in foveas, vel puteum ipsi iudices ducantur interitus, praecipitesq. ferantur tinnitu auri, et argenti, qui advocatorum fastum, curialium tecnas, et fraudes comprimant, et quae ipsis advocatis desunt suppleant, ne processus et acta irrita, et nulla fiant, et pupillorum, et viduarum causae iustae potentia opprimantur.
(S.N.) Add. nunquid iudex, vel officialis cognoscere possit de excessibus horum familiarium, et ministrorum. Mastrill. decis. ccc. n°. 25. et an officialis teneatur de facto suorum famulorum. id. Mastrill. decis. ccxxxviij n°. I03. et I04.
(7) Similia iuramenta exigi consueverunt à berruarijs et baioncellis in omnibus Tribun. Jnquisitionis fidei.

De officio (1) Notarij et Familia Potestatis. R. VIJ

Ut Notarij Potestatis, vel alij eius (2) vices gerentes fidelius, et rectius officium eorum administrent, statuimus, et ordinamus praesentis legis vigore, et edito perpetuo valituro quod quilibet notarius supradicti (sic) teneatur, et debeat praesens statutum inviolabiliter observare, et quod non possit publicare scribere, vel exemplare ad petitionem alicuius aliquod instrumentum, vel aliqua acta communis cum salario, vel sine ad poenam x librarum denariorum pro qualibet vice (omesso "et") pro quolibet, et scripta sic publicata, vel scripta sint nulla, et nullius valoris, nisi talis scriptura esset facta in favorem communis Ameriae, vel pro eius utilitate, et omnia, et singula acta, quae fierent ad banchum per officiales (omesso: "praedictos teneantur ipsi officiales") ordinate mittere ad quaternum ea (3) die, vel sequenti, et de eis copia (sic) exhibere petenti ad dictam poenam: examinationi autem testium maxime in maleficijs super negotijs unde resultaret vel inferretur (sic) poena centum solidorum vel ab inde supra. Notarius, qui ipsum testimonium scripserit, faciat quod intersit potestas, vel iudex, et si potestas, et iudex non esset eo loci (sic) tunc intersit unus alius Notarius d.i Potestatis, er scribat etiam dictus Notarius tam in civilibus quam (4) criminalibus seriatim dictus testis ad causam faciens extense, non scribendo sub brevitate dicendo vera esse, et interoget semper quid sit, et quae dixit, et si non fuerit quaesitum non valeat dictum; et testimonium d.i testis, et nihilominus notarius contrafaciens in praedictis, vel aliquo praedictorum, seu omittens praedicta servare pro qualibet vice in quolibet dictorum casuum solvat pro poena communi Ameriae x libras denariorum. Non tamen volumus si solum scribens intereret examinationi processui derogare. Teneatur etiam dictus Notarius scribere et publicare in cartis pecudinis omnes condemnationes, et ex inde ordinate facere (5) duos libros, quorum unus detur, et assignetur notario Cancellariae, qui notarius una cum ipso notario Potestatis ipsum librum (6) quando legit condemnationes, auscultet, et ipso auscultato remaneat unus penes praedictum notarium Cancellariae communis praedicti, et alius liber remaneat penes officiales praedicti d.ni Potestatis. Et idem de absolutionibus, et maleficijs observetur, et praedicta, et quodlibet praedictorum teneantur facere dd. Notarij ad poenam praedictam. Et quod Notarius Cancellariae praedictus debeat semper petere unum ex dictis libris condemnationum, vel absolutionum, et si non daretur ad eius petitionem, et voluntatem, praedictus liber solvat de suo salario (omesso: "Notarius requisitus centum soldos denariorum")(7). Et praedicti Notarij non possint aliquid petere, vel recipere à Communi, vel specialibus personis eius (per "eiusdem") occasione eorum officij, vel alicuius ipsorum, aliquo quaesito colore, nisi quatenus per Formam statuti communis Ameriae permitteretur ad poenam xxv libr. denariorum pro quolibet et vice qualibet mox incurrendam, alijs semper salvis.

Note a margine
(1) Vid. de huiusmodi magistr. Aristot. lib. 6. Polit. cap. viij. vers.o alter vero magistratus apud quem praescribi oportet sententias iudicum etc.
(S.N.) Vid. lib. v. infra lxxxxix et eod. hic lib. j. rubr. xl.
(S.N.) Add. quae habentur infra in extravagant. seu constit. Criminal. quae incip. ad reprimend.
(S.N.) Add. facultates istorum notariorum et Cancellariorum status Ecc.i quas habes in Bulla felic. rec. Pij Papae 4. inc. Superna inter ipsius constit. constit. I07. ubi adsunt multa circa eorum officium, privilegia, et exceptiones, et in specie quod conveniri non possint nisi coram AC. aut Thesaurario: quod intelligantur notarij eo ipso quod fuerint ad id munus electi etc.
(S.N.) Et quoniam hodie istud officium notariatus venditur non erit inutile quaerere: nunquid si committatur maleficium tempore notariatus alicuius, et condemnatio sequatur tempore alterius, ad eum, qui habebat officium tempore maleficij, an potius ad illum, qui habuit tempore condemnationis spectare habeat. vid. quae adnot. infra lib. vij. cap. ... (puntini)
(2) Add. etiam istos notarios et actuarios criminales advenas esse eligendos non Ameriae ubi necesse habent officium exercere, quia facile eorum opera propter affect. etc. delicta remanere possent impunita. vid. Afflict. in constit. regn. Justit. per provincias. Franc. in quam Vinc. decis. xcviij ubi late vid. ordinat. sacrae Consultae editae I9 Januarij I6I0. et l. nullus. C. de offic. divers. iud. seu de divers. officijs. lib. xii. vid. Ricc. in suis collect. collect. I078. ad l. si eadem .ff. de off.o assessoris.
(3) Vid. Bullam reform. Pauli .v. edit. sub anno I6I2. I0 Mart. idem Stat. Romae in §. ijdem fol. 3J. et §. ad fugienda. fol. 37. sub. tit. de notarijs urbis.
(S.N.) Vid. rubr. 24 in fin. infra hoc eod. lib. et nunquid die feriato in honorem Dei Notarius mittens scripturas ad quaternum peccet. vid Sylv. in sum. in verb. dominica. §. 5. et quod teneatur mittere ad quaternum script. infra lib. 5. rubr. 89.
(S.N.) Potestas vel iudex vel alius notarius d.i potestatis debet examini interesse.
(4) Alias de iure communi si testis dicat articulum verum et eius dictum non ponatur extense nunquid probet vid. Bald. in .l. fin. §. in refutatorijs .C. de appellation. Abb. in cap. nihil obstat de verb. signific. Vin. communi opin. 962. Caes. de Grass. decis. j. alias I7J. de spons. Franc. March. decis. 900. n°. 6. Socin. iun. consil. 73. n°.I3. vol. 2. Capr. consil. II4. col. j.
(5) Add. 2.um const. 2J Paul. 4. inc. Romanus Pontifex tenentur conficere .7. libros p.um membranae testum corio, in quo adnotentur tam sententia condemnatoria quam absolutoria quam extensum cum subscriptione signo etc. 2.um Papiri in quo inquisitiones denunciae, et quaerelae omnia describantur. 3.um simile, in quo d.a testium, et examina redigantur. 4.um in quo scribantur (una parola cancellata) actus occurrentes tam pro Fisco quam contra Fiscum. 5.um in quo annotentur Fideiussiones, cautiones ind..(?) etc. 6.um in quo registrentur omnes scripturae productae etc. vid. ib. 7.um in quo supplicationes, et gratiae omnes registrentur.
(6) Habes idem stat. Romae Anno I5I2. I0. Martij à Paulo .v. sub. tit. de notarijs. § ijdem. fol. 3I.
(7) Centum soldos denariorum taxam excedentes notarij isti, aut aliquid à sponte dantibus ultra d. taxam recipientes, an teneantur restituere. vid. Nav. tit. de iniur. et damn. dat. consil. ij. et j. Ricc. p. 2. decis. 260. Reginald. lib. x. de rest. c. xij. Rov. (?) super pragm. reg. Neap. pragm. 38. de offic. mag. iustit.
(S.N.) Add. const. xxj. Pauli 4. Romanus Pontif. §. solutiones vero recipere non possint. ubi quod cessantibus taxis, vel ob desuetudinem abrogatis consuetum exigere valeant; et de poenis cancell. exigentium ultra debitum. Quas. vid.

De officio Potestatis, et eius officialium R. VIIJ

Potestas Civitatis Ameriae per se (1), et officiales suos toto tempore sui regiminis teneatur exercere (2), et debeat secundum formam statutorum et ordinamentorum d.ae Civitatis, factorum et faciendorum officium suum pro ut fuerit deputatum; et (3) singulis diebus à mane usque ad tertiam, à nona usque ad vesperas, vel post si partes fuerint in concordia (4) sedere ad ius reddendum ad solitum banchum iuris, et unicuique petenti facere, et redere rationem in civilibus, et criminalibus, et extraordinarijs causis salvis diebus feriatis, et capitulo quod loquitur de ferijs, et salvo quando fieret Concilium, vel quando videretur d.nis Antianis, vel placuerit ex aliqua causa non sedere, et salvo quod in diebus quadragesimalibus in civilibus causis reddatur ius semel tantum in die, et citati ad curiam in civilibus dictis diebus quadragesimalibus tenetur (sic) coram d.o iudice comparere sequenti die post citationem praedictam. Et si comitatenses fuerint suo adversario responsuri. Et teneatur preaedictus potestas, et sui officiales examinare,sententiare, diffinire, absolvere, condemnare de omnibus, et singulis maleficijs criminalibus, et extraordinarijs infra xxx dierum spacium (sic) incipiendo à die citationis huiusmodi, vel respernsionis (per "responsionis") (omesso "rei"), et in quibus casibus absque citatione procederet infra terminum, ubi alias per statutum minores termini dati essent postquam dicti processus fuerint publicati teneatur eos, et debeat per sententiam expedire infra (5) viij dies ultimos dictorum xxx dierum, et processus pendentes, qui publicati assignabuntur eisdem reiterari non possint, nisi fuerint processus ultimorum dierum mensium sui regiminis, qui processus si non appareant esse probati, debeant et possint reiterari per successorem, et testes denuo examinari super eos non obstante p.a examinatione facta quacumque. Et ipsos processus pendentes successor cui assignati fuerint, teneatur, et debeat expedire (6), et terminare infra xxx dies à die assignationis praedictae computandos; Et si praedictus potestas in praedictis fuerit negligens, vel remissus teneatur Communi d.ae Civitatis pro suo interesse reficere omnia damna, quae peterentur ex negligentia supradicta, et ubi ex d.o tali processu non terminato infra dictum terminum corporali poena alias de iure insurgeret rationi d.i processus d.us dominus potestas omittens ipsum processum infra dictum terminum expedire 50 libr. denariorum vice qualibet, qua contrafactum fuerit, vel neglectum poenae nomine d.o communi solvere teneatur, et quod ipse processus nihilominus per futurum successorem d.i negligentis infra tantumdem terminum per sententiam terminetur ad dictam poenam, ita quod inquisitio, denunciatio, vel accusatio contra quos esset aliquo modo processum nullo modo ex tali negligentia remaneat absolutus et teneatur et debeat ipse repetere, exigere, et exigi facere (7). Et ad manus d.i (cancellato) Camerarij d.i Communis, et non alterius personae facere pervenire omnes poenas, banna, et condemnationes tam veteres, quam suo tempore faciendas, et omnes dativas, et quantitates pecuniarum, et res quascumque communi debitas, vel debendas, et nulla pecuniam, pignus (8), vel rem aliquam sive communis, sive specialis personae, possint recipere, sive recipi facere , vel permittere quod recipiat per se, vel per aliquem suum officialem, seu familiarem, nec in aliquo modo extra cameram communis ponere, vel poni facere; et etiam teneatur legi facere, et publicari in concilio (9) generali d.tae Civitatis introitus, et expensas d.i Communis quolibet mense sui officij supradicti, et manutenere officium Antianatus communis praedicti, et ipsos Antianos, et Sindicos generales eiusdem communis, et non retineant, nec ducant at ipsum officium exercendum in Civitate praedicta aliquem (10), qui iam fuerit in d.a Civitate à quinque annis citra ad aliquod officium exercendum, vel aliquem alium, qui esset de terra propinqua Civitatis Ameriae per sexdecim millia inclusive, nec expulsum de terra sua (11) ratione partialitatis, nec aliquem rebellem S. R. E. ad poenam centum librarum denariorum pro quolibet contrafaciente, et qualibet vice. Et quod (superfluo) qualibet persona (omesso "ducta")contra dictam formam, et (omesso :"quod officium") ipsius officialis habentis officium, contra prohibitionem praedictam, sit nullum ipso iure, et etiam dictis, et factis teneatur se exercere per se et familiam suam contra omnes, et singulos exbanditos d.ae Civitatis, et eorum fautores, et receptatores, et praedicta omnia facere, et exequi per se suosque officiales,et familiares toto tempore sui regiminis secundum formam statutorum et ordinamentorum Communis, et Populi Civitatis Ameriae: (12) Et servare, et servari facere omnia, et singula statuta, et ordinamenta facta, et fienda secundum formam praedictorum statutorum, et ubi statuta non loquerentur (13) servare, et servari facere antiquas consuetudines approbatas, et his deficientibus ius can. et civile. Et praedicta omnia, et singula teneantur, et debeant ipse potestas, et sui officiales, et familiares observare, et observari facere, et exercere, et exerceri facere ad poenam xxv flor. auri pro quolibet, et vice qualibet, qua contrafactum, vel neglectum fuerit omni modo imminentia, quam poenam tempore sui sindicatus d.o communi solvere teneatur. Addentes quod iudices, et alij officiales conducti per dd. Antianos Civitatis praedictae sub poena cuilibet Antiano contrafacienti 25 forenorum auri ipso iure imminente, et quod quicquid factum sive gestum fuerit per dictos iudices, vel officiales, vel eorum aliquem in administratione eorum officij, sit nullum ipso iure.

Note a margine
(1) Suppleas de officio et probitate officialium, et Rectorum Civitatis per text. in Auth. de mand. princ. et per Garsiam Mastrill. de magistr. lib.ij. cap. j. ubi de vigilantia Principis in electione proborum official. et c. 2. de vita, et moribus magistratuum. et c. 3. an debeant officiales esse iuris periti. et cap. seqq. qui possint, vel non gerere magistratum. et c. 72. de requisitis qualitatibus in optimo Rectore Civitatis, vel provinciae, et magistratubus locorum.
(S.N.) Vid. Aegid. Constit. lib. 2. c. 4. ubi de vita, et honestate officialium.
(S.N.) Super hoc eod. lib. rubr. v. in form. iur. infra libr. 3. rubr. 24. ad fin.
(2) Add. cum iudicium sit actus iustitiae ideo in tantum est licitum in quantum ex iustitia procedit, ad quod tria secund. Dionys. Carthus. lib.3. art. I06. de fid. Orthod. requiruntur ut sit licitum, p.o quod ex inclinatione iustitiae procedat. 2.o ex authoritate iurisditionem habentis. 3.um quod proferatur secundum rectam rationem prudentiae et statuta. vid. ib. et art. II7. ad 2°.
(3) Iudex nam usq. ad horam vesperarum videlicet usq. ad horam tenebrarum noctis potest iudicare. vid Gemin. consil. 9I. n°. 9. et seq. vers. non obstat, et ultra non potest sedere neq. iudicare. Signorol. cons. 52. quaeritur an sententia per totum ubi Apostill. in fin. limita nisi partes consentirent aut res esset peritura, aut consuetudo esset in contrarium signor. d. consil. 52. in fin. vid. Rip. in suo tractatu de nocturno tempore.
(S.N.) Infra lib. 3. rubr. 5. quoad civilia, sed ista melius posita fuissent infra lib. 4. ubi de crim. et malef. agitur. lim. infra lib. 4. rubr. 6J.
(4) Multi sunt actus qui possunt expediri à iudice nisi sedeat. Leonard. de Cernis (?) inter consilia Signoroli consil. 242. n°. I7. vers. sed hinc (?) respondeo.
(5) Add. cautelam scil. ut signaturam adeas pro prorogat. istius termini quatenus duret, quatenus vero lapsus sit alium preafigat. pro ut in form. meo commiss.
Et sic advertas quod iudex non debet oscitanter sedere sed attente partium instantias audire, et cum patientia: qua de re praeclarum extat Philippi macedonum Regis exemplum refer. Manut. lib. 4. Apoph. 24. Machetae cuiusdam pro tribunali Philippus sedens causam cognovit, sed dormitabundus, nec satis attentus ad iuris aequitatem, itaquod sententiam tulit adversus Machetam, verum cum is exclamasset, se ab ea sententia appellare, Rex iratus, ad quem inquit: nam appellandi verbum Monarchis est invisum. Hic Machaetes, ad te ipsum, ò Rex, si expergiscaris, et attentius audias causam: ac tum quidem surrexit Rex, Caeterum postquam causam apud se melius perpendisset, intelligeretq. Machetae factam iniuriam, iudicata quidem non rescidit, sed pecuniam, qua damnatus fuerat ipse Machaetes persolvit. Hactenus Manut. quem vid. ubi in uno facto plures regias virtutes simul miratur, et collaudat scil. non perseveravisse irasci provocanti, et sonnolentiam publice obijcienti, sed per otium, rem suo cum animo consideravit etc.
Extat eiusdem Regis aliud exemplum mirae patientiae ref. eod. Manut. d. lib. 4. Apoph. 3J. Anui cuidam Philippum appellanti, ut causam ipsius cognosceret, cumq. hoc flagitatione frequenter obstreperet, illi respondit sibi non esse ocium cumq. anus inclamasset, Proinde ne Rex quidem esse velis, Proinde admiratus aniculae liberam vocem, non illi sono praebuit aures, verum etiam alios audivit. Hoc latini tribuunt Adriano RPD. (?) Marchesanus, in suo tract. de commiss. adscribit Theodosio. Augustus refer. Sveton. ipse ius dixit assidue, et in nocte nonnumquam, et si parum corpore valeret lectica pro tribunali collocata, vel etiam domi cubans, dixitq. ius non diligentia modo summa, sed etiam lenitate etc.
Claud. Caesar Imperator tanta patientia ius dixit refer. eod. Svet. adeout Causidici plerumq. abuterentur, et descendentem ex tribunali non solum voce revocarent, sed et lacinia togae retenta, interdum pede apprehenso retinerent.
Vid. Mastrill. de magistrat. lib. 3. c. 5. ubi de audientia principum et antiquorum Regum, et imperatorum patientia mira, ac studio in auditione causarum, et supplicum, et ipsarum causarum decisione, et quod officiales omnes, quibus ius dicendi, et iustitiam ministrandi incumbit, semper omniq. tempore domorum portas, et aulas apertas retinere debent.
(6) Add. non tam celeritati iudicem studere debere, quam inspicere, ne in expeditione causarum aliqua fraus fiat; aut alter ab altero circumveniatur: nam interrogatus Anacharsis quid esset forum: certum locum, inquit, in quo alius alium fallat, et circumveniat. unde Ecclesiastes .c. 4. verti me ad alia, et vidi calumnias quae sub sole geruntur, et lacrimas innocentium, et neminem consolatorem nec posse resistere eorum violentiae cunctorum auxilio destitutos. et Ecc.i cap. 8. habetur ne litiges cum homine potente ne forte incidas in manus illius; non contemnas cum viro locuplete et c. et Ecclesiastes c. v. si videris calumnias egenorum et violenta iudicia, et subverti iustitiam in provincia non miseris super hoc, quia excelso excelsior est alius etc.
(7) Vid. infra rubr. 49. hoc eod. lib. vid. Bull. Pij 4. et Sixt. v. de qua infra in fragm. crim. de officio Camerarij. vid. C. de quaestor. lib. x.
(8) Et adde, et multo minus munera quae excecant oculos prudentum, quae qui acceptant teste Demostene de falsa legatione in Aeschinem habendi pro proditodibus, proditores nam legum, et iustitiae violatores fiunt accipiendo ab improbis, nam in quorum manibus iniquitates sunt, dextera eorum repleta muneribus ad corrumpendum iudices, qui istarum legum custodes; nec quisquam dicat accipiens non corrumpar, non obdurmiam, non silebo; Cerberus ille inferorum testis offa recepta medicatis frugibus; testis Pluto ramo aureo oblato à Sybilla, et Aenea transeuntibus per opacas, et inferas illas regiones. vid. Maron. lib. 6. Aenead.
(9) Vid. Bull. Clem. viij de bono regimin. vid. quae Losaeus de iure universitatis p. 3. ubi agit de bonis universitatis. c. j. de contractibus eiusdem .c. 2. et 3. de administratoribus c. 4. de alienatione rerum universitatis. c. 5. de debitoribus universitatis c. 6. de locatione rerum publicarum. c. 7. de vectigalibus. c. 8. de collectis. c.9. de immunitatibus. c. I0. et de donationibus c. IJ. I2.
(10) Oriundi ex loco, an possint, vel debeant iudicia exercere, et officia obire in loco. vid. Mastrill. de magistrat. lib. 2. c. 7. ubi quod de iuri communi non debent esse cives, neq. ex eodem loco oriundi, quia orginarius praesumitur in amicos, et sanguine iunctos propensus, et iniuriae coniunctorum, et amicorum iudicis partim ipsum officialem tangere videntur.
(S.N.) Add. nunquid Clericus possit esse officialis, vel Potestas. vid. Mastrill. d. tract. de magistr. lib. 2. c. 6. Carol. de Grass. de effect. Cleric. effec. I3. lib. 3. Aegid. Const. c. 20. et c. 2J.
(11) Offici nam seditiosis et facinorosis concedi non debent, cum in eo, qui magistratum gerit id potissimum exigatur, ut sit inculpatae vitae, et moribus et scientia praeditus. de quo Mastrill. lib. 2. c. j. de magistrat. ubi late de qualitatibus officialium eligendorum.
(12) et sic nota ut inquit Plato lib. 4. de .ll. quod interitus paratur illi Civitati, in qua non lex magistratibus sed magistratus .ll. praesunt, salus vero illi, ubi lex servientibus magistratibus dominatur. et sic not. non sufficere quod iudex habeat authoritatem iudicandi, sed requiri in eo prudentiam legum experientiam agibilium et rectitudinem voluntatis ut aiebat Aegid. lib. 3. 2. part. cap. 22.
(S.N.) infr. lib. 4. rubr. x.
super hoc eod. lib. rubr. 2. in form. iur. potestat.
(13) Hinc salus, unde Solonij extat elegia apud Demostenem de falsa legatione contra Aeschinem. ib.
Invehit heu quantas legum violatio clades!
At iustae leges commoda quanta ferunt!
Compedibus stringunt sceleratos, ordinis aequi
Conservatrices, nil nisi recta sinunt (?).
Aspera complanant, sedant fastidia, fraenant
Indomitos abigunt semina quasi mali.
Jura regunt, mansuefaciunt turgentia corda,
Compescunt miserae seditionis opus.
Litis bilem atram reprimunt, ac denique vitam
Humanam erudiunt, ut sapienter eat.
Vid. ib. Demostenem; ubi causas respublicarum tum evertentes, tum conservantes asserit legum observantiam, et inobservatiam esse. et de ipsarum legum observantia, et bonis quae inde proveniunt, et mala, quae affert legum ipsarum violatio. vid. eundem Demostenem in orat. 2. contra Aristogitonem. et in p.a oratione contra eundem.

De prohibitis Potestati et eius officialibus. R. IX

Quia temporibus retroactis Potestas Civitatis Ameriae, et eius officiales iuxta traditam eis formam sub capitulis statutorum (1) suum officium gerere non contenti fuere multiplicibus transgressionibus (2) obviando praedictis: Et ut civitas praedicta ordinate gubernetur statuimus, et ordinamus, quod potestas eiusque officiales ac dictis eorum trangressionibus arceantur, itaque ordinatas leges ordinate sequentes, tam in processibus, quam in sententijs arbitrium nullum petant, habeant (3) vel recipere possint per eorum procuratores, vel motu proprio concedentis. Et omnia et singula gerenda, vel facienda deinceps, et quae facta apparebunt in posterum ex vigore alicuius arbitrij qualitercumque ipso iure, et facto nulla sint, et esse censeantur, et nullam executionem , vel effectum aliquem sortiantur: Quinimo (sic) eorum tempore syndicatus de praedictis teneantur reddere integram rationem, et communi Ameriae condemnentur ad tantundem , quantum gravati fiussent seu essent condemnati aliqui ex arbitrio supradicto et parti ad interesse suum. Et quod dicti Rectores, et eorum officiales eorum salario ordinato sint taciti, et contenti prout à principio eorum regiminis extiterit ordinatum, et plus ultra directe vel per obliquum sub nomine salarij, provisionis, laboris, vel quovis alio modo à Communi Ameriae seu à singularibus personis, petere, et exigere, recipere vel habere non possint, vel debeant ullo modo. Et de praedictis per ipsum Commune, et eius Concilia in contrarium praedictorum praevidere non possint, vel debeant ullo modo, et de praedictis nec proponi, scribi, vel arrengari in contrarium, et si fieret non valeat ipso iure ad poenam arrenganti, et scribenti et proponenti 50 lib. denariorum ipso facto infligendam, et absque sententia exigendam (omesso: "ab eis"). Quodque ipsi officiales à gravaminibus extraordinarijs à civibus, et comitatu (per "comitatinis"), et quibuscumque personis abstineant: ita quod ipsi potestas, et officiales praedicti, et familiares à sponte solventibus, et volentibus aliquam pecuniae quantitatem non recipiant, nec lectum, seu aliquam rem etiam per interpositam personam, nec aliquos gravent (4) pro somerijs, lignis, vel paleis, sed praedicta omnia, et singula procurent, et procurare teneantur suis sumptibus, et expensis, quod si contrarium fieret quoquomodo repetere non valeant durante tempore ipsorum officij nec etiam syndicatus, sed ipso facto ipsa quantitas, seu res mutuata Communi Ameriae publicetur, et publicata esse intelligatur, et sit, et nihilominus ipse Potestas, et officiales praedicti teneantur authoritate presentium dictam pecuniam, et res alias Cammerario d.i Communis integraliter assignare, et poenae nomine tantumdem solvere tempore syndicatus ipso iure, et non audeant, vel praesumant prohibere, seu prohibitionem facere dd. Antianis populi, qui pro tempore erunt, nec etiam Camerario Communis praedicti, quod non expendant pecuniam eiusdem communis in casibus ordinatis, vel ordinandis pro eorum Concilio, et quod non congregent (5) concilia nisi prout de ipsorum Antianorum voluntate procedat: neque possint, nec debeant aliquos ex bannitis, seu banniendis, licentiam aliquam, vel securitatem concedere tacite vel expresse morandi in Civitate (6), vel Comitatu Ameriae, nec aliquas sententias suspendent (sic) (7), vel ipsarum terminos prorogare ultra, vel aliter quam provisum apparet ex forma (8) statutorum : Et insuper quod ipsi rectores non possint, nec debeant ius canonicum, vel civile procedendo, vel sententiando (9) in casibus decisis, ordinatis, et firmatis per quaecumque verba in presenti volumine statutorum, nec allegare, seu allegari permittere ipsorum prioritatem, seu posterioritatem, sed pro factis, et firmatis uno conceptu (10), et tempore habeantur. Et si in praedictis, vel aliquo praedictorum, et in ipsorum observatione (11) fuerit contrafactum quomodolibet per Civem, vel Comitatinum, vel alium quemcumque ultra poenas superius declaratas in casibus ubi poena adiecta non est, ipse contrafaciens in poenam centum librarum pro qualibet vice solvere teneatur, Potestas vero in duplum d.o Communi debeat condemnari, Judex vero in 50 llibras condemnetur si in praedictis fuerit aliqualiter transgressum, et miles, et notarius, et alij officiales in xxv libris poenae nomine teneatur absque spe restitutionis in casibus supradictis, et quod de praedictis , et quolibet praedictorum in casibus occurrentibus deinceps possit inquiri, procedi, et sententia ferri usque ad x annos ex tunc proxime secuturos non obstante aliquo statuto supra vel infra posito, salva, et reservata in praedictis, et quolibet praedictorum, et etiam infrascriptorum dispositione, et voluntate S. D. Papae et eius Vicarij: Et si contra dicta statuta, vel aliquam eorum partem factum fuerit per eos, vel aliquem ipsorum nullius sit valoris efficaciae (12), vel momenti, et per non facto habeatus (sic); addentes quod dd.is Potestati, et officialibus in palatio, vel extra eum quocumque (13) loco Civitatis Ameriae seu eius districtus non liceat, neque debeat commedere, neque bibere cum aliquo Cive, vel Comitatensi Ameriae, seu habitatori in ea, cuiuscumque gradus, qualitatis status, et conditionis existat: neque (14) ab eis aliqua obsonia (per "ensenia") esculenta, vel poculenta , vel quod minimum habere, vel accipere possint sub titulo donationis, commodati, vel mutuati, vel aliquo alio titulo, seu quaesito colore poena tam dantis, quam recipientis xxv florenorum auri statim imminenti pro quolibet, et vice qualibet, et in qualibet parte d. statuti in qua contrafactum fuerit (15). Et quod dictus d.nus Potestas non permittat ire per Civitatem suum socium militem sine tribus famulis ad minus ad poenam .x librar. denariorum pro qulibet vice, nec aliquem (omesso "ex") suis Notario sive officialibus sine uno famulo ad minus ad poenam unius floreni auri pro qualibet vice.

Note a margine
(1) Vid. Thomam Sanchez in suis opusculis tit. de iud. per tot. ubi habes plura quotidiana et practicabilia circa defectus officialium in iudicando.
(2) Judex nam quisque caeterorum regimini est propositus maxime indiget Dei amicitia ut late disserit Plato lib. 4. de .ll. quia si ab illo deseratur exultat omnia simul perturbans, et brevi ipsius Dei postea inculpabili iudicio punitus, seipsum Domum suam, Civitatemq. universam evertit: coercere igitur, se debet ab intemperantia, et transgressionibus is, qui reliquis praeest, ut amicus Deo sit, sed quae nam actio à Deo amatur, inquit Plato, Deumq. sequitur: una certe rationem antiquam habens atq. praecipuam quod simile simili, quod moderatum sit amicum est: immoderata vero neq. invicem neq. moderatis sunt amica: Deus profecto rerum omnium maxime est mensura, multoq. magis ut quivis (?) qui ferunt homo. Qui igitur huic tali amicus fore studet eum necesse est, ut quam maxime pro viribus talis efficiatur, atque secundum hanc rationem quisquis hominum temperatus est, Deo est amicus: similis nam, etc.
Et rectius lib. Ecc. cap. I0. sic habetur quod perstringit omnia : magnus est Judex, et potens est in honore, et non est maior illo, qui timet Deum.
(S.N.) Super hoc eod. libr. rubr. 2. in form. iuram. ad fin. et infra lib.3. rubr. xj.
(3) Quod iudex ordinarius non possit esse arbiter, et suscipere arbitrium etc. vid. Dec. in l. si q..tor (?) n°. 5. ff. de offic. eius. Guid. Pap. decis. 69. Bapt. Cacc. de arb. q. I5.
super hoc eod. libr. rubr. 2. in form. iuram.
(S.N.) Add. illum qui coerctionis aliorum proponitur, omnino abstinere debere ab omni corruptione, et crimine, quod in caeteris redarguere habet, ut Civitatis sequatur sanitas, alioquin ut pulchre Juvenalis Satyr. 2. Quis tulerit Graecos de seditione quaerenteis (?) Quis caelum terris non misceat, et mare caelo, si fur displiceat Verri, Homicida Miloni? Clodius accuset moechos, Catilina Cethegum? et ut aiebat Cyrus: nemo debet suscipere regimen, nisi melior sit his, quos susciperet: sentiens hoc esse gubernantis unicum munus alijs perspicere, et publicis consulere commodis, id autem non potest, nisi, qui sapienium vigilantia, animiq. integritate caeteros antecellit, quod non praestat nativitas, sed institutio recta, et rerum usus. quia (?) nemo praestat magis Rectorem Civitatis e philosophiae praeceptis haurire sapientiam potius (cancellato) quam experimentis colligere prudentiam, ut aiebat Darius Xersis Pater.
(4) Habes text. in auth. de mand. princ. §. fin. vel melius in §. illud tamen(?) te. ubi vid. fac. etiam illud D. Jo: in Evang. neminem concutiatis sed contenti estote stipendijs vestris. vid. infra lib. 6. rubr. 42. et de poena Pot. compellentis aurifices, vel rusticos ad aliquid operandum gratis habes Constit. Graegor. xj insert. in constit. March. cap. xxij. lib. j. vid. etiam Clar. lib. 5. §. fin. q. 7J. n°.3. vers.o officiales rectorum provinciarum.
(5) Concord. quod habetur infra hoc. eod. libr. rubr. I8.
(6) Supra hoc eod. libr. rubr. 2. in form. iuram. in med. vid. Mastrill. decis. ccxvj. ubi late de officiali receptante bannitum, vel illi opem, aut auxilium praestante.
(7) Iudex quando possit sententiam à se latam revocare. vid. in decis. xvj in princ. de re iud. in nov. et I3 eod. tit. ubi quod si iudex ordinarius, vel delegatus inveniat processum, vel sententiam nullam potest à capite incipere, et aliam ferre. secus si fuerit valida, quia nec ab eo, qui sententiam tulit, neq. à successore poterit rescindi, aut revocari. l. iudex postea quam ff. de re iud. idem tamen iudex de nullitate, aut successor dicere potest. l. si praes. C. quomodo, aut quando iudex Alyas. (?) observ. xcj. cent. vj. farin. lib. j. consil. 53. in princ. nulla nam sententia habetur ac si non esset lata. Vincent. de franc. decis. DClxxxviij. ubi late.
(8) Ordinem nam à statuto praescriptum omnino servare tenetur. vid. Mastrill. decis. clxxviij. n°. ij. et seqq. ubi expresse an possit prorogare iudex terminum statutorum vid. Sylv. in verb. iudex cl. 2. n°. 4.
(9) Intellige, quando statutum provideat nam deficiente ipsius statuti dispositione ius civile illo cessante ius canonicum servari debet. vid. scrib. in l. omnes populi. ff. de iustit. et iure. Mastrill. p. 2. decis. I50. n°. 28. Et qualiter interpretentur Statuta idem Mastrill. p. 2. decis. I39. n°.7. et seqq. ubi quod ratio , et effectus non verborum sonus attendi debet . vid. Sylv. in sum. in verb. lex n°. I6. usq. ad 20.
(10) Prioritatem, et posteritatem statutorum allegare non possunt quia mente, et animo absq. temporis distinctione concepta, cum mens magis, quam verba, et scriptura debeat attendi in legibus, et statutis. Mastrill. d. decis. I39. n°. I5. et seqq.
(11) Quid nam leges sine moribus vanae proficiuntur ut inquit ille, iudex vero, et magistratus custos legum est, qui si eas violando commisserit dum custodire tenetur, magis delinquit, et ideo magis plectitur. de quo in Canticis Sponsae: invenerunt me vigiles, qui costodiunt Civitatem percusserunt me, et vulneraverunt me et c. Cant. c. 5. vid. Sylv. in verb. iudex el. j. n°. I7. et el. 2. n°. 4. ubi quod necessario iudicare debet iudex secundum consuet. et statuta.
Et officialis transgrediens ex iusta causa poenam statutariam, vel non servans statuta, aut procedens de facto an excusetur. vid. Mastr. lib. vj. c. x. n°. 64. cum seqq. de magistrat.
(12) Not. Clausulam irritantem gesta contra formam statutorum, et an actus contrarius .l. vel statuto sit nullus ipso iure. vid Sylvestr. in sum. in verb. lex. §. vigesimo octo. ubi firmat regul. affirmativam, stante praesertim clausula, seu decreto irritanti. ubi semper vid. an ex .l. vel statuti inobservantia nullitas actus inducatur ipso iure, et quando non.
(13) Prisci illi sapientes ne dum familiaritatem, et convictum subditorum fugiebant, sed ut Areopagitae faciebant in tenebris audiebant, ne aspectus quidem, aut facies alicuius eos à recto deflecteret. vid quae Phil. scripsit de hoc. add. officiales prohibitos contrahere in loco administrationis ex quo praesumitur metu subditos inducere ad contrahendum. vid. Mastrill. de magistr. lib. 6. c. x. n°.ij.
(S.N.) Add. neque ludere infra lib. 6. rubr. 90. conc. infra lib. 7. rubr. 5.
(S.N.) Add. Officiales Sedis Apostolicae tenentes concubinam incurrere poenas, de quibus in Bulla Nicolai v. inc. si diligenter attendimus. quae est 3.a in ordine mihi fol. 7J vid. Mastrill. de Magistr. lib. vj. c. x. n°. 87. et seqq. mult.
(14) Erga munera salarium, et sportulas, qualiter iudex se agere debeat vis. Sylvestr. in sum. in verb. iudex. §. octavo quaeritur n°. I3. post glos. et scrib. in c. statutum de rescript. lib. 6. vid. Sylv. ib. in verb. iudex el. j.
Add. Bullam Graeg. xiij de dat. et recept. cum ib. adnotat. per Boccat. et Bull. Pauli ij. quae est tertia in ordine inc. munera excecare oculos sapientium. mih. fol. 88. ubi quod recipientes vel dantes esculenta ultra bidium, (sic) vestes etc. excommunicantur exc. lat. sententiae. vid. Thom. Sanchez in opuscul. tit. de iudic.
(15) Ut testes sint sibi invicem, et ne offendi facile possint.

De exercitio (1) custodie et officio Guardiani. R. X

Ut status pacificus Communis et Populi Civitatis Ameriae perpetuo servetur (2), et malignantibus si qui essent occurri possit de remedijs opportunis ne eorum pravam voluntatem consequi valeant ullo modo, volumus, et firmamus quod Civitas supradicta diligenter custodiatur, et gubernetur die, ac nocte (3) per homines Civitatis supradictae forma, et ordine infrascripto videlicet quod dd. Antiani Populi Civitatis eiusdem super ipsa custodia (4) sollicitam curam gerant, et iuxta casus occurrentes mature provideant, et disponant quod ipsa custodia per dictum guardianum qui pro tempore erit sollicite fiat die, ac nocte, et tam in Civitate, quam comitatu pro ut eis secundum occurrentia videbitur expedire (5) pro quibus authoritate praesentium, deliberare, et providere possint prout eis videbitur in praemissis absque novis expensis fiendis. Et ipsorum deliberatio in praedictis sine collatione alterius rei, et absque novis expensis, valeat, et teneatur, et executioni mandetur per ipsum Guardianum, et per omnes officiales d.i Communis, et in principio officio (sic) cuiuslibet Guardiani dicti Dd. Antiani librum Custodiae de novo faciant (6) per seipsos, vel factum refirment hominum et personarum, qui de die, et nocte tam ad portas, quam ad alia loca ipsam custodiam faciant, et facere debeant, dummodo quod ipsa custodia, pauperes et miserabiles personas molestare non possit, seu gravare personaliter, vel ad sold. nec etiam homines divites aetatis sexaginta annorum ab inde supra habentes filios unum vel plures, qui custodiam faciant personaliter, vel ad sold. Ac etiam pro dicta custodia non graventur, vel gravari possint (7)de caetero iudices et medici d.ae Civitatis, nec etiam famuli qui cum aliquo morantur, (8) nisi d.i Famuli in catastro Communis allibrati essent à centum libris supra quo casu ad sold. custodiam facere teneantur. Et ut in exactione d. sold. conditio oriri non valeat, statuimus ordinamusque, quod homines, et personae et etiam poderia ad sold. ponantur, quae remaneant in provisione dd. Antianorum praedicti graventur in hac forma: videlicet persona vel podere allibrata usque in centum libris inclusive, pro quolibet mense ab inde supra quinque sold. denariorum quolibet mense, adijcientes, et firmantes, quod quilibet alius, cui praeceptum fuerit custodiam facere teneatur, et debeat eam facere fideliter et armate secundum fuerit sibi iniunctum , pro quibus inobedientijs committendis circa ipsam custodiam .d. Guardianus possit summarie, et de facto à quolibet contrafaciente, considerata conditione, et qualitate personae, et tempore, usque in x sold. inclusive, et minus ad voluntatem dd. Antianorum, et poenam exigere dummodo excusationes legitimas (9) admittat, et accipiat, et pro sequenti die, vel nocte custodiam refici faciat absque banno, de qua excusatione stetur sacramento se excusantis, cum dicto unius testis, etiam familiaris, et domestici (10). Pauperes vero, et miserabiles personae intelligantur, qui non habent libram, vel sunt infirmi: aetatis vero praedictae (11) sexaginta annorum, vel supra qui de ea fidem faciant per eorum proprium iuramentum cum dicto unius testis de credibilitate iurantis coram d.o Guardiano (12). Et insuper quia (sic) notarius, et alij propter officia pro ipsa custodia personaliter non graventur, ut d.o Communi damnum non afferant, decernimus pro honore dd. euntium quod non obstantibus praedictis vel d.a librata pro quolibet mense, quibus praedicti eunt per officia unum bononenum teneantur solvere, et pro ipsa custodia aliter gravari nequeant. Et d.i Guardiani deliberationi, et provisioni dictorum dd. Antianorum obtemperare (13), et praedicta facere, et observare teneantur, et de nocte, et de die d.as Custodias, et custodes visitare, et diligenter requirere quoties opus fuerit ad poenam 50 librarum (omesso "pro") qualibet vice, qua contrafactum fuerit applicandarum d.o Communi et exigendarum ab ipso tempore sindicatus: declarantes quod occasione dictae custodiae faciendae in d.a Civitate Ameriae habitantes in Comitatu cum eorum familia molestari, vel inquietari non possint unus sive plures fuerint (14) per aliquem officialem d.i Communis ad praedictam poenam.

Note a margine.
(1-2) Vid. de his Arist. lib. 6. politic. cap. viij. ubi de custodia, et custodibus urbis. post medium.
(S.N.) Add. huiusmodi munus esse personale. l. munerum. §. legari ff. de muner. et hon. et per illum text. Polydor. Rip. de nocturn. tempor. cap. xlix. vid. Antib. in suo tract. de muner. licet secus vid. infra hoc lib. rubr. I9.
(S.N.) Add. à vigilijs , et excubijs nullos etiam clericos excusari, unde omnes, qui morantur in castro, vel Civitate sive advenae sive relegati compelli possunt tempore belli etiam mulieres. vid. Boer. decis. 2I2. n°. 6. et nunquid doctores Decuriones et similes vid. Rip. in suo tract. de Peste sub rubr. ad conservand. ubert. n°. 2I0. et seqq. ad quem scil. Rip. loc. citat. n°. I90. usq. ad 303. Semper recurras in contingentibus. Et quando possint ad excubias compelli quamvis immunes. vid. Thol. syntagm. iur. univer. lib. 6. cap. 3. n°. I6. cum seqq. et lib. 3. cap. viij. et lib. I8. cap. 20. n°. 3. cum alijs relatis per Polydor. Rip. in suo tract. de noct. tempor. cap. 50. in fin.
(3) Vid. Rip. in suo tractatu de nocturno tempore c. xlix.
(4) An Clerici, et Ecc.ae personae ad Civitatum, aut municipiorum custodiam adstringi valeant vid. Sylv. in sum. in verbo Immunitas el. j. §. testium. n°. I8. ubi quod in omnem casum necessitatis compelli solum ad id poterunt ab Episcopo.
(5) Nota, quod nisi ex causa onus custodiae imponi debet , et quod graviter delinquunt, qui sine causa pauperes ab operibus rusticis avocant sub praetextu ipsius custodiae, aut illius intuitu pecunias extorquent ab incolis, et oppidanis. vid. Mastrill. de magistr. lib. vj. c. viij. n°. 44. 30. et seqq.
(6) Imminente belli suspicione portae non sunt aperiendae ante calorem solis, et poni debent ad eas custodes de habitatoribus singuli per vices suas, et unusquisq. contra domum suam et recensendi sunt homines apti ad ferendum arma. ut legitur in sacra pagin. lib. Nehemen. cap. viij contra hos custodes portarum inventos qua poen. affic. vid. infra lib. v. rubr. I02.
(7) Quod doctores non teneantur ad Custodiam late persequitur Jacob. Ben. de privil. Doctorum privileg. xcvj limita tamen in doctorellis, qui ociose vitam degunt nec sibi, nec Civitati proficientes, de quo, dixi alibi late vid. Benium d. privileg. xcvj.
(8) Add. nunquid famuli clericorum gaudeant immunitatibus ex exemptionibus eorumdem Clericorum. Crass. de effect. Cler. effect. j. n°. I46. et seqq. et quid absentibus eorum dominis. vid. Vix. decis. lxxxxviij. n°. 5. vid. Gram. consil. I02. in civil. n°. 6. et seq. Ricc. in praxi resol. cccxciij.
(9) Faciunt not. in rubr. C. de excusat. l. un. et ff. de var. et excusat. mun.
(10) Pauperes qui Miserabiles personae vid. Benincas. in suo tractat. de paupert. q. vj. n°. 5. ubi quod ex qualitate loci, et temporis, et alijs circumstantijs probatur paupertas, et miserabilitas. cum mult. seqq. pauperes vero isti, et miserabies personae sicut à collectis, ita ab oneribus personalibus liberantur. ut per Festesan. in suo tract. de Collect. p. 4. q. 2. n°. 66.
(S.N.) Add. de Custodia Campanilis infra noc eod. lib. rubr. xviij. de immunit. advocatorum, ledicorum, infra lib.V. c. xviij.
(11) Quia senectus ipsa infirmitas est c. magna extra de not. fac. tent. in l. 2. §. fin. ff. de decurion. vid. scrib. in l. 2. C. de his qui non impe. stip. l. vn. C. qui aetat. et de hoc vid. plura per Monet. de distr. quotid. p. 2. q. vij. n°.I0. et seqq. quando scil. aetas excuset à muneribus personalibus.
(12) Notarij, Doctores medici an teneantur ad Civitatis custodiam vid. lib. V. infra rubr. xviij. cum ibi adnot.
(13) Vid. Polydor. Rip. de noct. temp. c. xlix. et 2.
(14) Not. comitat. habitatores non teneri ad subeundum onera Civitatis vid. Natt. consil. I83.

De electione (1) Dd. Antianorum Populi Civitatis Ameriae R. XJ.

Ad laudem, et reverentiam Omnipotentis Dei, et B. Mariae Virginis Matris eius, ac Martirum BB. Firminae, et Olimpiadis Capitum, et ducum Civitatis Ameriae, et totius caelestis Curiae triumphantis, et ad honorem statum, et reverentiam S. R. Ecc. Et D. N. Pap. et ad fortificationem, et fortificationes, et ad Conservationem Status pacifico, et tranquillitatem praesentis populi eiusdem Civitatis Ameriae: qui pro tempore fuerint in ultimis mensibus ultimi briscioli cuiuslibet imbussolationis una cum civibus per eos eligendis ad eorum beneplacitum fiat (2), et fieri debeat per eosdem electio dd. Antianorum. Et quia in multitudine presidentium confusio, et contentio oriri solet, et ut officium Antianorum honorificentius regatur in futurum, sicut in duabus imbussulationibus compertum habetur, decernimus quod pro quolibet brisciulo duraturo pro duobus mensibus quatuor (3) boni Cives, Amatores Reip. et praesentis pacifici status praedictae Civitatis describantur (4), et praedictum officium Antianatus debeant gubernare, et pro eorum victu continue faciendo in palatio Communis dictae Civitatis eorum solitae residentiae, et duorum famulorum, habeant in dictis duobus mensibus de pecunia dicti Communis florenos xxx ad rationem 50 bonenorum pro quolibet floreno, et quatuor libras candelarum cerae, et quatuor petitttos olei pro usu, et mensa ipsorum dd. Antianorum, et lampadis dicti Palatij, et quod durante tempore eurum officij ferre non possint aliquod genus panni lanae bisciae (5) ad poenam quatuor florenorum auri de facto auferendam per Potestatem qui pro tempore fuerit finito eorum officio, quam poenam solvere teneatur ipse potestas tempore sui syndicatus, si negligens fuerit, seu ipsam poenam exigere omiserit. Qui d.ni Antiani, et Potestas, et cives sic eligendi nullum salarium recipere possint occasione dictae imbussulationis, nisi tantum unam caenam valoris duorum florenorum auri: Et quod Dd. Antiani praedicti includantur in brisciolis cerae in quadam cassetta recondendis apud Ecclesiam S. Francisci, et simili etiam modo cum Dd. Antianis, et eo tempore imbussulentur Camerarij generales Communis Ameriae pro duobus mensibus pro qulibet Camerario cum salario quatuor florenorum ad rationem 50 bonenorum id est baiochorum pro quolibet floreno in dictis duobus mensibus pro quolibet Camerario. Et claudatur more solito tribus clavibus, quarum una teneatur per dd. Antianos, alteram per Potestatem, qui pro tempore fuerit, et alteram per Guardianum conventus d. Ecc.ae S. Francisci. Nec non includentur consiliarij decem de populo, et consiliarij xxx generalis d.ae Civitatis pro sex mensibus; et Catasterij Communis praedicti pro quatuor mensibus; et notarij causarum Civilium pro duobus mensibus prout hactenus consuetum extitit imbussulentur. Adijcientes quod dd. Antiani Populi Civitatis praedictae habeant facultatem expendendi, et expendere possint pro rebus necessarijs in palatio suae residentiae, et pro aptatione dicti Palatij videlicet pro quolibet Antianatu duos florenos ad rationem praedictam 50 bonenorum pro quolibet floreno sine aliqua deliberatione Concilij Communis adunantiae, vel arrenghae aliquo non obstante , et quod non possint nec debeant quoquo modo aliquo quaesito colore directe nec indirecte eligere ponere, promittere, dare vel concedere alicui eorum consanguineo, et agnato usque in secundum gradum aliquod officium exercitium, vel factum publicum, vel privatum Communis et populi Civitatis Ameriae excepto in Ambasiatis, quae fieri possunt, et Ambasiatores eligi cum consiliarijs decem ad poenam cuilibet Antiano contrafacienti xxv libr. denar. statim imminente.

Note a margine
(1) De dominio Civitatis, quinq. ad eam regendam assumi debeant vid. semper Aristot. lib. 3. Polit. cap. vij. ubi quid (sic) regendum, et gubernandum, qui ad consulendum eligi debeant. vid. Losaen. (?) de iure univers. p. j. c. iij. in princ.
(S.N.) Quod in electione, et creatione antianorum, et similium officialium attendi debeant consuet. et statuta locorum vid. Guid. Pap. decis. 452 post Bartol. in l. non tantum ff. de decur.
(S.N.) Add. propterea istos dominos Antianos non haberi loco dominorum nec legitimorum administratorum unde ne super re dubia possunt transigere salva ordinatione statutorum, si qua esset in contrarium : non possunt remittere debitum communitatis, nec sunt pro ut olim erant decuriones, et in summa nullam habent potestatem quam datam per statuta locorum. vid. multa alia per Stephan. Grat. in decis. March. decis. 93. cum alijs per eum habitis (?) add. ubi latiss. de Antianorum potestate. praesertim hodie ex Const. Clem. viij. super bono regimine, ac recta administratione redituum Civitatum, et universitatum status ecc.i.
(S.N.) Add. eligi debere senes, probos, et nobiles, ut per Plat. late in dialogo quod inscribitur de Opt. Cive. ib. praecipue: sint igitur, quos deligetis ad magistratum obeundum leges quidem loquentes, ut ait Cicero, boni, modesti, continentes iusti fortes, prudentes abstinentes, et à quovis flagitio alieni, teneantq. iudicandi, et inquirandi (sic?) modum etc.
(2) Forma et lex data, et consuetudo est servanda in electione magistratus. vid. l. super creandis. C. de iur. Fisc. lib. x. l. non tantum §. fin. ff. decurion.
(3) Et sic. add. secund. Platon. lib. 6. de .ll. col. 2. eos qui recte magistratum accepturi sunt oportere p.o satis ab adolescentia probatos fuisse tam ipsos quam suos usq. ad ipsam electionem: deinde eos, qui suffragia ferunt legitimis esse moribus educatos ut facile queant (?) admittendos, vel repellendos cognoscere et erga utrosq. pro dignitate se gerere: at vero qui nuper convenerunt cum nec se invicem satis cognoscant neq. adhuc eruditi sint, quomodo umquam recte magistratum eligere poterunt. Add. ex isto textu colligi virtutem probitatem, et integritatem exquiri in eligendis ad huiusmodi officium Antianatus, et quod in eorum electione non linguae volubilitas, non ars, non scientia, quemadmodum in alijs magistratibus minime requirendam esse censuit M. T. pro Cn. Plancio: ubi inquit: ut nos in mancipijs comparandis quamvis frugi homine si pro fabro, aut pro textore emimus, ferre moleste solemus, si eas artes, quas in emendo secuti sumus, forte nesciverit: si nam autem emimus, quem villicum imponeremus, quem pecori perficeremus, nihil in eo, nisi frugalitatem, laborem, vigilantiam, esse curamus: sic Pop. Rom. deligit Magistratus, quasi Reip. villicos, in quibus si qua propterea est ars, facile patitur, sin minus virtute eorum, et innocentia contentus est.
(4) Add. neq. ob id descriptos omnes munus istud recipere debere ut nam Aiebat Epictet. ref. Stob. navim gubernaturus omnino gubernandi artem perdisceres, sic Remp. administraturus, urbis regendae rationem discito: nam ut ibi quamvis navim, ita hic quamvis urbem, arte utriusq. rei cognita, regere poteris: unde Commendatur summopere Cato apud Plutarch. in eius vita, qui aedilitium munus respuit, dicens illud adhuc ignorare. vid. ib.
(5) Facit illud Senecae ad Matrem Neronis, indue te pulchris vestibus non propter te, sed propter imperium multa Restaur. Cast. in suo tract. de Imper. disseruit de vestibus Mag. ib. vid.

De officio decem de Populo R. XIJ

Insuper decernimus, et firmamus quod pro statu dictae Civitatis in ipsa Civitate sit et esse debeat officium, seu Concilium temporale, quod creari debeat forma inferius annotata per d. Potestatem, qui pro tempore fuerit in Civitate praedicta, et dd. Antianos Populi dd. Civitatis idonej, et habiles ad praedicta erunt (1) Cives decem de populo dictae Civitatis, quod officium duret, et durare debeat per sex menses tantum, et eorum electio , et nominatio fiat, et fieri debeat pro tempore, et quando creati fuerint ipsi d.ni Antiani, quorum nomina sic electorum scribantur, et registrentur et registrari debeant per Cancellarium Communis praedicti, et in libris ipsius Communis (2). Ita quod quibuslibet sex mensibus nomina decem virorum preadictorum publicentur, et declarentur ad dictum officium in Concilio generali: et eorum officium iurent coram Dd. Antianis, et Potestate, ita quod de eorum iuramento appareat manu dicti Cancellarij. Qui quidem decem, seu ipsorum Concilium quod speciale vocatur sint, et esse possint, et debeant in Concilio generali ad providendum super negocijs d.i Communis, et una cum dictis dd. Antianis, et ipsi d.ni Antiani cum eis de communis pecunijs praedicti in casu utili, vel necessario mense quolibet unum florenum auri simul, et semel, et particulariter, et divisim, ut casus occurreret, et eis videbitur, et placebit, expendere possint. Et quia pro ipso officio exercendo plurimum gravantur, pro eorum remuneratione statuimus quod durante tempore ipsorum officij ante dicti, sint et esse debeant exempti à custodia (3), et onere in Civitate praedicta.

Note a margine
(S.N.) De bonis consiliarijs, et qualitatibus eorum eligendis vid. semper Greg. Tolos. in sua Rep. lib. xxiiij. cap. vj.
(S.N.) Decem istius ordinis fuerunt missi oratores à Pop. Amerino ad L. Syll. ut pro Sext. Roscij salutem deprecarentur. vid. M. Tull. in oration. pro Sext. Roscio nostro, ut quod isti salutaria, non iucunda proponere debeant, alioquin fore ut destruant Remp. vid. late per Demosten. Olynthiac. iij.
(S.N.) Hi sedebunt in Concilio in scanno contiguo cum (agg. sopra) Dominis Ant. inter quos nullus alius existet. vid. infra lib. 4. R. 98.
(S.N.) Omnis electio quae non distinguitur fit per huiusmodi Concilium infra lib. 6. rubr. 5.
(S.N.) Viarij eliguntur per huiusmodi Concilium infra lib. 6. rubr. 7.
(1) Advertas igitur quod hic mandatur eligi decem Cives simpliciter non nobiles, ut factiosi quidam praetendunt , non iurisperitos, ut solertioris ingenij viri putant , sed idonei, et habiles cives tantum de populo: idonei autem erunt, et habiles modesti Cives, quamvis imperiti: quoniam ut inquit Cleones apud Athenienses, et est apud Thucydidem lib. 3. utilior est imperitia cum modestia, quam peritia (corretto) cum immodestia, ac tardioris ingenij homines administrant commodius plerumq. Civitates, quam solertioris: nam isti tum legibus sapientiores videri, tum semper excellere dicendo in consultatione Reip. volunt, tamquam nulla sit alia materia maior ubi vim ingenij sui ostendant, unde in multas calamitates Civitates incidunt: illi suae peritiae diffidentes, non absumunt se legibus esse imperitiores, et cum invalidiores sint, quam ut benedicentis orationem refellant, potius ex aequo sunt iudices, quam concertatores, ideoq. eis plerumq. feliciter cedit. add. et ea quae supra ad rubr. xj. adnot. quod etiam comprobatur ex eo quod legitur infra lib. 6. cap. xij. ubi appellatur huiusmodi Concil. concilium decem bonorum virorum, boni viri vero à beatis nihil differunt, de quibus meminit Hor. lib. 4. carm. ad Lollium od. ix. Non possidentem multa vocaris recte beatum: rectius occupat nomen beati, qui deorum muneribus sapienter uti: duramq. callet pauperiem pati: peiusq. letho flagitium timet, non ille pro charis amicis, aut patria timidus perire. D. Ambros. lib. 2. offic. cap. xj. et seq. Pluribus contendit improbos quamvis prudentes non recte ad consilium statui. vid. Platinam de optimo Cive. facit etiam in istos illud Alc. emblem. Anguillas quisquis captat in divites puteo (?) malo.
(2) Augustus Refer. Sveton. in eius vita instituit consilia sortiri semestria, cum quibus de negotijs ad frequentem senatum referendis ante tractaret, idem stat. ne plus quam bis in mense legitimus Senatus ageretur scil. Kal. et Id. neve 7bris, 8brive (?) mense ullos adeesse alios necesse esset, quam sorte ductos per quorum numerum decreta confici posset.
(3) Quod à Gabellis, et muneribus realibus consiliarij minime sint exempti, sed solum personalibus , quae impediunt exercitium officij, vel extraord. vid. in l. unusquisq. et l. de decurionibus. C. de silent. et decur. latiss. per Mastrill. in decis. Sicil. lib. 2. decis. clvj per tot. ubi quod consiliarij non sint excepti à gabellis.

De modo Servando in Ambassiatoribus transmittendis. R. XIIJ

Ad removendum errorem de cordibus aliquorum ut ambasiata fiat secundum quod fuerit iniuncta, statuimus, et firmamus, quod quilibet Ambasiator transmittendus deinceps ad D. N. et ad quemcumque alium cum aliqua ambasiata Communis, et pro negotijs Communis praedicti tenentur, et debeant portare in scriptis sigillatos sigillo Communis articulos, seu ambasiatam unam, vel plures, et aliter, vel alio modo ipsam ambasiatam facere non possit, nec debeat ad poenam 50 librarum pro quolibet ambasiatorum contrafaciente: Et Dd. Antiani Populi si ipsum ambasiatorem transmitterent d.a forma non servata condemnentur in qualibet vice in centum libris, de quibus nulla remissio fiat eis, addentes quod electio, et creatio eorum, et nominatio fiat et fieri debeat per Dd. Antianos Populi, et per concilium decem antedictum, nisi quando necessitas urgeret subito providendi de electione praedicta, quo casu ipsi ambasiatores sic destinandi nominentur, et eligentur per Dd. Antianos, qui pro tempore erunt, et talis electio teneat, et valeat aliquo non obstante: Et quod Camerarius Communis Ameriae de Communis praedicti pecunia cum licentia, et apodissa Dd. Antianorum, et sigillo parvo Communis impresso possit, et valeat absque aliqua alia deliberatione, vel provisione solvere ipsis ambasiatoribus secundum ordinem, et formam infrascriptam videlicet pro quolibet die Ambasiatori equestri, quando pernoctaverit extra Civitatem ratione Ambasiatae praedictae sibi iniunctae lib. tres denar. (1) pro quolibet equo, dum vero non pernoctaverit duas libras cum dimidia, et non ultra declarantes etiam quod si quis dictorum Ambasiatorum (2) aliquid impetraverit pro facta Communis poenam incurrat centum florenorum auri, et privatione omnium officiorum d.i Communis.

Note a margine
(S.N.) Quales esse debent oratores, et ambas. pulchre per Julium Ferrottum in suo tract. de Bello. tit. de orator. seu legatis Princ.
(S.N.) Add. eligendos senes, quia adolescentes non possunt esse sapientes, cum experientia careant. vid. apud Platinam de Optimo Cive. ubi etiam quales isti consiliarij esse debent: et ib. late de utilit. senum et c. et de probitat. magistr. ac de nobil. eorumdem.
(S.N.) Antiani pro tempore non possunt fieri ambasiatores infra lib. eod. rubr. 3J. Vid. tot. tit .ff. de legation. de hac materia, et multa apud Bertach. in suo req. Ambas. De modo recipiendi ambasciatores antiquitus apud Romanos eosq. transmittendii habes expresse pluribus in locis apud Livium praesertim lib. vij. ubi de Capuanis legatis introductis in Senatum, et de responso eis facto eiusdem senatus authoritate, et de legatis à Senatu transmissis ad sannites, et lib. viij in princ. de legatis Sannitum ad Romanos: et apud Graecos qualis fuerit transmittendi, et recipiendi ambasciatores videri potest in Historia Tucydidis Peloponensis Belli: apud Hebreos in lib. Machab. lib. j. cap. xij.
Municipalibus istis legationibus vid Anastat. Germon. lib. seu tract. de legat. j. c. vj.
(S.N.) Add. honores haberi solitos in eos, qui in legationis munere obierant per M. T. in M. Anton. Phil. ix in princ. ubi quod si ferro erat ob Remp. interfectus tali in munere statua donabantur, et sic reddebatur statua pro vita, quae per multos annos eius progeniem honestaret.
(S.N.) Add. Civitatem posse cogere cives ad suscipiendam legationem, seu ambasciariam. l. j. §. j. l. munerum .§. legati .ff. de muner. et honor. Hieron. Laurent. in decis. Avenionens. decis. I26. n°. 3. vid. Germon. de leg. lib. j. c. vi. et M.T.C. orat. pro Sext. Rosc. ex qua habes decem missos Romam pro Sext. salute deprecanda ad L. Syllam .
(S.N.) Add. si depredetur in via iste ambasciator, vel alio sinistro casu depauperetur numquid repetat à Communitate. vid. latiss. per decis. Avenion. decis. I26. 4. et seqq. ubi quid si fuerit à latrunculis captus, et aliquid pro redemptione solverit. etc. vid. Vincent. de Franch. decis. I46. n°. j.
(S.N.) Munera si fuerint ambasciatoribus Civitatis data numquid teneantur ipsi Civitati restituere. vid. Vincent. de Franch. decis. 72. n°. 3.
(S.N.) Hodie vero ex const. fel. record. Sixt. V. inter multiplices, quae confirm. et ampl. per Clem. VIIJ in sua const. ed. I5. Aug. ann. I592. p.o ann. sui Pont. absq. licentia S. Pontif. aut Praefecti Sacrae Consultae Cardin. transmitti non possunt ambas. neq. suis impensis. Excepta caus. lit. vid. etiam Constit. Aegid. Card. lib. 2. cap. 34. de ambasc. mittendis et mod. in tali casu servando. et de expens. refr. in transm. amb. vid. pot. Traian. apud Plin. Lib. x. epist. ep. 53. et ipsum Plin. ep. 52. eod. lib. x.
(S.N.) Nota tolli omne dubium, de quo Bart. Alex. et Tas. in l. de divisione in fin. numquid scil. ambas. rediens in tertijs, debeat habere totius diei salarium. ff. sol. matr.
(1) Add. (per "ad" ?) redarguendum illarum Civitatum ambitionem, quae scripturis, ac splendidis legationibus exhauriunt aerarium: Aegides nam cum legationem suscepisset solus ad Philippum refer. Man. lib. j. Apopht. is ubi admirans vidisset: quid hoc rei est? solus venisti? quid ni inquit ad unum? vexans (?) sic aliorum principum ambitionem, qui legationibus splendidis aerarium disperdunt, cum unus vir cordatus possit hoc totum praestare, quod Reip. interest.
(2) Vid. in l. legatus antequam officio. et in l. is qui legatione. ff. de legation.
(S.N.) Add. numquid à mittentibus resarciri debeant dictis ambasciatoribus, quod amiserunt casu fortuitu. vid Paris. consil. I56. n°. 32. lib. 4. latiss. per Hieron. Laurent. in decis. Avinion. decis. I26. per tot. et quid si captus fuerit à latronibus etc. vid. Natt. consil. I68. et I69.

De iuramento Dd. Antianorum Populi Civitatis Ameriae
R. XIIIJ

Ut Remota fraude Mag.ci Antianatus Officium recipiat incrementum, ordinamus (1) quod dd. Antiani Populi Civitatis Ameriae tacto libro iurent ad S. Dei Evangelia facere custodire tempore eorum officij Castra, iurisditiones, et districtus d.ae Civitatis, si invenerint aliqua loca, seu personam remotam à servitio Communis Ameriae, et iurisdictione, ea, seu eam procurabit reducere, et manutenere ad mandata, et servitia d. Civitatis toto eorum posse, et facere custodiri seratas (per "stratas") d.ae Civitatis, et eius districtus expensis communis praedicti, et quod dabunt operam praesentia statuta inviolabiliter observentur, et omnia ordinamenta facta, et fienda per concilium generale sine aliqua diminutione observabunt, et observare facient incorrupte: Et quod omnes quos invenerint iurasse exequi mente (? l'originale del 1441 ha: "exequentium") populi, defendent, et manutenebunt secundum eorum posse. Et quod non erunt in consensu, et loco quod aliquis iuratorum de populo preadicto de persona, seu rebus contra iustitiam quicumque perdant: Et quoties ab eis concilium petitum fuerit dabunt quod melius, et utilius eis videbitur pro utilitate (2), et honestate Civitatis praedictae, et eius districtus (3): Et quod credentias eis impositas tenebunt, et haec omnia, et singula ad eorum officium spectantia bona fide, et sine fraude facere, et genere, sic Deus ipsos adiuvet ad S. D. Evangelia sub poena etiam cuilibet contrafacienti xx libr. denarior. prorsus imminente, et pro qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Add. Hodie D. Antianos teneri etiam ad iurandum solemniter, et publice super observatione Bullae S.D.N. (iniziali cancellate) fel rec. Clem. Pap. viij super bono regimine, et recta administratione redituum communitatum etc. ut legitur in d.a bulla in fin.
(1) Sed dato quod denuo finito tempore extrahantur utrum teneantur iterum iurare quod non vid. Natt. consil. 57. ubi (aggiunto sopra) quod continuans, vel perseverans non teneatur iterum iurare.
(2) Cuius de causa privatas inimicitias, et odia deponere habent, qua in re praesertim omnium suorum consiliorum, atq. factorum exempla et summorum hominum factis ipsis dominis Antianis erunt petenda: M. ille Lepidus, qui bis consul, et Pontifex maximus fuit cum M. Fulvio Collega, quo die censor est factus, homine inimicissimo, in campo statim redijt in gratiam, ut commune officium censurae communi animo, ac voluntate defenderent: maximas inimicitias Lucullorum atque Serviliorum Reip. dignitatem extinxisse, immo eosdem ad amicitiam consuetudinemq. traduxisse refert M.T. in orat. de provinc. consular. nec certe video cur amor patriae, qui Cives amor, et subvenire patriae impendentibus periculis, paris esse non debeat eius gratia privatas inimicitias ponere.
(S.N.) Atq. omnino ut inquit M.T. lib.j. offic. duo Platonis praecepta teneant, utrum ut utilitatem Civium sic tueantur, ut quicquid agunt ad eam referant, oblivi commodos suos, alterum ut totum corpus Reip. curent, ne dum fraudem aliquam tuentur reliquas deserant etc. vid. ib. apub. M.T. mihi fol. 22.
(3) Vid. infra lib. 4. rubr. 84. cum ib. adnotat. et quod consiliarij debeant esse secreti fac. illud Proverb. I0. qui fidelis est, celat amici commissum, propterea consiliarij silentiarij dicuntur. l. aliud. ff. de poen. glos. in cap. de forma 32. q. fin. Glos. in rubr. C. de silentiar. facit etiam illud Poetae: eximia est virtus praestare silentia rebus, at contra gravius est culpa tacenda loqui.

Quod Dd. Antiani teneantur defendere, et manutenere
iurisditionem Communis Ameriae. R. XV.

Praesentis legis firmamus edicto quod dd. Antiani Civitatis praedicte teneantur, et debeant eorum officium Antianatus toto tempore eorum officij facere, et exercere sine negligentia quod est tale: videlicet favere, et manutenere officium d. Potestatis, et omne officium Civitatis Ameriae, et manutenere, et custodire, defensare (sic), augere, et salvare omnia, et singula iura, et iurisditiones Communis, et Populi Civitatis Ameriae, et eius districtus et ipsam Civitatem, et districtum, res habere, et pecunias, et bona Communis praedicti, et in quantum poterunt personas speciales in suo iure, et esse contra omnes personas (1), et singulos rebelles, et exbanditos Civitatis praedictae (2): Et cum voluntate, et consensu d.ni Potestatis, qui pro tempore fuerit ibidem congregare, et congregari facere ubicumque et quandocumque et quocumque tempore ad sonum campanae, vel alio modo omnem adunantiam publicam, vel privatam, omnemque arrengam, vel parlamentum, vel Concilium, et in ipsis, vel eorum altero ordinare sindicum, seu sindicos pro utilitate d.i Communis etiam si potestas praedictus praesens non sit, vel eius locum tenens, vel esse nollet vel etiam tempore, quo vacaret officium d.i Potestatis in Civitate praedicta, vel etiam si d.us Potestas consentire nollet eisdem, possint, et valeant per se ipsos facere omnia supradicta, ita quod ordinata (3), et facta in praedicta arrenga concilijs, vel parlamento eorum sic congregatis cum voluntate d.i Potestatis, vel eo absente, et ignorante ubi vacaret eius officium, vel consentire nollet eisdem, ut dictum est valeat, ac teneat ac si dicta congregatio facta foret cum praesentia d.i Potestatis et teneantur, et debeant ipsi dd. Antiani se interponere cum ipso d. Potestate, et ipse d.nus Potestas benigne, et paterne tractet Cives, et incolas, et comitatus (4) Civitatis eiusdem ita quod passim et indistincte contra eos ad tormenta, et carcerationem non procedat, sed cum temperantia, et causa legitima procedente, et ipse d. Potestas, et officiales eius ab ipsa tormentatione, et carceratione de facto, et sine causa abstineant, (omesso: "et") abstinere debeant, et ad tormenta nullum ponant, nec ponere possint sine licentia dd. Antianorum nisi in casibus sibi à iure, et à statuto permissis, nec etiam aliquem absque causa carcerare possint (5), nec in cippis mittere, maxime Civem Amerinum si dare voluerit fideiussorem de non discedendo à Palatio Communis praedicti ad mandatum suum, nisi causa detentionis esset talis, quae requireret ipsam carcerationem, quo casu cum fideiussore relaxari non possit, et si dictus d. potestas transgressor fuerit in praedictis, et contrafaciens in aliqua parte d.i statuti tempore sui syndicatus pro quolibet (6) tormento contra dictam formam condemnetur, et puniatur ipso facto Communi Ameriae in 50 floren. et qualibet vice sine diminutione aliqua (omesso: "et") pro quolibet Carcerato in xij floren. absque diminutione communi solvendis ipso facto.

Note a margine
(S.N.) Nota quod officialis cum possit, si iura suae Civitatis, vel Princip. ab alijs occupari sinit, vel permittit, non defendendo et c. ipse occupare dicitur. vid. Mastrilli. lib. 6. c. 8. n°. 86. et seqq. de magistrat. alias iurisditio quomodo occupari, aut usurpari dicatur. idem Mastrill. d. c. 8. n°. 9I. et seqq. et de poena officialis bona, et iura oc. universitatis. idem Mastrill. d. c. 8. n°. I06. cum seqq.
(S.N.) Add. in hoc opere DD. Antianos deponere debere omnes privatas simultates, omnes privatos affectus, et totis nervis huic rei incumbere: quantum inter caetera commendatur Pericles cognomento iustus, cui cum simultas esset cum Themistocle, ipsiq. delectus foret Collega ad peragendam legationem, vis inquit, Themistocles, ut in his montibus simultatem deponemus? nam, si videbitur, reversi illam resumemus, privatos Affectus Aistides (sic) publicae posthabuit utilitati, noscens ex his omnium non solum Civitatum, sed totius humanae vitae pernicies oriri . Idem Aristides e concione quadam discedens, in qua Themistocli obstiterat, res Atheniensium incolumes esse non posse, nisi, et ipsum, et Themistoclem in baratrum conijcerent, inquit Alphonsus Rex Aragonum saepius dictitare consuevit, si sibi contigisset nasci temporibus , quibus Rom.a Resp. florebat, se constructurum contra Curiam templum Jovi Positonio, in quo prius quam venirent in Senatum patres conscripti, odium, amorem, ac privatos affectus omnes deponerent, alludens ad priscorum mores, qui Jovem multis cognominibus insigniebant, nunc Statorem, nunc Gamelion, nuc Xenion appellantes. quod si tam multa Juppiter poterat, illud in primis praestandum erat, ut in Synodis in iudicijs, in senatibus, in quibus de rep. consultatur, nihil haberet momenti affectus privati , hi nam sunt, qui frequenter Civitates et regna bellis committunt, ac pessundant undiq. Et Epaminundas quaslibet ob iniurias à Civibus suis acceptas nephas esse, aiebat irasci patriae, eiusdemq. ob id tutelam deserere, quemadmodum parentum iniurias ulcisci vetat pietas. M. T. Cum Collegis redeundum statim in gratiam, censuit, quamvis antea inimici extiterint, ut commune officium communi animo ac voluntate defendant de quo late apud ipsum M. T. de provinc. Cons.
(1) Isti nam sunt, et dicuntur procuratores Reip. vel Civitatis, et exercere actionem eiusdem ad not. in .l. procuratores C. de decur. lib. x. idq. tam per se quam per Synd. ut inquit Bald. in .d. l. procuratores facere valent. Rom. consil. 65 in princ. declara ut per Steph. Grat. in decis. March. decis. 93. n°. I0. et seqq.
(2) Vid. infra rubr. xviij cum alijs per nos ib. conc. hoc eod. lib. p.o.
(3) Ordinationes factae per consiliarios communis an, et quando valeant vid. Tason. consil. n°. 8J (cancellato) lib. 3. ordinatio consiliariorum consil. 7J.
(4) Vid. quando excusetur in Syndicatu, si absq. causa iusta officialis perpetuaverit. Mastr. lib.6. de magistr. c. x. n°. 2J et seq. et n°. 49 et 50.
(5) Vid. quae causa excuset ab ista carcerat. Mastr. d. lib. 6. c. x. n°. 79. de magistrat. et de requisitis ad hoc ut captura dicatur iusta, et detentio non sit culpabilis. vid. Clar. §. fin. in pract. q. xxviij. Mirand. de ordin. vid. p.j. q. xv. per tot. Ron. super pragmat. j. de custod. reorum ubi late quando inquisitus, et qualiter capi possit, et captus quando sit sub fideiussorubus relaxandus.
(6) Adverte quod tortura nisi pro gravi delicto et legitimis praecedentibus indicijs, atq. in subsidium , quando aliter probatio haberi non potest inferri debet, de quo Clar. late in pract. §. fin. q. 64. et secus faciens iudex et indebite, aut iniuste aliquem tormentis subijciens capite puniri, et plecti potest ac debet. Clar. eod. §. fin. d. q. 64. vers.o antequam tamen. sicuti etiam excedens punitur in Syndicatu eod. §. fin. q. 66. vers.o et in hoc. adeout tortura sine indicijs, denegatisq. defensionibus, et iuris ordine non servato in quolibet atrocissimo crimine, nec etiam de principis mandato inferri possit. vid. farin. consil. qq. lib. j.

Quod dd. Antiani non permittant quod pecuniae Communis
expendantur contra formam Statutorum. R. XVJ

Statuimus (1), et ordinamus quod Dd. Antiani Civitatis Ameriae (2), non permittant, nec consentiant pecuniam aliquam, seu rem aliquam d.i Communis dari, seu expendi per (3) Cammerarium Communis seu aliam quamcumque personam contra formam statutorum dictae Civitatis, et si permitterent, aut consentirent, vel contrafacerent toto tempore eorum officij, debeant (4) contrafacientem, vel consentientem de ipsorum proprio tantam quantitatem solvere d.o Communi, quantum esset in summa pecunia expensa contra (5) formam statutorum.

Note a margine
(1) De statutis universitatum ab universitatibus fieri, et condi quando possit Constit. Aegid. lib. ij. c. xxxxvj scribentes in .l. omnes populi ff. de iust. et iur. Losaeum de iur. univers. lib. iij. c. xv. et qualiter de praemissis in rubr. administratores Civ. teneantur. id. Losaeus. d. lib. iij. c. ult. n°. 32. et seqq.
(2) Fac. l. j. ff. de admin. rerum ad Civit. pertin. vid. hodie super hoc Bullam felic. record. Clem. viij. ed. p.o ann. sui Pontif. xv die Aug. I592. ubi inter caetera prohibentur Cives expendere in spectaculis etiam pijs: de quo vid. etiam post (?) Justum Lipsium: de magnitudine urbis Ecc.ae Romanae lib. 2 (cancellato) cap. xj. ubi damnantur qui populari levitate ducti suffecturas opes magnis urbibus exhibendis muneribus impendent, appellatq. illam damnosam insaniam quae privatos homines bonis per luxum excut.
(3) De quo vid. C. de quaestor. lib. x.
(4) Add. qui si lites iniustas foverint aut susceperint vid. Losaeum iur. univers. p. ij. c. j. n°. 22. et seqq.
(5) Vid. circa hoc Bull. Felic. recod. Clem. viij super bono regimine et recta administratione redituum Civitatum et universitatum Stat. Ecc.i ib. Tabella aut libellus Quotannis etc. usq. ib. quicquid vero ultra praescriptas summas. quando vero ab universitatibus donationes fieri possint. vid Losaeum. de iur. univers. p.iij.c. xj. et donationibus, et remunerationibus tum à Principibus, tum Civitatibus necessario fieri. vid. Const. ad l. 2. C. de filijs offic. lib. xij.

Quod Dd. Antiani Populi Sint exempti ab omni onere
personali R. XVIJ.

Statuimus (1) quod D.ni Antiani Populi sint exempti ab omni omere personali Civitatis Ameriae tempore, quo officium administrabunt in Civitate praedicta, dum tamen datia, et onera personalia subeant pro ut etiam alij Cives tempore supradicto, et ipso tempore arma (2) quaecumque deferri possint sine poena, et banno statuto aliquo non obstante. Et quod in dicto tempore eorum officij nec in Civilibus, nec in criminalibus possint conveniri, nec aliquos convenire (3), nec etiam intrare possint ostium Palatij idest salae Magnae residentiae dd. Potestatis toto tempore eorum officij nisi essent omnes Antiani praedicti simul poena cuilibet ipsorum contrafacienti x librar. ipso facto imminente.

Note a margine
(1) Add. numquid de iure communi teneantur DD. Antiani ad Collectas, et gabellas vid. Petrum de Ubal. in suo tractat. de Collect. n°. 47 et seq. qui distinguendo inquit teneri ad onera quae consistunt in praestatione pecuniae quando sunt ordinaria etc. et quae sint ordinaria, vel extraordinaria. vid. infra hoc eod. lib. rubr. 48.
(2) Vid. Caball. in suis resolut. crimin. cas. I07. n°. 2. et bannimenta Papalia, scil. an illis comprehendantur.
De universitatibus ab oneribus quae ab universitate, vel stat. concedi valeant. vid. Losaeum in tract. de iur. univers. p. iij. c. x. praesertim n°. I3. et seqq.
(3) Declara ut per Vesall. decis. 386. seu 3. part. 2.

Quod Dd. Antiani Pop: possint pulsari facere Campanam
R. XVIIJ.

Statuimus (1), et ordinamus etiam quod Dd. Antiani Populi Civitatis praedictae pro utilitate Communi, et casibus occurrentibus, et custodia Civitatis, possint, et valeant pulsari facere Campanam Communis ad Concilium vel arrengam pro quacumque causa (2) voluerint probabili, et necessaria (3), aliquo non obstante.

Note a margine
(1) De multiplici olim apud Ethnicos Campanarum usu vid. Poceris (?) Episcopum Tugast. (?) in suo commentario de campanis. cap. 3. et de multiplici Campanarum usu in Ecc.a etiam pro universitatibus, Collegijs, Communitatibus etc. cap. 23. et I4.
(2) Quando debeat pulsari ad arma, et quis pulsata debeat prohibire. vid. Novar. in qq. forens. c. xij.
(3) Numquid Campanae licet sint Benedictae possint retineri, et uti pro servitijs etiam profanis, dummodo non impediatur cultus divinus. vid. Jo: Andr. Butr. et Anch. in cap. j. de offic. Cust. Seraph. decis. 223. lib.j.
Add. an quod ("an" scritto sopra "quod") pro conficienda campana, vel salario campanario persolvendo sit imponenda collecta per aes, et libram, an pro focularia vid. Petr. de Ubald. in suo tract. de collect. n°. 79 vers.o 32.

Quod Dd. Antiani Populi teneantur facere custodire Campanile.
R. XVIIIJ

Item (1) statuimus, et ordinamus quod dd. Antiani Populi Civitatis possint, et valeant, teneantur, et debeant (2) custodire facere campanile Communis, et portas Civitatis Ameriae expensis Communis praedicti, et custodes pro eisdem eligere, et nominare, et salarium condecens eis ordinare, et deputare de pecunia .d. Communis, quod salarium ex ipsa deputatione absque aliqua deliberatione solvi possit, et debeat custodibus praedictis per Camerarium dicti Communis pro tempore existentem secundum apodissam dd. Antianorum contrario aliquo non obstante.

Nota a margine
(1) Vid. ad hoc Mastrill. de mag. lib. 4. c. xvj n*. I76. et seqq. usq. ad num. I85. ubi late quod tempore necessitatis Rex aut Princeps poterit Castrum Baronis munire, aut fortificare, nec Rex tenetur aliquid solvere Baroni, seu alteri domino, cum aufert, vel recipit castrum pro custodia, qua necessitate cessante tenetur restituere priori domino sine expensarum refusione. vid. ib. et quando cogere possit Baronem ad fortificandum Castrum.

Quod quicumque habuerit, vel receperit aliquod damnum
pro communi sibi emendetur R. XX.

Ordinamus, et statuimus, quod si quis Antianus, seu iuratus de populo, seu aliquis (1) alius officialis (2) ambasiator, vel Consiliarius habuerit, seu receperit aliquod damnum pro factis Communis, illud damnum sibi emendetur de pecunia Communis praedicti sine strepitu, et figura iudicij, si ipsum damnum substinuerit occasione sui officij, et non commiserit dolum (3), culpam, vel negligentiam.

Note a margine
(S.N.) Vid. Mastrill. decis. clxiiij ubi de damno dato ab hostibus an debeat emendari à communi.
(1) Nam in tali casu aequiparantur tutoribus quibus datur controversia in pupillos actio. de quo vid. text. tot. tit. ff. de contr. et util. action. tutel. nemini nam officium debet esse damnosum .l. sed si quis ex signatoribus ff. quemadmod. testam. aper. l. si servus (?) communis .§. quod vero .ff. de Furt. Cap. cum non deceat. de elct. in 6.
(2) Innoc. in cap. sicut extra de iur. iurand. n°. 5. sequuntur moder. taurin. de iur. univ. part. j. cap. 3. n°. 58.
(3) Administratores nam Civitatum tenentur de lata culpa, et levi licet non de leviss.a nec de casu fortuitu, vel vitio naturali. vid. modern. Thaur. de iur. univers. part. 3. cap. ult. n°. 4J. et seqq.

Quod dd. Antiani possint proponere utilia pro Communi
Ameriae. R. XXJ

Item Statuimus (1), et ordinamus quod dd. Antiani Populi teneantur dicere, et proponere contra potestatem (2), et eius officiales omnia, quae eis videbuntur fore utilia pro Communi Ameriae, et pro facto cuiuscumque specialis personae et Potestas (3), et eius officiales ipsos Antianos audire teneantur benigne, et proposita intelligere, et ipsos dominos Antianos non possint condemnare, nec aliquod gravamen eis, vel alicui ipsorum inferre dictis de causis, et si qui fecerint perdant de suo salario nomine poenae 25 libr. denariorum in fine sui officij sive regiminis.

Note a margine
(1) Extat Demostenis Ep. Senatui populoq. Athen. de concordia: ubi Primum omnium oportet Athenienses, vos concordes esse propter communem Civitatis utilitatem, ortasq. in prioribus conventibus omnes facere dissentiones, deide consentientibus animis omnes, alacriter quicquid fuerit decretum aduvare.
In Concilij qui debeant universitatum habere primam vocem. vid Losaeum de iur. univers. p. j. c. 3. n°. 99. ubi quod is, qui maiorem obtinet authoritatem.
(S.N.) De his tacentibus inquit D. scriptura, canes muti non valentes latrare fac. trad. per Card. Paleott. in suo tract. de consist. Princip. in Conclus. operis. membr. 3. scil. ad haec opus maxima authoritate, et quomodo comparetur. et p. j. ubi agitur de necessitate dandi, et petendi consilium. ultra quod isti sunt ad instar tutorum, et defensorum Civitatis, qui tenentur utilia facere, ne dum proponere, et contrat=ria praetermittere.
Inquit Sophocles refer. Demost. de falsa legat. in Aeschinem.
Nam quisquis urbi cuius imperium gerit
Metu subactus omnia degeneri tenes,
Mutamq. linguam, haud consulit salubriter
Culpandus est, et hoc, et omi tempore.
Itemq. amicum patriae qui praetulit.
Habetur improbus vir, et Civis malus.
(2) Immo si quid damnosum aut illicitum tractabitur tam potestati, quam caeteris nisi contradixerint delicti poena una cum caeteris consiliarijs involventur. Tas. in l. quae dotis n°. 89 ff. solut. matrim. Franc. Marc. decis. 962. per tot. praesert. n°. 2. vol. j. sequntur modern. Thaur. de iur. univers. part. j. cap. 3. n°. 98.
(3) Princips (sic), et is qui Civitates et regna gubernat, ut bene regat omnia cum consilio facere debet, quia in eo salus consistit, de quo late Mastrill. in suo tract. de magistrat. lib. 2. c. j. n°. 27. cum multis seqq. quem vid. ubi n°. 34. refert Adrianum Imperatorem in quocumq. negotio non solum in magistratibus verum etiam à personis humilibus corrigi, et admoneri libenter patiebatur. et quod Tiberius Caesar ab omnibus consuli permittebat. affert. n°. 49. Roboam excidium qui Senioribus non credidit. 3. Reg. c. I2. et Parilop. (?) c. I0. c. deniq. 8. 9. j. vid. ib. multa apud Mastrill.

Quod Dd. Antiani debeant assignare Cammerario Communis
quicquid ad manus ipsorum pervenerit. R. XXIJ

Ordinamus, et statuimus quod dd. Antiani Populi, et quilibet ipsorum teneantur (1) restituere Camerario, et facere scribi in quaternis de introitibus Communis quicquid advenerit ad manus ipsorum occasione eorum officij, et qui contrafecerit puniatur vice qualibet in 50 libras denar. Et nihilominus quod receperint communi praedicto restituere teneantur.

Nota a margine
(1) De poena subtrahentis pecuniam publicam aut in proprios usus eamdem convertentis, nec in libris ponere curantis. vid. Mastrill. lib. vj. c. 8. n°. 7I. et seqq. de Magistrat. usq. ad num. 86. ubi de mutante easdem pecun. alteri, vel illas exigere negligente et c. ad quem recurras in similibus.

De electione Custodum Celatorum. R. XXIIJ

Ne maleficia abscondite commissa remaneant impunita statuimus, et ordinamus, quod per dd. Antianos Populi in praesenti eorum regimine ad requisitionem d. Potestatis quod tantum facere teneantur ad poenam 50 librar. eligantur custodes celati in d.a Civitate, et Comitatu Ameriae qui sint duo pro qualibet contrada, et quorum officium duret per sex menses, et non ultra, qui custodes sic electi iurent, et promictant denunciare, et accusare omnes, et singulos ludentes ad ludum vetitum ex form. stat. seu Deum, et sanctos blasphemantes quoquomodo (1), seu statum pacificum .d. Civitatis in finibus Ameriae, vel eius districtu, et omnes, et singulos vendentes, et facientes carnes contra formam statuti, et molendinarios, et fornarios in aliquo delinquentes contra dicti statuti form. et omnes, et singulos committentes quaecumque delicta, excessus seu maleficia dicto, vel facto, quorum custodum celatorum nomina debeant in credentia (2) retineri, et eorum dicto (3), et relationi, seu denunciationi stari et credi debeat dummodo omnia supradicta legitime probentur per duos testes fide dignos, et si denunciare omiserint ad poenam teneantur ipso iure, et Antiani condemnentur, si praedicta neglexerint facere pro quolibet eorum finito officio.

Note a mrgine
(1) Accusat. ut inquit M. T. lib. 2 offic. mihi fol. 5. persepe probata est cum seditiosum, et inutilem Civem in iudicium vocamus, sed hoc quidem non saepe faciendum nec unquam , nisi aut Reip. causa, ut duo Luculli, aut patrocinij ut ipse M.T. pro Siculis pro Sardis contra Albutium: idq. semel non saepe certe. Sin erit cui faciendum sit; saepius Reip. tribuat hoc muneris (tre parole cancellate) cuius inimicos ulcisci saepe non est reprehendendum , modus tamen adsit, duri nam hominis, vel potius hominis videtur periculum capitis inferre multis.
(S.N.) Add. de his Tacit. annal. lib. 4. palam pro accusatoribus Caesar irritas leges, Remp. in praecipiti Conquestus, subverterent potius iura, quam eorum custodes amoverent, sic delatores publico exitio repertum, et poenis quidam nunquam coercitum, per praemia eliciebantur.
(2) Nam ut inquit id. M.T. lib. 2. offic. mihi fol. 52. cum duri hominis vel potius vix hominis videatur periculum capitis inferre multis ideo id muneris periculosum ipsi accusatori tum etiam sordidum, et famae obnoxium, quamvis ut idem Cic. in orat. pro Sexto Roscio nostro: nihil male sit, ibi per multos esse canes, ubi multi, multaq. observanda sunt.
(3) Temporibus infeliciss. scil. Tiberij Caeseris (sic) in quibus maxime crudelitas polluit, accusatoribus praecipua praemia, nonnumquam et testibus statuta sunt, ac nemini delatorum fides abrogata. Omne crimen pro capitali receptum est, etiam paucorum simpliciumq. verborum. Svet. (due parole cancellate) in Tiberio. et si M. T. in Oratione pro Sext. Roscio nostro Amerino, dicat, nihil mali esse, ibi per multos esse canes, ubi multi, multaq. observanda sunt.

De inventario faciendo iurium Communis. R. XXIIIJ

Ad haec ut iura Communis Civitatis Ameriae sint manifesta (1), et nota debentibus, et volentibus ipsa iura procurare, et ad utilitatem Communis praedicti producere statuimus, et ordinamus quod de iuribus omnibus Civitatis praedictae, et districtus fiat quoddam inventarium, et ponatur in fine praesentis voluminis, et unum aliud inventarium de eisdem quae sint similia, et ponatur in sacristia fratrum minorum de Ameria apud Guardianum dictorum fratrum. Et si contigerit quod aliqua plura iura, seu iurisdicitones, et scripturae aliquae haberentur, et supervenient, quae spectarent ad dictum Commune quod per dictos dd. Antianos scribi faciat in dd. inventarijs ad poenam centum soldor. denar. et quod dicta iura, et originalia seu quae sunt, vel essent in chartis publicis seu apodissis sint, et esse debeant in quodam Atchivio. Et ponatur dictum Archivium in Ecc.a S. Firiminae, et dd. iura non posse legi, et dictum Archivium aperiri sine praesentia duorum ex numero dd.rum Antianorum Cancellarij, et duorum dd. Canonicorum d.ae Ecclesiae, et si secus fieret quod illi, qui d.a iura inspicerent, seu d.um Archivium aperirent puniantur pro quolibet contrafaciente in 50 libr. denar. et d. Archivium formari debeat cum duobus serraminibus, et duabus clavibus, quarum una retineatur per Sacristanum dictae Ecclesiae, alia per Dd. Antianos praedictos.

Note a margine
(S.N.) Libri censuales Ecc.ae vel universitatis an probent pro ipsa Ecc.a vel universitate. vid. Felyn. in c. ad audientiam de rescript. Montemart. in practic. qq. q. Dxciiij. Boer. decis. ius.(?) n°. ij.
(1) De bonis, et reditibus Reip. de aerario eiusdem, et modis quibus pecuniae conquisitae asservari oporteat; de tributis, de censibus, de modis acquirendi pecunias Reip. an expediat ipsi Reip. cogere, et reponere Thesauros; et de Conservatione aerarij. vid Graeg. Tolosan. in sua Rep. lib. iij. per tot. legitur in evangelio Lucae c. 2. edicto Caesaris Augusti descriptio universi orbis. Haec inventaria, et iurium descriptiones in Regno Neapolitano Plateas appellant quae vocatis saltem pro proclama habentes (?) interesse fieri consueverunt: iura, et bona ad Civitatem, vel Principem spectantia, si occupaverit, vel occultaverit qua poena puniri debeat. vid. Mastrill. de magistr. lib. vj. n°. 65. et seqq. c. 8. vid. per nos adnot. lib. 4. c. I03. horum statutorum.
(S.N.) Add. quae sint requisita ad hoc ut bona, et iura communis vel universitatis vendi, alienari, aut distrahi possint? hic secundum not. in l. fin. C. de vendit. rerum Civit. lib. xj. ut interveniat (due parole cancellate) maior pars eorum qui in loco bona possident. 2°. quod iurent se credere, quod talis alienatio sit utilis Civitati. 3° quod iudex causa cognita suum interponat decretum. 4°. quod bona alienanda subhastentur. Luc. de Penna, et Jo: de Plat. in ead. l. final. vid. Rot. in una Sabinensi Alluvionis. decis. xij. veneris 24 Maij I624. coram Pirrano. Romae impressae I632.
(S.N.) Add. an haec inventaria fidem faciant per Mascard. de prob. de prob. (ripetuto) c. ....(puntini) et quod ista iura non possint vendi, neq. alienari sine sol. de quibus in l. fin. C. vend. rer. Civit. lib. xj. et per Losaeum de iur. univers. p. 3. c. v. add. Consit. Sixti v. et Clem. viij. super bon. regimin. quando vero intervenisse praesumantur solemnitates requisitae Surd. consil. xxviij per tot. et de confirmatione Auth. Apostolica cum insertione tenoris, et supplemento defectuum, eorumq. sanatione, et revalidatione. Rot. in una Sabinensi alluvionis lunae 2I. Maij I629. coram Pirrano.

De proponendo unde veniat pecunia in Communi
quando proponitur de expensis. R. XXV.

Item statuimus, et ordinamus (1) quod Dd. Antiani, et eorum decem (2) teneantur, et debeant quando proponeretur super aliqua expensa facienda (3), sive donationes pro commune (4) Ameriae ne pecuniam ipsius communis ultra expensas ordinarias per Statutum Civitatis proponere seu proponi facere unde quoquomodo, et qualiter veniat pecunia in Communi pro talibus expensis faciendis una cum dicta proposita facienda, et si non liberaretur solutio talis debiti seu donationis, quod talis deliberatio, sive reformatio sit vana, et nullius valoris.

Note a margine
(S.N.) In Regno Neapolitano, et Siciliae ad subveniendum Regi in necessitatibus tempore praesertim belli, fiunt impositiones sub forma donativi, et ad hoc deputantur aliqui, qui exequantur decreta parlamenti circa exactionem ipsius impositionis, et procuratores Caesaris appellantur; de quorum officio, et Potestate Mastrill. lib. v. c. xv.
(S.N.) Quod hodie vigore Bull. Clem. viij. ed. p° ann. sui Pontif. I592. die I5. aug. teneantur conficere indicem expensarum utilium, et necessariarum, ordinariarum, et extraordinariarum, quae non licet excedere. vid. ib. et sine licentia Cong. non possint fieri largitiones, et munera.
(1) De Antianis vid. supra hoc. eod. libr. Rubr. xj. et quod isti teneantur manutenere iurisditionem communis. eod. lib. j. rubr. xv. de eorumdem iuramento. rubr. xiiij. quod invigilare, ne pecunia pecunia (ripetuto) communis contra formam statutorum expendatur d. lib. j. rubr. xvj. Quod camerario resignare teneatur omnia, quae ad ipsorum manus devenerit. eod. lib. j. rubr. xxj. item proponere utilia ipsi communi. rubr. xxij.
(2) De officio decem de populo. vid. infra. hoc eod. lib. rubr. xij.
Duo augent, et e parvis magna efficiunt Civitates, teste Demosten. adversus Leptinem, praemia benemeritis, supplicia improbis, qui civilitatem destruunt, omnes namq. improbi, et malevoli inciviles sunt.
(3) Donationes rerum, et iurium communis ad hoc ut valenat quae requirantur. vid. Rot. in illa Sabinensi Alluvionis Veneris 24 Maij I624. coram Pirrano, ubi etiam habes de requisitis mandati specialis universitatis ad donandum et potestate Concilij, et adunantiae quibus circa hoc. et de necessitate decreti Judicis, et qualiter illud integrum debeat, et an sufficiat sola iudicis praesentia in Concilio etc.
Et de largitionibus, et donationibus, ac remunerationibus à Principibus seu Civitatibus. vid. Constant. ad l. 2. C. de filijs offic. lib. xij.
(4) Quod expediat Civitatibus dona, et munera praesertim benemeritis in remunerationem acceptorum beneficiorum, et laborum pro Civitate susceptorum elargiri, eaq. rata esse et firma. vid. apud Demostenem in orat. adversus Leptinem, qua acerrime improbatur lex, quae immunitates benemeritis Reip. concessas abrogaverat et concluditur, summae civitatis opes abundare praestantissimis viris, ac de ipsa Rep. benemeritis. Nunquid vero prohibita si fuerit donatio locum habeat Stat. in donatione facta ob benemerita. Bartol. et Paul. de Castr. in l. iubemus.C. de sacros. Eccles. tenent quod non, dummodo non fuerit excessiva, et sit temporalis, si fiat de re immobili, vel perpetua Tas. consil. l. lxxiij. col. 5. vol. 3. et dicitur temporalis si fiat ad beneplacitum donantis ac dicitur personalis. Tas. d. consil. lxxiij d. col. 5. vers.o quarto moneor (?) fac. Tiraq. in l. si unquam. vers.o donatione largitus n°. 32. C. de revoc. donat. Put. decis. 399. lib. j. sed tamen non credo posse Const. Clem. viij. adaptari prohibenti generaliter fieri donationes rerum Civitatis , et alterius Sixti . v. propter generalem ipsarum Constit. dispositionem. Barbat. consil. xlj. col. ij. lib. 4.

Quod Antiani possint eligere centum iuratos de populo.
R. XXVJ

Item statuimus, et ordinamus quod dd. Antiani Populi possint eligere centum iuratos de populo, et pauciores secundum eorum (1) voluntatem ad exequendum eorum mandata, qui iurare debeant eisdem Antianis in omnibus obedire ad poenam centum soldor. pro quolibet.

Note a margine
(S.N.) Campana quando pulsari possit ad hoc, et qui teneantur prosilire. vid. Novar. in qq. forens. q. cxij. p. j.
Limita hodie per constit. Aegid. lib. 4. cap. xl. ut neq. communitas, vel singularis persona in terris Eccl. possit habere aliquos stipendiarios, vel gentem alienam, vel de provintia congregare ad guerram aptam sive dipositam , et sub colore custodiae.
Subrogatos habes hodie milites de quibus, et eorum privilegijs vid. constit. S. D. N. Paul. Papae .v. add. aliud per Demosten. Orat. p.a in Philipp. scil. non decies mille, neq. vicies Mille Peregrinos, neq. conducticios exercitus esse ducendos sed Copias, quae Civibus constent, quae sive unus, sive plures, sive ille, sive quivis Civis fuerit Creatus Dux ei, pareant, et sequantur.
(S.N.) De militari Cura in Republ. vid. Graegor. Tolosan. in sua Rep. lib. xj. ubi de consultat. praecedente gerendum bellum, de apparatu, de iustitia belli, de observ. tempore belli, de .ll. militaribus de privilegijs militum, eorumq. delictis et c. ubi vid.
(1) Inquit Plato lib. xij. de .ll. in princ. illud tantum maximum esse in Rep. ne quis mas, foeminave, sine magistro ac principe quocumq. agat, nec civis cuiusq. animus sive serio, sive ioco aliquid facere solus, et suo dumtaxat arbitratu consuescat, sed tam in bello, quam in pace ad principem, magistratumq. semper respiciat, et cum quocumq. sequatur, atq. ita ad eius nutum vitam instituat. etc. vid. ib.

De officio notarij super Catastris inferni R. XXVIJ

Statuimus, et ordinamus, quod electio trium Notariorum, qui debeant esse super Catastris infernatis dictae Civitatis fient, et fieri, et debeant per imbussulationem, ut hactenus consuetum extitit, quorum officium duret per quatuor menses, qui Notarij deputati iurent, et iurare debeant in manu Cancellarij d.i Communis corporaliter tactis scripturis, suum officium per dictum tempus quatuor mensium facere, et gerere, et exercere (1) bona fine, et sine fraude ad poenam x sold. pro quolibet ipsorum dum tamen quod sint, et esse debeant aetatis xx annorum ad minus, et teneantur, et debeant, ac possint accipere pro quolibet petio terrae elevando, et ponendo in d.is Catastris unum bononenum pro qualibet parte, et non ultra, et quod non possit in elevando, vel ponendo diminuere libram dictorum Catastrorum ad poenam 50 libr. denar. et quod nullus dd.rum Notariorum possit, vel debeat ponere, vel elevare aliquam possessionem alicui Civi Comitatino, vel forensi, nisi fuerint praesentes partes, vel solum una partium praesens (2), et altera Citata, et id quod per aliquem dd.rum Notariorum scriptum fuerit modo praedicto valeat, et teneat. Et si contigeret fieri aliquam novam libram dictorum Catastrorum, alicui quod dd.i notarij teneantur scribere in Catastris Communis et pro eorum labore tantum rtecipere possint pro quolibet petio terrae à qualibet parte ut supra expressum est, et non ultra ad poenam decem libr. denariorum, et quod nullus audeat, vel praesumat in elevando, vel ponendo (3) minuere libram Communis Ameriae in damnum dicti communis, vel alicui ipsam libram scribere, seu ponere, qui non esset subiectus iurisditioni Communis Ameriae, vel quoquo modo recusaret, vel omitteret solvere datia imposita, vel imponenda in Communi praedicto, nisi talis cui deponi deberet (4), et scribi in d.a libra ante omnia prestiterit, et dederit idoneos fideiussores de Ameria super solutione dativarum, et onerum imponendorum eisdem, vel dictis terris Notario scribenti in d.o Catastro, et tempore impositionis d.ae librae, et Notarij, qui contrafecerint, vel neglexerint praedicta servare poenam incurrant x librarum pro qualibet vice, et Communi damnum reficiat quod incurreret ex negligentia supradicta, et dicti Notarij sint conservatores dictorum Catastrorum, et librorum dativarum infernatarum d.i Communis, de quibus libris, et infernis praedictis debeant extrahere omnes, et singulos homines, et personas debentes aliquid solvere Communi, et operam dare cum officialibus d.ni Potestatis, quod solvant omni cavillatione reiecta, et solventes cassare, ut dictum est possint. (non occorre pausa, da porre invece prima di "possint") Et valeant recipere, et pro eorum labore habere quod ascendat ad summam quartae partis eius quod in communi praedicto solvere teneantur ex dativis infernatis praedctis, et teneantur etiam, et debeant cum salarijs consuetis scribere, et exhibere pro communi libros, et extractus quoscumque dativarum eorum tempore officij imponendarum: et si aliquis error reperiretur in libris alicuius, vel in dictis infernis seu extractibus praedictis, seu esset aliqua, vel aliquis, qui ad solutionem (5) aliquam non teneretur, et esset evidens, vel manifestum, quae evidentia dictis Antianis praedictis videbitur iuxtam fore, et veritatis esset, dummodo in d.a correctione appareret nomen notarij sic corrigentis annus mensis, dies, et nomina dictorum dd. Antianorum, vel saltem nomen Confalonerij, de quorum mandato fit correctio, seu additio, vel diminutio praedicta valeat, et teneat, et fieri possit servata dicta forma, et aliter scripta, vel facta non valeat ipso iure. Jnsuper ad obviandum fraudibus statuimus, et firmamus, quod ipsi Notarij nullum petium terrae quod spectat et pertinet ad eum in cuius libra ponitur alicui in suo Catastro scribere possint, vel in ipso Catastro ponere, nisi idem ad cuius petitionem fieret d.a scriptura p.o (primo) iuret ad S. D. Evangelia corporaliter tactis scripturis, quod d.a positio non fit ad fraudem Communis, vel aliter, vel alio modo d.us Notarius ipsum petium terrae unum vel plura ad petitionem alicuius in d.o Catastro scribere non possit ad poenam x librar. den. pro quolibet eorumdem, et qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) De modo faciend. novam libram, et novum Catastr. habes infra lib. 5. rubr. I00. ubi ad (omesso "quem") spectet eligere peraequatores, et mensuratores etc. Add. aestimum non ad alium finem confici, nisi ut ex eo munerum exactio sequatur. l. j. C. de exat. tribut. lib. x. Roman. consil. I6J. n°. 2. prope fin. vers.o certum est. Alba consil. 38. n°.j et cons. 40 n°. 9. ex quo inf. recte probari negat non solut. si revol. lib. aestimi bona illius vel nomen, qui pretendit nunquam solvisse adnotata non reperiantur. Corn. consil. I9I lib. 2. n%. 2. Dec. consil. I38. n°. 5. Bart. in l. fin. C. de reb. Credit.
(1) Add. deputatos ad fac. Cat. (tre parole cancellate) dici peraequatores ut habetur in .l. si per aequatore .C. de cens. et censit. lib. xj. qui peraequatores si negligentiae, aut gratiae culpam incurrerint ultra periurium infames fient. et multabuntur in quadruplum secundum ius commune. d. l. peraequatores. C. eod. et ipse (cancellato) Notarius addens aliquid vel minuens in Catastro vid. Cepoll. consil. 24 in crim. ubi quando incidat poenam falsi. vid. etiam in tract. de error. notar. cap. xvj.
(2) Catastrum nam non potest corrigi nisi causa cognita apud officiales competentes Bartol. in .l. placet. n°. 28. C. de sacros. Ecc. et ut infra habetur nisi serv. form. quam vid.
(3) Census nam et libra est invariabilis, et perpetua taxa ut pulchre inter concil. Felyn. consil. 46. ubi an praedium (?) cum tali onere transeat in Ecc.am de quo lat. per eundem Felyn. in cap. Ecc.a S. Mariae n°. 76. de constit.
(4) Quod Forensis si patiatur describi bona sua in aestimo communis possit cogi ad solutionem etiam si bona alibi sint sita. vid. Decian. consil. 40. n°. 75. lib. 4.
(S.N.) Add. nunquid Catastrum probet Dominium per Decian. consil. xl. n°. j. lib. 4. ubi late de requisitis ad hoc, ut probet catastr. n°. 78. et seqq. et an probet contra 3.um n°. 72. ubi quid si non fuerit publicatum, vel observatum, et donec non fuerit correctum attenditur is, qui est descriptus, non qui possidet. Roland. concil. xxxij. n°. I4. lib. j.
(S.N.) Et quod venditor solvens publicas pensitationes non renutus de Catastro possit solutum repetere. vid. Rol. consil. xxxij. n° I5. lib. j.
(5) Add. quod donec non fuerit correctum aestimum non attendetur quis possideat bona, sed quis in aestimo, seu Catastro fuerit descriptus. vid. late per Decian. Consil. 40 n°. 75. lib. 4. poterit bene repetere venditor ab emptore, vel possessore, si quid pro eo solverit ut late per Roland. consil. 32. n°. I5. lib. j.
(S.N.) Habes hic form. circa mod. emendandi errat. in d.is libris Catastr. et advertas quod Notar. non potest posquam publicaverit script. aliquid addere, vel minuere sine iudice et per Verall. decis. 249. sen. 5. part. 2. et quando, et quomodo not.s possit, et valeat errores suos Corrigere vid. semper Felyn. et scribent. in cap. ex litteris extra de Fid. Instr. Dec. in .l. si librarius ubi et Cagnol. ff. de reg. iur.

Quod quilibet teneatur accipere officium (1) sibi datum
R. XXVIIJ

Statuimus, et ordinamus, quod quicumque sibi datum fuerit officium Antianatus Populi, vel aliquod officium recipere teneatur. Et si aliquod officium sibi datum per Commune Ameriae recusaverit, recusans (2) teneatur in centum sold. denar. nisi iuxtam causam habeat, et praedicti Antiani non possint refirmari per Concilium, vel ordinamentum, et qui arrengaverint quod ipsi refirmentur solvat Camerario Communis poenae nomine centum sold. den. Et si ipsi d.i Antiani preponerentur, seu propositam facerent de reformatione (sic) eorum, eandem poenam solvere teneantur, addijcientes quod dicti recusantes gerere, vel acceptare officium supradictum post solutionem dictae poenae ad acceptationem ipsius officij urgeri, cogi, vel Compelli non possit per aliquem officialem Communis ad poenam centum librar. (3) exigendarum à quolibet officiale contrafac. in praedictis tempore syndicatus.

Note a margine
(1) Antiquitus adeo homines munera Reip. exhorrebant, ut capite recusantes plecterentur, et libertate privari, se potius, quam ipsa munera subire, paterentur. vid. Mastrill. lib. j. c. xxx. n°. 66. et seqq.
(2) Quod etiam carceribus recusantes acceptare compellantur. vid. Vin. decis. I44. lib. j. mult. in annot. statut. urbis Rom. ad cap. x. Mastrill. lib. j. de magistr. c. xxx. n°. 66 et seqq. Nov. p. j. qq. forens. q. xviiij.
qui appellabit antequam se excuset . vid. Decision. Marchiae per Gratian. decis. 30. n°. I6. et seqq. et quomodo concipiatur super hoc libellus hab. per Speculator. in tit. de cens. et exaction. §. nunc dicendum restat vers.o si vero vocaris n. 6.
(3) Cogi invitus ad occupandum officium num quis possit, et quando excusetur. vid. Mastrill. de magistr.. lib. j. c. xxx. qui de hac re latisse (sic) agit. et quod officia, et magistratus potius onus, quam beneficia nuncupantur, vid. ib. multa, et praeclara congesta.
Verum quid si quis solverit communi q.ta (?) centum, ut excusetur, et non possit cogi amplius ad officia subeunda. vid. Nov. p.j. qq. dorens. q. xviij.
(S.N.) Lim. per ea quae habentur infra lib. 2. rubr. 5. de priore, et Antianis fraternitatis S. Mariae laicorum durante eorum officio. lim. nisi fuerit tale offic. affect. arg. §. item tria onera. inst. de escus. (parola aggiunta illeggibile) Quae sit iusta caus. vid. inst. tot. tit. de exc. tutor. nam valet arg. de tutel. ad administr. reip. in princ. et tot. tit. ff. de vacat. et excus. muner. et tit. seq. de iur. immunit. et C. de ijs qui numer. liber. vel paupertat. exc. meruer.

De non rebanniendo aliquem exbanditum. R. XXIX.

Statuimus, et ordinamus, quod nullus Antianus, vel aliquid alius officialis Civitatis Ameriae directe, vel per obliquum audeat quod aliquis processus, condemnatio, vel exbanditio in maleficijs differatur, vel suspendatur, vel quod solutio Condemnationis, vel exbandimenti differatur vel suspendatur, vel quod solutio condemnationis ad tempus, vel in perpetuum in totum, vel in parte, vel quod detur, vel concedatur licentia alicui exbandito, vel quod stet, vel intret, vel etiam moretur in Civitate Ameriae, vel eius districtu, vel de praedictis, vel aliquo praedictorum propositam facere, vel de praedictis facienti consetire (sic) possit. Si quis vero ex praedictis antianis, vel officialibus contrafaceret in praedctis, vel aliquo praedictorum, vel si Notarius aliquis Civis, vel forensis scripserit propositam, vel si quis arrengaverit, vel consuluerit contra praedictam formam solvat pro banno Communi Ameriae centum lib. denar. et depingatur in palatio Communis infra quintam diem postquam contra praedicta, vel aliquod praedictorum fecerit in evidenti loco, ut alijs transeat in exemplum, et nihilominus talem in praedictis contrafacientem quilibet possit offendere sine poena in persona, et in rebus, salvo quod quando procederet de novo per Civitatem Ameriae contra aliquem exbanditum: Et si talis exbanditus contra quem procederet voluerit comparere, et se excusare à dicto processu, quod (parola cancellata) tunc teneatur eidem licentiam dare duorum dierum, et non plurium, intra quos possit se excusare.

Note a margine
(S.N..) Barones, universitates etc. non posse aliquem rebannire, et gratiare bannitos. vid. quod Farinac. in sua praxi tit. De inquisitis .q. 6 n°. 2. et seq. lib. j. consil. 3. et lib. 2. consil. I49. ubi late an excuset, quod Constit. Clem. viij. et aliorum super hoc editae non fuerint publicatae in partibus, sed solum Romae.
(S.N.) Remiss. et indulgentiae poenarum sunt de maioribus legalibus itaut per quamcumq. concessionem etiam generalem generaliss. non veniant. Boer. decis. 50. n°. I3. Osasch. decis. I0J. per tot. ubi an praescribi pos. et quomodo. ubi vid. Cacher. decis. I0J. ubi n°. (?) etiam n°. I4. quid si praescriptio aut consuet. extet in contrarium. cum seqq.
(S.N.) Barones an possint bannitos rebannire. vid Novar. in suis qq. forens. q. cxxxvij. add. an Episcopus, et Vic.s eiusdem possit haec facere, qui habent in aliquo loco iurisditionem temporalem. Novar. d. q. I02. Ricc. in praxi tit. de poen. decis. ccclvij.
(S.N.) Hodie habes Bullam Felic. record. Clem. viij. qua non solum communitatibus habentibus iurisditionem, et merum, et mixtum Imperium in suis Castris sublata est facultas rebanniendi eos, quos banniverunt, verum nec Barones S. Romanae Ecc. id facere possunt. vid. d.am Bullam incip. in regendis populis editam Anno I92 (sic) die v. ixbris.
Legitur apud Sveton. quod Claudius Caesar imperator neminem exulum nisi ex senatus authoritate restituit.
Quod gratiae, et compositiones cum inquisitis condemnatis, et bannitis ex causa homicidij officiales Sedis Apostolicae fieri non possint nisi supplicationes manu Pontif. fuerint signatae vid. const. ciiij inc. nuper. Pij. 4.

Quod d.ni Antiani teneantur singulis I5 diebus facere rationem
de introitibus, et expensis Communis. R. XXX.

Statuimus, et ordinamus quod per dd. Antianos, qui pro tempore erunt singulis I5 diebus fiet ratio de omnibus singulis introitibus, et expensis d.i Communis, et summam ipsorum in scriptis reducere facere per Cancellarium Communis, et ipsas in fine cuiuslibet mensis legi facere in Concilio generali particulariter, et distincte quando fierent ad poenam x librarum pro quolibet ipsorum exigenda ab eis de facto, et sine sententia ferenda.

Note a margine
(S.N.) Faciunt ad haec omnia, quae Mastrill. lib. 5. c. ix. copiosissime disserens affert de rationalibus, et conservatoribus Regij Patrimonij, de revisione, computatione introituum, sumptuum, et caeteris huiusmodi, et de muneribus et ad hoc institutis. de Magistr.
(S.N.) Facit Bulla fel. record. Clem. viij super bono regimine status Ecc.i ibi id autem quo accuratius servetur etc. ubi vid. Arist. lib. 6. polit. cap. viij. inquit: necesse est alium esse magistratum, qui rationes repetat, atq. corrigat, ipse vero nil aliud tractet: curant vero hos alij correctores, alij rationales, alij scrutatores, alij procuratores. et lib. 3. cap. 7. ubi de dominio Civitatis agit, tractat etiam de repetundis rationibus.

Quod nullus Antianus possit ire in ambasiatorem. R. XXXJ.

Item statuimus quod nullus Antianus possit eligi Ambasiator, quod vadat ad aliquem locum per ambasiatorem extra districtum Civitatis Ameriae, nisi deliberatum fuerit per Dd. Antianos, et decem de populo, vel maiorem partem ipsorum. Et quod si aliquis Antianus iret contra dictam formam in aliqua ambasiata puniatur vice qualibet (omesso "in") x libr. denar., ab eo de facto auferendis per d. Potestatem Civitatis praedictae non obstante aliquo Statuto, quod prohiberet potestatem procedere contra aliquem Antianum, et quod dictus Antianus pro dicta ambasiata nullum salarium habeat à Communi. Et si Camerarius ei solverit, solvat de suo proprio. Et quod nullus Antianus dum esset in officio Antianatus audeat, vel praesumat recipere aliquam simoniam ad poenam 50 libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Neapoli sine licentia D. Proregis ad Regem Civitas nuncios, seu Ambasiatores mittere non potest, quid si d. licentia petita, et denegata. vid. Jo: Franc. à Pont. de offic. Proregis. tit. de Abundant. Civ. §. vij.
(S.N.) De modo servando in Ambasciatoribus transmittendis. vid. supra hoc eod. lib. rubr. I3.

De electione duorum Sindicorum R. XXXII.

Domini Antiani populi, et Cancellarius Communis teneantur, et debeant vinculo iuramenti et ad poenam xx librar. mox auferendarum pro quolibet ab eis per d. Potestatem si contrafecerint fieri facere (1), et eligi in Concilio generali d. Civitatis duos sindicos generales, quorum officium duret spatium sex mensium, qui sindici teneantur, et debeant iurare ad S. Dei Evangelia tactis scripturis interesse saltem unus ex eis singulis Concilijs Populi, et Communis d.ae Civitatis, et in eisdem Concilijs protestari d. Potestati, et d.nis Antianis, qui tunc erunt, quod ipsi non permittant fieri, nec faciant aliquam propositam, quae esset vel esse posset in praeiudicium Communis, vel (corretto) ipsi Communi damnosa, vel quae esset contra formam Statutorum dictae Civitatis, et teneantur etiam similem protestationem facere Consiliarijs existentibus in d.o Concilio quod nullus Consulat supra praedicta proposita contra formam dictorum statutorum. Et si contra dictam formam aliquid proponeretur, vel consularetur facta dicta protestatione, quod dicta protestatione (le ultime tre parole annullate) quod dicta proposita, seu quod consultum est, non valeat ipso iure, quam protestationem Cancellarius d.i Communis teneatur, et debeat ante propositam, si ante fieret, scribere in libro informationum authentico, vinculo iuramenti, et ad poenam decem librarum de suo salario auferendo (sic), possint et debeant sindici dicti Communis conveniri ab omnibus volentibus aliquid petere communi praedicto, et ipsi Syndici, et quilibet ipsorum (2) possint convenire quemcumque debitorem debentem aliquid d.o Communi, et totum processum facere cum eis, tam in agendo, quam in defendendo (3) coram iudice d.ni Potestatis ad Civilia deputato (4), vel coram quocumque alio iudice, vel officiali (5), et servetur ordo iudiciarius inter ipsos prout servaturus inter alias privatas personas. Et si dicti Sindici in eorum administratione commiserint dolum, vel fraudem teneantur ad interesse Communi praedicto. Adijcientes quod si contigerit Rectorem Patrimonij, vel legatum D. N. Pap. rescribere, mandare, vel rogare dd. Antianos Civitatis Ameriae, quod possint, et debeant recipere aliquas supplicationes, et ponere ad partitum in Concilio, vel gratias facere contra form. stat. vel ordinament. vel reform. Communis praedicti, quod dicti d.ni Antiani antequam recipiant dictam supplicationem, vel ad partitum mittant, teneantur, et debeant rescribere ad D. Legatum, seu Rectorem pro parte Communis ad replicandum contra expensis preadicti impetrantis poena cuilibet Antiano contrafacienti x libr. illico imminenti, et quod d.nus Potestas, qui pro tempore fuerit, teneatur, et debeat executionem facere contra impetrantes praedicta, si dictas expensas solvere recusaverint ad praedictam poenam.

Note a margine
(S.N.) Romae isti appellantur defensores decretorum quorum officium durat per annum integrum vid. in stat. Urb. lib. iij. cap. xiij. hos Arist. lib. vi. Polit. cap. viij. in fin. appellat conservatores legum.
(1) Sindicorum electio an alias fieri etiam possit à DD. Antianis ut docent mod. Thaur. in suo tract. de iur. univers. part. 2. cap. j. n°. I8. et seq. ubi late qualiter constituatur.
(2) Et semper actionem communi competentem intentare posse vid. per Modern. Thaur. de iur. univers. part. j. cap. 3. n°. I08. et seq.
(3) Sed qualiter dicitur legitime citata Civitas vel universitas Ameriae, nunquid si d.i Sindici fuerint citati: quod non vid. dd. modern. thaur. de iur. univers. part. 2. cap. j. n°. 62. et seqq.
(4) Vid. modern. thaur. d.o tractat. de iur. universitat. part. 2. cap. p°. n°. 64.
(5) Scil. porrigendo libellum iurando de calumnia etc. ut in d.o cap. j. part. 2. n°. 65. et seq. de iur. univers.

De non constringendo Dd. Antianos, Cancellarium, vel
Camerarium durante tempore eorum officij: R. XXXIIJ

Statuimus, et ordinamus, quod Potestas Civitatis Ameriae, et eius officiales, vel aliquis alter officialis, cuiuscumque conditionis existat, (omesso "non possit") nec debeat constringere aliqua causa, vel occasione, aliquem stantem in officio Antianatus (1), realiter, vel personaliter toto tempore suae potestariae, nec notarium Cancellariae, nec Camerarium existentem in officio, nec ipsos expellere extra Civitatem, nec possit procedere contra eos occasione alicuius maleficij commissi, nec condemnare, exceptis homicidio, raptu mulierum, rapina, et adulterio, incendio, et falsitate, in quibus casibus contra eos procedi possit, ac si non essent in officio constituti. Sed si aliquis dictorum dd. Antianorum, Notarij Cancellariae, vel Camerarij commiserit aliquod maleficium exceptis maleficijs praedictis puniri, et condemnari per praedictum potestatem venturum, et non per eum potestatem, cuius tempore dicti Antiani, Notarius, et Camer. aliquod maleficium commiserint ultra casus superius nominatos, et si Potestas contrafecerit, solvat de suo salario Communi Ameriae 50 libr. denar. Et ex nunc (2) non habeatur pro potestate, et nullus teneatur ei obedire, et quando placuerit dd. Antianis, et decem de populo, vel maiori parte ipsorum addendo (altrove: "ad D.num nostrum") intiment S. Pont. vel eius Vicario, vel legato, quod mittant novum Potestatem. Jnsuper volumus, et firmamus, quod nullus officialis, seu notarius Civitatis Ameriae, cuiuscumque status conditionis existat possit, et debeat conformare (per "confinare"), vel extra terram expellere aliquem Civem, vel Comitatinus dictae Civitatis quacumque de causa ad poen. centum libr. de suo salario , et vinculo iuramenti, sed si aliquis Civis, vel Comitatinus, repertus fuerit commisisse aliquem excessum seu delictum debeat puniri, et condemnari secundum form. stat. de tali malefic. loquentis.

Note a margine
(1) Dum officiales pro universitate laborant debent esse immunes. l. j. l. 2. C. de decurion. lib. I0. Anna singular. 482. contrarium voluit Guid. Pap. decis. 398. Boer. decis. 46. Osasch. decis. 96. Averdan. de exeq. mandat. Reg. cap. I4. n°. 27. part. 2. distingue cum Rebuff. l. 2. C. de exact. tributorum quod pro patrimonialibus, et mixtis non sunt exempti pro alijs personalibus, requirentibus laborem sunt immunes; ideo pro hospitandis militibus debent contribuere, quia onus est reale.
(S.N.) Hodie pro excessibus, et debitis officiales durante officio conveniri solent in sacra Consulta quae habet superintendentiam totius status ecc.i et cognoscit causas et excessus eorumdem officialium, ad instar Vicariae, quae in Regno de similibus sola , et privative quoad alios se ingerit.
(2) Vid. Mastrill. decis. 28J Aul. Gell. noct. acticar. lib. xiij. c. I3. ubi an quaestores Pop. Roman. à privatis in ius vocari possent.. et c. I2.
(S.N.) Vid. Socin. in suis regul. in verb. magistratus durante magistratu. reg. 306. ubi semper vid. et Jason. in l. j. col. j. et seq. usq. ad med. ff. de in ius vocand. ubi ampliatur , et pluribus modis limitatur conclusio, quod magistratus conveniri non possint; tum addas quod isti poterunt non obstante huiusmodi stat. conveniri pro debito civitatis, et pro eodem capi: vid. modern. ad prox. A.C. lib. j. cap. 36.
(S.N.) Sed huiusmodi stat. cum sint confirmata à Papa, vel Sede Apostol. habeat se locum , ut preadd.i conveniri non possint etiam authoritate superiorum durante ipsorum officio; quod non, quia non intelligitur Papa confirmare contra (?) se. Felyn. in cap. ex parte n°. 35.
Add. nunquid doctores pro debito praesertim Civili stante oblig. Cam. possint Carcerari. vid. Farinacc. de Carcer. et carcer. q. xxvij n°. 84. ubi firmat carcerari posset, immo n°. 85 asserit carcerari etiam quod non adsit obligat. Camer. et an pro deb.o Civili possint doctores carcerari regulariter. vid. late per farinacc. d.a q. xxvij. n°. 77. et seqq.
(3) Tali nam casu Potestas procedens contra formam statuti dicitur vim facere, et habetur uti privatus, et propterea ipsi licite resistitur, quia sicuti de facto procedit, ita de facto iure resistitur. .l. prohibitur C. de iure fisci lib. I0. not. Innocent. in cap. si quando extra de offic. deleg. Bald. in .l. ut vim in 7. q. ff. de iust. et iur. Gor. in .l. j. C. unde vi in fin. Bald. in ead. .l. j. n°. I4. glos. in .l. non videtur §. qui iussu ff. de reg. iur. DD. in reg. quod quis mandato de reg. iur.in. 6. Bart. in tract. qui sint rebell. in verb. rebellando fac. text. in cap. fin. de const. in 6. vid. Clar. lib. v. recept. sent. §. fin. q. xxix n°. 4. et quod si Judex contra privilegium alicuius audeat aliuid attentare, privilegiato resistente non possit conqueri vid. text. in .l. omnes iudices in fin. ub. glos. .C. de decur. lib. x. vid. Marant. in sua disput. p.a n°.34. et seqq.

Quod Potestas, et sui officiales non possint aliquid recipere pro custodia alicuius detenti. R. XXXIIIJ.

Potestas (1), miles, Notarius (2), familiares (3) ipsius non possint, nec debeant petere, exigere vel habere aliquam rationem, vel causam, ab aliqua persona pro detentione custodiae, sive alicuius ductione personae aliquid, seu aliquam denar. summam ad poenam 50 libr. denar., quam poenam procurent dd. Antiani accipere pro Communi à contrafaciente in praedictis, et quod praedicti potestas, iudex, et miles, Notarius, vel familiares, et quilibet ad petitionem cuiuscumque petentis debeant capere, et detinere pro executione facienda in Civilibus causis omnem personam obligatam d.o petenti in aliqua re, vel pecuniae quantitate, et si in quo praedictorum defecerint (altrove: "fuerint negligentes") perdant de eorum salario pro quolibet, et vice qualibet decem libr. denar. et teneantur ad interesse partis petentis, et praedicti potestas, et officiales, non possint, nec debeant alicuj detento, cibum vel potum, ad praedictam poenam denegare.

Note a margine
(1) Vid. Aegid. Constit. lib. 2. c. xxxv.
(2) Absolutos pro expensis, aut alimentis praestitis an possint retinere. vid. Clar.lib. 5. §. fin. q. lxij. vers.o sed hic incidenter.
(3) Nunquid Custos carcerum teneatur pro culpis, et commissis à se substitutis, vel famulis. vid. Garz. decis. cclxxvj.
(S.N.) Add. multo minus pro facienda iustitia iuxt. constit. Gregor. xiij. inc. ab ipso Pontif. Ann. I574. Anno 3°. sui Pont. quae Bulla licet sit restricta ad cur. Rom. quoad vim coactativam, et sic quoad poenas in ea contentas videatur non habere locum extra curiam Romanam, secus tantum est quoad viam directivam, quia ut dicit Nav. in 3°. notabil. d. Bullae n°. 5. iustitia, et omnis virtus inaestimabilis, et invendibilis. Rot. Rom. quam vid. in una 8 Junij I588. quam habes post. consil. Far. 70. et ib. Far. n°. 9J. ubi intellect. illius bullae.
(S.N.) Add. Poterit tantum pro custodia expensis ipsius decenti occasione debiti aliquid custodiae in diem assignari. infra lib. 3. rubr. viij. Caeterum de poenis Custodum Carcerum , et eorumdem excessibus, et culpis, et quando teneantur ob culpam sui substituti, et ex fuga Carceratorum vid. semper Farinacc. de Carcer. et carcerat. q. xxxj. ubi habes etiam quando custos teneatur ex morte carcerati. et de effractionibus carcerum, et ab illis aufugientibus ib. q. xxx de eximente vero se e manibus Curiae, et militum potestatis . Et quando liceat eisdem resistere impune, vel contra executoribus captos vulnerare, et occidere. Farinacc. ubi supra q. xxxij.

De balistis dimittendis per Potestatem in Communi. R. XXXV.

Potestas Civitatis Ameriae, qui nunc est, et pro tempore erit teneatur, et debeat singulis sex mensibus in fine sui regiminis dimittere, et dare Cammerario Communis Ameriae, seu exactori ad praedicta deputato pro ipso communi recipienti quatuor floren. (1) auri de quibus emi debeant duae balistae (2) pro Communi praedicto, et necessitatibus eiusdem ad poenam dupli ipso facto imminente.

Note a margine
(1) Adnotas quod si hic dari per Potestatem Communitatis Balistas statutum esset, et non aestimationem, illas precise potestas, et non aestimationem dare cogeretur. Bartol. in .l. j. C. de Fabr. lib. xj.
(2) Antiquitus ut refert Veget. de re mil. lib. 4. cap. 22 inter caetera instrumenta, quibus adversum arietes Falces testudines aliaq. genera tormentorum huiusmodi obsessi defendi consueverunt erant Balistae, quae, ut inquit ib. Veg. funibus nervis, cordisq. tenditur quaeque (?) quanto plexiora brachiola habuerint, hoc est quanto maiores fuerint tanto spicula longius amittit, quaeque si iuxta artem temperentur, et ab exercitatis hominibus, qui mensuram eius ante collegerint, dirigantur penetrant quocumq. percusserint.

De expellendo per Potestatem omnes furiosos. R. XXXVJ

Potestas Civitatis (1) Ameriae teneatur, et debeat expellere omnes furiosos de d.a Civitate ad poenam 50 librar. de suo salar. ipso facto auferend. salvo quod si consanguinei ipsius furiosi vellent ipsum in suis domibus detinere in modum quod nulli noceant (2), qui tunc non expellantur, alioquin expellantur ut dictum est, et Portanarij, et Januarij non permittant ipsos, vel ipsum Civitatem ullatenus reintrare sub d.a poena illico committenda.

Note a margine.
(1) Add. quid de hominibus malae vitae ac famae ex sola suspicione de gladiatoribus, facinorosis partitarijs iniuriosis, inhomestis et c. vid. Mastrill. lib. 3. c. 4. n°. 228. et seqq. usq. ad 244.
(Stesso numero) Intelligas hoc. stat. iuxt. term. l. consanguin.(?) §. furiosi. ff. offic. presid. scil. quando consanguinei detineri non valeant. hodie Romae adest Collegium dementium et furiosorum, qui illic detinentur, de cuius privileg. et facultat. vid. in Bullar. in delictis vero quomodo furiosi excusentur. vid. Farinac. part. j. fragm. crim. in verb. furiosum. n°. 2IJ. et seqq. et quomodo probetur aliquem esse furiosum n°. 230. et seqq. de signis furiosi n°. 238. et seqq. et quomodo probetur per testes n°. 289. et seqq. et an semel furiosus praesumatur talis ib. n°. 3I7. et seqq.
(2) Et qui si alicui noceant an sint aliqua poena afficiendi. vid. text. in .l. divus Marcus. ff. Offic. presid. et an furor excuset à poena delicti vid. late Clar. §. fin. lib. 5. q. 60 vers.o. item quaero. (?) vid. Tir. in suo tract. de poen. cas. .. (puntini) et nunquid Furiosus dum à furore agitatur aliquem mutilans, vel interficiens efficiatur irregularis vid. Graff. in suis decis. part. 2 lib. 2. cap. xix de homicidio. vers.o I.a etc.
Add. quid de rixosis, et discholis hic quod possunt cogi ad cavendum de bene vivendo de quo vid. Farinacc. in suis Fragm. Crim. part. j. in verb. caut. de bene vivendo n°. 55. et seqq. ubi an is qui praestitit cautionem de bene vivendo possit cogi ad cavendum de non offendendo aliquam (sic) in specie etc. add. quid de ociosis, vagabundis, mendicantibus validis. per Mastrill. de mag. l. c. 4. lib. 3. n°. 2I7. usq. ad 228.

De Capiendo filium ad petitionem patris. R. XXXVIJ

Potestas, et quilibet alius officialis Ameriae teneatur, et debeat ad petitionem patris capere, ducere, et detinere, et mittere filium eius in Campanile paglatia ferris et cippis quoties à patre (1) fuerit requisitus ad poenam decem librarum.

Nota a margine
(1) Non solum pro iniuria illata patri à filijs ipsorum filiorum causam patri demandatam fuisse, et iuxt. ipsius patris voluntatem determinatam, immo, et iniurias Reip. et delicta in muneribus patrata: Manlius Torquatus cum e Macedonia venissent legati graves quaerelas deferentes de eius filio Decio Syllano, qui cum provinciam obtinuerat, à Senatu petiit, ne quid ea de re statuerent prius, quam ipse causam cognovisset, cui Senatus cum illius causae cognitionem detulisset, domi sedit, solusq. utriq. parti per totum biduum vocavit, tertio die pronunciavit in hanc formam: Cum Sillanum filium à Socijs pecunias accepisse, probatum sit eum, et Rep. et domo mea indignum iudico, protinusq. e conspectu meo abire iubeo. Aulus Fulvius Filium ingenio, litteris, et forma florentem, quando in Catilinae Castra properabat ex itinere retractum occidit, dicens ego te non Catilinae adversus patriam, sed Patriae adversus Catelinam (sic) genui refer. Manut. lib. vj Apoph.

De cantonibus, morellis Ostiorum deguastandis. R. XXXVIIIJ

Cantones de angulis, et morellis ostiorum neque regulae (altrove: "tegulae") deguastari per familiam potestatis vel aliquem alium sub poena xxv libr. denar. et praedicta d. Potestas faciat suis officialibus nota ad poenam centum soldor.

Nota a margine
(S.N.) Simile habes Stat. Romae in bullis Pij 4. et Sixt. 4. in facultatibus magistrorum viarum, et quod scalae murelli etc. nec primis gradis scalarum nec merces etc. poni possint in via publica Angel. consil. I8. reperitur n°. 2. et 3. Boss. de via pub. n°. Surd. decis. 42. n°. 8. late Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. 84. n°. 25. et seq.

De constringendo per Potestatem debitorem alicuius exbanditi
R. XXXIX

Si aliquis de (1) CIvitate Ameriae, et eius, et eius (ripetuto) districtus fuerit condemnatus Communi Ameriae, seu eius bona fuerint confiscata, vel annotata Communi occasione alicuius maleficij, vel excessus per Curiam, et talis condemnatus habeat aliquos, vel aliquem debitorem, seu fideiussorem, seu aliquem obligatum sibi aliquo modo vel causa, Potestas, vel quivis alius officialis d.ae Civitatis à talibus fideiussoribus, et debitoribus talis condemnetur de facto (2), sine aliquo processu vel sententia, teneatur exigere pro communi, et cum effectu ad manus Cammerarij facere deveniri, et in utilitatem communis converti dummodo fiat prius discussio (3) contra principalem, 2° contra fideiussorem, 3° contra nomina debitorum. Et si executio sententiarum, condemnationum, et exbanditionum facta non fuerit cum effectu (4), quod in syndicatu competit (aliunde "computetur") ipso facto in salario potestatis, et sui iudicis, et tanto minus recipiant de suo salario: et si non sufficieret quod supplementum condemnetur ipso facto per sindicatores eorum; adijcientes (5) quod constito de solutione huiusmodi ponatur fideiussor per Potestatem, et eius Curiam de facto in vera possessione, et dominio bonorum condemnati pro quanto (aliunde "quarto") minus eius pro dicta bona estimata fuerint per estimatores positos unum per ipsum fideiussorem, et alios per Dd. Antianos Populi, et predicta (sic) locum habeant in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Note a margine
(1) Not. quod regulariter Civitates non habent Fiscum nisi ex privilegio, vel praescription. cuius initij mem. non extat. Boss. tit. de Fisc. et eius privil. n°. 7.
(S.N.) Add. hodie consanguineos exband. posse per Fiscum cogi cogi (ripetuto e cancellato) ad redimendum bona bannitorum confiscata vid. Bull. Sixt. 4. insert. in constit. March. lib. j. cap. xj ubi etiam quod deficientibus affinibus, et consanguineis cogantur universitates locorum et de privil. Fisci vid. tot. tit. ff. de iur. Fisc. et C. eod. lib. x. cum tit. seqq. Peregrin. eod. tractat. post Boss. in sua praxi in tit. eod. et priv. eius.
(2) Limita, et declara nisi fuerit (cancellato) nisi fuerit dubium an sint debitores exbanditi tunc nam non proceditur ita summarie. l. hi ,qui cum Fisco C. de conven. Fisc. deb. lib. I0. Boss. tit. de Fisc. et privil. eius n°. I8. et seq. vid. Peregrin. de iure Fisc. ... (puntini)
(3) Et not. quod Fiscus non habet privilegium nisi in specie reperitur privilegiatus. glos. in .l. j. C. de pet. haered. et in .l. item veniunt. §. in privatorum. ff. de pet. haeredit. cum simil. rel. Boss. tit. de Fisco, et privil. eius n°. 76. caeterum quando debitor possit opponere exc. excussionis. vid. Carol. de Grass. in suo tract. de except. except. x. n°. 57 et seqq. post Gabr. de Fideius. concl. j. praesert. lim. 32. ubi quod ista exceptio non procedat in fid. pro crim.
(4) De omissis iudices in syndicatu alias nunquid puniri valeant. vid. Bert. consil. 7I. n°. 3. et consil. 92. in princ. lib. j. cum alijs per me add. infr. lib. 4. de syndic. potest.
(5) Vid. Boss. de Fisc. et privil. eius n°. 65. ubi quod etiam de facto creditoribus exbanditi producentibus instrumenta creditorum coram iudice Fisci contra bona ipsius exbanditi, quae fiscus occupavit solvere teneatur. add. modo quod aliquis Fideiusserit de repraesentando aliquem cum obligat. ipsius carcerati de relevando illum indemnem, et iste carceratus aufugit, et condemnatur in poenam confiscat. bonorum nunquid iste fideiussor possit agere contra Fiscum pro relevatione. vid. Becc. consil. 57 per tot. lib. j.

Quod notarij Potestatis debeant scribere condemnatos (sic)
in cartis pecudinis, et exemplare in cartis bombacinis. R. XL

Notarij Potestatis Civitatis Ameriae teneantur, et debeant omnes, et singulas condemnationes sententias per eos ferendas in Concilio generali scribere, et exemplare (1) in quodam quaterno cartarum bambacinarum quando ipsum Concilium congregatur; et ipsae sententiae legantur, ita quod concordent sententijs scriptis in (2) originali in cartis pecudinis cum dictis scriptis exemplatis in cartis bambacinis, et postmodum latis ipsis sententijs originale scriptum videl. in cartis pecudinis remaneat penes Cammerarium d.i Communis et d. exemplum penes dictum Notarium, et exequantur, et solvi faciant ipsas condemnationes infra spatium in statuto contentum, et solventibus tales condemnationes per ipsum Notarium Cancellariae de dicto libro Cartarum bambacinarum habita apodissa solutionis per dictum Cancellarium facta dicta solutione condemnationis secundum form. statut. Cancellentur, et praedicta fieri debeant per dictum Notarium ad Cancellarium ad poenam x librarum pro quolibet ipsorum.

Note a margine
(1) Idem habes in reform. tribunal. Urb. edit. de Anno sub rubr. de not. §. ijdem non audeant differre.
(2) An fidem faciant si in papiro. vid. not. per Car. Tap. de iur. regni tit. de fid. instrum. in c. cpnsuetudinem.
(S.N.) Add. eosdem notarios teneri ad custodiam omnium scripturarum ratione officij, et eosdem exhibere habenti interesse, alioquin ob omissionem poterunt conveniri ad interesse. ad not. in l. in l. (ripetuto) si quis ex argentarijs. §. an vero .ff. de eden. quia amissio praesumitur facta saltem ipsius notarij culpa. vid. late Rot. in causa Romana depositi Veneris 9. Junij I595. coram bon. mem. Card. Pamphil. seniore. et in alia Perusina pecuniaria lunae I5. Martij I6I3. coram Manzanedo.
(S.N.) Hodie habes Bullam Pauli 4. quae est 2J inter illius constit. ubi quos, et quales libros retinere debeant isti Cancellarij, et notarij.
(S.N.) Similem Constit. pro foro Ecc.o edidit fel. recod. Pius Papa v. qua iussit confici inventarium quotannis actorum omnium criminalium praesertim querelarum, accusationum, denunciationum testificationum instrumentorum etc. vid. in d. Const. edita ultima Martij I57J. quod cautum fuit ne sede vacante acta ipsa occuparentur.

De electione (1) Cancellarij Communis R. XLI.

Statuimus, et ordinamus quod Cancellarius Communis Ameriae una cum Conciliarijs, et concilio eligatur (2), et eligi debeat per Dd. Antianos Populi Civitatis Ameriae una cum consiliarijs, et concilio x bonorum virorum de populo existentium, et habeat, et habere debeat .d. Cancellarius pro suo salario tres florenos ad rationem 50 bonenorum pro quolibet floreno singulis mensibus, quae electio fiat (3), et fieri debeat de semestri in semestri.

Note a margine
(1) Adverte, quod notarij extra voluntatem (?) creandi antequam exercere officium notariatus incipiant examini se Subijcere debent sub poena nullitatis, et falsi, et quod notarij à Gubernatoribus, Praetoribus, alijsq. Provinciarum, et Civitatum locorum superioribus praetextu (?) bannimentorum bon. mem. Henrici Card. Caietani olim S. Romanae Ec.ae Camerarij publicati nulliter, et absq. legitima facultate, creati declarantur. vid. Constit. Urbani Papae viij. Sub Data Romae apud S. Petrum. Anno MDCXXXJ. Kalend. Januarij.
(S.N.) Et quod debent esse annales isti actuarij, et Cancellarij in .l. officio .C. de numer. et actuarijs lin. xij. ubi Novar.
(S.N.) Ipsius tamen electio ad hoc ut valeat fieri debet à maiori parte infrascriptorum . qua propter et cap. auditis de elect. l. quod maior. ad municipal. quod intellige scil. de duobus part. concil. .l. nulli cum glos. ff. quod cuiusq. univers. nom. sed refirmat. non valet nisi facta nemine discrepante cas. est in auth. de defensor. Civitat. §. si vero secund. Abb. et dominum Philippum in cap. constitutus. de appellat. vid. Novar. in .l. super creandis. C. de iur. fisci. lib. x.
(2) Add. quod secuta electione istius Cancellarij praesumetur pro ipsa electione scil. quod electus dignus, et idoneus fuerit electus late Menoch. lib. ij. praesumpt. lxxxvj sicut etiam praesumetur quod recte se gesserit in officio idem Menoch. lib. ij. praes. lxxxv.
(3) Add. nunquid expediat, officiales quod sint perpetui magis quam temporales. vid. Mastrill. de magistrat. lib. j. c. xxiij.

De officio Cancellarij Communis R. XLIJ.

Statuimus, et firmamus quod Notarius Cancellariae Communis, et Populi Civitatis Ameriae in principio praedicti officij sui iuret, et promittat alteri Notario ipsam promissionem viro scribenti, et stipulanti nomine, et vice Communis Ameriae solliciter, prudenter (1), et legaliter suum officium quod duret ut in praecedenti capitulo expressum est, incipiendo die iuramenti ipsum exercere, et facere inviolabiliter quod officium tale est videlicet continue in Civitate Ameriae moram trahere tempore sui officij, et scribere omnes (2) expensas d.i Communis quae de mandato, et licentia dd. Antianorum fierent, et non scribere expensas, et ea quae contra formam statutorum quoquomodo fierent, et scribere nullo addito, vel omisso omnes, et singulas propositas, et deliberationes antequam consilium congregetur, et non post per Dd. Antianos, et decem de Populo provisas, et confirmatas, et d.a partita Concilia, et reformationes (3) cuiuscumque concilij, adunantiae, vel arrenghae, et ordinamenta, et provisiones deliberata de licentia (4), et voluntate praedictorum Dd. Antianorum, vel quae per ipsos fierent ad bussulas, et palluctas: ita tamen quod ipse notarius legat ante omnia partitas arrengantium, consulentium, et illas mittat ad partitum prout voluerint, et consenserint Dd. Antiani, et non aliud, et credentias sibi impositas tenere donec fuerit publicum, et scribere, et registrare omnes litteras Communis praedicti (5), vel alia cuiuscumque generis instrumenta, et omnia alia necessaria tam in prima, quam in secunda scriptura. Jta quod nemo pro ipsis scripturis habeat aliquid facere (6), et salarium à d.o Communi recipiat inde nullum, et omnium officialium intrinsecorum electiones, iuramenta, et provisiones, quae fierent, et nomina etiam, et condemnationem cum quantitate condemnationis, et causis, et petere, et recipere ipsis in Concilio latis, et de his facere unum librum, et scribere condemnationes cuiuscumque solutiones, et à quo, et cui Camerario fieret tam in libro introitus dicti Communis quam in imargine (sic) cartae condemnationis eiusdem, et ipsam condemnationem postquam ad plenum satisfactum fuerit tam Communi, quam parti, si ad parte (sic) de ea aliquid pertineret, vel pro eo, vel pro aliquo esset lata cassare, et de cancellatione huiusmodi, et solutione suo proprio signo (6), et nominis expressione facere mentionem, et scribere, et assignare cuicumque notario Civitatis praedictae acta sua ad copiandum cuius merito interesset, et saltem omni die lunae cum instantia alijs ad memoriam reducere omnia, et singula statuta, et ordinamenta huiusmodi, et de ipsa qualibet recordatione (7) breviter de sua manu expressa facere mentionem, facere librum specialem (8), et de ambasiatoribus, nuncijs, magistris, et quibuscumque personis expresse ad sold. communis mittendis, vel conducendis, quam de die, quo iverit, vel steterit, quam de die qua redierit, et ad quam horam et quid fuerit ipsum sold. et pro quot diebus, et quot equis, et famulis fuerit ad huiusmodi ordinatum (9). Jta quod de tempore, numero die, et quantitate nulla valeat aliqua dubitatio, vel scritium exoriri, et deposito suo officio de gestis, administrationibus sui officij redderet plenariam rationem cum integra eorum, vel librorum (10), vel illorum omnium debendorum restitutione, et solutione, ij tres dies post depositionem sui officij coram syndicis, ad syndicandum et deputandis praedd. Antianos Populi, qui syndici plenam potestatem (11) habeant in d.o sindicatu, et circa ipsum cognoscendum, expediendum, condemnandum, et absolvendum prout eis videbitur. Et infra tempus praedictum legere debeat praedictus Cancellarius (12) nomina Consiliariorum in Concilio quando Concilia fiunt, et quod d. Cancellarius debeat omnia, et singula supradicta plenarie adimplere, et observare sub poena, et ad poenam xxv libr. denar. Et d. Cancellarius, omnes, et singulas condemnationes eorum condematis solventibus cancellario sine aliquo salario teneatur, vel mercede, sitque suo praesenti salario contentus (13). Et sic plus directe vel per obliquum petere non possit, vel exigere quoquo modo, ac si secus fieret puniatur, ut dictum est, et sufficiat probatio contra eum per denunciantem (aliunde "per sacramentum denuntiantis") cum uno teste fide digno.

Note a margine
(S.N.) Romae appellatur Scriptor, et de eo habes lib. iij Stat. cap. xv. et differt à secretario, cuius munus habes lib. iij. cap. xiiij. et de officio et munere Scribarum Universitatis et Populi vid. eod. lib. iij. Stat. Urb. cap. ix.
(S.N.) Facit Aegid. Constit. lib. 2. c. xj.
(1) De hoc vid. in praxi Cancellarij Jacobi Marzarij part. j. ubi latiss. de officio Cancellarij, et eius requisitis. et de nobilitate eiusdem muneris in princ. cuius libris, et scripturis tamquam de pub.o deputati fides omnino praestabitur Cravett. de antiq. tempor. vers.o 4. limitatur. n°. 62.
(S.N.) Add. quod iuxta Aegid. Constit. lib. ij. C. xlviij. debet etiam examen subire nisi addas esse Carpensis Cardinal. additio quae non egreditur fines illius provinciae Marchiae. vid Const. Urbani viij. xij Kal. Januarij MDCXXXJ.
(S.N.) Proposita in Concil. et eorum deliberat. adnot. et rescrib. debet.
Add. ulterius libris istorum et fidibus, seu fidei inde ab eis, vel successoribus exacte de conventis in praesenti Cap.o ac alijs, quae ad eorum officium pertinent creditur, licet non sint notarij. Becc. late consil. 5. lib. p°. requiritur tantum legalitas et attestatio communis in ipsis finibus, et exactis, quod isti sint tales quales se faciunt. vid. Rot. in una Casalensis seu nullius propositivae lunae 4 Martij I596. coram Gypsio De scripturis ex Cancellaria, aut Archivio depromptis quod non probent, nisi habuerint omnia requisita de iure etiam si agatur inter subditos . vid. Rot. in causa Sabinensis Montis Rotundi Veneris 25 Junij I627. coram Coccino.
(2) Varia secundum diversitatem et temporum Cancellarij sortiti sunt nomina, de quibus vid. Jacobum Marzar. in sua praxi Cancellarij p. j. in princ. alibi Prothonotarius dictus, quasi omnium notariorum regis primus Abb. in c. j. de privileg. Rebuff. in .l. praeclaram .C. de privileg. lib. xij. antiquitus proximi sacrorum scriniorum tot. tit. C. de proxim. sacris scritt. eod. lib. xij. Surg. de Neap. illustr. c. 26. n°. 20. quorum officium fuit Imperatori sicut hodie Reip. et universitati, cui inserviunt supplices libellos in libris registrare, ac in actis referre, et rescripta annotare, subscribendum omnes expeditiones, seu provisiones, et litteras, quae emanant ab ipsa universitate; et consultationes, deliberationes, ac caetera huiusmodi, de quibus hic in praesenti statuto.
(2) Advertant hodie Cancellarij ne quid statuatur aut decernatur in Concilijs contra Constit. Aegid. de qua lib. ij. c. xxxvj rt contra Const. super bon. regim. editam à fel. rec. Clem. viij.
(3) Et quod non subscribat istas, et ullas provisiones sine consensu regiminis iuxta formam Const. Aegid. d. lib. ij. c. xxxix.
(4) Add. quod diligens sit in recipiendis, et legi faciendis litteras dominorum superiorum, eisdemq. registrandis iuxta aliam d. Aegidij Constit. d. lib. ij. c. xlvj.
(5) de salario notariorum vid. Aegid. Constit. d. lib. iJ. c. xlix.
(6) Ex his colligere istum Cancellarium debere esse notarium seu publicum Tabellionem de requisitis ad hoc ut dici extracta publica scriptura et in forma probanti. vid. post Bart. et scribent. .l. si quis ex argentarijs ff. de eden. Rot. in rec. p. j. decis DCxxviij. ubi late, quando scriptura notarij sine signo, et subscriptione probet. et quid de scripturis solo signo Universitatis vel episcopi , absq. alia subscriptione an probent. praesertim in antiquis, quod probent, et praesumi debeat sigillum appositum de mandato ipsius episcopi, vel universitatis. Rot. in causa Tridentina chrismarum (?) Veneris I4 Febraurij MDCXX. quae fuit coram eodem sacrato confirmata 6 Aprilis eiusdem ann. de scripturis inventis in Cancellaria aut archivio sine subscriptione notarij an, et quomodo probent vid. Rot. in causa Sabinensis Montis Rotundi 25 Junij I627. coram Coccino.
(7) Hinc notarius à notando cum memoriae causae fuerit istud officium, et munus constitutum ut not. omnes in c. cum P. Tabellio extra de fid. instrument.
(8) Quibus annotationibus statur, tamquam de his, quae pertinent ad huius Cancellarij officium etiam sine testibus. Rot. decis. I3. n°. 3. et decis. 644 n°. 3. in recent. p. j. ubi vid.
(S.N.) Add. nunquid Clericus possit esse Cancellarius, vel notarius communis, et dato quod de facto fuerit Clericus vel praesbiter ad huiusmodi officium electus, nunquid eius scripturae fidem facerent. de quo Mastr. lib. 2. decis. clix. Carol. de Grass. de effect. Clericat. effect. viij.
(9) Facit similis Const. Aegid. lib. ij. c. xv.
(10) Adde quid si scripturas aliquas amiserit: dic quod tenebitur ad interesse, nisi concluditer probaverit amissionem, et casum ipsius amissionis. l. j. ub. Cagnol. n°. 33. post alios C. de eden. cum ratione officij d.os libros teneretur custodire late Dec. cap. p.o n°. 56. et 53. Communi de probat.
(11) Hinc argue Clericos non posse exerceri officium huiusmodi, quia delinquentes in ipso officio non possent puniri à iudice, seu sindicis laicis. vid. Mastrill. de magistr. lib. 2. c. 6. n°. I0. et quod Clericus ob exercitium officij huiusmodi privilegium fori non amittat. Vincent. de franc. decis. cccclxxix. Ricc. decis. ccccxiij. n°. 3. Ambros. de immun. Ecc. c. xx. n°. 55.
(12) Idem Cancellarius debet habere pro manibus omnia statuta, quae de modo congregandi agunt, ne frustratorij actus fiant, et decreta, et Constit. SS. Pontificum, et quando obstant denunciare deliberantibus et consultantibus, et ubi Stat. et decreta ipsa, et Const. defic. iura communia, de quibus plene Losaeus. de iur. univers. p. j. c. 3. ubi Concil. potest. et auth. Civitatum, et universitatum memoriter teneat. rubr. xlvj. infra hoc eod. lib. de partito, de modo congreg. Concil. lib. v. rubr. lxxxviij.
(13) Officialis nam cui de pub.o merces exhibetur si amplius quaerit, vel exigit ultra constitutum stipendium usurpat, et crimen committit concussionis Sylvest. in sum. in verb. concussio. q. j. nec putat D. Anton. in eius summula. 7. praecept. cap. 8. vers.o si existens quod excuset eum consuet. sicut nec à rapina, unde et peccat, et restituere teneatur certis personis si certae sunt , nisi eis diffic. essent restit. sin minus pauperibus erogare tenetur. Navarr. cap. I7. n°. 93. vid. late de hoc disser. Graff. in suis aur. dec. lib. ij. cap. cxxiij n°. 6. et seqq. ubi vid. omnino. vid. mult. per scrib. ad stat. urb. agricul. cap. vij.

Quod Cancellarius Communis reassignet omnia acta
successori suo R. XLIIJ

Quicumque fuerit Cancellarius, seu Notarius Dn. Antianorum populi, omnia acta (1), et scripturas, quas fecerit, teneatur (2), et debeat vinculo iuramenti, et ad poenam 25 librarum denar. restituere successori suo in Cancellaria Communis, et ea penes se habere (3), vel tenere non valeat ullo modo.

Note a margine
(1) Add. teneri notar. seu Cancell. custodiri omnia acta, et producta iuxt. not. in .l. j. ubi Cap. n°. 33. de ed. cum alijs supra adduct. quod non solum procedit in eo, cui fuerint caedulae aut scripturae trad. sed etiam in successore nec excusatur si iur. asserat. amisisse, quia praesumitur occultasse. vid. Rot. Roman. in una Rom.a depositi Veneris 9. Junij I595 coram bon. mem. Pamphil. in meis recoll. in verb. notar. late Dec. in c. j. n°. 36. et 33. extra de probat. et in alia Perusina Perus.a (ripetuto) pecuniaria lunae I5 Martij I6I3. coram Manzanedo.
(2) Add. nunquid scripturae repertae Cancellaria, vel Archivio, si non debuerint requisita publicae et auth. scripturae probent. vid. Caputaq.(?) decis. xlj. p. j. Mastrill. decis. xliij.
(3) Add. quid si fuerint istae scripturae existentes in Cancellaria vel Archivio falsificatae, laceratae, vel subtractae, quis in accusando praeferatur an Cancellarius, vel is, qui habet interesse ex mittilatione,(?) etc. vid. Mastrill. decis. ccxxxj ubi, quod is praeferatur, qui principaliter habet interesse.

Quod per Cancellarium Communis copietur liber rationum
Communis. R. XLIIIJ

Per Cancellarium Communis Ameriae copietur liber, sive quaternus, in quo sunt scriptae rationes Communis praedicti, et quantitates, quas creditores communis recipere, et habere debeant, à Communi, vel specialibus personis pro ipso (1) Communi obligatis, et unus liber huiusmodi sit apud sacrarium (aliunde "sacristiam") S. Firminae, et alius in Cancellaria Communis.

Note a margine
(S.N.) Liber iste rationum in Cancell. repertus an probet contra eum et quomodo vid. Nicolaum de passer. in suo tract. de privatis script. lib. 5 in princ. et quid de ipsis libris rationum officialis de pub.o deputati vid. eundem in d.o tract. lib. iiij. cap. viij.
(1) Nam debitores universitatis non possunt assumi ad honores, nisi postquam integre satisfecerint l. j. C. de debitor. Civitat. lib. xj. quod secundum aliquos intelligitur de debitoribus ex causa administrationis ipsius Civitatis, nam is solvere recusans, aut detinens delinquere dicitur, secus si ex alijs causis glos. in d. l. in verbo et non aliunde. ubi Rebuff. vid. Montanar. in pragmat. 5. §. I7. administrat. univers. vid. Bull. fel. record. Clem. viij. super bon. regim. Civitatum. add. obligatos pro univeristate teneri in solidum l. j. C. quo quisq. ord. cum l. seq. lib. xj. verum Rebuff. in d. l. j. intelligit, si in solidum fuerint obligati , secus alias, quia fiscus, et universitas non reperitur in hoc (una parola cancellata) privilegiata.

De sigillo, el libris Communis sigillandis. R. XLV.

Statuimus, et ordinamus quod sigillum (1) Communis stet stet (cancellato) in quadam cassetta serrata tribus clavibus, quarum quaelibet clavis sit apud unum Antianum una pro quolibet, ita quod tres Antiani habeant dictas claves, et reliqua clavis suspendatur et (scritto sopra) in quadam Cassetta debeat sub claus. permanere apud quartum Antianum, et haec sub vinculo iuramenti debeant observare, et ad poenam unius floreni auri pro quolibet, et quoties contrafactum fuerit Communi Ameriae applicandum, et quod litterae Communis pro tempore faciendae non sigillentur (2) nisi p.o (primo) legantur coram dd. Antianis ad minus trium numero existentium per Cancellarium Communis pro tempore existentem, et quod dictae litterae dicti Communis tam missivae (3), quam remissivae, debeant registrari per dictum Cancellarium, addentes quod bulletta parva dicti Communis sub simili clausul. stet, et retineatur sub poena praedicta.

Note a margine
(1) Gaspar Anton. Thesaur. in suis qq. forens. lib. 2. q. I00. multa de usu sigilli quoad Magistratus, de effectu, costod. poena violant. sigillum. etc.
(S.N.) Add. huiusmodi Stat. non posse abrogari ob non usum, aut contrarium usum cum sit factum ratione boni gubernij, nec recipere aliquam paescription. ex doctrin. Franch. in cap. cum de beneficio n°. 4. de praeb. in 6. ubi etiam Arch. n°. 62. vers.o nec miseris et in term. pulchra decis. Rot. Rom. in una concordia S. Petri 2J. Junij I6I0 coram Caudino.
(2) Facit Aegid. Constit. lib. 2. c. xxxix. De multiplici sigillo. vid. glos. ad Aegid. Constit. d. lib. 2. c. xj. in littera b.
(S.N.) Add. quale esse debeat huiusmodi sigill. secund. cpnst. Aegidian. inter const. March. lib. 2. const. 55.
(S.N.) Et not. quatenus hic mentio fit de bulletta parva, quod plura possunt haberi sigilla per Populum ad diversos tamen effectus deputata, ita tantum quod unum pro alio non potest apponi. cap. significasti. et cap. ad nostram. et cap. suggestum de appellat.
(3) De his Dominorum superiorum recipiendis vid. Aegid. Constit. lib. 2. c. xlvj.
(S.N.) Add. sigillo Principis absq. alio credi Alciat. lib. j. consil. 97. n°. I3. et seqq. ed de abutentibus sigillo principis eo suffurato. vid. Farin. lib. j. responsorum crimin. consil. ... (puntini)

Quod omne partitum fiat ad bussulas, et palluctas
praeter arrengam R. XLVJ

Ordinamus quod omne partitum, et reformatio Concilij generalis, tam Communis, quam etiam cuiuscumque debeat fieri ad bussulas, et palluctas (1), quarum una sit alba, et alia nigra, cum quibus Conciliarij teneantur mittere unam manum in unam bussulam, et aliam in aliam clausam, ita quod non possit cognosci in quam mittatur pallucta, et bussula, in qua plures palluctae missae invenirentur, partitum obtineat. Et si aliter fieret aliquod partitum, vel reformatio sit nullum, et nulla, et pro cassis, et irritis habeantur, et si plures in ipsis bussulis essent palluctae, quam Consiliarij, seu recipiantur ad partitum palluctae (aliunde "recipientes ad partitum palluctas") ipsa reformatio nulla existat, et mittens plures una (2) pallucta in eis puniatur vice qualibet in cent. libr. denar. et non mittens manum ut dictum est solvat vice qualibet xij libr. denar.: et Potestas teneatur notificare dd. Consiliarijs una vice quolibet mense. Et interrogatis Syndicis (3) partitum fiat ad bussulas, et palluctas modo praedicto; et quoties supra aliqua proposita partitum missum fuerit perditum denuo in eodem Concilio non possit aliquid dici, vel consuli post ipsum partitum super ipsa proposita, et quicquid consuleretur, vel diceretur, vel scriberetur quod (omesso "per") cancellarium scribi non possit ad poenam xxv libr. denar. nec ad partitum mitti, et si contrafieret, non valeat ipso iure, et (omesso "si") ante partitum ipsum plures consulerent, et consilium alicuius perderetur facto partito ad bussulas, et palluctas ad voluntatem dd. Antianorum ad partitum mitti possint Consilia aliorum, si vero ipsa proposita perdita tangeret facta alicuius specialis personae non possit per directum, vel obliquum deinceps in aliquo proponi toto tempore ipsius antianatus praesentis, et si fieret, non valeat, ipso iure, et quod si invenerint plures palluctae missae in bussulis, quam Consiliarij essent, remittatur dictum partitum si videbitur dd. Antianis.

Note a margine
(1) Lacedemonis non calculis ut refert Tucididis lib. j. Peloponnesium bell. lib. j. sed clamore suffragia dabant, vel surgendo, et discedendo in locum aliquem.
(2) Et iste incidit in crimen falsi vid. l. paulus. ff. ad l. Corn. et quod amonendus sit ab ordine consiliariorum l. falsi nominis C. de ordin. decur. et quid si diversa suffragia in uno eodemq. negotio. l. eos qui diversa. ff. de fals.
(3) De quibus vid. supra rub.a 32.

De bulletta dd. Antianorum apponenda in apodissa
Cammerarij R. XLVIJ

Ut Camerarij Civitatis Ameriae ab inhonesto expendendo modo facilius arceantur (1), statuimus, et firmamus quod Camerarius Communis Civitatis Ameriae etiam deliberatione praecedente, vel dispositione statuti non possint nec debeant aliquid expendere (2), vel dare cuicumque personae, Collegio, vel universitati de pecunia (3), et habere communis praedicti, sine speciali apodissa dd. Antianorum Populi, qui pro tempore fuerint sigillata cum eorum sigillo, vel bolletta parva, et deinde subscripta manu propria Cancellarij dicti Communis, et si dicti Cammerarij contrafecerint, et d.a apodissa non habita aliquid expenderint de suo proprio (4), et ad ipsorum damnum, et non de pecunia Communis praedicti expendisse censeantur, et reputentur. Ita quod ad exitum Communis praedicti scribi non possit, et quod Cancellarius qui pro tempore fuerit non audeat, vel praesumat ad exitum alicuius Camerarij aliquid scribere (5), seu ponere quod esset contra formam Statutorum, vel non esset deliberatum legitime, et si contrafecerit in praedictis possit, et debeat condemnari tempore sui syndicatus, et ad interesse d.o Communi Ameriae, et quod de praedictis sindicetur per sindicos deputatos ad sindicandum Camerarios d.i Communis aliquo in contrarium non obstante.

Note a margine
(1) Add. ad quem spectet lucrum quod facit Camerarius ex pecunia communis exactu vid. Decium consil. vj. per tot.
(2) Alias si expendant quod teneantur de furto. vid. omnino Julu. benign. in annot. ad stat. art. urb. cap. 3. ubi quod statuta de hoc disponentia, sint servanda et c. vid Mastrill. decis. ccxxxviij.
(3) Add. quod Capserij communis, seu pecuniarum eiusdem depositarij semper illas retinere paratos ad usum destinatum debent, nec ad alium possunt usum convertere, et quid si secus fecerint, videas semper Mastrill. decis. ccxxxviij.
(4) Scil. si bona fide, aut per errorem fiat. vid. Mastrill. d. decis. ccxxxviij. n°. 89.
(Nota non individuabile nel testo) Intellige remoto dolo, et fraude, nam si dolose fieret talis expensa non solum de proprio ut hic Camerarius, sed criminaliter puniri acriter deberet vid. Mastrill. lib. 3. decis. ccxxxviij. n°. 89. cum mult. seqq.
(5) De quibus possunt Capserij, et depositarij inquiri vid. Mastr. d. decis. ccxxxviij. inter quae adde unum vulgare si moneta communis iusti ponderis commutent cum minuta, et tonsa ib. n°. 86. et 88.

De sindicatu Cammerarij Communis Ameriae. R. XLVIIJ

Quia unusquisque (1) vellicationis (sic) suae (2) tenetur reddere rationem, et Cammerarij Comunis Ameriae, qui pro tempore fuerint, administrant multa, et varia, de quibus congruum est reddere rationem, statuimus, et ordinamus boni exempli gratia (3) quod ipsi Cammerarij sindicentur, et sindicari debeant de gestis, et administratis, et ad eorum manus deventis eorum durante officio per sindicos, et eorum sindicatores positos ad syndicandum Dd. Antian. videl. tempore, qui dd. d.ni Antiani (4) sindicantur una cum eis de commissis (5), et neglectis (6) contra form. statut. Civitatis Ameriae, condemnentur, et puniantur, et quod finito eorum officio, et ante syndicatum praedictum teneantur, et debeant integraliter, et cum effectu etiam nullo petente restituere per quinque dies post finitum officium praedictum, seu eorum calculum rationis Cammerario novo Communis praedicti eorum successori omnes pecuniarum quantitates, et res, et alias, quas per revisionem eorum reperti fuerint plus recepisse, quam expendisse pro Communi praedicto ad poenam 25 libr. denar. pro qualibet die fuerit immoratus, nisi tamen per Dd. Antianos qui pro tempore fuerint foret aliter provisum, et ordinatum. Et hoc capitulum observetur aliquo non obstante.

Note a margine
(1) Vid. infra lib. 4. rubr.83. et supra lib. j. rubr. 22. vid. Mundol... (?) de raciocin. et lib. vij huius stat. rubr. xvj.
(2) (Nota non riportata a margine) Vid. Stat. Art. Agricult. cum ib. annot. c. xv. et xiv. stat. Urbis Romae. lib. iij. c. xij. §. teneatur autem.
(S.N.) Quod est generale in omnibus administrationibus late Rolad. consil. 49. lib. j. Menoch. de arb. iud. qq. cas. 209. cum alijs relat. per Fulv. Benign. in annot. ad stat. art. urb. cap. xv. et add. d.um Camerarium posse de pecunijs ad eius manus deventis disponere, et ex eis licet publicis, disponere: nam ex quo de illis ad certum tempus tenentur reddere rationem, ipsorum est periculum , cum non sint dictarum pecuniarum debitores in specie, sed in genere, nec habeant destinatum locum pro illis reponendis. vid. Caball. in suis resolut. criminal. cas. 99.
(S.N.) Secus autem dicendum est in exactoribus, et depositarijs pecuniae communis, quae si fuerint suffurata (sic) ipsi Communi non depositario, et exactori perit Honded. consil. 43. n°. 24. 26. et 62. lib. j. Paris. consil. I56. n°. 20. usq. ad 27. Dec. consil. 473. n°. 6. late Rot. Rom.a in una farfen. pecuniaria 2J. Julij I6I0. coram Manzanedo.
(3) Vid. Bull. felic. recor. Clem. viij super bono reg. stat. Ecc.i. ib. Fisci vero cuiuslibet loci Procurator. ubi datur forma redd. administr. et exactionis redituum communis et add. ultra praemissa quod si Camerarius semel sui officij, et vellicationis rationem reddiderit, et à Syndicatoribus praedictis fuerit absolutus, ob id habere fundatam intentionem, ut molestari ulterius non possit, et alleganti Communitati errorem calculi incumbit onus probandi Decius consil. 94. n°. 4. lib. p°.
(4) Sed nunquid D.ni Antiani vel Camerarij delinquentes circa idem teneantur in solidum. vid. Boer. decis. 3I0. per tot.
(5) Ad instar tutorum et Curatorum, et uti periuri Caball. in suis resol. crim. cas. qq. n°. 88. et tamquam indigni officio quod gesserunt afficiendi poena ignominiosa secund. eund. Caball. d. cas. qq. n°. I06. Et quando Camerarij in exigendo dicantur negligentes vid. Menoch. consil. 5I8.
(6) Quid de non exactis, quae postea fuerunt effecta minus idonea? tenebitur si eius culpa vel negligentia caeperunt esse talia, sed cui incumbat onus probandi vid. semper Stephan. Grat. in suis discept. for. lib. j. cap. I25. n°. 4. et seqq. ubi quod non sufficiat levis sed requiratur lata culpa. et remissive n°. 5J.

De introitibus Communis ordinarijs Ameriae reducendis
ad manus Cammerarij R. XLVIIIJ

Non sine magna utilitatis causa (1) et quiete d. Civitatis adducti sequenti ordinamento d.ni Rectoris Provinciae (2) patrimonij praesentialiter declaramus describi, et declarari proventus, et introitus Communis praedicti reddendo, et exigendo quod exigi, et reddi mandamus, et ad manus Camerarij devenire, tam de gabellis, quam de dativis, et alijs proventibus communis praedicti in forma ordinaria inferius annotata mandantes ex nunx haberi pro ordinarijs (3) introitibus, et exigi posse, et deberi temporibus infrascriptis nisi per Concilium generale temporibus secuturis aliter provideretur. In primis namque volumus, et mandamus in Civitate praedicta, et eius comitatu annuatim exigi more solito Gabella bladi, et leguminis, hoc modo videlicet pro (4) qualibet salma grani, vel leguminis, vel segulae quatuor sold. pro qualibet salm. granis, vel leguminis, vel segulae; quatuor sold: pro qualibet salma speltae, ordei, vel similium duos sold. Et si quis in solvendo d. Gabellam fraudem fecerit, vel commiserit, bladum recollectum in districtu, et allibrata Ameriae 25 lib. den. solvere teneatur (5), et de tali fraude accusari, et denunciari per quemlibet possit, et nomen teneatur in credentia, et secretum, et lucretur tertiam partem d.ae poenae, et de praedictis etiam inquiratur per potestatem d. Civitatis mense Aug.sti cuiuslibet Anni et super ipsa inquisitione examinentur, et examinari debeant saltem quinque homines de quolibet castro Civitatis Ameriae, et de alijs confinantibus prope confines Civitatis praedictae, prout sibi Potestati videbitur, et placebit, et si supradictus .d. Potestas fuerit negligens, aut remissus solvere teneatur, et solvat Communi praedicto pro interesse eiusdem pro poena, et nomine poenae dum de praedictis inquirere et processum facere contempserit (aliunde "obmiserit") 200 librarum denar. retinendas tempore syndicatus eiusdem per Camerarium d.i Communis qui pro tempore erit.
Item Statuimus, et volumus, et ordinamus, et mandamus quod exigatur modo praedicto in civitate praedicta (6) , et comitatu eiusdem Gabella Musti, vedilicet (sic) pro qualibet salma solvantur, et exigantur soldi duo, et si quis contrafecerit in praedictis, puniatur nomine, et forma, qua in proximo capitulo continetur, et contra sic defraudantes, similiter procedatur, et punitio fiat simili modo, procedatur per d. Potestatem ad d.am poenam de mense 9bris. et denunciatores partem lucri habeant, et d.us Camerarius retineat poenam, quam incurreret .d. Potestas propter negligentiam supradictam. Et in dictis casibus Cammerarius, qui pro tempore fuerit d. talis denunciantis de pecunia, quae perveniret d. Communi occasione praedicta d. partem .d. denuncianti contingentem possit libere, et absque poena solvere sine aliqua deliberatione.
Item Statuimus (7) quod in Civitate, comitatu, et districtu Ameriae exigatur gabella Pasculi bestiarum, et vendatur more solito secundum formam Statutorum, et ordin. gabellae.
Macelli Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus (8), et ordinamus quod exigatur in Civitate praedicta Gabella Macelli videlicet Carnium, quae venduntur ad minutum, et vendatur more solito.
Piscium Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus, et ordinamus quod exigatur in Civitate Ameriae Gabella Piscium, et vendatur more solito.
Bestiarum Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus quod exigatur in Civitate (9) gabella Bestiarum, quae venduntur in Civitate, comitatu, et districtu praedicto, et vendatur more solito.
Mensurarum Ponder. Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus, et firmamus quod vendatur mensurarum gabella, et staterae more solito et exigatur in Civitate Ameriae.
Cincinorum Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus quod exigatur gabella Cincinorum, et more solito vendatur.
Generalis Gabella (sul margine sx.) Item Statuimus, et ordinamus quod exigatur Gabella generalis, et vendatur more solito, et colligatur secundum ordin. Civitatis Ameriae.
Item Statuimus, et ordinamus ad manus Cammerarij Communis praedicti deveniri reditus quorumdam Castrorum infrascriptorum districtus, et Comitatus Ameriae, quorum Castrorum nomina, et quantitates certae (aliunde "inter cetera") sunt videlicet
Porchianum 50 libr. Perusin. Annuatim in festo S. Firminae, de mense IXbris
Collicellum                ) videl. xvj sold. inter caetera regular.
Frattucciam                ( quilibet focularis quilibet anno,
Podium                    ) et mense IXbris praedicti,
Sanctifocetulum            ( in Festo S. Firminae.
Sunt addita deinde alia Castra videlicet.
Fornoles
Focium
Machium
Mons Campanus
S. Liberatus.
Item Statuimus, et declaramus ad manus d. Camerarij devenire quantitatem pecuniarum exigendarum, de Maleficijs, et damnis datis.

Note a margine
(S.N.) Conc. text. in .l. j. C. de Canon. larg. (?) lib. x. add. tantum Clericos non teneri vid. late per Alex. trentac. (?) lib. j. tit. de iur. fisci resol. v. n°. viij. et seqq. vol. j. var. resolut. vid. Navar. tit. de immun. Ecc. lib. v. concil. iv.
(1) Non nam aliter conservare licet Remp. nisi praestationes importentur in publicum, ex quibus et militares nutriuntur copiae, ut resistatur hostibus, ac per agros, et urbes aguntur excubiae perfruuntur item reliqui ordines attributis sibi salarijs, reparantur quoque muri, et urbes deniq. omnia alia perveniunt, quae communem subditorum utilitatem concernunt. Novell. I6J. de Provinc. Praesid.
(2) Civitates, quae non recognoscunt supremum principem poss. Gabellas instituere vid. Alex. trentac. lib. i. tit. de iur. fisc. res. v. vol. j. nov. resolut. et quod introitus Communis recipi non debeant nisi per Cammerar. Communis infra lib. 4. rubr. 8J.
(S.N.) De istis vero introitibus quando supersunt quid agendum habes Bull. Felic. record. Clem. viij ed. j. ann. sui Pontif. I592. I5 aug.
(3) Nec solum ista onera imposita à Statuta dicuntur ordinaria, sed etiam quocumq. imposita à Principe vid. Petr. de Ubald. in suo tract. Collectar. n°. 39. vers.o undecimo quinto (?). vid. Pauli v. Constit. qua immunitates ab istis oneribus sublatae; an vero immunitates concessas revocare, et abrogare liceat Civitati. vid. Demosten. in orat. adversus Leptinem.
(S.N.) Add. quod istae gabellae debeant vendi, vel locari plus offerentibus ut per Bull. Clem. viij. de bon. et regim. de quo videas Dd. in .l. licitatio. ff. de publ. et vectig. Bart. in suo tract. de gabell. part. 2. princ.
(S.N.) Et si quis conduxerit pro uno anno dd. gabellas, et eo elapso exercuerit per aliquot dies et c. nunquid videatur reconducere vid. signor. de homod. (?) consil. 22. per tot.
(4) An deducta impensa vid. Jas. in .l. fructus. num. I9. ff. sol. matr. et seqq. Ista gabella eximuntur Clerici, et Ecc.ae personae vid. in allegata infra Alben (?) Gabellae cum alijs. Civitas nunquid immunitatem concedere valeat. vid. Losaeum de iur. univers. p. iij. c. x. an Concessam expediat revocare. Demosten. orat. in Leptinem.
(5) Vid. infra lib. 5. rubr. 97. ubi de fraude adhibita in gabellis.
(S.N.) Add. nunquid conductor gabellarum huiusmodi non obstante generali renunciatione facta, remissionem mercedis petere possit praesertim, si ex facto superioris usi, frui sit impeditus. vid. Cellastrill.(?) decis. ccxcix. ubi an ob id damna, et interesse consequi possit.
(6) Add. quod si aliquod Castrum, vel Civitas quotiescumq. quotiescumq. (ripetuto) communitas fuit coacta imponere aliquam gabellam, seu collectas pro oneribus substinendis non inveniuntur collectati, aut gravati gabellam seu collectas praedictas solvere inducta ob id dicitur praescriptio libertatis adversus talia onera. Bartol. Ang. Paul. de Castr. et alij in .l. licitatio. §. earum ff. de publican. Castr. consil. 3I4. postremo res illa lib. j. cum alijs add. per Tob. Non. consil. 47.
Et idem dicas 2.um eumdem Tob. ib. n°. 9. si istam gabellam licet antiquam per longus tempus communitas non exegerit ab hominibus alicuius Castri, quod eam amplius exigere non poterit vid. ib.
(S.N.) Vid. Aegid. Const. lib. 4. c. lxxxiiij. contra auferentes, seu imponentes novum pedagium de gabellis non solvendis à padronis Ecclesiastici. eod. lib. 4. c. lxxxv. de non imponendo novas gabellas ib. c. lxxxvj.
(S.N.) Clerici, et eorum bona esse immunia à Solutione istarum gabellarum, quae ab Universitate, et communitate fuerunt impositae. vid Rot. in causa Albensis gabellae Veneris 28 Junij I630. coram Merlino. Diana p. iij. de immun. Eccles. Resolut. xvij.
(7) Clerici nunquid solvere teneantur istam gabellam super iure pascendi impositam ab universitate. vid. Mastrill. decis. xlix. ubi ad partes disserit. post Vincent. de Franch. decis. cxcvij.
(S.N.) Civitates castris, et villis sibi subiectis non posse absq. Papae licentia imponere nova onera vid. Rot. coram Pirrano in una Anconitana fl..(?) I0 Januarij I628. I4 Junij I630. per Donat. Anton. de Marin. quot. resol. lib. j. cap. lxxviij.
(8) Ista est gabella quadreni (?) carnis imposita per Communitatem, qua Clerici, et religiosi non comprehenduntur, nec ad illam neq. sequentem solvendum cogi possunt, sine violatione libert. Ecc. quoad gabellam quadreni carnis à Camera Apost. imposita exceptis regularibus ordinis mendicantium etiam ecc.i sunt comprehensi. vid. Constit. Pij fel. rec. Papae v. pro exceptione Monachorum patrum deinde omnium regul. mendicantium ordinum exemptione edita.
(9) Add. nunquid Communitas postea teneatur istas gabellas pro praedictis solvere? vid. adnot. infra lib. 5 rubr. 58. et nunquid fiscus de bonis , et fructibus confiscatis eiq. incorporatis vid. Petrum de Ubald. in suo tract. de Collectis n°. 78. vers.o trigesimo p°.
(S.N.) Adverte, quod Princeps potest ad libitum unire Castrum alteri Castro, et ipsi alia Castra subdere, et rursus à dominio Regentis Civitatis, vel dominantis (?) eximere praesertim ex causa late Mastrill. de Magistr. lib. 3. c. 2. praesertim n°. 2J. et seqq. Gram. vot. (?) 28. et privilegium exceptionis concessum rursus revocare. Losaeus. de iur. univers. p. .. (puntini) c. xiij. in fin. vid Aegid. Const. lib. j. c. xx.
(S.N.) Nova vectigalia imponi non possunt .l. vectigalia, et per tot. C. nov. vectigal. et de poen. iuris civilis statutis contra talia audentes late agit Farinacc. in tractatu de furt. q. clxxiij. n°. 66. et quod nova imponere vect. sit de reservatis principi, quodq. illum recognoscens non possit illa imponere. vid. ib. Farinacc. n°. 68. et seqq. ubi infert, et extendit prohib. ad Civitates, villas, Castra etc. et quid de Marchionibus, ducibus etc. vid. ib. et Gutt. in suo tractat. de gabell.
(S.N.) Add. praeter hic iniuncta inconsulto principe non posse Civitatem aut Concil. nova imponere. tot. tit. .C. Vectigal. nova instit. non poss. habes praeterea hodie in stat. Ecc.o Bull. à Clem. viij fel. rec. edit. super gravamin. Civit. et Congregat. Ill.morum Card. ad quam datur recursus super praemissis vid. Tob. Non. consil. 47. n°. 8. et seq.

De Pallijs portandis infrascriptis Ecclesijs quolibet semestri.
R. L.

Ad hoc ut praecibus (1) Beatorum Firminae, Augustini, Francisci Civitatis Ameriae pacificus status Ameriae conservetur, statuimus, et ordinamus ad honorem, et commudum Ecclesiarum S. Firminae, Beati Augustini (2), et Beati Francisci quod quilibet Potestas Civitatis Ameriae qui veniat ad regimen Civitatis praedictae tempore futuro, et post confirmationem praesentium statutorum ad reverentiam praedictorum (3) Sanctorum de suo proprio salario, et suis expensis, teneatur, et debeat dare, et deferre d.ae Ecc.ae S. Firminae unum Pallium valoris ad minus 25 libr. denar. pro tempore currentium, et Ecc.ae S. Augustini de Ameria sequens Potestas unum alium Pallium d.i pretij tempore suo, et de suo salario, et sequens tertius potestas teneatur et debeat pro tempore suo unum alium pallium de suo salario, et d.i pretij dare, et offerre Ecclesiae S. Francisci de Ameria, et sic currat, et fiat in perpetuum, ita quod quilibet Potestas, qui veniet ad dictam Civitatem, ut supra dictum est unum pallium d.i pretij offerat ut superius est provisum in tempore sui officij, et quolibet semestri, et quod dicta pallia emi faciant rectores praedicti idest potestates qui pro tempore erunt ad regimen praedictum, et ducantur extra Civitatem Ameriae, et in Civitate praedicta portari faciant cum Apodissa venditoris eorumdem, et si quis contrafecerit puniatur, et condemnetur ipso facto in 50 libr. denar. pro quolibet Potestate, et qualibet vice applicandis Canonicis, et Capitulo Eccles. Amerinae pro ipsa Ecc.a et alijs Ecclesijs praedictis, et ad hoc (omesso "ut") dictae oblationes ordinatae (sic) procedant, volumus, et firmamus, quod fiant, ut superius expressum est, et quod fiant in festivitatibus, et temporibus prout dd. Ant. Populi, qui pro tempore erunt, videbitur, et placebit, dummodo ad portationem, et oblationem Cerei deferendi ad Ecc.am S. Firminae per ipsum potestatem offerentem .d. Pallium minime teneatur non obstante provisione facta de praedictis per aliud Capitulum praesentium statutorum.

Note a margine
(1) De invocat. et venerat. Sanct. vid. Concil. Trid. sess. xxv. et adde quod etiam superstitiosa antiquitas teste Tertul. in Apologetico Deos, quos tutelares appellabat ipsis urbibus, ac provincijs patronos deligere consuevit, ut eorumdem Deorum tutela incolae servarentur, unde oppugnatores urbium in aggressus initio quondam situ illos Deos evocabant, sed nos rectius edocti falsos Deos detestantes unum Deum colentes apud eundem sanctos amici veri Dei patronos supplices, ac pro nobis inpercessores quaerimus.
(2) Not. quod de iure istis Ecclesijs, seu earundem Rectoribus invitis pro hisce pallijs non potest praetium dari, vel assignari, sicut non potest aliud pro alio solvi, vel tradi à debitore creditoribus. Bartol. in .l. j. C. de fabricens. lib. xj.
(3) Multis de causis propter quas festa sanctorum celebrantur ut late per Gugl. Durand. in suo ration. lib. vij. c. j. ea est praecipua, ut intercessores habere apud Deum mereamur ut hic et lib. seq. in princ. quos sanctos scil. non solum propter necessitates nostras invocamus sed propter eorundem gloriam, cum sint Amici Dei , filij Dei, haeredes Dei, Duces nostri. de p°. Jo: cap. I3. (due parole cancellate) non dicam vos servos, sed amicos: de 2°. idem Jo: c. j. dedit eis potestatem filios Dei fieri: de 3°. Apost. ad Rom. cap. 8. si autem filij, et haeredes et c. de 4°. si quis laborat multum, ut ducem inveniat, qui ad mortalem Regem perducat, qui pro se oret, et gratiam apud ipsum Regem inveniat, atq. intercedat, quanto magis nos istos duces genus humani acquirere studebimus, ut interpellent assidue pro nobis Regem Regum viventem in saecula saeculorum?
(S.N.) Add. quod potestas non poterit solvere aestimationem. vid. Jas. in .l. non amplius / n°. I6. §. cum bonorum de leg. j.
Et quod pro huiusmodi probationibus (?) detur interdictum retinendae Afflict. decis. 39 (?).

Lib. J. Finis

Lib. II.

STAT. AMER.

De elemosinis pallio et cereis dandis. R. I.

Ut Civitas (1) Ameriae praecibus, et meritis B. Virginis, et Martiris Firminae de bono in melius (omesso "in") pacifico statu conservetur ad honorem et laudem ipsius statuimus, et ordinamus quod Commune Ameriae det, et dari debeat omni Anno in Festo S. Firminae de mense 9bris ipsi (sic) ecclesiae unum pallium valoris aestimati usq. ad valorem ad plus octo florenorum auri si pro minori praetio haberi non possit et unum cereum cerae ponderis quinq. librar. et quod Camerarius .d. Communis qui pro tempore fuerit teneatur, et debeat fieri facere de denarijs .d. Communis, et praetium praedictum solvere possit sine aliqua deliberatione. Et si in praedictis d.us Cammerarius negligens fuerit puniatur, et condemnetur Communi Ameriae in quinq. libr. denar. Insuper statuimus quod Canonici Ecc.ae praelibatae una cum Cammerario Communis Ameriae, qui pro tempore fuerit teneatur, et debeat facere unum inventarium de omnibus pallijs datis, et dandis cum signo dd. palliorum. Et si dd. Canonici una cum dicto Cammerario d. inventarium non fecerint quod priventur in die festivitatis oblationis d.i Cerei, et pallijs: adijcientes quod Camerarius praedictus per duos dies ante festivitatem praedictam requirere debeat, et de mense 9bris Canonicos praedictos, vel maiorem partem ipsorum praedicto inventario faciendo. Et si dictus Camerarius megligens fuerit in praedictis 40 sold. denar. solvere teneatur: et quod d.i Antiani qui pro tempore erunt d.um Pallium emi faciant extra dictam Civitatem Ameriae et in Civitatem ipsam portari cum apodissa venditoris vinculo iuramenti.

Note a margine
(S.N.) Felicitatem bonorum temporalium provenire Civitatibus, regnis etc. à pietate, ac recte religionis cultum adversus impios Polit. late dixerit Bozius lib. vj. de Ruin. Gent. et regnor. ac cap ix. S. Aug. auth. sanct. Thom. cap. vero x auth. Concil. universal. et cap. xj. plurium Patrum, ac Sanctorum. et ipsa met veritas in script. sanctis testatur ib. vivo ego dicit dominus: glorificantes me glorifico.
Nam sicut Dei, et SS.mi contemptus redundare potest in malum status Civitatis, infra lib. 4 rubr.76. in princ. ita ver. in bonum ut hic.
(S.N.) Votu Universitates posse ad hoc obligari. vid. Anton. Marin. nov. et quotid. resolut. c. cxvj.
(S.N.) An huiusmodi stat. quae loquuntur de elemosinis dandis possint per eamdem Civitatem revocari. vid. Vin. in com. opin. 780. n°. j. post Bart. in .l. privilegia. C. de sacros. Ecc. late Cacher. decis. 99. n°. I8 et seqq. vid Montemar. in suis pract. q. 493.
(1) Nisi nam dominus Custodierit Civitatem frustra vig. qui cust. eam psalm. I26. hinc est quod Plato in initio legum suarum ut habetur lib. 4. o.ixe (?) ad pietatem Cives suos hortatur: inquiens (?) bonos viros decet sacrificare Dijs, et interesse divinis, nempe illos prosequi orationibus et muneribus alioq. cultu divino pulcherrimum optimum commodissimum ad beatam vitam idq. pro caeteris est decorum etc. et quod Deus nisi (scritto sopra) custodiat civitates frustra homines vigilent, et ipsi soli Deo liberatio, et Urbium protectio sit tribuenda, recte inquit M. T. in Catilin. orat. 3. ib. Quibus ego si me restitisse dicam, nimium mihi sumam, et non sim ferendus: ille, ille Jupiter restitit, ille Capitolium, ille haec templa, ille hanc urbem, ille vos omnes salus esse voluit: Dijs ego immortalibus ducibus hanc mentem quirites, voluntatemq. suscepi; atq. ad haec tanta indicia perveni: et ut liegitur apud Livium lib. ..(?) Camillus inquit liberata urbe ab obsidione Gallorum; Intuemini horum deinceps annorum, vel secundas res, vel adversas invenietis omnia prospere evenisse sequentibus Deos adversa spernentibus etc. apud quem etiam legitur , ut dum Galli obsidebant urbem sacrificium erat statum in quirinali colle Fabiae gentis, atq. ad id faciendum. C. Fabium dorsum (?) Gabino ritu cinctum, et sacra manibus gerentem per medias hostium stationes egressum nihil ad vocem cuiusq. terroremq. motum in Quirinalem collem pervenisse, ibiq. omnibus solemniter peractis eadem revertens similiter constanti vultu graduq. satis sperans propitios esse Deos incolumis in Capitolium ad suos redijt, miraculo audaciae, et religione motis gallis. Hor. lib. iij carmin. Od. vj ostendit multa Romanis imminere ob contemptum religionis (corretto) : ib. Delicta maiorum immeritus lues
Romanae: donec templa refeceris,
Aedesq. labentes Deorum, et
Foeda nigro simulacra fumo, etc.
Jam bis Monaeses, et Pachori manus, etc.

De luminarijs faciendis in festo S. Catherinae Virginis
R. IJ

Ad hoc ut Amerina Civitas (1) semper in libertate conservetur (2) praecibus, et meritis B. Catharinae Virginis, statuimus et firmamus quod dd. Antiani Civitatis praedictae, qui pro tempore erunto omni anno in festo S. Catherinae teneantur et debeant accedere ad d. Ecclesiam, et secum expensis Communis perducere, et portari facere unum Cereum cerae valoris aestimati centum soldos, et dictum cereum offerre, et dare Monasterio S. Catherinae praedictae ad hoc, ut continue accendatur (3) in d. Ecc.a dum divina celebrantur; et praedicti dd. Antiani facere teneantur vinculo iuramenti, et ad poenam x librar. pro quolibet ipsorum, et Camerarius d. Communis d. cereum emere de pecunia Communis ad dictam poenam de luminarijs. (4)(Le due ultime parole si riferiscono probabilmente al titolo della r. seguente)

Note a margine
(S.N.) Voto quod Universitas ad hoc obligari possit. vid. Anton. Marinum in suis resolut. quotid. cap. cxvj. post Roder. (?) in sum. p. 3. c. 59. n°. 3.
(1) Add. quod si Civitas sit solita oblationem, vel certum quid Ecc.ae dare illud per statutum mutare non potest. Panorm. in cap. Abolendae de Sepult. Bartol. in .l. privilegia .C. de Sacros. Ecc. Sylv. in verb. decima. §. 5. et quod pro huiusmodi praestationibus detur remedium retinendae, et implorari possit officium iudicis etc. Afflict. decis. 395. cum ib. Add. Put. decis. 280. lib. 2. vid. Cacher. decis. 99 n°. I8 et seqq.
(2) Nisi nam dominus custodierit Civitatem frustra etc. Psalm. I26. ubi inquit Cassiodor. non credant aliquid humanas vigilias praevalere, cum sola divinitas incursionis pericula possit arcere: quod expressius habetur Psalm. 59. ib. da nobis auxilium de tribulatione, quoniam vana est salus hominis: In Deo faciem virtutem , ipse ad nihilum deducet tribulantes nos: verum quia id propter nostras culpas non meremur, ideo levare opportet oculos ad montes cum eodem propheta, hoc est ad sanctos, unde veniat auxilium nobis. Psalm. I20. et contra eos, qui perverse negant intercessionem Sanctorum recurras semper ad Franc. Panigar. in suis praelect. contra Calvin. lect. xiij. part. 2. Cardinalem Bellarmin. adversus Jacobum Angliae Regem in sua apolog. cap. j. et aliqua per nos breviter adnot. ad Syn. Amerinam cap.
(3) Add. Cereorum, et luminarium usum antiquissimum in Ecc.a Hyeronimus contra vigilantiam referente Cardin. Stanislao Nosio tit. de Ceremonijs à rebus sumptis contra quem Xpus non indigebat unguento, nec martyres lumine cereorum, et tamen illa mulier in honorem Xpi id fecit, devotioq. eius mentis recipitur, et quicumq. accendunt cereos secundum fidem suam mercedem recipiunt.
(4) Romae habes id servatum usq. ad haec tempora, cum templis divorum cerea dona, et vasa argentea à Conservatoribus urbis offerantur. passim.
Adverte quod vastitates, et ruinae temporalium nascuntur ob defectum virtutum, virtutum defectus ob deficientiam religionis, et amicitiae Dei, à quo sunt, moventur, et conservantur, ac augentur cuncta, ut ipsum quantum fert eorum naturam participent, et eo reducantur in ipsum, à quo omnis boni multiplicatio, et perpetuitas emanat, unde Tob. filio suo: memento fili, quod pauperem vitam gerimus, sed si timueris Deum habebis multa bona. Tob. c. 4. in fin.

De luminarijs faciendis in festivitate B. Mariae Virginis de mense
Augusti, et S. Firminae de mense IXbris. (1) R. IIJ

Ut praecibus et intercessionibus gloriosae Virginis Mariae (2), et B. Firminae advocatae Communis Ameriae adiuvemur semper, et de bono in melius praesens pacificus status noster augeatur, idcirco statuimus, et ordinamus (3), quod omnes iudices, Medici, et Notarij, Spetiarij, et Mercatores vendentes granum ad retaglium, Lanardi (sic), et omnes exercentes artem lanae, omnesque magistri lapidum, et lignaminum, Fabri, Macellarij, et caeteri habentes matriculam, sive portantes, sive portari facientes cereum in festivitatibus supradictis (4), de quo Cereo, seu Cereis, fiat requisitio si fieri est consuetum in vigilia S. Mariae de mense Augusti, et in vigilia S. Firminae de mense IXbris debeant et teneantur associare eorum cereum, videlicet quodlibet cereum suae (5) artis hoc modo, et forma videl. quilibet iudex debeat portare dd. Festivitatibus S. Mariae de mense Augusti, et S. Firminae de mense 9bris unum cereum cerae ponderis unius librae, et quilibet alius de d.a matricula videl. medicus, Notarius,et Spetiarius portare unum cereum ad minus ponderis d. librae cerae. Et quilibet alius mercator vendens pannos ad retaglium debeat portare ad sociandum eorum cereum cerae ponderis (6) unius librae, et non ultra, et quilibet alius exercens artem lanae pro se portare debeat similiter cereum unius libr. cerae: Caeteri vero de d.a matricula portare debeant cereum saltem ponderis quatuor unciarum, Caeteri autem scripti in numero matricularum seu matriculis aliarum artium (7) Civitatis Ameriae portare debeant temporibus supradictis videl. magistri facientes artem pro se cereum saltem madiae librae cerae, alij vero ultra magistros praedictos hoc est discipuli, et alijs cum dictis magistris commorantes, artem exercentes portent saltem cereum trium unciarum cerae (8), et quod potestas ante quindecim dies id. ante festum S. Mariae de mense Augusti (9), et festum S. Firminae de mense IXbris, et in vigilijs dictarum festivitatum d. Potestas legi faciat omnes matriculas artium .d. Civitatis publicae (sic) in Platea Civitatis Ameriae, et non reperti ibi cum cereis ut dictum est punctentur, et punctati puniantur omnes debentes portare cereum unius librae ut dictum est, et non habentes iustam causam excusationis, quam omnes punctati facere teneantur infra tres dies ex tunc per se secuturos in 40 sold. alij vero in x sold. qui punctati fuerint .d. modo, quam poenam .d. Potestas de facto solvi faciat cum effectu Cammerario Communis Ameriae, et si .d. d.nus Potestas negligens fuerit in praedictis puniatur, et condemnetur tempore sindicatus in x libr. denar. pro quolibet punctato, et legitime non excusato. Adijcientes quod in vigilijs dictarum festivitatum .d. dd. Antiani Populi, et Cancellarius, qui pro temporibus praedictis erunt habeant, et habere debeant unum cereum cerae pro quolibet ponder. trium libr. et non plus, et Camerarius praedictus solvere teneatur de pecunia d.i Communis absque aliqua deliberatione, ut hactenus consuetum est.

Note a margine
(1) De cereis faciendis per Syndicos Castrorum infra lib. 5. c. 75.
(2) Add. Sind. Castror. in Fest. S. Mariae de mense Augusti eosdem cereos portare debere. vid. infra lib. 5. rubr. 75. nec non in festo S. Firminae de mense 9bris. ib.
(3) quasi omnes suorum munerum decimas, dona, et oblationes offerentes gratias acceptae, et conservatae incolumitatis, ac prosperitatis praecibus B. Virginis, et Martiris annis singulis devotissime referant.
(4) Add. Cur potius in festivitate assumptionis B. Virginis, quam in nativitate? R/ quod maxima est Festivitas assumptionis B. Virginis, et cum maxima Festivitate celebrat S. Mater Ecc.a et quidem iure merito ut not. qualis (?) in cap. alma mater. §. pen. de sent. excom. lib. 6. refer. Roland. de invent. in princ. n°. 5. et seq. Surd. Consil. I22. n°. 94 lib. p°.
(5) Add. quid qui istarum artium si moriatur intestatus sine agnatis, vel cognatis, an artis Collegium praeferatur fisco in successione sic ab intestato sine haerede defuncti? dic quod sic ex his, quae Mastrill. de magistrat. lib. iij. c. x. n°. 372. et seqq.
(6) Artis huius fuerunt maxima incrementa, itaut illam exerceri facientes ex privilegio non amitterent nobilitatem.
(7) Nota hic tantum de artificibus mentionem fieri, quorum appellatione non comprehenduntur mercatores, nam proprie est mercator, quicumq. comparat rem, ut integram, et immutatam vendendo lucretur. qui vero ut opera sua in aliam formam redigat artifex dicitur. vid. Strach. de mercat. p. j. in princ. n°. 23. et seqq. de utilitate artificum multa Aristot. in libris Polit. et Patrit. in sua Rep. de Mercatoribus Plutarch. in vita Thalet. vid. Carol. de Grass. de effect. Cler. effect. vj. n°. 36. et seqq. ubi late in quo differat negotiator ab artific.
(8) Dd. cerei fieri debent de collectis indicendis per rectores artium inter artifices pro rata ut habetur infra lib. 5. rubr. 23. et si quis plures exercuerit artes à cuiusq. artis rectore compelli potest officio iudicis ut solvat collectas pro dd. cereis impositas cuiusq. artis vid. ib. et quod potestas, seu quilibet alius iudex rectoribus artium tantum pro praedictis tantum pro alijs requisitus debeat ferre auxilium et favorem. eod. lib. 5. infra rubr. 29. et quod artifices clerici contribuere teneantur et cogi possint à consulibus. vid. Anfrer. (?) de Potest. secul. super ecc. person. reg. p.a lin. xvj.
(9) Caeterum de cultu, et veneratione Sanctorum per scrib. extra in c. j. de reliq. et Ven. Sanctorum et de ipsorum invocatione Cardinal. Stanislaum Nosium c. lviij. de spe, et orat. Concil Trid. sess. xxv. de invocat. venerat. et Reliq. Sanctorum.
Et quod sola religio faciat nos differre à brutis vid. Stanislaum Nosium pulchre disserentem in prohemio sui operis, ubi, quod homo nascitur ad Dei contemplationem, et quod omnis iustitia sine ipsius Dei cognitione similis est corporis sine capite. et quod Cultus divinus, sive Religio proprie fide, spe, et charitate interius constat, exterius paucis ceremonijs exterius exercendis, quibus tamquam quibusdam signis suam fidem, spem, et charitatem erga Deum ostendat. vid. ib.

Quod Potestas teneatur accedere ad Ecclesiam (1) S. Firminae
R. IIIJ

Ad honorem, et reverentiam Omnipotentis Dei, et BB. Martirum Firminae, et Olimpiadis, capitum, et gubernatorum, et protectorum Civitatis Ameriae statuimus, quod quicumque fuerit electus in Potestatem .d. Civitatis eadem die qua venerit ad praedictam Civitatem antequam descendat de equo teneatur, et debeat ad poenam 25 librar. denar. accedere ad Ecclesiam S. Firminae, et ante dictam Ecclesiam deequitare, et dictam Ecclesiam reverenter intrare, et ad altare (sic) accedere, et ibidem offerre quicquid ipsi d.no Potestati videbitur, et placebit.

Note a margine
(1) Templa cur instituta, et in quo Ecc.ae à templis, et basilicis differant vid. Stanislaum Nosium Cardinal. tit. de Caeremonijs à loco desumptis. c. xc. ubi inter caetera cur templa sanctorum nominibus vocentur.
(S.N.) Add. quod D. Potestas sive D.ni Antiani in d.a Ecc.a S. Firminae consueverunt ab immemorabili fere tempore post episcopum, et ipsi assistentes dignitates canonicis, et reliquis anteferri, et esse in quasi possessione sedendi in digniori, et altiori loco dum d.i canonici recitant vesperas, et aliud officium in choro, quod non est inconveniens, quod magistratui, et laicis honores, et proheminentiae habeantur uti o..xis (?) d.ae Ecc.ae. Abb. in cap. nobis in ultim. not. de iur. patron. Roch. eod. tit. in verb. honorificum n°. 99. quo fit ut absq. facto, et culpa d.a possessione non possint spoliari. vid. Rot. in una Calaguritan. prohemin. lunae 26 Junij I589. coram Gipsio. ubi quid si mutaretur situs Ecc.ae etc.
(S.N.) Facit id quod legitur in .l. observare vers.o hoc etiam eum observare oportet .ff. de offic. procons.ubi Imperator mandat servari solitum circa ingressum. et .l. si in aliquam. ff. eod.
Add. teneri Potestatem, et populum in sollemnitatibus maioribus ad Ecc.am Cathedralem occurrere. (sic) vid. in Concil. Agathens. circa tempor. Celest. pap. j. cap. 63

De reddendo ius summarium pijs locis R. V.

Statuimus, et ordinamus, quod potestas, et eius Curia, et qui loco eius fuerint teneantur, et debeant plenum ius summarium reddere, et facere Prioribus, et Antianis fraternitatis S. Mariae laicorum de Ameria, et quibuscumque alijs pijs locis (1), seu sindicis, et procuratoribus eorum sine salario, et oblatione libelli, et sine strepitu, et figura iudicij, et de pecunijs et rebus alijs ipsis debitis per quoscumque et potestas non possit Priores, et Antianos praedictos capere ad aliquod officium recipiendum per Commune sibi datum, donec eorum officium duraverit. Adijcientes quod domus S. Mariae praedictae semper debeat protegi, et defendi contra quemcumque pro Commune Ameriae, et eius officiales, et Potestas, qui pro tempore erit summarie (2) omnibus exceptionibus remotis teneatur, et debeat exequi testamenta, Codicillos, et omnia alia instrumenta, quae producerentur coram eo in favorem fraternitatis, et habeatur ipse prior pro legitimo administratore domus praedictae si fuerit publice (3) electus per homines de Ameria, qui congregati fuerint more solito ad Concilium .d. Fraternitatis ita quod contra ipsum Priorem exceptio aliqua quod non sit Prior, vel similia opponi non possit ad poenam decem librar. opponenti pro qualibet vice, et nihilominus d.a oppositio non teneat, et quod oblati, vel offerendi in futurum quibuscumque locis pijs teneantur, et cogi debeant per Potestatem, et eius officiales ad solvendum omnes dativas pro Commune Ameriae imponendas, et subire omnia onera realia, et personalia, et gabellas Communis praedicti propter oblatos Communis Ameriae, et in futurum offerendi quod nullum onus subire debeant, et etiam propter oblatos, offerendos Fraternitati praedictae pro quibus ipsa fraternitas solvat, et solvere debeat quolibet anno lib. (aliunde "pro libra") ipsorum, et cuiuslibet eorum videlicet pro quolibet centenario à catastris, et in catastris Communis, xx sold. hoc tantum expresso quod gabellas omnino solvere teneantur.

Note a margine
(S.N.) Vid Tirag. de prin. piae caus. prin. I57. sed nunquid ob id procedi possit in dieb. fer. in hon. dei de quibus infra lib. 3. rubr. 24. vid. Tir. ib. privil. I56.
(1) Quod causa piorum locorum etiam apud iudicem secularem tractari possit, sed (aggiunto sopra) iuxta canon. sanctiones. vid. Cavarr. de testam. in cap. relatum cl. j. n°. j. an vero deferendum sit appellat. in causis favore piae causae. vid. Stephan. Grat. decis. March. decis. I00 n°. 6. et per Franc. in rubr. col. vij. vers.o 3°. praemitto. de appellatione sicut etiam quod opera pia sint iurisditione Ecc.ae immo quod de illis Judex secularis non possit se ingerere, et laicus pro re pia trahi valeat ad Judicem Ecclesiasticum multo magis si habet connessionem Spiritualitatis. vid Grillenzon. consil. xx.
(S.N.) Et sic lim. ea quae habentur supra lib. j. rubr. 28. conc. §. item tria onera. inst. de excus. tutor. lim. ut ib. nisi fuerit affectat. si voluerunt poterunt tantum obire minus antianatus. arg. §. minores cum §. seq. de excus. tutor. Quid si huiusmodi excusatio admissa non fuerit? appellab. glos. in §. qui excus. inst. de excus. tutor. idq. infra x dies. Bal. in .l. si adscribatum (?).C. de appellat.
(2) Summarie si procedi oporteat ut hic, sufficit qualis, qualis (ripetuto) petitio absq. conclusione Clem. saepe (?) de verbor. signific. Card. Mantic. decis. cxllllj. n°. j. et seq.
(Stesso numero) Nunquid alias appellatione locorum piorum veniant fraternitates vid. semper Gabriell. consil. I62. lib. j. ubi etiam nunquid gaudeant privilegijs piorum locorum et quod Hospitalia gaudeant eisdem immun. exempt. privilegijs quibus gaudent Ecc.ae vid. DD. in .l. omnia C. de Ep. et Cleric. Farinacc. de Carcer. et carcer. q. 28. n°. 36. Mascard. de prob. lib. 2°. concl. 869. n°. I3.
(3) Quod Priores, ea administratores locorum piorum sint ad instar tutorum, et quomodo subicijantur (sic) superioribus vid. Decium consil. 72 lib. j. et ut dicatur fraternitas legitime citata sufficere si citetur eius priores, vel administratores, qui si negaverint se esse tales statur nihilominus relationi nuncij dicentis se citasse tales priores d.ae fraternitatis. vid. Mandos. in commission. executor. vers.o 6°. vero fuerunt intimatae. etc.

De cereo faciendo in vigilia S. Firminae per Potestatem
suis expensis. R. VJ.

Potestas Civitatis Ameriae ad honorem Dei, et S. Firminae (1) maioris (2) Eccles. Amerinorum teneatur, et debeat fieri facere de sui pecunia unum cereum cerae, et illum accensum portari facere cum comitativa dd. Antianorum Populi, et aliorum, qui fuerint ordinati de sero in vigilijs festivitatum praedictarum , et mane in celebratione missarum facere retineri accensum, et ipsum cereum, et residuum d.i Cerei offerat seu offerri faciat in altare .d. Eccles. remanendo: et praedicta teneatur facere vinculo iuramenti ad poenam x librar. denar. ipsi Eccles. applicandar. et debeat esse Cereus sex libr. non obstante quod in Electione non dicatur.

Note a margine
(S.N.) Oblationes cereorum antiquissimae unde apud M. Tull. de officijs omnibus vicis statuae factae sunt ad eas thus, et cerei.
(1) Vid. supra lib. eod. rubr. j. Cardinal. Baron. in not. Martirol. die xxiiij 9mbris. et Kal. Xbris. ubi de martirio S. Olimpiadis.
(2) Quae fuit aedificata circa Ann. DCCCVIIJ. Adriano IJ. Pont. Max. quingentis amplius Annis postquam S. Virgo, et martir victoriae palma insignes recepta fuit in Caelum. vid. Anton. Mariam Grat. eiusdem Ecc. Praesulem de inventione, et translatione corporum SS. Mart. Firm. et Olymp. ad fin.
(S.N.) De processione facienda in festo sancti, vel sanctae patroni, vel patronae, vid. in sacerdotali. p. 3. cap. xvij. ubi quod congregato Clero, et populo, praeparatis omnibus secundum Ecc.ae facultates paramentis, reliquijs, et cereis 3.a inc. etc.

De faciendo et portando Cereo in festo S. Mariae
de mense Augusti R. VIJ

Ordinamus, et statuimus ad reverentiam, et honorem beatissimae (1) et gloriosae matris d.ni n.ri Jesu Xpi de mense Augusti expensis Communis Ameriae fiat quidam cereum cerae ponderis x librar. quem portari faciat Camerarius Communis de sero cum Jmagine B. Virginis (2) Mariae accensum ante eam dum per Civitatem ducitur, et similiter de mane ad missam maiorem continue accensum donec missa solennis cantetur. Et post haec residuum .d. Cerei Camerario fraternitatis detur, et assignetur. (3)

Note: a margine la (1) e la (3); la (2) scritta oltre la chiusura del 2° libro.
(1) De supplicationibus hisce seu processionibus, et ritu antiquo Ecc.ae vid. Jo: Stephan. Durand. de ritibus Cathol. Eccl.ae lib. 2. c. x.
(2) Iste ritus deferendi Imaginem B. Virginis in vigilia assumptionis eiusdem Romae habuit originem: nam ut refert Rut. Benzon. de Anno Jubilaei lib. 3. cap. 15. de Ecc.a S. Jo: lateran Veneranda Imago Salvatoris ab Antiquissimo tempore usq. ad tempora Pij .V. in nocte Festi assumptionis B. Mariae Virginis Romae, tota confluente Civitate devot.me ac religiosiss.me innumeris adhibitis luminibus omnium artium scholis, non sine magna aemulatione concurrentibus processionaliter à toto Romano Clero ad Basilicam S. Mariae Maioris deportabatur, et per octo dies consequentes in medio eiusdem Basilicae cum imagine dictae Virginis, in eadem existente habebatur, ubi multitudo confluentium ad instar perennis fluminis indies (?) cernebatur. Navenus Benzonius.
Petr. Cluniacen. lib. 2. de Miraculis cap. 30. refert miraculum factum in Basilica S. Mariae Maioris in Festo assumptionis B. Mariae Virginis: de mane Romanus Pontifex à primis vesperis usq. ad 2.as cereos ad huiusmodi templum deferebat illosq. illic relinquebat relictos autem cum eodem cerae pondere, quo attulerat plane recipiebat integrosq. domum adportabat.
(3) Facit cap. semel Deo extra de regul. iur. ubi Den. et ceteri: non nam licet ad alios usus res ad divinum cultum destinatas convertere.

Finis S.di lib.

INCIPIT LIB. III
CAUSARUM CIVILIUM.

De citatione in civilibus R. J

Civis, vel habitator Civitatis Ameriae in Civilibus causis citatus per Castaldum Communis Ameriae ore tenus, teneatur comparere coram Potestate, seu iudice eius termino, quem dictus Castaldus duxerit prefigendum: ad domum autem Citatis sequenti die ante tertiam compareat d.o modo suo adversario de iustitia responsurus, si die Citationis, vel infra ipsum terminum esset in Civitate Ameriae, et quod fuerit, vel non fuerit in Civitate praedicta stetur relationi d.i Castaldi, si vero non esset in Civitate comparere debeat infra duos dies post Citationem de eo factam, comitatensis autem, seu districtualis seu extra Civitatem ad burgos habitantes citatione ore tenus (1) , vel ad domum sequenti die proximo post ipsam Citationem non comparuerit, in termino praedicto ante vesperas, vel post, si partibus videbitur, et fuerint concordes, quo scil. modo debeant comparere, si vero citatus non comparuerit in termino praedicto sibi statuto comparente actore, et suam Contumaciam accusante, solvat pro banno vice qualibet quinq. sold. Si autem citatus comparuerit accusans contumaciam actoris non comparentis in termino ipse actor eam poenam Communi solvere teneatur utriq. et in utroq. casu poena retenta, et reservata secundum ius commune, quod reficiantur expensae, et veniant ad immissionem tenutae ex primo decreto. Citatus autem (2) personaliter non comparens in termino accusationis assignato ab actore in contumacia habeatur, et pro mero contumace (3). Et ad domum oretenus Citatus eodem modo accusatus non comparens in duabus citationibus merito contumax habeatur, et in utroq. casu contra (aggiunto sopra) contumacem huiusmodi tamquam merito contumacem procedatur secundum formam Statutorum suo adversario postulante (4). Et quibus (altrove "quilibet") Castaldus ad petitionem cuiuscumq. petentis, sine aliqua Commissione, vel mandato Potestatis, vel iudicis, vel alicuius eorum possit, et debeat citate quemlibet hominem, et personam in Civilibus causis praedictis, et etiam teneatur, et de huiusmodi citatione stetur relationi suae, et pro legitima, et idonea, et tali modo citatus quo supra non comparente, habeatur pro vero, et merito contumace. Citatus vero in p.a Citatione non comparens, ex inde in ante citetur expensis ipsius Citati, et haec omnia valeant iure aliquo non obstante. (5) Si vero debitor alicuius sit defunctus dd.i Castaldi possint, et valeant citare ad petitionem creditoris volentis aliquid petere contra ipsius bona haereditatis, vel heredes (sic) ipsius, et volentes esse haredes (6), et pro haeredibus respondere, et bona defendere ut haeredes, et pro haeredibus respondere, et sub nomine appellativo praedicti proprijs nominibus non expressis, et referre citationem factam de eis d.o modo, et praedicta Citatio, et relatio dummodo facta tenet, et valeat, et ipse, ad cuius petitionem d.a Citatio, et relatio facta (7) esset possit, et valeat contumaciam accusare simpliciter contra eos ac si eorum propria nomina fuisset expressa. Jta quod dicta contumacia (8) afficiat eos non comparentes, et sint, et reputentur ex tunc legitimi contumaces iur. can. vel civil. vel municipali, non obstantibus quae in contrarium loquerentur. Et praedicta locum habeant, et obtineant plenam roboris firmitatem in praeteritis praesentibus, et futuris, et in omnibus processibus etiam iam finitis. Adijcientes quod processus facti, et faciendi contra ipsos haeredes innominatos valeant, et teneant, et plenam obtineant roboris firmitatem, dum tamen tales haeredes sub nomine appellativo ante pronuntiationem tenutae appareant (9) citati saltem bis ad domum (10) habitationis olim dicti defuncti, et ipsa apperentia (sic) probetur per relationem dicti Castaldi, quae pro veritate legitime habeatur, ut dictum est.

Note a margine
(S.N.) Add. Statut. infrascripta lib. 3. ordinatoria iudicij comprehendere litigantes Ameriae etiam si sint Forenses Surd. decis. I33 n°. 5. limita si sint sub foro potestatis, aut DD. Antianorum secus si in foro Episcopali. Rot. decis. 404. part. p.a divers. et quatenus sunt ordinatoria non decisoria non veniunt servanda in curia Romana Rot. part. 3. lib. 2. dec. I8J. n°. 6.
(S.N.) De ista mater. vid. tot. tit. ff. et .C. de in ius voc. Specul. in suo spec. et Mar. de Citat. per tot. Mar. soc. latiss. in rubr. (?) extra de dilat. mult. per Tiraq. in suo tract. de rectract. lignag. glo. ij. in in (ripetuto) verb. ad ipsius domicilium. §. ix. per Vant. in tract. de null. in tit. ex defect. citat. et in spec. Tiraq. in d. tract. lignag. §. viij. glos. ij. n°. 3. ubi quod citatio non observata forma statuti sit nulla.
Add. constit. Aegid. lib. 2. rubr. 26. ubi multa stat. circa citationes.
(1) Istud stat. non valet cum velit citari domi sine scriptis ut per Mar. de citat. n°. 8J. et n°. 63. Vant. de nullit. n°. 88.
(2) De iure citationes fieri debent personaliter si fieri potest. cap. quisquis. 4. q. 6. cap. j. qui matr. accus. poss. Clem. p.a de iudic. glos. in cap. causam quae de dol. et contum. Paul. Castrens. in .l. ad peremptorium .ff. de iud. et creditur nuntio referenti se non invenisse reum personaliter l. properandum §. et si quidem ubi Bald. et Tas. n°.7. Tiraq. de retract. lignag. .§. glos. 2. per tot. vid. M. Anton. Peregrin. decis. I22. n°. 5. et seq. ubi quod si reus non fuerit personaliter repertus debet bis diversis diebus ad domum solitae habitat. citari, et ita est de iur. .l. j. ff. de lib. agnoscend. l. 4. ff. de damn. infert. cap. fin. de eo, qui mitt. glos. in d.o cap. causam quae de dol. et contum. Paul. in d.a. l. ad Peremptorium.
(S.N.) Add. posse etiam notarium uti persona pub.a de mand. iudicis citare M. Anton. Peregrin. d.a decis. I22. n°. ij. et iudex per viam monitionis ut post. Bald. et alios Maxil. in repet. l. de unoquoq. n°. I54. Et etiam pars de mandato iudicis potest partem citare vid. ib. M. Anton. Peregr. n°. I2.
(3) Oretenus citatus quando dicatur contumax.
(4) Tollit dubium de quo Salustius ad praxim AC. lib. j. cap. 55. n°. I4. in 2.is impress. in ult. ver. impress. eod. lib. j. cap. 5. ... (puntini) ad fin. vid. M. Anton. Peregrin. decis. I22. n°. j. et seq.
(5) Vid. semper Salust. in d. praxi AC. d. lib. 3. c. xxvij. ubi quod citatio fieri debeat nominatim in personam eorum, qui habent primam causam in successione, et quod non sufficiat generalis secundum Bartol. in .l. si diu .ff. ex quib. caus. in poss. eatur Alex. consil. I07. vol. 5. et vid. ib. per salust. qui dicit procedere, quando haeredes aut qui pretendunt causam primam in successione sunt certj.
(6) Vid Salust. lib. j. c. 54. ubi late de deputatione curatoris in haered. iacenti ad instantiam creditoris defuncti.
(7) De requisitis ad hoc ut valeat cit.o late Gagl. lib. j. observ. xlviij. usq. ad liij. Anton. Sol. in constit. Sabaud. de citat. glos. 4. Vant. late in suo tract. de nullit. tit. de null. ex defect. cit. vid. aliqua per Tiraq. de retract. consang. §. viij glos. 2. n°. 9. et seqq.
(8) Add. quod si plures fuerint haeredes citati, et divisim compareant, nunquid poterunt cogi ad constituendum unum procuratorem, qui commode citari possit. vid. Mastrill. decis. cviij. et cum illo distingue ubi aut causa habet initium ab una persona et debet unus constitui procurator, aut ex pluribus et plures debent dari, aut repraesentant unam personam, et unus debet constitui, aut super rebus divisis aut individuis, si super divisis plures, super individuis unus. vid. ib.
(9) Fac. tradit per Salust. lib. 3. c. xxvij. suae praxis. et an noceant istae citationes Clericis alijsq. personis ecclesiasticis noceant factae per proclama coram iudice laico. Surd. decis. xxvj.
(10) Vid. Salust. lib. j. c. 54. in praxi AC.

De relatione Castaldi, et horis sedendi per iudicem. R. IJ

Quicumque aliquem citari fecerit ad Curiam, procuret quod Castaldus, vel quilibet alter iuratus (1), et deputatus nuncius citans referat citationem sibi commissam de sero, vel de mane iudici, vel Notario, quae contineat (2) nomen Castaldi, et nomen ad cuius petitionem Citatur, et quando personaliter, vel ad domum habitanti citati, ad quem terminum. Et si quis dictam formam non servaverit, contumaciam accusare citatus non possit, nec alicuius Citatio valeat, et iudex antequam accedat ad banchum iuris, statim faciat pulsari (3) Campanam Communis, quae est in Campanili Communis per spatium competens, ut actores, et citati veniant, qua pulsata iudex accedat ad banchum ad ius reddendum, mandans cuilibet de palatio ad poen. quinq. sold. ut sedeant, et taceant, et nullum eloquium fiat per quod examinatio valeat impediri, et fiat legi per Notarium banchi ad Civilia deputatum, et citati à quodam Castaldo vocentur p.o actor, 2° reus, et quicumque non comparuerit ad petitionem (4) comparentis, et contumaciam accustantis, pro contumace habeatur, et scribatur. Et si nullae partium comparuerint, sit citatio nulla si autem contumax comparuerit iudice tunc sedente pro tribunali, audiatur, et cassetur contumacia: Et tunc accedant ad banchum coram iudice, et nulla alia persona accedat cum eis praeter quam advocati, et procuratores, vel persona, quae allegat iura, et tunc examinati cum parte discedant; et iudex tunc procedat ad alium citatum legitime, dicto modo. Et si potestas, vel Judex praedicta non adimpleverint, nec observaverint in toto, vel in parte quod ipso iure incidant in poenam quinque florenorum auri: quando autem occasione Concilij congregandi iudex non sederit de mane ante tertiam, tenantur actores, et citati in causis comparere de sero eadem die ante vesperas, vel post si partes fuerint (5) concordes coram d.o iudice prout in d.o termino essent citati et quaelibet pronunciatio iudicis reservans aliquibus absetibus alia iura, vel tempora ratione absentiae advocati (6), vel procuratoris, vel alterius personae maxime pro factis Communis qualitercumque et quacumque de causa ex suo officio valeat, et teneat aucthoritate praesentis statuti dummodo .d. reservatio sit iuridica secundum ius.

Note a margine
(S.N.) Quod constare debeat omnino de relat. vid. Roland. cons. 47. n°. 66. et seq. lib. 2. Asin. in prax. §. 9. cap. j. n°. p°.
(S.N.) De baiulis eorumq. officijs. vid. semper constit. Aedig. lib. 2. cap. 26. ubi habes multa de citat. et earum relat. vid. Gabrill. in suis communibus Conclus. de cit. conclus. 4. ubi nuncio quando, et in quibus credatur. vid. Carol. Tap. de iur. Regn. tit. de citat. et apparitorum salario. et tit. de Contumacibus.
(1) Et quod iste nuncius debeat iurare vid. Tiraq. de retract. lignag. §. viij. glos. ix n°. ij. et seq.
(2) Ista nam sunt de essentia citationis secund. Vant. (?) in suo tract. de nullitat. de null. ex defect. Citat. n°. 56. et seqq. quid vero si praed.a forma omissa nihilominus reus citatus compareat in termino vid. Massil. in .l. de unoquoq. n°. 5. de re iud. in .l. unius facinoris .§. servo qui ultro n°. 4. ff. de qq. ubi quod tollatur defectus citationis ex praesentia partis ad actum. Bart. in .l. j. ubi Tas. n°. J. cum seq. ff. de in ius vocand. Caesar de Grass. decis. I33. alias ij. in fin. de rebus Ecc. non alien. item quod defectus citat. suppleatur per praesentiam vel intimat. vid. Rot. in una Corduben. decimarum Vener. xiiij Januarij I594 coram Seraphino.
(3) Habes simile stat. Rom. lib. j. cap. 56J. (?) et semper consuevit ut hora certa fuerit causidicis statuta praesertim Romae, de quo pulchre Martial. lib. 4. ep. 8.
Prima salutantes, atque altera continet (errato, per "conterit") hora.
Exercet raucos tertia causidicos.
In quintam varios extendit Roma labores.
Sexta quies lassis, septima finis erit.
Sufficit in nonam nitidis octava palaestris. Etc.
Et lib. viij. 66. (errato: 67) in Caecilianum.
Horas quinque puer non dum tibi nuntiat, et tu
Jam conviva mihi, Ceciliane venis.
Cum modo distulerint raucae vadimonia cartae. (errato: per "quartae") etc.
Advertas tamen quod licet in citatione non sit necesse apponere horam, debet tamen hora solita comparere citatus Bald. in .l. Si ut proponis .C. quomodo et quando iudex cum alijs add. per Marant. de ord. iud. tit. de citat. n°. 66.
(4) Debet nam accusari contumacia per partem .l. properandum.§. et si quidem. ubi Jas. in v. not. C. de iud. Aym. consil. 254. n°. 2. Afflict. in const. regn. lib. j. rubr. 96. n°. 20. ubi quod ita servatur Asin. in tract. de execut. §. 3. cap. I5. et postea iudex declarat contumacem Cephal. consil. 770 n°. 3. lib. 5. declara ut per eundem Cephal. d.o cons. Natt. consil. 364. n°. 9. lib. 2.
(5) Concordia nam et praesentia partium supplet Citationem, quoniam comparitione tollitur omnis defectus Citationis, sicut ipsa praesentia Mars. ad .l. de unoquoq. ff. de re iud. ex illo te..(?) ib. de unoquoq. negocio praesentibus, quos causa contingit iudicari oportet; idem teneas si fuerint moniti à iudice ut compareant de sero. Felyn. in cap. j. n°. I8 de iud. Card. Seraph. decis. MCXVIIJ.
(6) Intelligas de advocatis vel procuratoribus, qui comparuerint personaliter, non de ijs, qui fecerunt allegationes in scriptis. Alber. de Stat. part. j. q. I6. Abb. in rubr. de post. Steph. Grat. lib. j. disc. forens. cap. 39. n°. 6.

De oblatione libelli à x libr. supra et pronunciatione tenutae.
R. III.

Libellus in Civilibus causis offeratur reo coram (scritto sopra) iudice ab actore sive iudici, sive reo dandus à x libr. supra et tunc iudex (1) det reo terminum trium dierum ad deliberandum, respondendum supradicto libello, et ad comparendum (2) postmodum coram eo, et deide si reus contendet contestetur lis, et iuretur de calumnia, et veritate dicenda. (3) Et per iudicem utrique parti detur terminus (4) peremptorium x dierum ad probandum hinc inde super .q. eamdem, et demum ipse iudex ad ulteriora procedat, et procedere debeat in d.a causa usq. ad sententiam inclusive secundum formam iuris, et ordinationem iudiciariam, si vero reus contumax fuerit, et petitio fuerit realis inducatur, et immitatur (sic) actor in possessionem bonorum rei contumacis usq. in quantitatem rei petitae ab eo, vel mittatur in possessionem rei petitae ab eo, et in alijs bonis pro expensis legitimis pro mensura dictarum expensarum et non ultra, reo absenti iuris beneficio reservato. Si vero fuerit personalis inducator actor in possessionem bonorum p.o mobilium, et si mobilia non haberet nominum debitorum rei contumacis usq. ad quantitatem rei petitae, et pro expensis legitimis, et sit in arbitrio actoris ubi voluerit tenutam ipsi reo beneficio iuris servato refectis expensis: Et in pronunciatione tenutae, immissione, et datione sit salvum ius cuiuscumque iur. pot. (fuori margine) habentis, Et postea si quis veniens dicat se habere potiora iura (5) eum audiat, et discernat factum summarie, et alias sine oblatione libelli: Et insuper pronunciet sicut ei videbitur pronuntiandum de iure, et eum faciat potiorem in iure: Fructus autem .d. tenutae per curiam, quos creditor ex ea perceperit, computentur in sortem, salvo quod si alicui fuerit data (6) tenuta pro dote tunc fructus d.ae tenutae in sortem minime computentur. (7) Statuimus quod potestas, et iudex supra sum. x libr. et ab inde infra usque ad centum sold. procedere, et diffinire possint summarie et de plano sine figura iudicij, et oblatione libelli, et in hoc; et in hoc (ripetuto) responsionis die, vel sequenti salarium communis solvatur , supra summ. autem centum soldorum, et ab inde infra libellus non offeratur, nec salarium Communis solvatur: sed iudex audita petitione actoris verbo tenus sine litis contestatione à x sold. supra in centum sold. recepto uno teste difiniat .q. et credatur (8) sacramento actoris cum uno teste usq. ad ipsos cent. sold. à quibus supra offeratur libellus de decem sold. et ab inde infra credatur sacramento delato à iudice digniori personae, ut iudici videbitur. Et quod dictum est de actore idem sit de reo intelligendum, ut credatur reo usq. in quantitatem I00 sold. cum .d. unius testis à x sold. infra credatur sacramento dignioris personae sub poena Potestati, vel iudici, et cuilibet ipsorum contrafacienti in praedictis, vel aliqua particula praedictorum, seu omittenti, vel negligenti praedicta, vel aliquam particulam praedictorum pro quolibet, et vice qualibet x floren. aur. mox imminent.

Note a margine
(S.N.) Add. semper incohandum iudicium à principali, ita ut p.i actus inquis. (?) citatio oblatio libelli etc. nunquam fiunt procuratori sed principali. vid. Stephan. Grat. in suis discept. Forens. lib. j. cap. I45. ubi semper vid. et Salust. ad prax. AC. lib. 2. cap. xix. et eund. Steph. Grat. in decis. Mar. decis. I54.
(1) Citabitur nam tunc reus ad videndum fieri productionem libelli, dicendum contra, admitti ad p. d. et reproducta citatione, et oblato libello, iudex admittet si , et in quantum, et terminum trium dierum statuet ad deliberandum etc. quo pendente nihil innovabitur. l. j. C. de dilat.
(S.N.) Add. nunquid libellus sit de substantia, et forma iudicij per glos. in const. March. lib. v. c. vj. in verb. libellum n°. 6. ubi ex pluribus concludit quod sit de forma, et substantia iudicij. vid. Bald. in auth. offeratur(?) C. de lit. contestat. ubi dd.
(2) Elapso termino trium dierum citabitur reus non fuerit litem contestatus citabitur ad contestandum contestariq. videndum litem, iurare, iurariq. videndum de calumnia, alias videndum pronunciari litemq. haberi pro contestata iuramentumq. pro praestito iuxta formam statutorum et relatione facta pro parte actoris fit litis contestatio, et iuratur de calumnia, et iudex decernit litem pro contestata haberi, et iuramento calumniae praestito nisi per totam, cavendum tamen ab ist. pronuntia, ne detur mat. app.
(Stesso numero) Vid. lib. 5 in constit. Aegid. c. I6. de terminis servandis in civilibus causis.
(3) Deinde actor accedet ad probandam suam intentionem, quae fiunt aut per testes aut per instrumenta, si per testes fiat citat. ad dicendum contra articulos etc. si per instrum. ad dicendum contra iura etc. vid. Const. Aeg. lib. 5. c. I6. de modo, et terminis servandis in civilibus
(4) Interim causa discutitur deide praefiguntur dilationes statutariae quae sunt I0 dierum ut vides ad probandum , et probatum habendum per omne genus probationis illisq. elapsis nec reus, nec actor poterit aliquid probari, et citatio ita fiet. Citet. X (?) ex adv.(?) principalis ad videndum sibi praefigi dilationem statutariam ad p. d. inst. et c. relatione facta iudex dat terminum I0 dierum et illis durantibus produci debet tam ab actore quam reo quicquid producendum est ad probandum, vel excipiendum, et illis elapsis neuter auditur , quibus etiam durantibus nihil est agendum alias nulliter .l. j. C. de dilat. Tas. .l. 2. n°. 38. ff. de re iudicat. Et nunquid iudex possit prorogare dd. dilationes vid. late per Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. j. cas. 52. post Bartol. Tas. et DD. in .l. 2. ff. de re iudic.
(5) Nota quod in summarijs proceditur simpliciter, de plano sine strepitu , et figura iudicij, in quibus qualis qualis (ripetuto) petitio absq. conclusione sufficit quae ex probationibus declaratur. vid. semper Cardinal. Mantic. decis. cxlj. post scrib. in Clement. in Clement. (ripetizione cancellata) saepe. de verbor. signif. Bartol. in extravagant. ad reprimendum in verb. et figura; in quibus scil. summarijs actor non tenetur declarare qua actione uti velit et possunt deduci actiones etiam contrariae, quia intelliguntur deductae eventualiter, et ordine successivo, et actor probatum obtinere. vid. Card. Mantic. d. decis. cxlj. per tot. praesertim n°. 5 et seqq. (V. sotto nota (7) stesso numero)
(6) Vid. Dd. in cap. salubriter. extra de usur. intelligas tantum constante matrimonio, nam si morte mulieris solvatur matrimonium fructus postea computabuntur in sortem vid. Rot. in una Bononiensis dotis Veneris 4 Julij I597. coram bon. mem. Ill.mo Pamph. et in una Romana dotis 24 Maij I60J coram Lancellotto. cum alijs adducendis infra hoc eod. lib. 3. rubr. 43.
Add. nihilominus posse effici per stat. ut creditores immissi in tenutam bonorum sui debitoris lucrentur fructus. Dec. consil. 464. n°.j.
(7) Requiretur tantum talis qualis petitio, quae omitti non debet Marant. de ord. iudic. 4 part. ix. dist. n°. I2. et seq.
(stesso numero) Vid. cardinal. Mantic. in alleg. decis. cxlj. ubi post scribent. in Clement. saepe de verbor. significat. de summario iudicio, in quo sufficit non solum qualis qualis (ripetuto) petitio, sed tantum obtinetur, quantum probatur. add. Tiraquell. in suo tract. de iudicijs in rebus exiguis. In Regno Utriusq. Siciliae omnes causae sunt summariae. Mastrill. decis. cxxxj. n°. j. quae nullum ordinem, aut solemnitatem requirunt. vid. eundem Mastrill. decis. ccxxxviij. n°. I5. Vin. decis. ccxxxv. n°. I0. et seq.
(8) Scil. detur iuramentum attori in supplementum plaenae probationis quod regulariter in causis arduis , et gravibus non datur. vid. Mancin. de iuram. part. 2. art. 6. n°. 5. post Menoch. de arbitr. qq. lib. 2. cas. I90. ubi late quod resideat in arbitrio iudicis an deferat huiusmodi iuramentum. et add. quod Stat. seu consuet. ut imperfecta probatio per famam, vel usum testem habeant vim plenae probationis, vel credatur iuramento alicuius in causis magni praeiudicij dicitur irrationabile, et inhonestum, secus in his, quae sunt parvi praeiudicij. vid. semper Tiraq. de iudicijs in rebus exiguis. in princ. vers.o secunda ratio est etc. et quando iuramentum deferatur in supplementum vid. late per Stephan. Grat. in suis forens. discept. lib. j. cap. I44. n°. 35. et seqq. et decis. 36. in decis. March.

De salario in civilibus causis solvendo. R. IIIJ

Salarium (1) sex denar. pro qualibet libra quantitatis in Civilibus causis petitor solvat Cammerario Communis ubi libellus offertur ab eo in contestatione litis, ubi autem non offertur libellus solvatur ab actore à die, qua per eum responsum fuerit palam iudici; vel sequenti. Si autem res petita non consistat in pecunia solvantur sex denarij pro qualibet libr. congrue aestimata pro salario .d. Communis modo praedicto. Et si reus ante litem contestatam confitetur restituat totum salarium actoris antequam discedat de Palatio, si autem reo debitum confitente salarium non fuerit solutum ab actore Communi, tunc reus .d. salarium solvat. Si vero reus quantitatem petitam negaverit restituat medietatem salarij actori antequam discedat de palatio: Reo vero non contumace (2) non comparendo, vel respondendo, actor mittatur in tenutam, et possessionem quarumvis rerum, et ipse reus in expensis litis condemnetur; et si ante lit. cont. contumax fuerit ipse reus in aliquo de praedictis (3): si autem post litem contestatam contumax fuerit condemnetur, (4) et feratur contra eum sententia, ut postulat ordo iuris, nisi inter se componerent partes, quam sententiam iudex post x dies exequi teneatur, nisi ea fuerit (5) remedio appellationis suspensa, et si reus (6) negaverit quantitatem ab eo petitam, et quod convincatur ab actore iudex condemnet eum in salarijs, et expensis factis in causa, et executionem facere teneatur secundum modum superius assignatum, et Castaldus, qui iverit ad tenutam dandam, habeat pro suo salario infra ... (spazio in bianco; aliunde "muros") antiquos tres denarios: in Castris xij denar. in villa octo denarios ab illis inductis, qui receperint tenutam salvis Capituli (sic) praesentis statuti in exceptionibus de quibus salarium esset solutum, et revocatum tenutae: et in causis Procuratorum, Religiosorum, Priorum, locorum Fraternitatis S. Mariae B. Francisci, B. Augustini, et (7) miserabilium personarum, et cuiuslibet ipsorum, et in repetitione dotis et in causa alimentorum nullum salarium solvatur, et Potestas seu iudex in huiusmodi causis, ac eorum, vel alterius eorum procuratorum facient eis ius summarium, audiant sine salario, et oblatione libelli. Jnsuper autem si reus (8) confitebitur debitum unde non appareret publicum instrumentum ante litem contestatam fiat ei praeceptum, ut detur terminus ad solvendum, in hac causa salarium non solvatur, nec quando ex ipso praecepto fieret executio, tunc in ipsa executione salarium solvatur praedictum, ita quod salarium in aliqua causa amplius non solvatur quam semel; et si in causis, in quibus salarium solvi debet salarium Communi ut supra dictum est solutum non fuerit, quicquid factum esset in favorem actoris non valeat ipso iure. In causa vero si fuerit lis contestata solvatur salarium die con. lit. Et si d.a solutio d.i salarij facta non fuerit d.a die contestat. lit. vel saltem seq. die post ipsam contest. quicquid Factum fuerit ad petitionem actoris in d.a causa non valeat ipso iure. Declaramus quod congrua aestimatio supradicta intelligatur, et sit illa, quam fecerit iudex de .q. cognoscens ad petitionem actoris, seu rei habita per eum informatione cum duabus personis idoneis eligendum (sic) per ipsum iudicem summarie ad informationem suae conscientiae (9), quae non actineant alicui partium praedictarum, et d.a declaratio d.ae aestimationis aucthoritate praesentis statuti habeatur pro congrua, et legitima, et praedicta observare debeat quilibet potestas, seu iudex, qui pro tempore fuerit, et in nullo contrafacere, vel venire poena xxv floren. auri, paenitus (sic) incursurus.

Note a margine
(1) Vid. Const. Aeg. v..(?) et constit. March. lib. (?) l. 2. cap. xvij (corretto).
Limit. huiusmodi Stat. non comprehendere actores pauperes, qui in qualibet materia, et generali dispositione censentur exclusi, quoniam semper paupertas excusat. .l. nam I5. ff. de dol. l. non facile. ff. si cui plusquam cum simil. add. in tract. de excess. notar. cap. 36. n°.j. et nunquid procedat Stat. huiusmodi in causis miserabilium quod non habes infra, ubi lim. etiam favor. piorum locorum de quo vider. etiam oportet Bald. in auth. generaliter .C. de ep. et cler. n°. 2. Mar. de ordin. iudic. dist. ix. part. 4. n° ... (puntini)
(2) Vid. in c.j. extra de eo qui mittitur in possession.
(3) Servatis scil. servatis in quolibet actu vocatis, qui fuerint vocandi et verificatis verificandis, quod si secus faciat iudex dicitur non uti iudex, sed uti privatus procedere, et spoliat. l. meminerit. ubi scrib. C. unde vi.
(4) Ulterius add. Ordinarijs iudicibus sportulas à litigantibus, et salaria non deberi si salariati fuerint à Communi. vid. Andream Gayl. pract. observat. cap. I52. n°. 7. et seqq. lib. j. caeterum quod secundum consuetudinem fori exceptis causis summarijs eisdem propinae, et sportulae debeantur. vid. Natt. consil. I54. D. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. 55. n°. 39. et seqq. et num salaria de quibus hic agitur exigi valeant ab Arbitris, seu arbitratoribus vid. eumdem Natt. consil. 89. per tot. Stephan. Grat. d.o cap. 55. n°.45. Quod sint, et dicantur expensae necessariae vid. text. in auth. de iudic. §. ne autem, et adverte, quia ut colligitur ex Const. Aegid. inter Const. March. supra adnot. lib. 2. cap. xvij. causa cur ista salaria solvi stat. fuit ut pecunijs inde redactis Commune postea solveret salaria, et expensas iudicum, et propterea cum hodie sit introductum ut salaria Judicum solvantur per focularia, vel sportulae dentur in fine causae, non recte exigi à litigantibus ista salaria.
(5) Nota effectum appellationis per quam sententia c. venientes de re iud. c. pastoralis .§. propterea de offic. delegat. Abb. in c. ultimo §. 6. de sequestr. poss. et fruct. in rubr. de appellat. n°. 4. ubi Felyn. n°. 4.
(6) Mendax nam multis modis in iure punitur, de quo late Stephan. Grat. in decis. March. decis. 227.
(7) Idem habes Stat. Romae in Bulla reformat. edit. Anno I6I2. xj Martij tit. de notar. §. pauperibus gratis. mihi pagin. 38. vid. Bull. in auth. generaliter C. de ep. et cler. n°. 2. Marant. de ordin. iudic. part. 4. dist. ix. princ. n° ... (puntini) et quod in causis pauperum, et simil. sport. non debeantur. vid. Bald. in d.a Auth. generaliter Roland. consil. 87. n°. 23. lib. 2. Tiraq. de nobilitat. q. 29. n°. 40. Stephan. Grat. lib. j. cap. 55. n°. 46. discept. forens.
(8) De quo praecept. infra hoc eod. lib. rubr. vij. nota quae sunt partes iudicis in confessum. de quo in .l. j. C. de confess. et quod confessio in iudicio facit plenam probationem contra confitentem Mastrill. decis. 23J n°. 9. et habetur tamquam res iudicata idest Mastrill. decis. 245. n°. 3. et 4. immo dicitur confessus proprio ore condemnatus, itaut non possit contra suam confessionem venire contra Mastr. d. decis. 245. n°. 4. et seqq. limita tantum et declara ut ib. per eum n°. 8.
(9) Conscientia quotuplex sit, et quam sequi debeat iudex vel executor. vid. Bald. in c. pastoralis §. quia vero n°. 4. de offic. delegat. et quod non sufficiat iudici sequi suam conscientiam nisi fuerit iuribus, et legibus informata not. in c. constitutis ubi Bald. extra de appellat. et an commissum aliquid conscientiae alicuius possit absq. legibus explicari. vid. Jas. in .l. 2. n°. 6. et seq. C. de fideic. iudex vero an teneatur allegata, ac probata semper, vel suam conscientiam sequi in iudicando. vid. Sylvestr. in verb. Judex. 2. §. quinto.

Infra quantum tempus terminentur civiles causae. R. 5.

Civiles qq (quaestiones) et causas Judex teneatur infra quadraginta quinq. (altrove "quadraginta dies") decidere, et terminare post primam Citationem, et supra lite , et causa facta; et si Judex praedictus, vel Potestas hoc non fecerit incidat ipso facto in poen. 5. soldorum pro qual. lib. quantitatis petitae, vel eius aestimationis applicandae pro medietate Camerario Communis Ameriae, et pro alia parti lesae, et nihilominus ipsam q. et causam decidere teneatur et terminare, nisi hoc remaneret de partium voluntate, vel iusto impedimento, vel deliberatione consilij.

Note a margine
(S.N.) Vid. declar. hoc stat. per Bened. Capr. in suo tract. regul. conclus. xxv. n°. 20 et seqq. ubi quando profectio (?) temporis etc. faciat cessare Instantiam iuris communis.
(S.N.) Intellige huiusmodi statutum si pars petierit vid. Vin. in suis com. opin. opin. 4I8. n°. 3.
(S.N.) Intelligas etiam huiusmodi statutum deducto illo tempore, quo causa per cognitionem emergentis stetit in suspenso. Berons, quem vid. consil. 36. lib.3. vid. mult. per intellig. huius stat. per Asin. in sua praxi iudic. in princ. cap. viij. et §. j. et .§. ij. sicut etiam omnia alia stat. vid. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. 6J.
(S.N.) Add. quod instantia de iure communi est triennium in causis principalibus (?), biennium in causis appellationis de quo Mastrill. decis. 66. ubi quando perempta instantia an pereat ius vel causa, et an instantia perempta annullet processum, iudex teneatur in syndicatu, debeat incohari de novo, vel possit restaurari per principem. idem Mastrill. decis. 70. quando perempta pereat ius, et an à prorege prorogari possit idem Mastrill. decis. I73. et quod non pereat si adisit impedimentum ex parte adversarij. decis. I85. neq. impedito. decis. 275.
(S.N.) Et quanto tempor. spat. term. ten. crimin. caus. supra lib. j. rubr. viij. et not. quod praesens stat. non restringit iurisdit. neq. instantiam, sed iud. negligentiam punit. add. quod de iure Civili triennij in Civilibus, biennij in Criminalibus est instantia. l. properandum. C. de iudicijs, de iure vero Canon. est perpetua, quod ubiq. servantur de consuetudine. vid. Gutt. de Juram. Conf. part. iij. cap. v. et de Instantia quanto tempore duret, à quo tempore incipiat, et quid si Ecc.ae causa tractetur in foro seculari, et quomodo perempta restaurari valeat vid. Alex. Trentac. lib. 2. vol. j. var. resol.

De modo dandi in solutum. R. VJ

Rem in tenutam datam per Curiam, et habitum (sic) mobilem per quindecim dies, et stabilem per unum mensem ab actore reo infra ipsa tempora recolligere omittente (iniziale corretta) de petitis suo satisfacere creditori promissis post ipsa tempora publice tribus bannimentis in scalis Palatij Communis, quod si quis emere ipsam vellet sic in tenuutam datam, et habitam venire coram Judice d. Communis, ea plus offerenti detur. (1) Judex teneatur vendere, eamque dare, et concedere in solutum creditori sic immisso in tenutam huiusmodi (2) pro eo praetio, quod de dicta re haberi poterit, vel oblatum fuerit, ac pro ea quantitate (3) pro qua ipse creditor sit, et efficiatur verus dominus (4), et possessor ipsius ex secundo decreto, et quod antequam res ipsa detur in solutum citentur duo proximiores consanguinei .d. rei contumacis, et eligant unum aestimatorem (5) ad aestimandum rem in tenutam datam praedicti (6) Et si dicti duo consanguinei non comparuerint, vel non reperientur in Civitate, vel districtu iudex Communis loco ipsorum eliget aestimatorem praedictum pro parte d.i rei, qui duo aestimatores teneantur .d. aestim. facere ut melius, (7) et aequius eis cidebitur, et si non fuerint concordes Dd. Antiani Populi, vel maior pars ipsorum ad instantiam .d. actoris omnia alia solennitate (sic) omissa eligant tertium aestimatorem ad aestimandum praedictam rem, una cum praedictis (8) aestimatoribus, et si omnes praedicti aestimatores non fuerint concordes duo ex eis saltem valeant aestimare, et eorum aestimationi (9) stetur de re aestimata praedicta. Et hoc facto detur, et concedatur in solutum pro mensura .d. debiti declarati secundum formam .d. aestimationis, et expensis legitimis sacramento actoris declarandis iudicis taxatione praemissa; Et in solutum recipiens efficiatur, et sit verus dominus, et possessor prout superius est expressa (sic) ad poenam potestati, vel iudici contrafacienti, vel omittenti x florenor. auri illico imminentem.

Note a margine
(S.N.) Vid. extra de eo, qui mittitur in possess. C. j. in glos. ult. hic nam et ib. agitur de 2°. decreto iudicis, quo citet creditori bona alicuius propter contumaciam possideri.
(S.N.) Add. Huiusmodi statutum non habere locum in tenuta vigore Sal...(?) vid. Rot. divers. decis. 793. part. p.a divers. vid. Mastrill. decis. I00. ubi nunquid Creditor, cui propter sententiam iudicis est addita res ut detineat iure pignoris, vel hypothecae possit petere eiusdem rei subhastationem.
(1) Sed nunquid invito creditore possit fieri ipsa datio in solutum. vid. Surd. Decis. II3.
(S.N.) Add. num datio in solutum liberet dantem quando fit de consensu partium. vid. Grat. in decis. Marchiae decis. II7. per tot.
(S.N.) Add. quod istud remedium dationis tenutae et iussus iudicis quo mandat bona propter contumaciam in poenam contumacis detineri , quam tenutam sequitur secundum iussus iudicis, quo licet bona alicuius propter contumaciam retinere, quae antea ex p°. decreto detinebuntur: c. j. ubi glos. extra de eo qui mittitur in possess.
Et quod adiudicatio bonorum debitoris facta creditori sit nulla sine aestimatione. vid. Afflict. decis. 355. sub n°. 4. Surd. consil. 356. Mastrill. decis. 73. n°. 24. et 89. n°. 2.
(2) Advertas non posse minoris res dari in solutum sine solennitatibus requisitis. vid. Surd. decis. 45 n°. j. vid. Mastrill. decis. 73. ubi de bonis pupilli (una parola cancellata) adiudicatis matri pro dote illi debita.
(3) Nam ubi datio in solutum continet plus debito vitiatur in totum. vid. Surd. d. decis. 45 n°. 3.
(4) Vid. tot. tit. C. de iur. dom. impetr.
(5) Nota tamen quod antequam fiat d.a aestimatio potest per debitorem impediri offerendo debitum. vid. Surd. decis. II3. (corretto) n°. I4.
(6) Add. quomodo ista aestimatio redditur nulla per Mastrill. decis. 73. n°. 23.
(S.N.) Add. nunquid creditor admitti debeat ad licitandum bona ad eius instantiam executa, de quo Grat. lib. j. discept. forens. c. 7 et c. 706. et 686. Cardinal. Seraph. decis. I478. scrib. in l. 2. C. si in caus. iud.
(7) De aestimatione facienda in casu isto vid. semper Asin. in suo tract. de execut. §. vij. cap. clxx. cum mult. seqq. et praesert. cap. ccij. ubi quod non servata form. iuris municipalis in elect. aest. eorum relatio est nulla. Grat. d. lib. j. c. 7. videtur velle, quod huiusmodi stat. procedat quando alius non concurrit, et bona creditori adiudicantur, secus quando creditor plus alijs offert licitando, quo casu non requiri videtur aestimatio. cap. 706. de iure communi non exigi huiusmodi aestimationem censet, nisi cum venduntur bona fisci non autem minat. c. 686. n°. 3. et 4. in terminis huius statuti censet omnino requiri aestimationem dum res creditori etiam ..iante (?) alio oblatore, qui postea cessit creditori. vid. ib.
(8) Ista forma omissa, aestimatio, et datio in solutum inde secuta erit nulla. vid. Mastrill. decis. 73. n°. 23. verum creditor an possit retinere pro alio debito. vid. Mastrill. decis. lxxxviij.
(9) Aestimationi nam factae per peritos à iudice electos potius statur quam alijs, cum nemo melius scire possit rei valorem secundum aestimationem communem; quam peritus vid. Cardinal. Seraph. decis. 665. ubi etiam habes , quod modus probandi verum valorem rei per peritorum electionem est modus à iure approbatus secundum communem opinionem maxime si periti sint de communi partium consensu electi, et mediante iuramento referant; et quod in peritis electis ad aestimationem valoris rei, idest servatur, quod in arbitris ut duobus dissentientibus 3.um eligatur ubi vid. quod vero à 3.o non detur appellatio; vid. glos. in l. item si unus .§. principaliter in verbo authoritas. in fin. et ib. Bald. ff. de arbitr. Bartol. in .l. 3. ad fin. C. de pignor. Abb. in cap. proposuisti n°. I0. Et ib. Felyn. n°. 6. de probat. Hevizan. (?) consil. 97. n°. I8. cum alijs congestis coram RPD. de Ubaldis lunae I4 9bris I6IJ. ubi vid. in meis recoll. in verb. Merces.

De praecepto faciendo in Civilibus causis. R. VII.

Potestas, seu iudex Communis Ameriae teneatur, et debeat sine libello, et oblatione eiusdem, omni dilatione, exceptione, et retardatione remotis praecipere, et terminum praefigere x dierum debitori, vel debitoris fideiussori in instrumento, seu contractu publico nominato, seu nominatis, vel haeredibus, seu procuratori ad satisfaciendum (omesso "rem"), seu quantitatem in ipso instrumento, seu debito creditori praedicto (1) viso ipso publico instrumento, seu contractu in iudicio demonstrato coram eodem iudice, et si reus non confiteretur liquidato pro ipsis haeredibus tam debitoris, quam creditoris coram dicto iudice antedictum praeceptum, si autem reus, vel Fideiussor confiteretur etiam sine instrumento fiat ei praeceptum, ut dictum est, de confessato debito, multo magis salvis, et conservatis ipsi reo debitori, seu fideiussori (2) legitimis exceptionibus infra x dies apponend. et probandis, quibus decem diebus elapsis exceptionibus non oppositis, vel probatis, cogatur debitor, vel fideiussor ad voluntatem creditoris in personam, et rem. Et nihilominus quolibet die post ipsum terminum, quo fuerit in mora solvendi si debitum fuerit à xx sold. supra puniatur in quinq. sold. si vero fuerit à xx, et ab inde infra in xij den. si ex his (sic) accusatus fuerit ab actore salvo quod non possit accusari usq. in xx dies, et si aliter fieret non valeat, salvo capit. quod loquitur de filiofam. et minor. contra prius ipso cap. obstante nihil habeat praeceptum, vel sententiam firmitatis (corretto), salvo etiam quod ex instrumentis xx annorum ab inde supra mutui, depositi, et credentiae pannorum non audiantur petentes sine libelli oblatione, sed in talibus libellus offeratur, et ordinarie procedatur, ut postulat ordo iuris publici, et foeneratores non possint petere debitum x annorum, et abinde supra sed si instrumenta ipsa à decem annis fuerint confecta ipso iure sint cassa, et irrita, et quilibet postquam sibi satisfactum fuerit de suo credito teneatur, et cogatur satisfacienti refutationem facere, et instrumentum si publicatum fuerit per Notarium reddere cancellatum ad poenam, quam iudex duxerit imponendam aliquod creditum, quod inde appareant (sic) instrumentum cancellatum petere non possint, nec valeant ullo modo.

Note a margine
(S.N.) Add. quod instrumentum ad quod fit relatio, si non exhibeatur non poterit exequi vigore huius statuti. Mar. Turb. decis. x. n°. I3. et seqq. et quod omnia Instrumenta publ. et ultimas voluntates defunctorum ex const. Aegid. habeant execut. paratam. vid. in dict. constit. lib. 5. rubr. 3. intelligas tantum prout in una Britoriensi (?) Pecuniaria seu Imolensi dotis Mercurij 27 9bris I596 coram Litta. ubi etiam quod regulariter instrum. de iure communi non habent executionem paratam etiam si fuerint iuramento vallata, quam habes in meis recoll. in verb. obligat. cam. verum quid si reperiatur instrumentum cancellatum. vid. Mar. Turb. decis. 79. n°. 24. et seqq. et quod ante omnia instrumentum debeat liquidari. id. Mar. Turb. decis. 15. n°. 6.
(S.N.) Advertas quod huiusmodi statutum proprie loquitur de instrumento continente debitum, quo quis reddit se cautum super probatione debiti sui. vid. Angel. consil. 49. circa fin. vers. item instrumentum.
(1) Advertas privilegium omne hic traditum esse scripturae et publico instrumento, et ideo illud cessabit quotiescumq. aliquo vitio visibili non laboret, nec poterit testibus comprobari. vid. Surd. consil. 263. n°. I3. et seq. lib. 2.
(2) De quibus in prox. seq. rubr.
(S.N.) Nunquid huiusmodi statutum locum etiam habeat in testamentis ut possit executive, et sic per viam praeceptorum procedi. vid. Joseph Ludov. in decis. Perus. decis. 23. n°. 3J. et seq. post Tas. in l. si idem codicilli .C. de codicillis. ubi an appellat. instr. ven. (?) Codicilli testam. et c.
(S.N.) Add. Nunquid pro legatis possint agi executive per viam praeceptorum vid. Joseph. Ludov. d. decis. 23. n°. 9. et seqq. Crass. recept. sentent. §. legatum. q. 77. intelligas si non adsit legitimus cntradictor quis aut. dicatur legitimus contradictor habes per Surd. concil. 263. n°. 8. lib. 2. Vid semper Becc. consil. I7. vol. p°. ubi quod sic.
(S.N.) Add. quod si quis omisso remed. praesentis statuti agere caeperit via ordin. et per viam libellum non poterit amplius ad hoc remedium convolare Clem. saepe de verb. signif. Rom. consil. I33. Imol. in .l. 2. ff. à quibus appel. non lic. Marant. in specul. part. 6. in 8. art. n°. I4. et in una disput. 6. n°. 24. Lancell. de attent. lit. pend. part. 2. lim. 3. cap. 4. n°. 80 cum seq. Valasch. consult. lxxxviij. n°. 9. et ita servari, et practicari Gustier. (?) pract. qq. lib. 3. q. 39. late Gars. Mastrill. in decis. Sicil. lib. 2. decis. clvij. per tot. et ratio est cur non sit locus paenitentiae quia tamquam eligens unum ex contrarijs non debet audiri. Verum quid si Creditor habens viam hic praescriptam fuerit ordinaria via praeventus à debitore, nunquid impedietur, quin experiri valeat, contra eundem debitorem hac via. vid. Mastrill. d.a decis. I57. n°. 5. et seqq. vid. Cevall. in spec. com. opin. .q. DCCCXV. n°. 30. et seqq.

De exceptionibus opponendis R. VIIJ

Exceptiones contra praeceptum, vel sententiam, vel instrumentum publicum nullae opponi possint, nisi tantum falsitatis, solutionis, transactionis, vel iudicatae rei, vel parti: et omnes aliquae, quae competunt, et opponi possunt ex vigore alicuius (1) statuti, nec executio instrumenti setentiae, vel praecepti, vel aliorum praeceptorum obligationes valeant retardari. Et Potestas, et sui officiales elapso termino dato ad opponendum, seu ad solvendum, et exceptionibus praemissis oppositis, et (da "praemissis", scritto fuori margine) non probatis reum condemnet actori, et eum constringere, et cogere teneatur ad poen. 25 libr. den. de suo salario Communi solvendarum; exequendo sententiam, instrumentum, vel praeceptum in persona et rebus in Palatio, et cippis, et ferris, vel exbandimento, vel quocumq. alio modo ad voluntatem actoris; et eumdem reum facere (2) custudire (sic) in d.is locis expensis ipsius detenti pro duobus soldis cuiuslibet diei cum nocte ab ipso detento solvendis, et non plus, et si per diem etiam custodiatur I2. den. pro custodia persolvantur salvo propterea capit. de filiofamilias loquente, cui in aliquo nullo modo derogetur, et praedicta executio fiat contra eum diebus feriatis, et etiam ad velle actoris quocumq. tempore. (3) Et quod nullus allibratus in Catastris Communis Ameriae, nec per se, nec per alium alias dativas sibi impositas per Commune Ameriae non solverit, in Civilibus causis non (cancellato) audiatur agere volens et simpliciter quilibet debitor Communis. Et si opponens, qui non solverit dictas dativas, et qui sit debitor Communis praedicti non probaverit, poenae nomine d.o Communi xx sold. solvat, et reficiat expensas reservato detento omni beneficio statuti.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 5. rubr. xij. ubi de exceptionibus resecandis.
(S.N.) Vid. quemd. de Grass. supra huiusm. statut. in suo peculiari tractatu. vid. mult. per Canar. in suo tract. de execut. instrumentorum q. j. et seq.
(S.N.) Nullitatis exceptio an impediat executionem sententiae. vid. Novar. lib. j. qq. forens. q. I0J. ubi etiam de restitutione in integrum post caeptam executionem.
(S.N.) Restring. hanc rubr. ad instr. confecta Ameriae. infra hoc eod. lib. rubr. 33. vid. Parid. Frecc. (?) et alios Neapol. in suis tractat. de praesentat. et liq. instrumentorum apud quos multa invenies circa similes exceptiones, et oppositiones, quae fieri denegantur contra instrumenta.
(1) Quod vero tollens statutum exceptiones et c. non intelligatur tollere eas, quae manant ex fonte eiusdem statuti, vel alio statuto. vid Sylv. Aldobl. consil. 83. n°. I4. et 4J et inferas(?) ad statutum infra hoc eod. lib. rubr. 37.
Et quod nihilominus opponi possit de defectu causae, vel conditionis. vid. Rot. decis. I23. n°. I5. et seq. part. 2. diversor. idem dicas de non adimplemento, nam semper reus conventus poterit opponere de non adimplemento ex parte actoris vid. alleg. per Seraphin. in sua decis. sub die .9. Martij I574. et in una Perusina coram Paenia die 7.a Xbris I599.
(S.N.) Add. Quod non obstante huiusmodi statuto poterit socer, vel socrus, et alij habentes beneficium, ut conveniri non possint nisi in quantum facere possunt. vid. omnino Card. de Crass. in suo tract. de except. except. xxiij. per tot. iuxt. l. maritum. ff. sol. matrimon. l. quia parentis. et l. seq. ff. eod. illud opponere etc.
(2) Et sic not. quod debitor ex instrumento, aut sententia non probatis oppositis, et reservatis ut supra exceptionibus non auditur nisi in vinculis. pro quo faciunt tradita in simili per Novar. in suis qq. forens. lib. j. q. cliij. ubi quod adversus liquidationem instrumenti nulla potest opponi exceptio, nisi in vinculis, vel facto deposito ex eo, quia debitor est periurus, et iuramentum servari debet in forma specifica. vid. ib.
(S.N.) Add. Quod per huiusmodi stat. reijciens exceptiones et c. non aufertur (?) ben. Auth. hoc nisi C. de solutionibus ut per Ond. consil. I8. n°. 77. lib. j. praesertim stante statuto de quo infra rubr. 37. hoc eod. lib. conforme .d. Auth. hoc nisi per ea quae trad. Sylv. Aldobland. in alleg. consil. 83. n°. I4. et 4J. verum quid si renuntiatum omnibus iuris legumq. auxilijs.
(3) Vid. de intell. huius stat. Roman. in consil. 2I4. post Alber. de ros. in tract. stat. q. 3. et q. 56. quam latiss. per Fulvium de Fulv. in annot. ad Stat. agricult. rub. cap. 2J. ubi vid.

De refectione expensarum. R. IX.

Victus in causa (1) quacumque fuerit teneatur reficere expensas victori Advocati, Procuratoris, scripturarum, et expensarum legitimarum congrua (2) iudicis (3) taxat. praemissa tam fact. quam promissar. (4). Et iudex teneatur eum constringere ad solvendum ad voluntatem petentis; et si emptor alias rem emptam amiserit in iudicio per sententiam quod ipso iure, et facto cogatur venditor, vel eius haeredes ad faciendum expensas in causa, et ad recipiendum iudicium secundum tenorem instrumenti emptionis (5) ad petitionem eiusdem emptoris poena omni modo imminente Potestati, vel iudici contrafacienti, vel ommittenti decem florenorum auri pro quolibet, et vice qualibet.

Note a margine
(S.N.) Limita text. in expensis gratis ab eo praestitis, qui vel amicitia vel ob pietatem operas, et patrocinium dedit. l. fin. C. de fruct. et lit. expens. per quam Ruginell. (?) tract. qq. cap. xvij. ubi extendit ad sportulas non solutas, nisi cum spe remunerationis fuerint praestitae. et ib. vid.
Vid. mult. per Covarr. pract. qq. cap. 27. post Specul. in tit. de expens. Viv. (?) decis. 47. post. socin. reg. I8J et quid si habuit iustam causam vid. Cartar. in decis. ian. decis. I0. vid Gabriell. tit. de expens. conclus. j. stat. urb. lib. j. cap. I94. et quid si actore totum petente reus negaverit, cum habeat partem habere, nunqiud ideo ab expensis absolvi debeat. vid. Gabriel. concl. 2. tit. de expens. Stephan. Grat. discept. forens. lib. j. cap. 33. ubi late de effect. huius stat.
(1) Stat. huiusmodi an habeat locum in criminalibus vid. late per Mandol. de Alb. consil. v. lib. j. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. j. q. xlv. per tot. in suis qq. for. ubi quid si reus fuerit absolutus, et contra illum extent indicia.
(2) Et nunquid ratione victus in hospitio. Steph. Grat. lib. j. discept. for. cap. 33. n°. 33 er seqq. quod de iure debeantur, sed de consuet. taxari non soleant. vid. post Surd. de aliment. tit. 4. q. 25. n°. 5 in fin.
(S.N.) Add. peccare iudicem omittens (sic) condemnationem expensarum Navar. in suo manual. Conf. (?) cap. xxv. tit. de peccat. iudic. sup. recogn. n°. I3.
(3) An requiratur citatio vid. Tiraq.in tit. C. res inter al. act. limit. I7. Boer. dec. 5IJ. n°. 2.
(4) Vid. text. in .l. properandum §. sin alterutrum ubi Bald. n°. 3. C. de iud. Abb. in cap. finem litibus n°. 34. de dol. et contum.
(S.N.) Nota quod cum quod cum (ripetuto) alias officio iudicis expensae repetantur (?) ut per Socin. reg. clxxxiij. fallit tantum 2.um soc. ib. extante statuto ut victus et c. cum peti possint ex condictione huius statuti.
(5) Vid. Marant. de ordin. iudic. part. 6. membr. 5. n°. 8. Franc. de March. decis. 584. n°. 3 part. j. et dec. I84. lib. eod. et num suis expensis litem prosequi idem decis. 292. et 293. lib. 2.

De partito faciendo parti, et modo per iudicem tenendo. R. X

Partitum in iudicio agens quicumque possit facere reo de quacumque quantitate, vel re petita, utrum velit iurare, se petita debere actori, vel non deberi, paratus sit stare petito sacramento rei, et si reus noluerit iurare (1), seu partitum capere ad sacramentum actoris, de petitis stetur, et pro veritate habeatur quicquid actor suo declaraverit iuramento; et pro veritate habeatur quicquid dixerit secundum eius assertionem decidatur causa in absolvend. seu condemnando. Et si reus ad partitum capiendum coactus, capere noluerit, Judex deferet sacramentum actori, et petitis sacramento huiusmodi credatur, qui si delato sacramento (2) noluerit iurare, habeatur pro confesso, et convicto. Et similiter nolens iurare, nec referre, et hoc intelligatur quod de facto priprio utriusq. fieri possit partitum, et non de alieno, dummodo in praemissis casibus semper dictum partitum debeat per actorem infrascriptum offerri, vel per reum: Et si quis ipsorum voluerit iuramentum reprobare, detur sibi terminus decem dierum ad probandum, et pro probato haberi ultimo, et peremptorie super reprobatione d.i iuramenti, vel inde dependentium, vel emergentium, et connexorum Potestati, vel Judici in aliquo praedictorum contrafacienti, vel omittenti poena x flor. auri pro quolibet, et vice qualibet imminente. Et repertus (3) in Periurio puniri debeat in x floren. auri Communi praedictae Civitatis Ameriae, et hoc habeat locum in Civilibus tantum.

Note a margine
(S.N.) Vid. Carocc. (?) in suo tract. de iur. lit. decisivo.
(S.N.) Istud iuramentum dicitur litis decisorium de quo Marant. de ord. iud. part. 6. de iuram. eius differ. et us. n°. ij. vers. 2.a species. et de hoc late DD. in .l. manifestae .ff. de iur. iur. vid. Jo: Bott. consil. 49. col. j. et seq.
(1) Limita nisi aliud vellet probare per testes vid. decis. Marchiae per Gratian. decis. I2J. n°. 2.
(S.N.) Nunquid vero liceat debitori electa via probationis per testes, vel delationem iuramenti confugere. vid. Decis. Pedamont. decis. 97 Boer. decis. 95. luc. Pet. in form. cap. Jor. (?) lib. 4. cap. 2. n°. 8. Surd. consil. iij. lib. p°. Gratian. in decis. March. decis. I2J. (alcune parole cancellate) vid. Cach. d.a decis. 97.
(S.N.) Add. Quid si deferatur iuramentum cum imprecatione, ut deierans comburatur igne D. Antonij, et quod deferatur super altare eiusdem Sancti. vid. Gratian. in decis. I2J. n°. I0. et seqq. vid. semper Franc. Becc. consil. vij. lib.J. per tot.
(S.N.) An partitum offerens possit variare post oblat. et redire ad probat. vid. Cacher decis. viij. per tot. usq. ad n°. 9. et nunquid Procurator generalis ad causas possit oblationem istam revocare , quod sit vid. ib. Cacher. n°. 9. et seq. quid vero si is, qui testes super deductis examinavit offerat ad.o partitum, nunquid possit recusari. vid. Cach. decis. xj.
(2) Citabitur N. ex ad(versari)o principalis ad videndum sibi fieri partitum litis decisivum, et iurandum super eo alias mandari referri ad p.am d. Instant. etc. et relatione facta fiet partitum hoc modo.
Comparuit N. ex ad.o principalis et facit partitum infrascriptum, qui vult esse litis decisivum, videlicet quod iuvet vel neget si tali die commodavi ei, vel vendidi equum pro tali praetio, et non solvit ponendo casum occurrentem.
Partito Facto si ad.us voluerit partiti copiam ipsum citabis hoc modo.
(S.N.) Citetur N. ex ad.o principalis ad reluendam copiam partiti, et super illo iurare peremptorie alias videndum mandatum referri in scripturis instante etc.
Elapso die Audientiae in quo posuerit relationem .d. Citationis si pars ad.a non iuraverit, compareas coram notario, et iures hoc modo.
Ego iuro contenta in partito fuisse et esse vera. vid. Luc. Pet. in form. cap. Jor. id. lib. 4. cap. 2. et practic. terminorum in Cur. Gubern. Urb. omnino modern. (tre parole cancellate) in praxi AC. lib. 2. cap. 39.
(3) Farinacc. in suis qq. de fals. q. .. (puntini) vid. Abb. in cap. ult. in princ. col. 3. vers.o quaeso (?) ulterius . de iur. iurand. Menoch. de arb. cent. 9. cas. 3I9. n°. 6.

De vigore laudi, et eius executione, et Compromisso. R. XJ

Laudum arbitrium, vel arbitramentum, et quaecumque difinitio, cuiuscumque quantitatis, negocij seu rei latum per arbitros, vel amicabiles personas, seu compositores (1) sint firma, et rata, et per Potestatem, et eius officiales executioni mandentur ad petitionem cuiuscumq. prout esset sententia lata per Potestatem, vel iudicem plenissimo iure, et data nisi ex ipsa causa appareret refutatio, vel ab huiusmodi reclamatum , et legitime contradictum: Et nisi (2) aliae exceptiones legitimae essent interpositae, quae salvae sint: contradictor autem, seu reclamator ab ipso laudo (corretto), vel praedictus si contra dictam ipsam reclamationem noluerit prosequi, seu non inceperit infra decem dies à die lati laudi, sententiae, ac arbitramenti praedicti in Curia Civitatis Ameriae, vel in aliqua curia post laudum legitime latum, ratum remaneat ac si non esset ei contradictum. Compromissum autem latum in aliquem, seu aliquos factum, ex vigore cuius laudi fieret infra annum valeat. Ex cuius Compromissi Potestate (si intende "p" minuscola) et super quo non non (ripetuto) laudatum fuerit infra annum computandum à die conditi Compromissi (3)elapso anno elabatur vigor tam virtute iuris Compromissi, quam etiam in hoc in quo fuerit compromissum nullius valoris, vel momenti existat post annum, nisi iterum d.o Anno durante per aliquam partium addito Compromisso, vel à tertio aliquo qui electus esset per ipsos arbitros, seu ab aliquo gravamine, quod diceretur illatum per eos esset appellatum, vel provocatum: quo casu tempora ipsius appellationis, seu provocationis non computetur in ipso anno, nec computari debeant (sic); (4) Et Potestas et iudex, vel aliquis alius officialis, non debeat per se vel eorum aliquem permittere quod fiat aliquod compromissum, et si fieret non valeat, et puniatur in tempore, quo sindicabitur in x libr. denar. pro quolibet, et qualibet vice, et compromissum, et quicquid inde latum, vel factum fuerit non valeat ullo tempore, et ullo modo. (5) Et quod si .q. lis, vel scritium verteretur inter aliquos consanguineos (6), vel affines, vel coniunctos usq. ad quartum gradum consanguinitatis, vel affinitatis; Jta quod dd.i gradus comprehendantur in praesenti statuto de quacumq. re, vel causa (7) Potestas, vel quicumque alius officialis, vel rector dictae Civitatis qui fuerit requisitus à quocumq. de praedictis, unde non appareat publicum instrumentum de re videlicet, vel quantitate, et esset de qualitate, et .q. (quaestio) esset mota, et intelligatur mota per simplicem quaerelam, vel petitionem alicuius eorum verbotenus facta etiam sine libello vel alia petitione, aut in scriptis porrigenda (8) cogere praedictos consanguineos, et coniunctos, vel affines, ad compromissum de iure (9), et de facto in aliquem, vel aliquos eorum consanguineos communes utrique parti: Qui consanguinei sic electi debeant d.um arbitrium in se recipere (10), et d.as lites .qq. (quaestiones) et causas inter dictos consanguineos coniunctos, vel affines de iure, et de facto (11), summarie omni iure, et solemnitate omissa prout eis videbitur definire, et condemnare. Et quicquid per dd.os arbitros, et arbitratores inter dd.os consanguineos vel affines, vel coniunctos fuerit decisum, laudatum, sententiatum, vel arbitratum valeat, et teneat, et plenam obtineat roboris firmitatem: Et non possit aliquis contra praedicta laudata, arbitrata, vel sententiata aliquid obijcere, vel opponere, vel de nullitate quaerere, vel contra ea aliquid contradicere ex defectu alicuius solemnitatis omissae, vel personarum compromittentium, vel personarum in quas Compromissum factum est, vel de iuris ordine non servato, vel alia qualibet causa, vel ratione (12) post annum elapsum à die lati laudi praedicti; et Judex contra dictum laudum opponentes non audiat ullo modo ad poenam decem libr. den. pro qualibet vice, et quod poena in compromisso, vel laudo adiecta contrafacienti in praemissis nihilominus committatur, et per observantem exigi possit in casu supradicto sicut praedicta poena quarantigiata (sic) esset adiecta. Et praedicta locum habeant in praesentibus, praeteritis, et futuris. Et dd.i duo Arbitri sic electi teneantur (13) terminare .qq. inter dictas personas, in quibus esset compromissum infra terminum eis dandum per Potestatem, vel alium officialem requisitum de praedictis, si autem non terminaverint ad poenam x soldorum pro qualibet vice, quo steterint in mora ad ferendum .d. laudum post terminum praedictum eis datum. Et si essent electi duo arbitri per praedictos, qui non essent concordes in modo ferendi laudum, vel finiendi eligatur tertius consanguineus Communis praedicti non suspecti alicui partium per Dd. Antianos Populi, vel maiorem partem ipsorum quorum diffinitioni, et arbitrationi stetur. Et praedicta omnia praedicti coniuncti, inter quos esset praedictum scritium, vel .q. (quaestio) teneantur ratificare, et approbare praedictum laudum. Et omnia, et singula supradicta facere, et poenam contentam in Compromisso parti observanti applicandam: et ad poenam x floren. Potestati, vel iudici, vel officiali contrafacienti, vel omittenti in aliqua parte d.i statuti mox incursuro.

Note a margine
(S.N.) Add. nunquid pendente reductione ad arbitrium boni viri suspendatur executio laudi stante statuto concedente executione huiusmodi non obstante ipsa reductione, vel renunciatione ipsae reductioni. vid Mastrill. decis. lxvj. ubi etiam habes quid stantibus renunciationibus de non proponendo cum iuramento data praesertim enormissima laesione.
(S.N.) Clerici an ligati censeantur isto statuto litigantes coram potestate, et iudice laico, vel ipso statuto uti valeant. Bartol. Socin. consil. lxxj. lib. 4. Vin. in suis com. opinion. 809.
(1) Vid. Aldobland. cons. (un numero annullato) 77 n°. I9. ubi quomodo intelligantur statuta, quae volunt ut lauda habeantur pro sententia et. c. et consil. 78. n°. I0. et seqq.
Add. etiam laudum habere praesumptionem per se quod sit iuste, et rite latum Din. consil. xiij Dec. late consil. 375 n°. j. et ideo omnino exequendum praesertim si sit iuramento, et obligatione cam. vallatum, quia tunc ex se habet executionem paratam. Jo: de Anan. consil. 50. n°. 8. Rot. in una Romana executionis laudi Veneris 26 8bris I584 coram Ill.mo Pamphilio. vid. Menoch. lib. 2. praesumpt. lxxvj.
(S.N.) Add. quod non obstantibus quibusvis cautelis in compromisso appositis detecta enormiss. laesione legitime contradicitur , et reclamatur. vid. semper Rot. in una Ravennatensi bonorum 20 8bris I58J. et iterum I9 Januarij I582 (corretto) coram Ill.mo Blanchetto. nunquid vero Arbitrorum sententiae seu lauda praesumantur rite, et recte lata per Menoch. lib. 2. praesumpt. 76.
(S.N.) Vid. super hoc stat. Blanc. in suo tract. de Compromiss. Jo: Baptist. de S. Blasio. lib. 3. cap. I0. et seq. de arbitris.
(2) Scil. si non adfuerit citatio, adsit enormissima laesio detecta, si compromissum factum fuerit à non habente potest. vel mandatum. de quo Dec. consil. 63. lib. 5. per tot. si latum eodem die, quo fuit compromissum si contra voluntatem expressam testatoris, si evidentem iniustitiam, si contra dispositionem iuris, si nullum fuerit compromissum. de quo Roland. consil. 76. lib. p°. si post tempus datum et appositum in compromisso, de quo Becc. consil. 99. n°. 8. et 25. et alia de quibus per Angel. Aretin. consil. n°. I6. Boer. decis. 283. Grat. in decis. March. decis. 6.
(S.N.) Intelligentia statuti mandantis fieri compromissum vid. Caball. lib. j. consil. clvij. Honded. consil. 9. lib. j. et quando quando (ripetuto) una pars habet unam sententiam vel instrumentum non possint cogi. Caball. consil. clviij. n°. I3.
(S.N.) Add. nunquid in executione laudi istius requiratur libellus: et quivis aliqui voluerint requiri libellum etiam in sententijs arbitrorum per Stat. habentibus executionem paratam, tamen ut dicit D. Stephan. Grat. in suis discept. forensibus lib. j. cap. 66. n°. 24. verius est qualem, qualem (ripetuto) sufficere petitionem maxime si adessent clausulae procedendi summarie simpliciter etc.
Et quid de laudis nullo iuris ordine servato ab arbitratoribus et amicabilibus compositoribus latis nullo iure cogente dicas nisi post xxx annos executionem peti posse. vid. Caball. lib. j. consil. xlj.
(3) Alias de iure tempus incipit Currere à die acceptationis vid. Vincent. de Franch. dec. S54. n°. 2. et 3. et decis. 626. ubi secus si aliud fuerit actum inter partes, quia tunc compromissum est conventione, à conventionibus legem recipit. Instantia vero compromissi alias quanto tempore duret. vid. Boer. decis. 283. n°. 7. et seqq. add. Rot. Rom.a in un ... (puntini)
Quando vero, et ex quibus acceptatum praesumatur compromissum. vid. Bartol. Socin. lib. 4. consil. lxiij.
An pendente compromisso possit adiri iudex ordinarius vid. late per Lancell. de attent. q. 2. c. xv. de attentatis pendente compromisso. n°. I74. et seqq. et si nullum fuerit appositum tempus instantia coram arbitro durat sicut coram Judice triennio Myns. cent. 36 obs. 44. Lanc. ubi supra n°. 46.
(4) Vid. Dec. in .l. et si praetor. n°. 5. ff. de offic. eius. Guid. Pap. dec. 69. vid. Lancell. de attentat. p. 2. c. xv. de attent. pendent. n°. 200.
(S.N.) Verum quod istud stat. dicatur favorabile Teral. decis. 2I5 n°. 4. vid. Hieron. Gabriell. consil. 33. ubi late lib. 2.
(5) Quomodo intelligatur huiusmodi statutum vid. Onded. consil. ix. ubi de exceptionibus, quae impediunt compromissum.
Et nunquid socer cum genero, noverca cum privigno mort. et c. possint vigore huius statuti compelli ad compromissum. vid. Vin. in suis com. opin. 807. et 808. 809.
Clerici nunquid huiusmodi statuto comprehendatur. Vin. in suis com. opin. d. op. 809. n°. 4. Marant. de ord. iudic. part. 6. de Compromisso. n°. 26. et seq.
Pupilli an comprehendantur. Bartol. consil. 39. inc. quaeritur. vol. 2. vid. Bald. cum ib. add. in l. 9. C. de integr. restit.
(S.N.) Vid. mult. per Marant. de ordin. iudic. part. vj. vers. compromissum. add. nunquid procurator ad lites , et causas possit petere compromissum ubi negative vid. Beninc. decis. xxj. n°. 6. et seqq.
(6) Add. huiusmodi stat. non habere locum si lis inter matrem, et filium, quia mater non dicitur proprie cognata, non agnata, non consanguinea, non propinqua. Cephal. lib. p°. consil. 53. n°. 56. et seqq.
(7) Add. huiusmodi Stat. esse ordinatorium, et non habere locum extra Civitatem Ameriae. vid. Rot. in una Romana haereditatis Mercurij 3J Maij I600. coram Sacrato. ubi quod neg. in Curia Episcopi.
(8) Intelligas etiam per pluribus vicibus donec lis terminetur . Rot. rom. diver. part. 3. lib. 3. decis. 867. n°. 4. Decius (?) consil. 22.
(S.N.) An huiusmodi statut. habeat locum in 2.a instantia si non fuerit petitum in p.a vid. Put. decis. 38. lib. 2.
(9) Vid. Papiens. in form. libell. ad poen. compr. Abb. in cap. Quintavallis. n. 43. extra de iur. iur.
(10) Papien. ib. in verb. termin. de et c.
(11) Vid. Vin. decis. 57.
(S.N.) Add. nunquid exceptio pendentiae compromissi suspendat iudicis ordinarij iurisditionem, et an impediat obligat(ionis) cameralis executionem. Card. Mant. decis. 22J. n°. I0. et seq. ubi velle videtur quod si fiat vigore huius statuti, et non voluntarium suspendit. Et ista reg. quod pendente compromisso nihil sit innovandum , vel attentandum. vid. Lancellott. in suo tract. de attentat. pendent. compromisso. p. 2. c. xvj. n°. I30. et seqq. mult. usq. ad fin. ubi etiam quando post compromissum licitum sit redire ad iudicem ordinarium.
(S.N.) Add. nunquid comprehendat minores quod sic Mandos. de aetat. minor. cap. seu q. viij. nunquid autem tutores, vel Curatores valeant possint apponere Clausulas de iure, et de facto etc. vid. Josephum Ludovici in decis. Perusin. decis. 2. part. j. ubi concludit negative, et quod neq. ex iudicis decreto ita factum compromissum valeat; quia per illa verba essent gratis remittere iura minoris, quod non potest facere Curator, neq. iudex qui non potest concedere licentiam donandi minori neq. decretum interponere in donatione.
(12) Simile habes stat. Romae ut post annum non possit dici de nullitate sententiarum quod stat. asserit Achill. de Grass. de constit. decis. de esse decisorium , et servandum in omni foro. de cuius Stat. Intellectu mult. vid. pot. apud eumdem Achill. eod. tit. de Constit. decis. 4. usq. ad xii. et de Stat.o huiusmodi praefigente terminum ad dicendum de nullitate, an censeatur illam reijcere, quae ex eisdem actis, et ex defectu citationis, et iurisditionis, an procedat tam agendo, quam excipiendo. vid. D. Stephan. Gratianum in decis. March. decis. I5J. ubi semper vid.
(13) Intellige si prius acceptaverit quia alias de iure cogi non possunt communi Boer. decis. 283 n°. 2. nunquid vero istas quaest. valeant dividi per arbitros, vel simul omnes debeant terminari vid. Vincent. de Franch. decis. 354. n°. 4. et decis. I73.

De redditione instrumenti facienda debitori solventi.
R. XIJ.

Soluti, vel restituti debiti instrumenta quicumque habent, teneantur ipsum instrumentum debiti restituere debitori infra viij dies posquam fuerit sibi petitum. Et qui contrafecerit solvat Communi pro bann. x libr. denar. Et nihilominus ipse creditor idem instrumentum restituat, et de ipso debito refutationem faciat (1), vel facere teneatur, et pactum de ulterius non petendo ad sensum sui debitoris.

Note a margine
(S.N.) Vid. Capell. tol. Decis. 307. Franc. de March. decis. 370. lib. j.
(1) Si creditor debitori instr. debiti restituat an eo ipso intelligatur remisisse debitum. vid. in .l. ij. ubi glos. et DD. ff. de pact. cap. pen. inc. Ecc.a ut lit. pend. ubi glos. .l. creditricem .C. de remiss. pignor. vid. Jas. in d. l. ij ff. de pact. Socin. regul. I83 incip. instrumentum ubi limit. quinq. modis Franciscum Nicon. in suis allegatis allegatum xxj. ubi latiss. de effect. trad. et reddit. instrument.

Quod Fideiussor possit pignorare debitorem. R. XIIJ.

Pignorare in bobus (1) aratorijs, Ostijs domus pannis (2) vestitus, vel de lecto, armis (3) nemo suum nemo (ripetuto) valeat debitorem, nec Judex de praedictis tenutam det, si alia (4) mobilia bona habet, de quibus possit satisfacere creditori, nec ea det in solutum eidem. Et licitum sit alijs in bonis non vetitis huiusmodi sine poena gravaminis eius fideiussoris, seu debitoris pro sua voluntate, et arbitrio pignorare: Et ipsi Creditori Judex teneatur dare tenutam de bonis proprijs; Et quod si alia bona non haberet pro debito sufficientia possit praedicta bona vetita in solutum, et pagamentum capere, et quod prius habeatur recursus contra (5) principalem, quam contra fideiussorem sub poena cuilibet officiali contrafacienti, vel omittenti florenorum auri x pro quolibet, et vice qualibet mox incursura.

Note a margine
(1) Vid. semper Trentacinquem vol. j. lib. 2. var. resol. tit. de execut. rei iud. resolut. 2. ubi late an saltem possint boves etc. pignari (sic) in subsidium, an per pactum possit huic privilegio renunciari etc. et concludit negative an procedat in iuvencis in bob. qui non arant, an pro deb.o fiscali etc. ub. vid. vid. (ripetuto) text. in .l. pignorum 8. auth. agriculdores (sic) . C. (?) quae res pignor. oblig. poss. Colerus de process. execut. cap. lij. part. 2. n°. I88. et I89. et I86. vid. Mar. Turb. decis. xl.
(2) Add. multo minus super iocalibus (sic) uxoris etiam illa consentiente, et tradente. vid. D. Stephan. Gratian. in decis. March. decis. II8. per tot. post Lucam Pet. in pract. Capitol. for. tit. de execut. n°. ... (puntini)
(3) Vid. Bull. Pauli v. confirm. privileg. militum S. Roman. Ecc. ubi habes etiam alia pro ipsis militbus.
(4) Vid. Maranth. in Specul. tit. de execut. aliqua per Amat. breviter supra quibus fieri non possit executio in decis. March. decis. 86 per tot. ubi limit. Stat. nostrum si fiat executio pro collectis, Gabellis, et exactionibus communis. vid. ib. add. non posse debitores viri aliquo pacto executionem facere super iocalibus uxoris sui creditoris etiam ipsa uxore consentiente, et tradente. vid. Stephan. Grat. in decis. March. decis. II8 per tot.
(5) Limit. si fuerit Fideius. obligatus iuxt. form. stat. de quo infra hoc. eod. lib. rubr. 36 et similiter si fuerit obligatus instrum. in form. cam. vid. Carol. de Grass. in suo tract. de except. except. x n°. 60. et seqq. item si medio iuramento Manc. de iuram. part. 4. effect. 32.

Quod Creditor possidens bona sui debitoris debeat
concurrere cum creditore supervenienti. R. XIIIJ

Si reperiantur plures Creditores unius debitoris et unus ex dd.is creditoribus preveniens alium creditorem in processu inveniatur possidere bona debitoris praedicti, vel in ipsorum possessione esset, et ipsa bona in tenuta sibi data possederit, ne alius creditor defraudetur suo credito, statuimus, et firmamus quod ipse possidens ipsa bona, vel existens in ipsa possessione cogatur, et teneatur infra octo dies postquam fuerit requisitus secum admittere (1), et recipere ad ipsa bona concreditorem suum unum vel plures pro quantitate debita d.o Concreditori dummodo, quod prior fuerit in tempore (2) prior sit in iure, et ut prior admittatur, et in casu praemisso pro concursu dd. Creditorum, ubi sunt eidem, et eiusdem temporis creditores bona sic in tenutam accepta aestimentur, et aestimari debeant per duos aestimatores ponendos per ipsos creditores, et secundum eorum aestimationem si erunt in concordia de ipsis bonis aestimatis fiat satisfatio cuilibet ipsorum si sufficient ipsa bona, si non erunt in concordia ponatur tertius aestimator una cum praedictis per Dd. Antianos Populi, qui pro tempore fuerint, et secundum eorum aestimationem satisfiet eis de mandato Judicis Competentis, sed si possidens praedictus non possit de suo iure docere (3) teneatur, et debeat relinquere rem possessam per eum ad mandatum iudicis praedictorum creditorum, qui idem (altrove "fidem") faciant de suo credito, et praedicta locum habeant tam in personalibus actionibus, quam realibus, et privilegium temporis cuilibet reservetur (4), et salvum sit.

Note a margine
(S.N.) Vid. tot. tit. ff. et .C. de bon. auth. iud. possidend.
Caeterum de habenda discussione, et forma concursus vid. semper Salust. in sua praxi AC. lib. 3. cap. I6. pulchra per Diez in suis pract. qq. q. vj. §. iij. per tot.
(S.N.) Add. nunquid possit anterior creditor revocare pecuniam solutam posteriori creditori de quo late Surd. consil. 4. n°. I2 et seqq. lib. j. ubi vid. Eugen. consil. lxxxix. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. j. qq. forens. q. xvj. Marescott. lib. 2. var. resol. cap. xxxvj Diez in suis pract. qq. q. 6. per tot.
(S.N.) Add. quid si ista bona debitoris fuerint data in solutum d.o creditori iuxt. Form. stat. de qua supra hoc. eod. lib. rubr. vi. et veniens 2.us et posterior creditor offerat (segno corretto?) emptori d.um bonorum creditum prioris creditoris, à quo d.a bona emerit nunquid d.us emptor teneatur d.o 2.o creditori restituere quod sic vid. semper Stephan. Grat. in dec. March. decis. 66 per tot. post Salicet. Bald. et alios in.l. .C. si antiquus creditor. er quomodo procedi debeat in petitione iuris offerendi. vid. Mastrill. decis. ccxvij.
(1) Limita in muliere quae non tenetur recipere, nec contra ipsam datur ius offerendi 2.o Creditori constante matrimonio stante viri vergentia ad inopiam vid. Alex.Trent. lib. 3. vol. j. var. resol. de verb. oblig. cap. 30. n°. 8. soluto vero matr. secus, quia Cred. contra illam habent ius offer. et ipsa mulier tenetur cedere iura solventi creditori secund. Cast. decis. 6J. in execut. quomodo vero procedetur in petitione iuris offerendi vid. Mastrill. decis. ccxvij.
(S.N.) Vid. Grat. lib. discept. forens. c. 94J. n°. 3. et seqq. ubi an anterior, qui pervenit exequendo teneatur praestare patientiam posterioribus instantibus pro sobhastatione, quod bona vendantur ad effectum praetium deponendi etc. et nunquid anterior creditor possit retinere donec fuerit satisfactum. Cardin. Cavaler. decis. DCLIJ. ubi quod anteriores non possint à posterioribus excludi, nisi iure offerendi et quod posteriores immissi aut pati avocationem, aut solvere creditum.
(2) Vid. tot. tit. C. qui pot. in pignor. habeant. Neg. de pignoribus membr. 2. part. 5. ad reg. iur. qui prior in tempor. lib. 6.
Add. quid conventus Clericus in concursu Creditorum an possit opponere declinatoriam fori. quod non vid. Dec. consil. 700 Roland. consil. 29. n°.8. vol. 2. Aufur. (?) in tractat. de potest. secul. super Ecc. n°. 24. vers.o nam quoad istud Vin. (?) decis. 30. n°. 6. Surd. decis. 26. n°. I5. Mastrill. in decis. regn. Sicil. decis. 79. lib. j.
(3) Possidens si se opponat executioni qualiter audiatur. vid. Cartar. decis. xlvij. et lij. in executivis. Mar. Turba decis lxj.
(4) Vid. Negus. in suo tract. de pignor. et hypoth. part. 3. membr. 2. num. 6. in ix ampliat. ad reg. qui prior. (?) de reg. iur. lib. vj. quid vero si creditor fuerit pro impensa funeris, vel infirmitatis an omnibus praeferri debeat. Mastrill. decis. x.

De consevando indemnem fideiussorem. R. XV.

Principalis debitor, et ipsius haeredes cogantur ad petitionem sui fideiussoris, ut ipsum Fideiussorem (1) liberet, et conservet (2) indemnem à fidieussione, quam penes eum creditorem pro eo prestiterat, seu ut tutelam, aut cautionem idoneam eidem faciat (3), de conservando eum indemnem à fideiussione prestita (4) ad sensum sui sapientis (omesso "et") dictus debitor, et ipsius haeredes ad hoc cogantur in Palatio, vel alibi sine salario et oblatione libelli ad voluntatem fideiussoris faciendo eum capi personaliter de facto imponend. ei poenam x sold. quod à loco ubi coactus fuerit non discedat donec quietum fuerit suum fideiussorem, et ipsum absolverit de praedictis. Et potestas, et Judex, et quilibet officialis teneantur facere praedicta ad petitionem d.i Fideiussoris diebus feriatis, et non feriatis. Et si Fideiussor voluerit tenutam de d.is bonis debitoris detur ei sine salario, et oblatione libelli. Et etiam statuimus quod si quis fideiussor ab eius creditore conventus debitor (aliunde "debitore") pro suo fideiussore omisso debitum d.o creditori qualitercumque persolverit qui dictus creditor ante solutionem sibi factam, ut de iure valere possit ne decipiatur inde quod eum à d.o Fideiussore recepta de solvendo cautione solemni teneatur, et debeat reddere ipsi fideiussori contra principalem debitorem omnia vero sua iura, si vero ipsa iura non cesserit quod factum foret ex praedicta fraude, praesumaturque ipse fideiussor, et haeredes eius contra ipsum debitorem, et eius facultates, et bona si extarent in patrimonio debitoris, vel contra bonorum possessores, quicumque fuerint, praedictum debitum authoritate praesentis capituli possit habere recursum, et ipsa bona capere, et irrevocabiliter iure dominij retinere, dummodo de ipsa fideiussione, et solutione p.a quam in pecunia sive rebus ipse fidieiussor suo creditori asseruit se fecisse constet, praedicto instrumento, (5) vel saltem attestatione trium testium fide dignorum. Et praedicta locum habeant in praeteritis, praesentibus, et futuris, dummodo in obligationibus in Judicio factis non vendicent praedicta sibi locum ad poenam Potestati, Judici, et officialibus contrafacientibus, vel negligetibusin aliquo praedictorum pro quolibet, et vice qualibet .x. floren. auri statim imminente.

Note a margine
(S.N.) Vid. quando Fideiussor potest petere liberationem. Andream Gail. lib. 2. observ. 29.
(1) Intelligas non solum si damnum passus fuerit, verum si molestari caeperit. ut per Bartol. in .l. pater (?) ff. de dot. prel.(?)
(2) Promissio, et cautio de conservando aliquem indemnem quid operetur vid. late per Bartol. in .l. j. C. de conven. Fisc. debitor. lib. x.Bald. in .l. si per ea col. 2. post. med. C. mand. et id. Bald. in rubr. C. de verb. signific.
(3) Idem arbitrium vid. omnino in una Roman. liberat. à Fideiuss. lunae 3J. Maij I604. coram Coccino.
(4) Fideiussor potest petere liberationem quando diu stetit in obligatione vid. Dd. in.l. si per ea .C. mand. Menoch. de arb. iud. qq. cent. j. cas. xlj. Guid. Pap. decis. II7. Afflict. decis. 24J. Bellon. in §. si quid autem. inst. Fideiuss. et add. ad Affl. vid. Luc. Pet. in Forma Capitulini Fori lib. 4. cap. 4. ubi describit etiam formam procedendi vigore huius statuti. Ill.mum Tuschum tom. 3. conclus. iur. conclus. 3I6. inc. Fideiussor pro dote. post Socin. in suis reg. Fideiussion. et latiss. per Andr. Gail. lib. 2. observat. 29.
(S.N.) Et nunqiud Stat. huiusmodi ut fideiuss. possit petere liberat. à fideiuss. praestita procedat si accesserit pro solutione annui perpetui census, et evict. (?) d.i census. vid. Rot. Rom. in una Rom.a seu bonorum census (segno ? indecifrato) 25.m (?) lunae 7. Maij I60J coram Corduba ubi an istud Stat. sit ordinatorium vel decisorium, et ex eo quod d.us contractus est de sui natura perpetuus Fid. videntur perpetuo velle teneri, ut liberatus petere non valeat, et quando liget forenses, et quid si datus fuerit relevator vid. Rot. in una Bononiensi seu Rom.a census. 26 Xbris I602. coram D. Orthenbergo. vid. in meis recollectis in verb. Fideiuss.
(5) Not. quod debitor principalis tenetur indemnem servare, et relevare de iure ex c. pervenit de Fideiussor. et ubi est casus instrumenti dicitur adesse casus .l. et cessat dubitatio Bald. consil. 2I5. n°. 3. in fin. lib. 2. Crassect. consil. 3I in fin. Card. Mantic. decis. xlvij n°. J.
Add. quid si dati fuerint alij fideiussores pro conservatione indemnitatis ipsius fidiussoris nunquid poterint ab initio conveniri indiscusso proncipali? quod sic si ad simpliciter , et non in subsidium accesserint. vid. Card. Mant. d. decis. xlvij. n°. 7. ubi declaratur .l. fideiussores in princ. ff. de fideiuss.

Quod nullus contrahat cum minore, vel filiofamilias. R. (s.n.)

Contractum aliquem nullus faciat cum minore xx Annor. (1) non habente tutorem, vel Curatorem, sine consensu duorum consanguineorum eidem minori magis intimorum: et si dd.i Consanguinei non essent praesentes, vel (corretto) iniuste consentire denegarent tamen iudex possit eorum defectu supplere. Nec cum filiofam. minore xx annis sine (2) consensu patris, et qui contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae x libr. denar. et contractos huiusmodi factos nullam habeant firmitatem, et ex eis pars cogi non possit, non obstante (3) si in d.o contractu minor iuraverit non venire contra: Et quod dictus minor non possit, nec valeat aliquid tradere (4), donare, vel concedere alicui (5) Ecc.ae piorum locorum seu Ecc.ae personae in bonis eorum sine consensu supradicto, nec etiam possit semetipsum dd.is Ecclesijs, vel alicui eorum offerre, nec eas, vel aliquid earum intrare sine consensu duorum consanguineorum eiusdem minoris magis intimorum, et hoc capitulum obtineat roboris firmitatem authoritate S. D. N. Papae quibuscumq. in contrarium Statutis, dispositionibus, iuribus, ac legibus, et capitulis, privilegijs, et immunitatibus facientibus non obstantibus. Et Potestas, et iudex teneatur fieri facere refutationem, et instrumentum restitui Cancellatum ad petitionem praesentis tutoris, vel Curatoris, vel ipsorum consanguineorum, ac redditis contractibus (aliunde "a creditoribus contrahentibus") contra dictam formam d.i Capituli . Et si ipsi creditores praedicta non fecerint, et instrumentum debiti (6) non restituerint praedictis personis Potestas, et iudex teneatur, et debeat eos condemnare in x. libr. denar. et praedicta locum habeant in obligationibus ab ipsis minoribus , vel filiofam. factis, vel faciendis: et si in praedictis, vel aliquo praedictorum d.us Potestas, seu Judex contrafecerit vel omiserit in poenam incidat .x. flor. auri illico incursurus.

Note a margine
(S.N.) Si Maior factus minor ratum contractum contra form. stat. celebr. habeat ratificatio revalidat ipsum contract. sed nunquid ut ex nunc, vel ut ex tunc. vid. Surd. decis. 245.
Add. Aldobl. in cons. 33. n°. 28. et seqq. ubi quod contrahens sine istis solennitatibus praesumatur in mala fide. et quando minor praesumatur laesus, et quando iuramentum suppleat, vel nihil operatur ubi semper vid. et M. Ant. Eugen. consil. 29. Anchar. consil. 83. et consil. I38. n°. j. et seq. et cons. 330. n°. 7. Cepoll. cautel. 22J. ad fin. inc. tutores. et quod quando praesumitur dolus vel fraus à stat. iuramentum nihil operetur, neq. indicatur ratificatio etc. vid. Rot. in una ... (puntini) coram Ill.mo Melli.. (?)... (puntini) supress. (?) in proponi AC.
An habeat locum si minor obtinuerit licentiam vendendi bona immobilia à principe. vid. Rot. decis. 84. part. 2. divers.
(S.N.) Vid. Constit. Aegid. inter Constit. March. lib. v. rub. xxv. super qua Donatus.
Vid semper Tiraq. in .ll. Connub. glos. 5. per tot. glos. seqq. in xvj leg. et in glos. viij. in verb. de son mary. (?) ubi latiss. nec non glos. vj. vij. et 5. et 4. mult. per Simoncell. in suo tract. de de (ripetuto) decret. Gabriel. in suis concl. iur. tit. de minoribus Lambertengh. in stat. Mediol. et nunquid habeat locum in foro conscientiae, itaut acquisitum per contractum nullum ob non servatas huiusmodi statuti solemnitates. vid. Covar. ad reg. peccatum part. 2. §. iij. n°. 8. et seq. an teneatur restituere. vid. semper constit. Aegid. de qua lib. 5. rubr. 25 in constit. March. cum glos. Boccaccij quam constit. servari debere tot. stat. Ecc. dicit Farinac. consil. 42. n°. I4.
Vid. Rot. per Picum de minoribus decis. 63. et decis. 64.
(1) Minorem se asserens nunquid probar. debeat. vid. Surd. decis. lxxv.
(S.N.) An habeat locum su minores contrahant cum mulieribus vid. Rot. decis. 558 part. j. divers.
Si contrahant cum Ecc.a vid. Veral. decis. I94. lib. 3. vid. Lambert. de contr. mul. in fin. n°. I35. et seq.
(S.N.) An comprehendat forenses contrahentes Ameriae. vid. Rot. decis. I03. n°. I3. part. 2. div. post DD. in .l. cunctos populos. C. de Sum. trin. et fid. Cathol. an Amerinos contrahentes Romae ubi maiores 20 hab. pro maior. 25. vid. ib. Rot. et Tas. in consil. 59. lib. 3. per tot. ubi quid si cives Romani ex privilegio . Grat. in dec. March. decis. cij. Gabr. de stat. conclus. viij.
(2) Et nunquid pater et praedd.i valeant per se consentire vid. Bald. consil. 289. et seq. lib. 3. Gabr. de stat. concl. ij.
Et nunqiud procuratorem absq. praedictis solennitatibus minor constituere valeat. vid. omnino Tiraq. de .ll. connubial. glos. 5. q. xvi n°. I83. et seqq. Lamberteng. ad stat. Mediol. in verb. constituere procuratorem glos. xx per tot.
(3) Vid. Ferrat. caut. ... (puntini) inc. communis ubi an stat. possit irritari iuramentum. Vid. Vin. opin. 79J. n° j. et seq. Beorum (?) consil. I76. vol. j. per tot. Rot. in una donationis Roman. coram. Pamph. I602.
(4) Alias donatio facta per minorem num valeat iuramento vallata. vid. Jo: Battae consil. 59. n°. 34. et seq. M. Anton. Eugen. consil. I6. n°. 60 et seq. et consil. 29. n°. 72. et seq. Et nunquid sine istis solennitatibus Fideiubere, et quid si intervenerit iuramentum. vid. Surd. cons. 46 per tot. lib. j. et quid stante enormissima laesione Rot. part. 2. divers. decis. I02. per tot. Sylv. Aldobl. cons. 33. per tot. Gram. consil. I7. et consil. I28. in civil. vid. Manc. in suo tract. de iur. effect. p°. q. 4.
(5) Contra libertatem religionis ideo cassa et c(macchia d'inchiostro) intell. prout Sylv. in sum. in verb. vot. el. iij. et Ascan. Clem. in suo tract. de patr. potest. effect. v. num. 28. vid. Rom. consil. 334. n°. 6.
(S.N.) Rei iudicatae authoritate sine solennitatibus necessarijs num possint alienari. vid. Surd. consil. 30. lib. p°.
(6) Addas fructus quoq. dd. minoribus esse restituendos una cum rebus absq. praedd.is solemnitatibus alienatis. vid. Surd. consil. II9 (?) lib. p°. et Minoribus adultis, ne dum pupillis sine istis solemnitatibus alienantibus competere rem c. reintegrandae. vid. Honded. lib. 2. consil xxiij.
(S.N.) Add. quod ex quo principaliter respicit personas hoc statutum ideo non ligare forenses. Surd. consil. 257. n°. I3. et seqq. lib. 2. et quod statutum inhabilitans personam extendatur extra territorium. vid. Gabr. de statut. lib. 6. conclus. 8.
Advertas huiusmodi statutum non habere locum in contractibus, in quibus minor fecerit meliorem conditionem suam. vid. Roman. concil. 453. et nunquid habeat locum in alienat. factis pro solut. aeris alieni à patre contracti. vid. Surd. decis. 77. Minor an audiri possit non restituto praetio. vid. Mastrill. decis. xiij.
(S.N.) Add. Quid si statutum diceret, quod praedd.is solemnitatibus omissis instrumenta non facerent fidem. vid. Veral. decis. I90. part. 3.a item nunquid solemnitates huius statuti sifficiant pro solemnitatibus iuris communis vid. semper Anton. Solam ad Constit. Sabaud. sub de alienat. bonorum minorum glos. iij. n°. p°. et nunquid comprehendat contrahentes Romae vid. Rot. in una Amerina coram Pamphilio de Anno I6I5.

De communi dividundo. R. XVIJ (corretto da XVIIJ)

Divisionem de rebus Communibus Potestas, vel Judex fieri faciat, et ad eam faciendam consortes cogere teneantur infra x dies posquam ab aliquo consortium fuerit (1) petitum sine salario, et oblatione libelli, detur (2) tamen iudici facti species, super qua vertitur processus, et si reus negaverit rem esse communem (3) solvat communi pro banno 25 libr. denar. Si actor dictam rem communem esse probaverit. Et eum negantem accusaverit, et nihilominus reus actore probante rem esse Communem, cogatur ad divisionem eamdem, (4) nisi ipse reus probaverit, se possedisse rem, de qua agitur pro suo tempore à iure concesso, ac etiam probaverit rem esse suam iure dominij, vel quasi, iusto titulo, et bon. fide, (5) nec obstat in praedictis si actor non possederit rem communem, et quaerat à reo ante litem contestatam, si res de cuius divisione agitur est Communis, et respondeat, sic vel non poena potestati, vel omittenti in aliquo praedictorum x floren. aur. mox imminent.

Note a margine
(S.N.) In mater. fam. Etrusc. (?) vid. semper Valasc. in sua praxi partit. et collat.
(S.N.) Minor, minorem provocare an possit ad divisionem, et quid si maior fuerit, qui provocat minorem, et an requirantur solemnitates statuti. vid. Roman. concil. I06. n°. 4.
(1) Vid. l. Fin. C. com. divid. lim. tantum ut ib. per glos. et DD. et in §. quaedam inst. de action. Roffred. de libell.
(2) Et ista facti spec. dicitur qualis qualitas (?) petitio. de quo Papiens. in form. libell. in action. real. vers. qualis, qualitas. quae omitti non potest. Marant. de ordin. iudic. 4. part. dist. ix. n°. I2. et seq. qualiter vero formetur libellus super hoc. vid. Fabr. in .d. §. quaedam. n°. I3. et 28. de action.
(3) Limita pluribus modis ut talis poena non habeat locum per Mars. in rubr. C. de Fideiussor. q. 46. n°. 394. et seq. vers. quae conclusio potest.
(S.N.) Add. quod etiam si negetur communio, et dominium licet agere iudicio communi dividundo nisi ante litem contestatam opponatur etiam de praeposteratione. (?) vid. Surd. consil. 260. n°. I0. lib. 2. scil. quod prius rei vendicat. et c. Add. quod si minores aut mulieres fuerint provocati ad divisionem servari debent solemnitates requisitae in contractibus minorum et c. Act. in recentiss. p. j. decis. 293. et decis. 326.
(S.N.) Add. quuod agens communi dividundo debet probare se dominum etiam si possideat. Surd. consil. 260. n°. 3. lib. 2. lim. n°. iv. et quomodo in tali casu probetur dominium vid. ib. n°. I2. et quod sufficiat sola probatio possessionis ad hoc ut admittatur ad agendum. vid. Surd. ib. n°. I3.
Add. quod in divisionibus inter fratres, aut heredes fiendis dotes mulierum sunt ante partem consignandae vid. semper Socin. Sen. lib. 3. consil. xlij.
(4) Scil. 30 annis, nam si socius unus possedit solus 3.o (sic) annis communi dividundo praescribitur. Surd. consil. 260. n°. 5. lib. 2. licet secus sentiat inter fratres ib. n°. I5.
(5) Quod requiratur bona fides vid. Surd. d.o consil. 260. n°. I6. lib. 2. erronea divisio revocatur. Becc. lib. j. consil. 90.
(S.N.) Add. unum pulchrum, et quotidianum, qualiter scil. vestimenta veniant in divisione, de quo Castrensis consil. 366. n°. 4. et consil. 358. n°. 2. et consil. 428 n°. 3. lib. 2.
Et de divisione facta à patre inter filios iuramento firmata quomodo subsistat et an revocari valeat vid. Cacheran. decis. cxxvj.
Et quod contractus divisionis sit ultro, citroq. obligatorius. Socin. sen. lib. j. consil. xxv. n°. 8. ubi n°. 5. ubi quod divisio nil aliud sit, quam ratio quaedam inter dividentes composita.
(S.N.) Add. quod divisio facta inter Clericum et fratres est actus mixtus, et inseparabilis, et fori ecclesiastici. Soc. sen. consil. xiiij. lib. 4. n°. 3. et an divisio facta absq. interventu iudicis si reperiatur erronea possit, et infra quantum tempus rescindi. vid. eumdem Socin. sen. d. lib. 4. consil. xxxiij. Quid si fundus, aut census fratri in divisione assignatus evincatur; quod medietas veniat in iudicio evictionis. id. Socin. sen. d. lib. 4. consil. xxv. n° n° (ripetuto) I5. et quod per adiudicationem unius facta in divisione rei mobilis , sive immobilis efficiatur integra illius cui adiudicatur. Soc. sen. lib. 3. c. xxviij. n°. 9.

Quod Civis possit pignorare suum debitorem. R. XVIIJ

Civi Amerino cuilibet liceat alterum Civem, et Comitatinum Ameriae dominium habentem bonis eius pro quantitate, quam haberet, pignora usq. in quantitatem, quam sibi deberet, ipse Civis, vel Comitatensis, sine poena usq. in quantitatem quam sibi debeat ipse Civis, vel Comitatensis, vel in qua pro eo esset alicui obligatus cum nuncio, tunc precedente tantum (1) mandato Potestatis, vel iudicis .d. Civitatis, quod mandatum non fiat nisi pro dictis officialibus, sit facta fides de d.o debito per publicum instrumentum, secundum quod requiritur in probationibus faciendis ubi debitum petitur à Cive, et praedicta probatio fieri possit, et (2) omni iuris ordine praetermisso reservato ipsi reo iure opponendi tam contra testes, quam contra instrumenta, et attestatione testium, et idem habeat locum in debitoribus forentium non obstante aliquo statuto, vel capitulo statutorum, et in hac parte d.nis pro vasallis: et e converso pro bonis debitoris quos haberet, et quod non possit pignorari (3) sine mndato curiae: Et pignoratus d.nus pro vasallo, et e converso pro bonis debitoris ut supra. Et quod si ipse d.nus exhibebit vasallum per creditores restituatur sibi pignus ad poenam et sub poena x florenor. Potestati, et iudici, et cuilibet officiali contrafacienti, vel omittenti paenitus (sic) incursuris.

Note a margine
(S.N.) Omissa forma praesent. stat. si quis debitorem suum pignoraret incid. in crim. l. iul. de vi privat. vid. text. in .l. pen. et fin. ff. ad .l. iul. de vi privata.
(1) Quod iudex valeat etiam de iure communi dare licentiam parti, ut per se absq. alio executore executionem faciat non solum in rebus, sed etiam contra personam dummodo talis executio fiat sine violentia, et periculo armorum. vid. Jas. in .l. iubere, et cavere n°. 7. ff. de iur. omnium iudic. quando vero debitor possit à Creditore capi, et in carcerem detrudi vid. Abb. in cap. 2. n°. 3. extra de pignor. et hypoth. post Bartol. in .l. cum eodem ff. ad .l. iul. peculat. et latiss. per Petr. August. Morl. in suo empor. utr. iur. tit. viij. q. XV. ubi quid de debitore suspecto de fuga.
(2) Stat. posse perverti ordinem iudiciarium licet id fieri ex pacto nequeat. vid. Jason. in .l. non impossibile in princ. ff. de pact. in .l. quae de leg. n°. 4. de legat. j.
(3) Et sic vid. quod potest creditor exequi mandatum ad sui favorem relaxatum, quod non licet alias nisi quando debitor est in acto fugae, qui capi potest una cum rebus à debitore (sic) absq. ulla solemnitate ut per Soc. Sen. lib. 4. consil. 99. et I3J. et consil. I0J. etiam in die fer. in honorem Dei, et de mandato iudicis incompetentis. ut in dd. consil. et eod. lib. 4. consil. I02.
(S.N.) Add. multiplicem modum exequendi sententias, et mandata iudicum, ut per Socin. Sen. lib. 4. consil. xxvij. n°. 9. de quo ante illum glos. Bart. et Doctores in .l. à divo Pio. §. si pignora. ff. de re iud. et Bald. in .l. ordo .C. de exec. rei iud. aliquando nam datur res in causam iudicati creditori, ut possideat loco pignoris glos. in .l. j. C. de p..or. (?) pign. aliquando potestas vendendi rem captam. d. §. pignora . aliquando ut tamquam tertius emat. l. 2. C. si in causam iudicati, aliquando in solutum res, quae capitur in causam iudicati de quo late Socin. in d. consil. xxxvij n°. I0. ubi late quomodo nomen debitoris dari possit in solutum ; de quo etiam Grat. lib. disceptat. forens. c. 507.

De alienanda arbore in solo alieno existenti. R. XX.

(Dalla presente rubrica vi è un salto di numerazione)

Arborem in solo alieno habens (1) teneatur vendere eam ei cuius est solum, et d.nus soli eam emere (2), quicumq. ab ipsorum altero peteret pro praetio declarando (3) per duos eorum consanguineos, seu coniunctos, vel amicos, Communes, et non suspectos alicui partium eligendos ab eis, si non aliter concordaretur et Potestas, vel iudex ad petitionem cuiuscumq. partis haec petentis praedicta fieri faciat sine salario, et oblatione libelli; et vicini, et alij eligendi de praetio declarato (4) iurent bene, et lealiter aestimationem facere sine fraude.

Note a margine
(S.N.) Potest dari casus , ut per Vasall. vel emphiteutam fuerint arbores plantatae, vel usufr. quo casu arbores non possunt invito domino avelli, et alteri vendi sed ille omnibus alijs in emptione praefertur. de quo vid. Surd. decis. 78. per tot. Steph. Grat. lib. j. discept. forens. cap. xxj.
(1) Quod evenire poterit si arbor fuerit alicui legata .l. si fundum sub conditione .§. qui fundum de legat. p.a ubi Jas. et DD. vel quia fuerat antea vendita sine fundo Bald. in rubr. C. de contrahend. empt. in ult. q. per .l. quintus de action. empt. (cinque parole cancellate).
(2) Ad hoc ut servetur aequalitas. cap. non licet de reg. iur. in 6. cum ib. not. per Din.
(3) Et not. quia alias intelligeretur pro praetio reperibili ut per Gratian. in decis. March. decis. 77. n°. 2. et seq.
(4) Quod periti electi ad hoc ut valeat eorum relatio id. fac. et referre debeant cum iur. vid. Surd. consil. 452. n°. 42. et quod isti electi ad aest. habeantur loco testium et arbitrorum. vid. ib. Surd. n°. 30. et quod quando arborem visitant requiratur praesentia partis, vel cit.o ad videndum deputari diem, et horam, ad effectum accedendi etc. et deinde in t.o. n°. 35. quod à partibus non à iud.e eligi debeant, nisi illis eligere secus. n°. 36. quod ante relationem requiratur iuss. seu decretum iud. et cit.o prout n°. 34. quod reddere rationem suae relationis debeant etiam irrequisiti. vid. Rot. in una Rom.a fideicommissi de Valle Merc. 9. Junij I574. in meis rec.

Quod filiae foeminae superstite masculo non succedant
ab intestato, et quales sunt dotentur. R. XXJ

Statuimus quod nulla filia (1) neptis, proneptis, vel abneptis, alicuius infrascriptarum personarum, de cuius successione tractaretur, nec aliqua persona sexus, vel gradus existat descendens ex tali defuncta persona per lineam foemininam succedat, et succedere possit ab intestato in aliquo eius (2) Patri, Matri, Avo, Aviae, Proavo, proaviae, Abavo Abaviae ab intestato defuncto seu defunctae, nec in d.a eorum successione audiatur agendo, vel excipiendo superstitibus alicui dictarum personarum taliter defunctarum aliquo eius filio legitimo, et naturali inferioris gradus descendentis (3) per lineam masculinam, et naturalem, ex tali persona defuncta, de cuius successione acceptante, seu (4) acceptare volente, et si tenutam, vel possessionem de bonis creditoris talis personae defunctae, seu aliquibus, vel aliquo ipsorum bonorum, vel aliquo eorum, sive alicuius eorum parte haberet ipsam tenutam, sive possessionem relinquere, et dimittere teneatur d.o legitimo successori talis defunctae personae ad ipsius petitionem, ita tantum, quod talis filia, sive neptis, et alia quaelibet persona inferioris gradus (5) descendens ex masculo legitimo, et naturali descendenti per .d. lineam masculinam, et ipsa defuncta persona de cuius praedicta successione tractaretur (6) si dotata (7) non esset debeat (8) decenter dotari de bonis haereditatis talis defunctae (9) personae per eius successorem praedictum considerata conditione suae personae, et qualitate (10), et quantitate bonorum haereditatis, ac etiam de eisdem bonis (11) alimentari debeat donec fuerit maritata, et dotes praedictas habuerit cum effectu, sive donec monasterium intraverit, vel in domo dictae defunctae personae cum (aliunde "vel") alibi stare, vel morari voluerit honeste, et quod d.us successor ad sic dotandam, et alimentandam teneatur, et cogi possit cum effectu, et pro praedictis alimentis, et dotibus post mortem talis defunctae personae, et ex tempore ipsius mortis, et antequam nubat omnia praedicta bona haereditaria vigore functione, et authoritate praesentis Capituli tali mulieri (12) obnoxia, et obligata existant. Et ipsa mulier (13) sic dotata sit, et intelligatur esse contenta pro omni suo iure adeo quod contra bona, et haereditatem praemissarum personarum omnium, et cuiuslibet eorum nullum habeant, vel habere possint (14) recursum, sed ab eis sint, et esse debeant paenitus (sic) exclusae authoritate praesentis legis. Ex testamento vero, et qualibet alia voluntate talis defunctae personae succedant, et succedere possint, et possit eidem iuxt. tenorem, et formam ipsius testamenti quaelibet legata, et fideicommissa relinqui. Et quicquid in tali testamento, vel ultima voluntate eis, vel alicui earum relictum esset capere, et habere possint, et possit iuxt. tenore suae ultim. voluntatis, si aliud eis, sive ei iuridicum non obstat: Jta tamem quod ipsae mulieres, et quaelibet earum quibus, vel cui bona talis defunctae personae taliter obvenient ea sibi computent, et computare teneantur in ipsis dotibus suis. Et si aliqua (15) de dictis mulieribus dotata fuerit ab aliqua de praedictis personis in eius vita (16), vel per ipsam ultimam voluntatem eo casu talis mulier ipsis dotibus sit, et esse debeat contenta: Jta quod (17) nihil ultra quantitatem ipsam in haereditate, vel haereditate alicuius praedictarum personarum petere valeat, vel habere, nisi secundum expressam dispositionem talium personarum. Et si postquam aliqua de praedictis personis nupserit (18), vidua remanserit possit ad domum haeredis talis defunctae personae redire, et ibi stare, ac de ipsis bonis haereditatis modo praedicto alimentari debeat donec maritetur, vel monasterium intret dummodo fructus suae dotis quoslibet haberet, vel aliorum suorum bonorum si quae tunc haberet converti debeant in alimenta praedicta. Jnsuper volumus statuentes quod si aliqua de praedictis personis, de cuius successione tractaretur in sua ultima voluntate aliquid alicuius de dd.is mulieribus reliquerit pro ea dotanda, vel alia ratione, vel causa, Et postea anteaquam (sic) decesserit eam dotaverit, vel aliud eius nomine, vel eius negocia gerens. Et deinde non revocata ipsa sua ultima voluntate in parte praedicta decesserit, d.um relictum evanescat, et evanuisse ipso iure intelligatur, et per non facto penitus habeatur. Et si post mortem d.i testatoris successor eius, vel alius eius nomine d.am mulierem dotaverit non facta mentione de dote relicta eidem in testamento, vel ultima voluntate, seu ipsam dotem promiserit usq. ad quantitatem dotis sic relictae in testamento vel (corretto) ultima voluntate praedicta pro ipsa dote sit, et intelligatur revocatum, et annullatum, et compensatum in d.a promissione, vel dote postquam fuerit sibi satisfactum de dote sic promissa post mortem d.i testatoris, et de praedictis, et quolibet praedictorum. Et si de eis, vel de eorum aliquo seu eorum, vel alicuius eorum occasione aliqua lis .q. (quaestio) vel controversia oriretur, vel esse possit et teneatur, et debeat iudex Curiae Civitatis Ameriae cognoscere procedere, denunciare definire, et exequi breviter, summarie, et de plano, et sine strepitu, et figura iudicij ad poenam Potestati, vel iudici contrafacienti, vel negligenti in praedictis, vel aliquo praedictorum xxv floren. auri pro quolibet, et qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Vid. mult. super mater. praesentis stat. per Gabriell. de statut. conclus. 4. et 5. 6. 7.
(S.N.) Habes tract. Alb. Brun. Georg. Natthae et aliorum super huiusmodi stat. trad. non nulla Dd. in .l. maximum vitium .C. de liber. praeterit. et aliqua per M. Anton. Eugen. lib. j. cons. 83. per tot. Ant. Gabriel. in suis com. conclus. 6. de statut. lib. 6. Syn. Ald. cons. 2. ubi mult. et quod huiusmodi stat. respice sit favorabile, et odiosum late Syl. Aldob. cons. 6I (?) n°. 2. et seq. Rot. decis. I9I. part. 2. n°. 3.
(1) Nunquid censeatur exclusa neptis ex filio. vid. Sylv. Ald. Bland. consil. 6J. per tot. tu (?) vero declar. per ipsumet stat. ib. per lineam foemin. vid. Jas. Alciat. et scribent. in .l. gallus .§. nunc de lege .ff. de lib. et posthum.
(2) An habeat locum in haereditate clerici. vid. Surd. decis. 20. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. 2. q. 2. forens. qq.
(S.N.) An contra foeminas forenses habentes bona in territorio Ameriae, vid. Onded. consil. xj. per tot. ubi quod non. vid. omnino Rot. part. j. divers. dec. 295. ubi late et ib. an extendatur ad bona sita in alio territorio. Silvestr. Aldobr. consil. 2. n°. I0. et seqq. et per tot. et Rot. in una Balneoregiensi Veneris 7 Junij I59J; et Veneris xj Februarij I594. coram Ill.mo Pamphilio. et alias in meis recollectis. vid. Joseph. Lud. in decis. Perusin. decis. 76. part. 2. ubi vid.
(S.N.) Add. quod multum refert videre an huiusmodi statutum sit factum favore agnationis, quod non est credendum cum nullum verbum fiat de agnatione, sed tantum de masculinitate. vid. Jo: Battae. consil. I2. in fin. n°. 3.
(3) Advertas quod exclusis sororibus propter masculos non procedit in fratre patrueli, item non procedit in sorore ab utroq. latere coniuncta. vid. Jo: Batt. consil. I2.
(4) Quod statut. excludens foeminas propter masculos non habeat locum quando masculi non extant, vel nolunt, vel non possunt succedere vid. late per Sard. cons. 85. vers. 8. augetur dificultas n°. 7 et seq. lib. p°. et nunquid intret statut. propter fratrem uterinum. vid. Honded. consil. j. lib. 2.
(S.N.) Add. nunquid exclusa si fuerit praeterita possit dicere testamentum nullum. Rot. in una tudertina bonorum lune I2 Junij I589. coram Ill.mo Seraphino.
Add. nunquid ista dos debeatur filiae exclusae sub conditione nempe si nuptiae sequantur. vid. omnino Rot. decis. 540. part. j. divers. et decis. 338. part. j. ubi quod ob id non transmittatur et c. vid. Gabriell. consil. I40. lib. 2. n°. I6. et seqq. ubi vid.
(5) Intelligas ut supra de descendenti ex masculo per lineam foemininam.
(6) Ita ut dotata ab uno censeatur ab omnium haereditatibus exclusa. vid Tob. Non. consil. xij. ut infra. vid. Ond. consil I0. n°. 40. et seqq. an dotatis tantum. Rot. part. j. divers. decis. 448. n°. 4.
(7) Et nunquid dotata possit petere dotis supplementum. vid. omnino Ond. consil. I0. Caesar de Grass. decis. 2. alias ij. tit. de constit. ubi vid. et quid si dotata esset à fratre. vid. Surd. consil. 45. lib. j. n°. 36. Grat. in decis. Marchiae. 27.
(S.N.) Add. huiusmodi stat. esse in forma probanti Rot. in una Amerina successionis I5 Januarij I593. coram Perria adde praesumi quod sit in usu 24 Maij I593 coram eodem addas esse licitum, et honestum I9 Januarij I594 coram eodem.
(8) Et nunquid condecens dos dicatur usq. ad legitimam, et quid si cum tali dote non inveniret mulier maritum condecentem qualitati suae. vid. Dec. consil. 26. col. 3. vers. non obstat quod dos congrua . vid. I0. Dec. per tot. de dot. congr. et condecenti, praesertim ib. col. 4. vers. non obstat quod alijs ubi an incongrue dotata dicatur quae minus accepit, quam aliae sorores: de quo vid. etiam Cephal. cons. I80.
(9) Vid. Thesaur. decis. 62. per tot. praesert. n°. 4. ubi an ab omnibus dotari debeat. et sufficiat ab uno, aut de unius haered. dotari, et Menoch. consil. 3. lib. p°. per tot.
(10) Vid. Menoch de arbitr. iud. qq. cent. 2. cas. I49. per tot. Gabriell. de noth. et spur. cap. 50. Rot. coram Pigna. in una Amer. Ann. I607. vid. etiam poteris. Decian. respons. 6. n°. 64 vol. j. et resp. I0. n°. 29. vol. 2. resp. 35. n°. 39. vol. j. et resp. I7. n°. j. vol. 2. Sylv. Aldobland. consil. 60 Gratian. in decis. Marchiae. decis. 27.
Rot. decis. 538. part. j. divers. n°. 3 et omnino Rot. in una Romana dotis de Ursinis lunae 2. Aprilis I596. coram Orano.
(11) Et quid si fuerit alta, et nutrita ab avo paterno non possit petere alimenta praeterita ab haeredibus patris. vid. Cephal. consil. I80. n°. 42. et seqq.
(12) Vid Afflict. decis. I62. et Put. decis. 37. lib. 2.
(13) Vid Onded. consil. x. omnino in p°. dub. ubi an possit petere dotis supplementum. Caesar de Grass. decis. 2. alias ij. tit. de const. ubi vid. post Cravett. consil. xj. n°. I4. et seq. et consil. 26. n°. 37. cum seqq. et consil 4J n°. 45. Castr. vol. 2. Rot. decis. 202. n°. 2J. et seq. part. 2. divers.
(S.N.) Limita nisi ista fuerit dotata à patre in mille puta et dos redierit ad ipsum patrem quia non poterit imminui vid. Rot. decis. I56. part. 2. divers.
(14) Intelligas superstitibus quibus supra vid. Hieron. Gabriell. consil. ij. n°.8. lib. 2.
(15) Vid. Tol. Non. d. consil. xiij.
(16) Intellige institutis haeredibus filijs descendentibus masculis ut per Natt. ad stat. quod stant. masc. q. 4. n°. I4I. vid. Rot. in una Rom.a dotis de Marganis I8 Junij I582. coram Robustenio (?) ubi latiss. etiam an foemin. sic exclusae valeant reijcere sine apposit. in dot.
(17) Intelligas si relicti fuerint haeredes descendentes vid. Rot. decis. 232. part. j. n°.j et seqq. alias secus et tunc intelligas si filiae habeant aliunde. ut per Abb. in cap. rainutius de testam.
Add. nisi aliud temporum qualitas suadeat, et ex conietturata mente testatoris colligatur. Rot. die Veneris p.a Junij I584. coram Ill.mo Seraphino in una Bononiensi fideicom.
(Stesso contrassegno a margine) Vid. Caesar de Grass. decis. ij. alias 2. tit. de const. et an tunc ista dos succedat loco legitimae vid. Hieron. Gabriel. consil. I40. n°. 37. et seq. lib. 2.
(18) Add. debet ib. habere alimenta. vid. M. Ant. Eug. consil. 88. n°. 96. ut hic. vid. multa per Ill.mum Card. Tugeh. (?) in suis cincl. iur. tom. 5. conclus. I03. legatum factum per patrem et quid si pater legaverit quod possit redire, habere, et possidere bona sua. vid. Hond. consil. lxix. lib. j. per tot.
(Stesso segno) Conc. infra lib. 5. rubr. 93.
(S.N.) Add. nunquid dos ista relicta à patre filiae, ut plus petere non valeat ratione legitimae et. c. an censeatur subrogata loco legitimae, itaut peti valeat supplementum ipsius non obstante d.o stat. quod secundum praed.a non loco legitimae, sed ut mera dos deberi voluerit. vid. semper Gabriell. consil. I40 per tot.
(S.N.) Add. etiam quod huiusmodi statuto non obstante filia poterit petere supplementum, si fuerit nimis modica attenta qualitate bonorum etc. Paul. de Castr. consil. 79. n°. 6. lib. p°. Alexander consil. 33. n°. 4. lib. 4. cum alijs vel per Rot. in una Romana supplementi dotis I2 9bris I588. coram Orano (?) ubi semper vid. add. etiam condecentem dotem ingredientis monasterium dici solitam recipi ab ipso monasterio, itaut nec à monasterio, nec à puella, quae renunciavit, vel vigore praesentis stat. est exclusa praetextu enormiss. lesionis praetendere plus possit vel valeat ut per Rot. in una Ulisbonam (?) legitimae lunae 27 9bris I594. coram Paenia (?) et ib. habes qualiter testes probare habeant huiusmodi laesionem.
(S.N.) Stat. excludens filiam à successione Patris, vel Avi non extenditur ad successionem matris. Socin. consil. q. n°. 7. et seq. lib. 3. Honded. consil. j. n°. I3. et seqq. lib. j. Rot. in causa Perusina successionis de Alphanis Mercurij p.a februarij MDCXXXIIIJ. coram Dunozet. (?) et Narniensi successionis 26 9bris I629. coram Merlino.
(S.N.) Romae si adsint bona patris, avi etc. decedentis ab intestato, et Ameriae foeminae admittendae erunt ad successionem una cum masculis non obstante statuto hoc exclusivo foeminarum. vid Rot. in illa Narniensi successionis lunae 22 Maij MDCXXVIIJ coram Merlino ubi quod pro bonis existentibus Romae danda est immissio filiabus foeminis secundum iuris communis dispositionem neutrumq. ex statutis scil. Urbis, aut huius Civitatis vendicare sibi locum in dd. bonis Romae existentibus.
(S.N.) Add. ad hoc. stat. nunquid Aviae maternae Nepotes ex filia iam defuncta succedant, et ius illis in bonis aviae maternae sucedendi spect. propter id quod supra habetur scil. quia excludit propter masculos foeminas. vid Rot. in una Rom.a successionis Veneris I5 9bris I630. coram Verospio.
(S.N.) Restringas huiusmodi Stat. excl. foeminarum ad bona sita in territorio , et districtu Ameriae ut tenuit Rot. Rom. in una Perusina bonorum I6 Martij I592. coram Paenia, et in alia Civitatis Castelli X.a Maij I606. coram Ludovisio. et quod in tali casu filia exclusa petens success. bonorum extra territorium , et districtum non teneatur fratribus conferre dotem. vid. Seraphin. decis. I392. ubi late.

De successione decedentium ab intestato. R. XXIJ.

Decedentes (1) ab intestato sive decedens talis fuerit habilis ad testandum, sive non, sive fuerit masculus, vel foemina sic ab intestato decedens cum liberis, liberi eius, et legitimi, et naturales masculi, hoc est filius, Nepos, Pronepos, et alij descendentes tantum succedant in tota haereditate decedentium ab intestato secundum gradus, et prerogativam. (2) Et si à dicto tali decedente ab intestato remanserint filiae foeminae una, vel plures sine filijs masculis uno vel pluribus vel alijs descendentibus ex masculo, et superstitibus fratribus Carnalibus .d. defuncti vel eorum filijs masculis tunc d.ae filiae foeminae una vel plures natae ex d.o decedente ab intestato non obstantibus d.is masculis succedant, et succedere debeant in tota haereditate ipsius defuncti, sine masculis descendentibus ex eo, et masculina linea: dummodo quod si d.ae filiae una, vel plures (3) postea decesserint sine filijs (4), tunc dicta haereditas olim ipsius praedictae foeminae sic ab intestato defuncti bona haereditaria devolvantur, et convertantur, spectent, et pertineant detracta legitima debita iure naturae quae debeat apud haeredes d.ae filiae foeminae, seu foeminarum defunctarum sine filijs ad fratres Carnales unum, vel plures praedicti ipsius defuncti ab intestato, vel ad filios dictorum fratruum Carnalium, seu fratres; Si autem ex dd.is ab intestato decedentibus sine filijs masculis, vel alijs descendentibus ex linea masculina, vel filiabus foeminis praedicti gradus extarent, vel supervenirent, nepotes foeminae, vel alij inferioris gradus descendentes per lineam foemininam et extantibus fratribus Carnalibus uno vel pluribus d.i ab intestato defuncti, vel masculis dictorum fratruum, quod tunc dd.ae neptes foeminae, vel aliae inferioris gradus pradictae nullo modo succedant dd.is ab intestato decedentibus, sed ipsi fratres Carnales unus, vel plures si extarent, vel eorum filij masculi succedant, et succedere debeant in tota haereditate d.i ab intestato defuncti. Si vero ex d.o ab intestato defuncto sine masculis descendentibus: ex eo tempore mortis suae extarent neptes ipsius defuncti una, vel plures natae ex filio masculo praedefuncto, quod tunc dictae filiae neptes succedant, et succedere possint, et debeant in tota haereditate praedicta sive una sive plures fuierint, et post obitum ipsarum neptuum habeat locum, et servetur illud quod in filiabus p.i gradus post eius obitum superius ordinatum, et statutum est. Sed si post mortem d.i defuncti ab intestato extarent, et concurrerent filiae foeminae p.i gradus ipsius defuncti ab intestato una, vel plures, et neptes una, vel plures, quae extarent ex d.o filio praedefuncto, tunc volumus, et statuimus quod praedictae filiae, et neptes una, vel plures pariter succedant, et pro aequali portione in haereditate collatis, et remissis dotibus in ipsa haereditate, et contributis, si aliqua praedictarum fuisset primitus dotata; ita quod computatis dotibus praedictis pares sint, et esse debeant in d.a successione. Sed si aliqua persona de Civitate, vel Comitatu Ameriae ab intestato decesserit sine liberis superstite, seu superstitibus aliquibus seu aliqua persona usq. (5) in tertium gradum agnationis inclusive, intelligendo ipsum gradum secundum ius canon. succedat ei proximior de d.a sua (6) agnatione hoc intellecto, et declarato quod in dicta successione non habeatur, nec haberi debeat distinctio, seu consideratio, vel respectus an talis proximior coniungebatur tali coniunctae personae ex utroq. parente, sive per lineam utriusq. parentis, seu ex uno, vel unius tantum, dummodo ex parte ipsius defunctae personae, seu ex eius paterna linea saltem eidem coniunctus extiterit. Praeterea volumus quod nepotes ex fratre carnali talis defunctae personae succedant eidem una cum eorum patruo, eodem fratre .q. talis defunctae personae in stirpes, et non in capita (7), mater vero ipsius .q. (quondam) defuntae personae in d.o (8) casu in sola (9) octava parte bonorum ipsius (10) sui .q. (11) filij succedat (12), et succedere possit (corretto) eidem, et ipsa (13) octava parte ipsa Mater ipso casu contenta, sit, et esse debeat, adeo quod nihil amplius iure successionis petere, vel habere possit de haereditate praedicta; (14) Mater vero non extante succedat eidem ab intestato .q. Avia sua (15) materna in (16) octava praedicta, et ipsius matre et avia non extantibus simili modo succedat ei proavia .q. eius Paterna vid. mater avi sui paterni, avia vero materna, vid. mater matris, et proavia materna vid. avia matris (17) talis defunctae personae, seu aliqua persona de cognatione, et prole (aliunde "cognatitia prole") .q. ipsius defunctae personae, sive patris eiusdem in d.o casu ad d.am successionem nullatenus admittatur; Jta tamen quod in d.a agnatitia prole non includatur, nec intelligatur includi aliqua foemina excepta sorore carnali, sive nepte, vid. filia fratris, et amita .q. talis defunctae personae, quae sola (? corretto) scilicet soror neptis, et amita in .d. prole agnatitia, et in eius numero comprehendantur, et comprehendi valenat in casu praedicto si, et in quantum eo casu tali defunctae personae non sopervivat aliquis .q. eius fratris Carnalis, legitimus, vel naturalis, sive nepos legitimus, et naturalis natus ex fratre Carnali talis defunctae personae. Quibus fratre Carnali, et nepote, ve aliquo eorum extantibus et supervenientibus, seu extantibus, et supervenientibus d.a sorore, nepte, et amita talis .q. defunctae personae à d.a eius successione d.a soror, neptis, et amita repellantur, et ad eam d.i .q. eius frater, et nepos admittatur, et admitti possit. Sed et si .d. mater, Avia, et Proavia paterna, vel aliqua earum, quae in .d. octava ordinata praemissa (aliundde "ordine praemisso") succederent, seu succedere possent, ut dictum est, non extarent succedant nihilominus tali defunctae personae eidem proximiores de d.a sua agnatitia prole, ut superius dictum est. Verum si talis persona decesserit condito testamento, vel alia ultima voluntate, et in ipso, vel in ipsa quocumque titulo iure, vel modo aliquo reliquerit ipsi suae matri, aviae vel proaviae, eo casu talis eius mater, Avia, vel Proavia de relicto contenta sit, et esse debeat, nec ultra in d.a vel de d.a haereditate iure successionis petere possit.

Note a margine
(1) An alias (scritto sopra) ij comprehendantur qui sunt intestabiles. vid. M. Ant. Eug. lib. j. consil. 5. vid. Onded consil. 5. n°. 50. et seq. Gabriell. de tat. conclus. p.a.
(2) Nota quia sic excl. filiae censentur exclusae neptes ex filio. vid. Tob. non. consil. 36. ubi latiss. Mant. de coniectur. ult. vol. tit. xiiij. n°. 6. lib. xj. Rot. part. j. decis. 726. divers. et part. idem decis 790. divers. Berons cons. II9. lib. 2. et ib. consil. II2.
(S.N.) An huiusmodi stat. comprehendat forenses habentes bona in civit. Amer. vid. latissime per Syl. Aldob. cons. 2. n°. 9. et sequen. et Rot. decis. 295. part. j. divers. et quid quando tam defuncti, quam ij, qui de successone contendunt sunt forenses vid. infra statim.
(S.N.) Nunquid in omnibus casibus, in quibus huiusmodi statutum corrigit ius commune respectu successionis censeatur etiam corrigere respectu tutelae. vid. Onded. part. j. cons. 88. per tot. lib. j.
(S.N.) Quod huiusmodi stat. non se extendat ad bona existentia extra territorium etiam si defunctus, et sic possessor illorum sit subditus statuto vid omnino Rot. in una Balneoregiensi bonorum Veneris 7 Junij I59J: et Veneris xj Februarij I594. coram Ill.mo Pamphilio.
(S.N.) Add. nunquid huiusmodi statutum comprehendat forenses respectu bonorum, quae sunt sita Ameriae quod non comprehendantur habes .l. j. C. de Sum. trin. et Fid. Cathol. Ruin. consil. 48. n°. 4. et consil. 49. n°. 5. lib. 3. Brun. in stat. quod Stant. Mascul. art. 6. n°. 3. late Paris. consil. I2. n°. 26. lib. 3. Rot. in una Civitatis Cast. supplementi legitimae 2J 8bris I580. coram Bruno. et in una Camerinensi haereditatis Veneris 29 Januarij I588 coram Ill.mo Pamphilio.
(3) Vid. quod fuerit decisum supra isto statuto coram Penia die lunae I2 Junij I595 et deinde coram Litta ... (puntini) in una Amerina successionis. et rursus coram Lancellotto. ... (puntini) et quod hoc stat. sit licitum et honestum. vid. Rot. in causa Amer. Success. Mercirij I9 Januarij I594 coram Paenia inter dec. Farinacc. cent. 6. decis. 56I0. (?)
(4) An pluralitas resolvatur in singularitates. vid. in .l. iubemus .§. sin autem .C . ad senat. Trebell. vid. Aldobl. inter consil. ult. vol. I22. n°. 38. lib. 2. alias consil. 34. n°. 26. in consil. ipsius Syl. Aldobl.
(S.N.) Neptes foeminae patruis superstite fratre carnali defuncti non succedant. et c. fallit si patrui fuerint forenses. vid. Mar. Lar. cons. I4.
(S.N.) Add. nunquid statut. haereditatem fratris decedentis ab intestato deferens fratribus excludens sorores an locum habeat in haereditate sororis. vid. Rot. in Romana successionis Veneris .14. Junij I630. coram RPD. Merlino, ubi negative fuit resolutum. ubi an app.e (?) fratrum veniant sorores, et de ratione istius statuti.
(S.N.) Sorores de iure communi aequaliter succedunt cum fratribus fratri ab intestato decedenti .§. igitur defunctus Auth. de haered. ab intest. Auth. itaq. C. com. de succession. an vero obstet statut. dotatas excludens, et an exclusa à successione bonorum paternorum, sit exclusa à successione fratris. vid. Rot. in una Narniensi successionis 7. Februarij I629. coram Merlino.
(S.N.) Sorores pariter vocantur aequaliter cum parentibus ad successionem fratrum, nisi adsit statutum, de quo vid. Rot. in causa Bononiensi successionis Veneris I3 Maij I633. coram Merlino.
(S.N.) Filiae cum fratribus aequaliter de iure communi admittuntur ad successionem parentum .l. maximum vitium .C. de liber. p..t. (?) verum quid si filiae dotatae statuto excludantur, nunquid qualitas dot. requiratur ante delatam, vel aditam haereditatem ut sit locus statuto. vid. Rot. in una Perusina successionis de Alphanis Mercurij p.a Februarij I634. coram Bussolet.
(5) Alias qualiter gradus computetur an secund. ius can. scil. vel secund. ius civil. (due parole cancellate) vid. Dec. in .l. si aviae n°. I4. C. de successor. ed. Onded. consil. 4.
(6) Sed numquid amita in successione nepotis ex fratre praeferatur patruo magno in terminis huius statuti vid. Beronum consil. I48. lib. 2. per tot.
(Stesso segno) Intelligas etiam de foeminis ex linea patris quae dicitur agnatae. vid. Onded. consil. I2. n°. 23. et seq. et quod statutum vocans ad successionem proximiores ex latere patris includat foeminas. vid. Onded. d. cons. I2. per tot. secus autem in fideicom. ut per Onded. consil. 75. vel si fiat mentio mentio (annullato) de cippo domus. vid. ib. ubi vid. an huiumsodi statutum comprehendat nuptas, etc. praesert. n°. I8. et seq. vid. Cravett. consil. 250. n°. 2. vers. ideo ubi late post Decium in rubr. C. und. legitim.
(S.N.) Add. huiusmodi stat. non extendi ab (sic) bona sita extra territorium secundum communem opin. DD. de qua per Gozad. consil. consil. 49. n°. I3. Put. decis. 35I lib. p°. Rot. in una Spoletana seu Romana haereditatis lunae I0 Xbris I60J. coram Sacrato.
(7) An huiusmodi statutum odiosum sit. vid. Onded. consil. 2. n°. 35. et an huiusmodi (cancellato) statutum locum habeat si mater, et descendentes patrui tantum supersint vid. Onded. consil. j. per tot. unde poteris dicere an nostrum statutum, quod vult, ut superstite matre defuncti fratrem, et nepotibus eiusdem mater succedat in octava parte habeat locum si supersit frater tantum, aut nepotes tantum, ultra matrem . et quod huiusmodi statutum sit odiosum latius id. Onded. consil. j. n°. 27. et seq. et nota quod dicit idem Onded. d. consil. j. n°. 32. et seq. quod in qualibet constitutione correctoria iuris communis facienda est interpraetatio, et restrictio, itaut si statutum plures casus comprehenderet, et in omnibus corrigere posset ius commune verba impropria si oporteat, quod in uno tantum casu ius commune remaneat correctum quanto magis in nostro statuto cum simus in claris. ib. in d.o casu. igitur in reliquis erit attendenda dispos. iur. commun. scil. auth. defuncto .C. ad certul. (?) et auth. et cum solis .C. eod. Crass. recept. sent. in .§. successio .q. 23. n°. j.
Et quod favore agnationis mater possit per statutum in totum excludi à successione filij. vid. Onded. consil. xiij. n°. 32.
(8) Adverte quod restringit ista dictio dispositionem ad casum expressum; Surd. consil. 452. n°. 38. et seqq.
(9) Vid. Sylv. Aldobl. consil. I00. ubi mult.
Et an exclusa matre ob patruum (?) censeatur exclusus frater uterinus. vid. Beroum (?) consil. I53. lib. 2.
(10) (Non v'è riscontro a margine: il segno di chiamata è forse stato cancellato) An huiusmodi statutum habeat locum si filij propter aetatis defectum testari nequiverint et c. vid. omnino M. Anton. Eug. cons. 5. n°. 3. et seq.lib. j. post Signor. consil. vj. tu vid. supra in princ. etc. Jo: ab Amer. inter consil. Bald. lib. 4.. cons. I34. Dec. cons. 6I7.
(11) Nunquid habeat locum statutum in bonis Filiae. vid. Surd. dec. q. n°. 8. Thesaur. decis. 238.
(12) Intelligas tam in usufruct. quam in proprietat. etiam descend. ad 2.a vot. vid. Brusatt. consil. I2. n. I4. et seqq.
(13)An in bonis clerici Surd. decis. 20. et cons. 560. n°. I0. et seq.
(14) Add. huiusmodi stat. esse odiosum; atq. exorbitans, et correctorium. vid. semper Onded. consil. 2. n°. 33. et seq. lib. p°. et quod sit strictissime interpraetandum Onded. consil. p°. n° n° (ripetuto) 27. et seqq. vid. Socin. consil. 6. lib. p°.
(15) Quod statut. excludens matrem intelligatur quoq. excludere aviam vid. Paris. consil. 49. n°. 50. et seq. lib.3 limita n°. 90. ubi vid.
(16) Quae octava pars succedit loco legitimae unde eius proprietatem mater postea transiens ad 2.a vota non amittet. vid. Gabriell. concl. 3. n°. 8. de 2.is nupt. Brusatt. consil. I2. lib. j.
Add. quomodo in succ. decedentium ab intestat. quis probabit se esse patrem filium, sororem etc. dicas probari ex nominatione facta in instrumentis vel alijs scripturis publicis, et alijs levioribus probationibus, quae in materia successionis sufficiant, et quod sit proximior aliquis ad hunc effectum probari ex quo non apparet alium adesse. vid. Rot. in una Mediolanensi haereditatis lunae I8 Maij I598. coram Ill.mo Seraphino. et si pro tali fuerint communiter reputati, pro talibus se tractaverint etc. Rot. in una Rom.a succ.is ab intestato Veneris 7.a Junij I596. coram Litta.
(17) Istae de iure communi preaferuntur patruo defuncti. vid. Thes. decis. 5. per tot.
(S.N.) Add. Huiusmodi statut. exclusiv. matris tamquam iuris correctorium non recipere aliquam extensionem, sed stricte adeo esse intelligendum ut in casu omisso standum sit dispos. iur. communis etiam etiam (ripetuto) si adesset maior ratio. vid. Ond. consil. p°. n°. 23. n° quarto stat. Perusinum et n°. 27 lib. p°. Surd. consil. 4I6. n°. 4. et seq. ubi videtur tenere contrarium, nam videtur quomodo absurdum ut mater propter patruelis, et patrum excludatur, et non propter filios. (segue un periodo cancellato) et c. ultra ea quae habet Paris. consil. 49. lib. 3. n°. 99. et seq. iunct. rubr. 63. lib. 6.

De advocatis, et procuratoribus dandis, et petendis. R. XXIIJ.

Potestas, seu iudex teneatur unicuiq. petenti, et in quacumq. causa dare, et datos cogere advocatos, et procuratores, quem seu quos volueriit pro salario (1) competenti nisi iustam (2) causam petitus habens se excusaret hoc salvo, quod si aliquis conduxerit tot advocatos pro aliqua parte, et alia in Civitate Ameriae non invenerit fiat tunc inter partes Communis de conductis distributio, et datio coaequalis, et quod propter absentiam advocatorum, vel procuratorum processus non retardetur, nec quoquo modo vitietur etiam licet quis non recepisset.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 5. rubr. vj. et de salario procur. et advoc. in add. earumd. const. rubr. vij. vid. l. j. §. praetor ait .ff. de postul. ub. glos. late per Ab. in cap. j. extra de offic. iudic. Vin. in suis com. opin. opin. 37. Rot. de iudic. decis. I8. in antiq. Decis. Tholos. 48J.
(S.N.) Relevatur postea advocat. in secur. illis da(ta) (?) infra lib. 4. rubr. 88. nec non alijs immunitatibus de quibus infra lib. 5. rubr. xviij.
(1) Limita pro pauperibus quia poterit cogi ut gratis praestet, et recusans pro illis peccat. vid. Card. Tolet. in sua instr. Sacerd. lib. 5. cap. 60. post Navarr. in suo manual. cap. 25. n°. 29.
(2) Sed nunquid iusta sit causa familiaritas, et amicitia advocati cum parte ad.a videtur quod non, quoniam sic idem (?) alijs advocatis facile accideret, et difficile reperirentur defensores fac. illud. M. T. pro Lucio Murena, qui respondens Ser. Sulpitio conquerenti, et gravissime, et acerbis. ferre dicenti, illam familiaritatis, necessitudinisq. oblitam causam L. Murenae contra se defedere, inquit: Etenim si me tua familiaritas, ab hac causa removisset, et si hoc idem Q. Hortentio M. Crasso Clarissimis viris, si item caeteris, à quibus intelligo maximi tuam gratiam aestimari, accidisset, in ea Civitate Consul designatus defensorem non haberet, in qua nemini unquam infimo maiores nostri patronum deesse voluerunt. Ego vero Judices, ipse me existimarem nepharium, si amico, crudelem si misero; superbum si consuli defuissem.
(S.N.) Add. quod licet advocatus non debeat advocare contra patriam vel dominum nisi habeat mandatum à superiore quod is debet impetrare pro quo advocatur ut per Parid. in suo tract. Synd. de excess. advocat. in fin. tamen vigore huius stat. poterit cogi, et praecipi ut agentibus contra eam nec habentibus advoc. assistant arg. extra de re iud. cap. ad apostolicae in. 6.

De diebus feriatis in civilibus causis. R. XXIIIJ.

Feriati dies quibus in causis civilibus, nisi tantum alimentorum, mercedis, operariorum in causis locationis earum operarum et instrumentorum ad ipsa opera facienda, actorum et alijs (aliunde "vasis") ad huiusmodi reponendis, et fructibus, et vecturis, et alijs casibus in quibus iura et statuta permittunt causae aliquae non tractentur (1), sunt hi (sic) festorum solennium, qui ad Dei, et Sanctorum reverentiam sunt indicta, sicut sunt dies Festivitatum Nativitatis d.ni S.ti Stephani Jo: Baptistae, et Evangelistae: SS.um Innocentium : S.ti Sylvestri: Circumcisionis d.ni: Epiphaniae: Septem dierum dominicae Passionis, Festi resurrectionis cum septem sequentibus: Nativitatis S. Jo: Baptistae; omnium festivitatum Gloriosae Mariae semper Virginis scil. annuatim Nativitatis, Purificationis, assumptionis: Festivitatis omnium Sanctorum Apostolorum: B. Laurentij: Dedicationis, et Apparitionis S. Michaelis Archangeli: Festi Omnium Sanctorum S. Martini Episcopi: S. Firminae de mense ixbris : S. Olimpiadis: S. Secundi de mense Junij: Jnventionis S. Crucis: Coversionis S. Pauli: B. Benedicti: S. Marci Evangelistae : S. Cataldi: S. Pancratij: S. Mariae Magdalenae: S. Justini: S. Lucae: et S. Matthei Evangelistae: S. Augustini S. Hieronimi. S. Gregorij: S. Ambrosij: S. Nicolai: S. Luciae: S. Francisci: Et dies dominicorum in quibus diebus dominicis, et Festivis (2) Judex pro tribunali non sedeat pro civilibus causis: sed si in ipsis diebus procederet in causis maleficiorum processus valeat, et teneat, et servetur omni modo, quo melius potest. (3). Jtem tempus feriarum rusticorum pro messibus, et vindemijs recolligendis inducatur per Consilium generale Civitatis Ameriae. Jn causis autem criminalibus feriae rusticae non habeant locum: numerus autem dierum praedictorum non comprehendatur in terminis, quando inciderent, et finirent in dd.is ferijs, tempore feriarum non currant, sed elapsis ferijs incipiant currere, et intelligantur interim non currisse, sed dd.i termini d.o casu conserventur illesi absq. aliqua restitutione facienda, et quibus Judex, et Notarius Potestatis, et Communis diebus non feriatis, et quibus permittitur, debeant sedere ad banchum ad ius reddendum omnibus petentibus, et ad Causas expediendas à mane usq. ad tertiam, et à nonis usq. ad vesperas vinculo iuramenti ad poenam 5. librar. denariorum, quam poenam pro qualibet die qua non sederit d.o Communi solvere teneatur (4). Volumus etiam quod ostia Palatij Communis de die continue stent aperta: et quod notarius Potestatis non mittat acta extensa ad quaternum dum sunt ad banchum,, immo mittant in memoriali, et postea mittant ad quaternum.

Note a margine
(S.N.) Princeps non tenetur servare ferias vid. Rest. Castal. de Imper. q. cx. ubi dubitat in diebus feriatis in honorem Dei post glos. in .l. dies sabath. in fin. C. de iud.
(S.N.) Limitar. poss. secund. quosdam ut hoc stat. non habeat loc. in causis fav. pietatis sed contrarium ten. privil. I56. de priv. piae caus. Tiraq.
(S.N.) Add. modo quod nihilominus in multis causis, quales sunt miserabilium, pauperum, viduarum mercedis relictorum ad pias causas, criminalibus etc. festivis diebus licebit in his quoq. diebus ius dicere vid. semper Amat. in decis. March. decis. 86. et nunquid causa dotis. vid. Fachin. lib. x. controvers. iuris. cap. 36.
(S.N.) De Ferijs vid. mult. per Marchesan. part. j. comm. viij. tit de derogat. Feriar. Quint. in tit. com. de Ferijs. post ea (scritto sopra) March. ib. supra n°. 6. et seqq. vid. Marant. de Ordin. Jud. x. act. n°. 28. et seqq. Specul. in tit. de Fer.
(1) Add. quod in his iuramenta ferri non debent, et si quis venerit contra iuramentum talibus diebus latum non erit periurus. vid. cap. fin. de fer. Jo: Battae cons. 59. ubi latiss. vid. Com. in suo tract. de absol. à Juram. lib. 4. cas. 8. Surd. consil. 87. n°. I4. et seqq. lib. j. et consil. I22. n°. 5.
(S.N.) Limit. in his, qui sunt volunt. iurisd. secund. Jo: Andr. Hostiens. Feder. de Sen. et alios, quos refert Germ. de Immun. sacror. lib. 3. tit. de fer. cap. xx. n°. 42.
(S.N.) Nunquid vero Doctoribus licitum sit studere in hisce diebus feriatis in honorem Dei. vid. Bent. de privil. DD. part. 3. privil. 77.
(S.N.) Contractus vero facti in die festo quod valeant licet contrahentes peccent vid. de excess. notar. cap. cap. (ripetuto) xcvj vid. Surd. Consil. 87. n°. 24. lib. j. et nunquid iuramentum in eis appositum vid. ib. et consil. I22. n°. 9. et qualiter sint intelligenda Stat. quae annullat acta facta in his diebus vid. Castrens. concil. 259. lib. 2. vid. supra lib. j. rubr.2.
(2) Vid. Marant. de ordin. iud. dist. I6. vers.o 3°. n°. 57. et seq. vid. decis. Marchiae decis. I44 et quod extendatur ad alios quam rusticos. vid. Alex. consil. 2. n°. 6. lib. 2. Innoc. et DD. in cap. conquestus (?) de ferijs.
(3) Feriae à solo Principe Tribunalibus indicuntur circa iudicia administranda, de quo late Mastrill. de Magistrat. lib. 3. c. 4. n°. I88 usq. ad I99. ubi quod ad solos Praelatos festos dies indicere quoad Dei cultum servandum pertinet. vid. ib.
(S.N.) Quod neq. pacto induci possit ut possit procedi in his diebus vid. Franc. Mant. decis. 4I0. lib. j. nunquid statuto vel consuetudine vid. Marant. de ordin. iud. dist. I6. n°. 63. er seqq. Germon. de immun. sacror. lib. iij. tit. de fer. cap. xx. n°. n°. (ripetuto) I6. et seq. et nunquid Judex in his diebus possit interponere decreta super alienat. rerum Minorum. vid. Spec. tit. de fer. §. sequitur in fin. ubi quod non, et sequitur Marant. de ordin. iud. x. actu. n°. 34.
(S.N.) Vid. Marchesan. de commiss. part. j. tit; de derogat. Feriar. cap. j. n°. 24 et seqq.
Sed nunquid proceditur in illis causis in quibus dicitur in alio statuto ut procedatur sine figura iudicij? dicas quod sic. vid. Guid. Pap. de rescript. n°. I0. tom. viij. tract. in clem. saepe de verb. signif. add. istas ferias non obstare in possessorio, in causis attentatorum, in causis Ecc.is in causis Fiscalibus. Amat. in decis. March. decis. 26. et quod in causis possess. Feriae non obstent est decis. Achill. de Grass. decis. I00. seu un. tit. de fer. post Aegid. decis. 665.
(S.N.) Add. an stante huiusmodi stat. nihilominus sententias antea relaxatas possint exequi quod sic vid. pulchr. consil. Alex. I30. lib. 4.
(4) Praetores Antiquitus, et qui ius Romae dicebant noctu quoq. palatij ostia patentia habebant. vid Fenest. de mag. in mat. praetor. limita tantum hora prandij, quia alias ut aiebat Alphons. Rex Aragon. cum caenandi senex quidam importunus, et garrulus et importunus sine fine obstreperet, exclamavit, et dixit Asinorum conditionem esse potiorem, quam regum: nam illis dum pascuntur dominos parcere, regi neminem.

Per principales personas iuretur de calunnia: et positionibus
respondatur. R. XXV.

Iuramentum de calunnia praestetur, et positionibus respondeatur à (1) principalibus personis, et etiam iuramentum de veritate dicenda, et non per procuratorem , (2) nisi principales personae non essent in civitate, vel districtu Ameriae, vel nisi esset procurator forensis, (3) vel minoris aetatis, vel tantum pupillorum; et (4) quando respondetur positionibus iudex faciat discedere à bancho advocatos, et procuratores, et (5) per principales personas secrete positionibus respondeatur: (6) Negans positionem ubi tractatur de facto ipsius proprio, et in quo non possit pretendere ignorantiam, et eam legitime probarentur, solvat pro qualibet positione non credita, et probata quinq. sold. d.o Communi, et debeat semper responderi certum, videlicet (?) (aliunde "scilicet") utrum credat, vel non credat ad poenam potestati, vei iudici contrafacienti 12 flor. auri mox imminentem.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. x. ubi de responsione fienda positionibus add. quod stant. disp. praes. st. respons. et iur. per Procurator. non valet. Cach. decis. cxiij. nunqiud procurator iuret de calumnia. vid. spec. de iuram. cal. lib. ij. part. 2. n°. iv. §. rest. (aggiuntp a lato) Mar. de ordin. iud. part. vj. eod. n°. 8.
(1) Procurator vero quando habeat ad hoc speciale mandatum non solum tenetur iurare in animam domini, sed etiam in animam propriam. vid. Rot. in novis. tit. de iur. cal. decis. j. alias 37. et seq. ubi quam poenam incurrat si iurare noluerit . ubi etiam si principalis iuraverit. idq. Romae.
(2) Vid. not. in d. l. 2. §. sin autem .C. de iur. iurand. propter calumn. concord. reform. Paul. v. edit. Romae Anno I6I2.
(S.N.) Et nunquid procurator dicatur habere sufficiens mandatum ad iurandum de calumnia si habeat mandatum ad respondendum et iurandum de veritate in animam domini. vid. add. ad Rot. decis. j. tit. de iur. calumn. n°. 2.
(3) Quod administratores legitimi teneantur non in animam pupillorum sed suorum iurare. vid. l. 2. §. j. c. de iur. iur. propter calumn.
(S.N.) Add. Nunquid iuramentum Calumniae requiratur in illis casibus in quibus ex dispositione aliorum statutorum proceditur sine figura iudicij; dicas quod sic. vid. Guid. Pap. decis. (cancellato) de rescript. n°. ij. (corretto) tom. viij. tract.
(4) Et nunquid rustici, et mulieres possint cum praesentia advocatorum. vid. Joseph. Lodiv. decis. 8J. Mar. de ord. iud. tit. de posit. n°. I6. Joseph. Ludu. in decis. Perus. dec. lxxxj. part. 2.
(5) et nunquid qui (?) possit per procurat. cum speciali mandat. vid. Grat. cons. 37. n°. 2. (alcune parole cancellate) vid. omnino Cacher. decis. cxiij. ubi per negat.
Add. nunquid recusans respondere positionibus possit tamquam confessus condemnari, et ab huius condemnatione appellare. vid. Grat. in decis Marchiae decis. I7J. ubi omnino vid. modern. ad prax. AC. lib. 2. cap. I3. n°. IJ. et seq. et cap. 32. et si resp. an ad.us respons. veniant rest. Cacher. decis. lxxxvij.
(6) Et quid si antequam testes examinentur revocet. vid. Asin. in sua praxi §. I9. cap. I0. n°.j.
(S.N.) Add. quid si publ. testibus super materia deducta et ad probandum admissa positiones fiant nunquid vigore huius stat. poss. ad respond. ad.s cogi. vid. Cacher. decis. x. ubi vid.
Quid vero si fiat positio in maiori quantitate quam responsurus debet, utrum possit negare totam positionem in foro conscientiae, et dicere nego prout continentur in positione? affirm. tenet glos. in cap. 2 de confess. lib. 6. et in cap. praesentium de test. eod. lib. communem (?) dicit Covar. lib. j. var. resol. cap. 2. n°.5. contraria est verior (?) vid. Petr. Aug. Morl. in suo empor. utr. iur. tit. viij. q. I4.

Lucretur Maritus 4.am partem dotis, suae uxoris
decedentis sine filijs. R. XXVJ

Lucretur Maritus quartam partem dotis suae uxoris, sine (1) filio, vel filijs decedentis ex eo ex d.a uxore sua quandocumque decederet postquam eam duxerit (2) ad domum suam, (3) de qua quarta parte d.us maritus non possit modo aliquo defraudari, sive dos constet in pecunia numerata sive non. Et hoc capitulum locum habeat tam in nuptis, quam in nubendis. (4) Mobile autem quod extabit ex d.a muliere defuncta integraliter revertatur ad haeredes d.ae mulieris defunctae. Adijcientes ne dd.ae mulieres de facto priventur potestate testandi. Quod si ipsa mulier habens filium, vel filios, vel non (cancellato) testari voluerit de bonis suis, et eius maritus, vel alius (5) impediverit eam facere testari, ita quod non fecerit d. testamentum, d.us maritus d.o casu pro parte dotis, et lucro ipsius partis pro eius poena sit, et intelligatur privatus, et praesumatur authoritate ipsum maritum d. impedimentum praestitisse ad praedicta, si hoc opus haberetur saltem per duos masculos, vel foeminas bonae famae, et opinionis . Verumtamen si decesserit cum filijs, et dd.i filij post mortem suae matris decesserint, videl. foeminae infra .12. annos, masculi infra .14. tunc medietas haereditatis defunctae et impeditae sic testari revertatur ad domum de bonis cuius d.ae dotes d.ae mulieri datae, vel solutae fuissent, à cuius medietatis successione d.o casu privamus, et privatos esse decernimus haeredes, et successores dd.um filiorum sic defunctorum, quarum mater fuisset impedita testari, ut dictum est.

Note a margine
(1) De quibus liberis intelligatur an 2.i tantum etiam p.i matrimonij. vid. Cephal. consil. I99. et seq.
(2) Quando mulier dicatur traducta ad domum viri. vid. Onded. cons. I4. n°. 4. et seq. et quid si non traduxerit ad domum suam vir, sed consumaverit matrimonium in domo matris, vel patris puellae. vid. Sylv. Aldobl. consil. ix. ubi omnino. vid. super tot. post Socin. consil. 223. col. 2. sub n°. 3. vers. quod autem verificentur verba statuti lib. 2.
Quod etiam non agnitum (?) transmittatur ad haeredes viri. vid. M. Anton. Perugin. decis. 34.
(3) Quid vero si mulier noluerit ingredi domum viri, sed monasterium ingrediatur. vid. omnino Rot. part. 2. divers. decis. xcij. per tot.
(S.N.) Vid. Fanut. et Rol. à Valle super isto stat. in suis tract. de lucr. dot. aliqua etiam per Campegium in suo tract. de dot. et quod probare oporteat dotem fuisse constitutam, et qualiter probetur. vid. M. Ant. Perugin. decis. 34.
(4) In dubio quid foret dicendum vid. Rol. de lucr. dot. q. 50. Fanut. eod. tract. glos. x. n°. j. mih(i). pag. 4I9. vid. Surd. decis. I92. n°. 4.
(S.N.) Add. an statutum habeat locum in dote promissa. vid. Grat. in decis. Marchiae decis. 230. ubi vid. Andr. Gail. lib. 2. observat. 79. vid. Rot. in una donationis propter nuptias 30 Maij I60J. coram Lud.o in recoll. per Farinacc. cent. 3. decis. 275. et quid si mulier decesserit cum liberis superstite viro , et patre, nunquid dos revertatur ad patrem. vid. Rot. in una Clusina dotis. lunae I2 Januarij I598. coram Peregrino in recoll. per Farinac. cent. 3. decis. 248. M. Anton. Peregr. decis. xviij.
(S.N. di riferimento nel testo, ma nota ind. con il n° 1) Aes alienum uxoris nunquid vir pro rata .d. 4.ae partis solvere teneatur. Vid. Beronum omnino cons. 4J. lib. j. per tot.
(Idem, nota n° 2) Si ususfructus fuerit viro relictus nunquid cum isto lucro compensetur. vid. Beronum consil. 4J n°. 39. lib. j. ubi vid. ..ia (?) concludit negative . reprobatur à Rot. Rom. per Seraph. decis. I365. lib. 2. vid. M. Anton. Peregrin. decis. 39. et 40.
(Idem, nota n° 3) Et nunquid huiusmodi statutum habeat locum in rebus Feudalibus seu emphiteuticis in dotem datis. vid. Marsil. in rep. l. fin. n°. 67. et seq. ff. de iurisd. omn. iud. Bald. Jas. et scrib. in auth. res quae C. com. de legat. Rol. in tract. de lucr. dot. q. 54. Brun. in stat. quod stant. max. art. viij. q. 23. n° II4. Tiraq. e utroq. retract. glos. 3. n°. 4. Surd. decis. 220. n°. 43.
(5) Vid. Vicent. de franch. decis. I80. per tot.
(S.N.) Qui (?) et quot probari debeant, ut quis obtineat. vid. omnino Paris. consil. 67. n°. 30. seq. lib. 3. ubi vid. et quid si fuerit impedimentum praestitum propter malam indispositionem uxoris. Paris. ib. n°. 55.
Exsclusive an agi possit pro isto lucro. vid. Achill. decis. xiij. de constit. supposito quod alias pro dot. agi pos.
Add. An huiusmodi statutum habeat locum in eo qui duxit ad domum sed naturali impotentia impeditus coire non potuit. vid. Jas. consil. 58. vol. j. incip. ad idem per Joanne. iunct. trad. per Aldobl. consil. ix.

Quod mulieres bonae famae non teneantur intrare Palatium.
R. XXVIJ

Mulieres bonae (1) famae ad se excusandum, seu ad testimonium aliquod perhibendum non debeat (sic) aliqua ratione cogi, vel etiam cogatur ire nec intrare palatium Communis (2), sed Notarius Curiae ad eius testimonium, seu ad excusationem recipiendam debeat ire recepturus ad aliquem locum in praesentia alicuius coniunctae personae sibi prout ipsa mulier elegerit, et si in aliquo praedictorum contrafactum fuerit solvat potestas vice qualibet Communi pro poena quinq. floren. auri et eiusdem mulieris excusatio, seu testimonium praestitum seu factum in curia non valeat ullo modo.

Note a margine
(S.N.) Vid. cap. mulieres. de iudic. lib. 6. et quid de praegnantibus vid. Caball. in suis resol. crimin. cent. j. cas. 79.
(1) Quae dicatur mulier bonae famae vel honesta. vid. Menoch. de arbitr. iudic. qq. cas. 69. per tot. lib. 2. cent. j.
(S.N.) Add. quod multo minus mulier honesta poterit carcerari pro debito civili praesertim Marsil. singular. 248. an et quando mulier carcerari valeat, tam pro causa civili quam criminali. vid. Farinac. ubi etiam quando cogi possit mulier ad comparendum in iudicio pro testimonio ferendo. de carcer. et carcerat. concl. 6. lim. j. n°. 42. ampl. j. et seqq. ubi semper vid. usq. ad numerum 62. q. 27.
(S.N.) Add. quod stante huiusmodi stat. mulier citata ad comparendum in palatio non tenetur comparere et non erit contumax Bald. consil. I49. Stat.o Civitatis lib. 5.
(2) Ad egregias cum ib. notatis .ff. de iur. iurand. cap. 2. de iud. lib. vj. vid. l. j. C. de offit. divers. iud. exep. (?) tantum meretrices. vid. Socin. in reg. 284. n°. 2. in 2. limit.

De non recipiendo in fideiussorem qui patrem habet.
R. XXVIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod Potestas, Judex, et Notarius non debeant aliquem recipere in fideiussorem, qui patrem habeat, sed semper teneantur quaerere si patrem habet, nec possint recipere aliquem Antianum, vel aliquem de decem de populo, vel aliquem advocatum, Judicem, procuratorem, (1) vel Notarium in Fideiussorem, et si receperit non teneat fideiussio praedicta, etiam si statuto renunciaverit, et si contrafecerit, solvat contrafaciens Communi Ameriae de suo salario x. libr. denarior.

Note a margine
(S.N.) Romae Anno I6I2. xj Martij per Bullam Pauli v. habes stat. de procuratoribus tit. de notar. §. advocatos, etc. vid. const. Aegid. lib. 2. cap. 22. et ib. glos.
Filiusfam. nunquid possit esse Fideiussor vid. Marsil. in rep. rubr. fE (?) de fideiuss. q. 4J. n°. 360. quod tantum per patrem possit carcerato fideiubere. Bald. consil. 90. lib. 5. et quod non obstante huiusmodi statuto Fideiussio illius, qui patrem habet valeat pro conducente vectigalia. vid. Card. Tusc. tom. 3. concl. iur. conclus. 302. vid. Bald. in .l. j. C. de Filiof. minor. et quod filius teneatur et compelli possit ad fid. pro patre vid. Boer. decis. I28.
(S.N.) Add. non solum in civ. ut hic arg. l. imperator (?) ff. de in diem adict. verum neq. in criminal. infra lib. 4. rubr. I64. alias I07.
(1) Add. an stat. prohibens obligare Civem pro Forense comprehendat, et liget forensis pro Castrens. consil. 424. n°. et nunquid comprehendat civem ex privilegio ib. et d.o stat. possit renunciare ib. vid. Paul Castrens. consil. 25J. lib. j. vid. glos. in .l. curialis. et ib. scr. C. locat. et .l. milites .C. eod.

Quod per Commune Ameriae nulla obligatio Fiat. R.XXIX

Per Commune Ameriae, Fideiussio, Confessio, depositum, seu aliqua obligatio, vel alienatio (1) non fiat, nec fieri possit pro aliqua persona, seu Civitate, seu universitate existentibus, vel existenti ex Jurisditione (aliunde "extra Jurisditionem") Communis Ameriae: et hoc Capitulum sit precisum. Et si Antiani contra hoc Capitulum fecerint solvant pro banno Communi Ameriae 50. libr. denar. Et suo risico procedat obligatio, et non contra Commune.

Note a margine
(S.N.) Vid Constit. Xist. v. Dat. Kal. IIXbris (sic) I586. ann. 2. sui Pont. alias de iur. Communi quando Commune possit sua bon. obligare. Dd. in .l. Civitas .ff. si cert. pet. et quoad cens. impos. toller. in sua praxi Cens. in verb. huiusmodi censualia super rebus num. 36. et seq. vid. Bull. bon. reg.
(1) Vid. tot. tit. C. de vend. reb. Civit. lib. xj. ubi habes solennit. requisitas de iur. communi. in alienat. rer. publ. quae quando presumantur intervenisse, et an ob illarum defectum Civit. competat remed. reintegr. vid. Surd. consil. xxviij. per tot. universitas vero non recogn. superiorem quod possit facere stat. circa formam et modum alienandi res pub. vid. Nicol. Losaeum. in tract. de iur. univ. part. 3. cap. v. n°. I8.

Quod cogatur damnificans ad damnorum refectionem.
R. XXX.

Si aliquis Civis, vel Comitatensis ad debitum alicuius Civis, vel de Comitatu Ameriae, seu ad sententiam, vel ad condemnationem, seu ob inimicitias, vel iniurias, seu causis (1), et occasionibus quibuscumq. inique commissis per .d. Civem, quarum causa, et occasione, aliquis Civis Amerinus, vel Comitatensis damnum pateretur extra districtum Ameriae, vel expensas quocumq. modo in Curia, vel extra quia qui occasionem damni dat damnum dedisse videtur, quod potestas, vel iudex teneatur, et debeat ad eius petitionem illum cogere de facto (2) sine figura iudicij facta solum fide de damno recepto, pro quo damnificatus esset ad refectionem d.i damni, et expensarum (3) in persona, vel rebus ad eius voluntatem: adijcientes, quod si in Civitate, Comitatu, vel districtu Ameriae ille Civis, vel Comitatensis, cuius causa, et occasione quis damnum passus est, non haberet bona sufficientia pro d.o damno, seu de illis bonis satisfactum non esset damnum passo infra decem dies post requisitionem post requisitionem (ripetizione cancellata) damnificati, nec capi possit personaliter tunc condemnetur Communi Ameriae in illa quantitate, in qua quis diceret, se damnificatum, ac etiam ad satisfaciendum damno, et interressi (sic), et expensis damnificati super quo procedi possit per inquisitionem, denunciationem, seu quaerelam sine figura iudicij sub poena potestati, vel iudici in praedictis, vel aliquo praedictorum vel contrafacienti, vel omittenti, aut negligenti 25 floren. auri pro quolibet paenitus (sic) imminente, et vice qualibet.

Note a margine
(1) Vid. omnino Paul. Castrens. consil. 3I7 n°. 4. circa 3.um lib. 2. ubi vid. refert. Ill.mus Card. Tusch. tom. 3. conclus. xj. facta de facto sunt renovanda n°. 20. et quod non requiratur citatio, quando de facto spoliatus de facto restituitur. vid. glos. in .l. si minor .ff. de evict. in termin. Socin. sen. consil. 266. in fin. et Alex. in .l. j. §. nunciatio ff. de non. oper. nunciat. et Jason. in .l. si pacto, quo poenam. C. de pact. et refert Andr. Alciat. consil. 408. n°. 8.
(2) Et sic non requiritur aliqua citatio Bartol. in extravag. ad reprim. in verb. Figur. in fin. Asin. in sua prax. §. vij. cap. 2. de citat. vers. 34.
(S.N.) Add. quod si e contra statutum fuisset quod de damnis datis non fieret quaerela non valeret. vid. Jas. in .l. venia. n°. I0. et seq. C. de in ius vocand. et quod neq. princeps possit remittere id quod interest parti vid. Gram. cons. 34 in crimin.
(3) Qualiter vero satisfatio ("fatio" ripetuto e cancellato) fieri debeat si ledatur persona vid. Abb. in cap. j. n°. 5. et seq. extra. de iniurijs Parid. in suo tractat. Syndic. in verb. compositio. cap. vij. n°. 2. et quod haeres conveniri possit civiliter. Vin. lib. j. decis. vj.
(S.N.) Add. teneri non solum ad id eos qui damnum dederunt rat. in hoc stat.o expressa, verum etiam, qui impedivit euntem ad impediendum damnum, quod 3.us inferre volebat alicui, quia impediendo opitulaturum indirecte videtur iuvare nociturum. Medin. de restit. et sequitur Navarr. in suo Manual. cap. xvij. n°. I40. Caeterum de participantibus in causando damnum per furtum, vel rapinam, aut alios modos damnificandi qualiter in foro praesertim conscientiae ad restitutionem obstringantur. vid. Sylv. in summ. in verb. Restitutio cl. iij. §. sexto quaeritur quid iuris de participantibus in causando damnum ubi vid.
(S.N.) Add. nunquid haeredes defuncti qui damnificavit, possint conveniri ex damno dato ab ipso defuncto. vid. Cacher. decis. I52. praesert. n°. j.

Quod habitantes in eadem domo non faciat (sic) iniuriam
unus alteri. R. XXXJ.

Habitantes in una domo, seu aedificio, unus superius, et alius inferius divise habeant se se curialiter gerere, quod nullum incongruum unus alteri faciat, et si habitans desuper proiecerit, vel fecerit aliquid turpe inferiori solvat pro poena Communi praedicto quinq. libras denariorum. Et si habitans inferius aliquid incongruum, et turpe superiori fecerit solvat Communi praedicto quinq. libras; Et ille, qui tenet desuper debeat ita claudere seu murare voltam, seu solamen, quod nihil turpe debeat, seu possit defluere in domum, vel ante domum inferioris. Et qui contrafecerit solvat eamdem poenam si de hoc fuerit accusatus sub poena paenitus (sic) imminenti Potestati, vel iudici x. florenor. auri contrafacienti vel omittenti in aliquo praedictorum.

Note a margine
(S.N.) Vid Columb. (sic) de re rust. lib.j. c. iij. qui ex Caton. sententia inquit dementis esse malam fortunam sibi facere, quod facit, qui nequam vicinum aut consortem ..mis (?) sibi parat.
(S.N.) Themistocles cum praedium venderet, iussit praeconem addere, quod bonum haberet vicinum sentiens ex bono vicino plurimum esse utilitatis, ut contra ex malo noxae plurimum. refer. Manut. lib. v. Apoph. ij. in Themistocle. et ut refert Columell. de re rust. d. lib. j. cap. iiij. Multi ob malos vicinos, et propter iniurias vicinorum protulerunt cavere paenatibus, et sedes suas profugerunt, et M. Porcius tamquam pestem malum vicinum vitare, censuit.
(S.N.) Vid. text. in .l. pen. ff. de iniur. Cepoll. de serv. urban. praedior. cap. lij. et cap. 56. n°. 5.
Add. quod si superior domum vendat licet de iure communi non possit cogi quis ad vendendum magis huic quam alteri .l. dudum .C. de contrah. empt. l. falso. C. communia rer. alien. l. nec emere C. de iur. del. attamen ex aequitate inferior si offerat tantundem poterit cogere ad sibi vendendum ex aequitate l. si nemo in princ. ff. de testam. tut. l. si emptionem .ff. de minor. l. necesse .ff. de in diem adiect. l. j. ff. de privil. Cred. cum late congest. per Rot. Rom. in una Rom.a praelationis Veneris 20 9bris I609. coram Orchimbergo quam vid. in meis recoll. in verb. retractus.

De muro inter Consortes. R. 32.

Muri (1) Communes inter Consortes possint murari, et super eis unus ex consortibus altiare, et murare (2) possit invito consorte, tantum requisito si vult tenere ad expensas in d.o opere quod vult consors inaltiare, et adaequare domum suam, vellet d.o muro de novo per consortem mutato (sic), ante horam (aliunde "omnia") debeat ipsi consorti reficere medietatem expensarum ipsi consorti facto muro (aliunde "factarum in muro") per consortem praedictum, qui dictum murum altiavit ad aestimationem dd.orum (duorum) magistrorum ponendorum unus pro uno, et alter pro altero consortium praedictorum, quorum aestimationi quilibet parere debeat , et si dd.i magistri non non (ripetuto) essent in concordia in aestimatione praedicta, magister eligatur ad praedicta, et eligi debeat per dd.nos Antianos Populi d.ae Civitatis, cuius aestimationi, et declarationi stetur, (2) et stari debeat per ipsos consortes ad poenam 50 libr. denar. (3) Et si d.us consors, qui muraverit aestimationi praedictae parere nollet, et non permitteret suum consortem murare, et altiare, et appodiare d.o muro, offerenti ei reficere dd.as expensas, vel medietatem praedictarum expensarum solvat pro poena Commni Ameriae xl. libr. denar. Et potestas offerenti reficere dd.as expensas debeat dare consilium, et favorem in murando, et appodiando d.o muro Communi, salvo quod si Communio negaretur d.i muri, quod altiari, et appodiari non possit, nisi omnimo constiterit de communione, et rationabilitate. Et quod nullus consors possit de novo obviare (3) cursum aquae, seu stillicidij super et versus domum sui consortis ad d.am poenam. Et quod clusimen alicuius domus aliquorum consortium, quae esset divisa licitum sit consorti claudere, et murare in confinio super solio utriusq. consortis requisitis consortibus, et teneatur tamen solvere medietatem expensarum d.i clusiminis de muro condecenti, et competenti, et consors, qui non fecerit partem suam muri, sive clusiminis cogatur per potestatem solvere in pecunia usq. in quantitatem, qua pretenderetur domus sua, et idem intelligatur semper quando voluerit muro communi recipere commede (sic). Et hoc fiat sine salario, summarie, et oblatione libelli, et sine strepitu, et figura iudicij. Adijcientes quod si unus convicinium super muro communi sibi, et alij convicino vellet facere conductum, et aqua destruat parietes d.us Convicinus teneatur ad medietatem expensarum ac etiam ad dandum appodium praedicto conducto, quae expensae possint peti quandocumq. à d.o Convicino sine figura iudicij, ut dictum est sub poena Potestati, vel iudici in aliquo praedictorum contrafacienti, vel omittenti xv flor. aur. illico imminenti pro quolibet, et qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Vid. Rot. in recentiss. p. j. decis. DCCXLIIIJ.
(1) Paries communis quando dicatur vid. latiss.per M. Anton. Eug. lib. j. consil. 47. et ib. quomodo probetur parietem esse liberum n°. 23. et seqq. et Veron. ante illum de serv. urb. praedior. tit. de pariet. Menoch. de praesumpt. lib. 6. . praesumpt. 73 per Surd. consil. I26. lib. p°.
(2) Intelligas si paries esset destinatus ad illum usum . M. A. Eugen. consil. 97. n°. 52. item ubi paries non sit adeo imbecillis ut possit sine periculo altius tolli. id. ib. n°. 53. cum sim. lib. j.
(3) Quod stari debeat relationi 3.ij periti et ab ea non detur appellatio, et stante discordia peritorum debeat 3.us eligi si tamen utraq. pars ab ipsius 3.ij periti relatione appellet secus sit. vid. Cardin. Seraph. decis. I494. Quod vero Peritus melius quam quilibet alius possit scire rei valorem secundum aestimationem, et ideo potius stetur aestimationi factae per peritos à iudice electos, quam testibus, et quod modus probandi verum valorem per ipsorum peritorum aestimationem, sit à iure approbatus maxime si periti cum iuramento referant. vid eumdem Cardinal. Seraph. decis. 665. Add. ad hoc ut dicatur rite facta aestimatio ab isto 3.o requiri citationem , vel praesentiam partis, cum possit illum trahere in diversam sententiam iuxta doctor. Bartol. communiter receptam in .l. Teopompus n°. 9. vers.o quinque statur .ff. de dot. praelegat. et in .l. qui bona .§. fin. n°. 3°. vers.o sed ante (?) .ff. de damn. infert. vid. Rot. in una Rom.a domus Veneris 23. Maij I6I4. coram Buratto in meis recoll. in verb. aestimatio.
(4) Vid. M. Anton. Eug. in d.o consil. 47. lib. j. n°. 39. et seqq. ubi quod socius sit dominus pro indiviso licet uti d.o muro prohibeatur donec refecerit expensas pro rata.
(5) Secus si antea habuerit vid. late de servitute still. Cepoll. de serv. urb. praed. cap. xxviij.

Quod omnes exceptiones possint opponi contra instrumenta
edita extra districtum Ameriae R. XXXIIJ

Item statuimus, quod si aliqua quantitas pecuniae appareret mutuata vel depositata alicui inter Amerinos extra Civitatem Ameriae, et inde appareret aliquod publicum instruimentum, et talis mutuator, vel deponens peteret in Curia Ameriae cuilibet sit (1) licitum opponend. omnes exceptiones non numeratae pecuniae, et omnes alias sibi competentes, et competituras: Et Potestas teneatur observare praedicta ad poen. x libr. den. de suo salario, et hoc locum habeat in praeteritis preaesentibus, et futuris.

Note a margine
(S.N.) Excipe instrumenta vallata oblig. Cam. quae non admittunt nisi tres except. vid. solut. falsit. et novae convent. de quibus Mass. in suo tractatu de oblig. Cam. et add. ad ipsum tract.
(S.N.) De instrum. edit. Ameriae vid. supra hoc eod. libr. rubr. 8. ubi quae exceptt. oppon. poss. vel non et quod instrum. non possint opponi aliquae except. etc. an (corretto) comprehendant forenses etc. vid. Castar. (?) in decis. Januensi decis. 26. per tot. in execut.
(1) Lim. si cont. oblig. in form. Cam. et in instrum. iuratis quibus in specie non censetur derogatum pro quo fac. trad. per Castrens. in auth. sacramenta puberum n°. xj. C. si advers. vend. Corn. (?) consil. 338. vol. j. et consil. I80. vol. 3. adde quid de except. ne quis conveniatur ultra quam facere possit an admit. Tas. in l. j. n°. I8. C. de iur. et fact. ignor. Canar. q. multi (cancellato?) 28. de execut. instrum. Laderch. cons. I23. n°. 8. Amat. in dec. March. decis. I6. n°. I0. et seqq.

De cedendo bonis. R. XXXIIIJ

Quia in fraudem creditorum plures immo multi (corretto) cedunt bonis clam, et occulte, statuimus quod quicumq. voluerit bonis suis cedere infrascripta forma servetur ex parte d.ni Potestatis, vel aliorum officialium d.ae Civitatis, quod omnes creditores talis volentis cedere bonis d.ae Civitatis compareant coram .d. Potestate ad videndum cessionem, quam dictus talis intendit facere. Et simile bandimentum fiat die dominico, et die sabbati fiat d.a Cessio bonorum in Platea Communis praesentibus officialibus d.ae Civitatis, et omnibus, qui ad hoc voluerint interesse sono tubae praemisso, et aliter facere non valeat, nec non (aggiunto sopra) debeat dimittere omnes pannos creditoribus suis usq. (1) ad interulam in d.a platea tubis sonantibus, et praedicta locum habeant in praeteritis, praesentibus, et futuris non obstant. quod si aliquis renunciaverit in aliqua forma. Et quod nihilominus mittant, et mitti debeant in Campanile Communi (sic) per unum annum dummodo praedicta locum non habeant in mulieribus, quibus mulieribus sit licitum bonis renunciare ad banchum d.i Communis coram Potestate, vel iudice sine aliqua solennitate, et ad poenam aliquam non teneantur.

Note a margine
(S.N.) Add. ea quae late Benincas. de paupert. tit. de iudic. q. 7. special. 8. per tot.
Vid. const. Pij. v. de bireto viridi. et reform. Paul. v. et Dd. in .§. fin. inst. de action. tot. tit. C. de cess. bonor. mult. per Caball. in suis resol. crimin. cent. j. cas. 77. ubi an habeat locum in criminalibus. an prosit Fideiussoribus: et an per multa ib. n°. 8. et I2. et quod si facta fuerit cum aliquo vituperio liberetur debitor. ib. n°. 3J. et latiss. per SS. (?) Covarrun. (?) var. resol. lib. 2. cap. j. Marches. de Commiss. part. j. super dilation. cap. 2. Crass. in suo tract. de except. cap. I7. Ob debitum cammerale (corretto) an impediatur cessio bonorum. vid. Joseph. Ludovic. decis. 32.
(S.N.) Add. quod statuto non potest adimi huiusmodi beneficium, neq. à Principe. Bald. in .l. fin. n°. 4. C. qui bon. ceder. poss. c. per tuas ubi Abb. de arbitr. Berons. q. I33. n°. 2. Mar. Turb. decis. xxxj. n°. I4 et seq. ubi quod statuta , quae in totum adimunt .d. beneficium non potest adaptari, nisi fraudolentis decoctoribus. Menoch. de arbitr. q. 90. n°. 5. late Mar. Turba .d. decis. xxxj. n°. I6. et seqq. et quod sine ignominia cedens teneatur indicare bona iuramento, et cavere de solvendo si ad pinguiorem fortunam devenerit. Mar. Turb. d. decis. xxxj. n°. I9. et 20. an extra carceres audiendus petens admitti ad cessionem bonorum, praesertim si quis iuraverit illam non petere. Mar. Turb. d. dec. xxxj. fere per tot. ubi fuit conclusa extra carceres non audiri.
(S.N.) Huiusmodi beneficio non gravent omnes et praecipue qui obtinuerunt dilationem quinquennalem malitiose decocti etc. vid. omnino Marches. de Commiss. part. j. super dilation. et morat. cap. 2.
Clerici an gaudeant beneficio huius statuti. dicas quod non: sed in honorem clericalis dignitatis datur beneficium cap. Odoardus de quo vid. Marches. part. j. de comm. super dilation. cap. 3. et Scrib. in d.o cap. Odoardus extra de solut. Sed nunquid Episcopus, vel alius iudex ordinarius Clericorum possit hodie concedere beneficium d. Capituli ipsis Clericis: Ego crederem quod non ob facultates AC. concessas. vid. facult. Leon. x. quando scil. agitur vig. obl. Camer. (?)
(1) In hoc est iniquum cum cedenti debeant relinqui vestes. vid. Marches. de commis. super dilat. d. cap. 2. n° ij. est etiam iniquum et sibi contrarium dum tale beneficium tradit cum infamia, et non liberet statim cedentes, ut lat. in adnot. magn. et quod cum ignominia cedens omnino liberetur, ex quo talis ignominia sucedit (sic) loco debiti. Bald. in .l. fin. ff. de in ius voc. Guid. Papae decis. 343. Brun. (?) de cess. bonor. q. 7. n°. I0. et IJ. q. 9. n°. 38. Menoch. de arbitr. cas. I83. n°. 23. Covar. lib. 2. c. j. n°. 5. et 6. Thesaur. decis. 36. ad fin. Roland. consil. 7. n°. I0. et seq. lib. 2. cum alijs per Mar. Turb. decis. xxxxj. n°. 2J.

Quod nullus det damnum in tenutam datam. R. XXXV.

Statuimus, (1) quod si aliquis habuerit aliquam tenutam per Curiam d.ae Civitatis, ex p.o decreto in bonis alicuius quod in ipsis bonis nullum damnum referat, nec faciat, et si contrafecerit teneatur ad illam poenam, quam solveret si in bonis alicuius damnum dedisset.

Nota a margine
(1) De mod. dand. in ten. vid. supra hoc eod. libr. rubr. 3. post med. et rubr.6.
De poen. molest. et turb. in (cancellato) ipsam tenut. vid. infra lib. 4. rubr. 7J. cum ib. concord.

Quod viso publico instrumento facto à xx ann. citra
fiat preceptum à debitore. R. XXXVJ.

Cuilibet creditori liceat petere, et exigere cum effectu à quibuscumq. debitoribus suis quemcumq. pecuniam, et rem, quam recipere, et habere deberet à dd.is suis debitoribus ex vigore, et authoritate instrumentorum capitulo infra maxime scripto semper salvo: Et quod in petitis, et repetitis d.ae quantitatis pecuniae, vel rei nulla petitio, seu libellus (1) offeratur aliqua ratione, vel causa. Jtem semper tales creditores in Curia d.ae Civitatis audiantur sine oblatione libelli, et possint, et valeant contra d.os eorum debitores ius prosequi pro velle ipsorum ut postulat ordo iuris. Et viso publico instrumento per iudicem fiat praeceptum debitori ad petitionem sui creditoris: Jn debitis vero, et pro debitis unde appareat publicum instrumentum ultra xx annos libellus offeratur, et offerri debeat, et super eo procedi, ut postulat ordo iuris : Et quilibet Notarius d.ae Civitatis, et eius Comitatus possit, et valeat ubicumq. et extra districtum d.ae Civitatis: Et inter quoscumq. et quilibet alius Notarius ad petitionem alicuius Civis, vel districtualis d.ae Civitatis facere contrahentibus praeceptum Guarantigiae super quocumq. contractu, vel re debita, vel promissa sub hoc tenore:
Et insuper ego talis Notarius infrascriptus praecepi, et praeceptum Guarantigiae feci supra dicto obligato, seu promittentibus, seu contrahentibus, seu confitentibus, ut observent, et observare debeant omnia, et singula in d.o instrumento contenta, ut d.um praeceptum habeat vim diffinitivae sententiae, ita quod in contractibus mutui, et depositi, et in quacumq. obligatione, aut confessione, aut promissione pecuniae, aut alterius cuiuscumq. rei unde appareat (2) publicum instrumentum in quo esset scriptum praeceptum Guarantigiae praedictae contra ipsum instrumentum nulla possit opponi (3) exceptio, nisi tantum falsi, solutionis, transactionis, pacti, et iudicatae rei, hoc tantum declarato quod per oppositionem dictarum exceptionum, vel aliquarum earum nullus debitor relaxari debeat, nisi prius discussis exceptionibus praedictis se opponere vellet, et quod ad petitionem cuiuscumq. debitoris viso publico instrumento cum Guarantigia teneatur, et debeat cogere d.um debitorem sine aliquo alio praecepto, vel observatione casuum in d.o instrumento contentorum ad poenam xxv libr. denar. de suo salario, nisi praeceptum esset debitori per iudicem secundum form. statutorum d.ae Civitatis, et terminus x. dierum, qui datur debitori ad solvendum, esset elapsus: teneantur tamen dd.i creditores antequam debitor capiatur solvere salarium communi secundum formam statutorum: Et fidem facere Potestati, vel iudici de solutione huiusmodi per Apodissam, seu bollectam manu Cancellarij Communis, qui pro tempore erit scriptam, et aliter quidem capi non possit. Et hoc statutum in quantum de Guarantigia loquitur locum habeat à xx annis citra, et in futurum non obstante iure aliquo, vel statuto d.ae Civitatis quod in Contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) Statuti quae instrumentis dant viam executivam intelliguntur de liquidis, et contra nominatos in eisdem instrumentis, vel correis, aut eorum haeredibus nunquam contra tertium. vid. Duard. (?) super Bull. Pij. v. de censibus .§. 3. n°. 40. et seqq. q. xxiiij.
(S.N.) Vid. Benedict. de Bart. in suo tract. Guarant. super isto stat.
Advertas quod omne privilegium dicitur per huiusmodi statutum concessum scripturae unde si instrumentum aliquo visibili vitio laboret etiam si comprobetur testibus instrumento non competit via executiva. vid. Surd. cons. 263. n°. I3. et seq. lib. 2. ubi vid.
(S.N.) Add. quod ad executionem guarantigiae quae sine scriptura inita sit procedi non potest, et quare. vid. Galles. ad form. cam. part. 3. q. 2. n°. 4.
(S.N.) Add. Quid si laicus habeat instrumentum contra clericum nunquid vigore huius statuti habebit executionem paratam. quod sic coram Judice suo. vid. Calcan. consil. vij. n°. 26. ubi vid. vid. (ripetuto) praxi. Arch. Nept. (?) cap. xvj.
(1) De modo procedendi in executione obligationis quarantigiae. vid. semper modern. in praxi AC. lib. j. cap. 39. ubi dicit eadem quae dicuntur de modo procedendi in quarantigia eadem videntur servari in executione instrumentorum iuratorum ad tradita per Jason. in l. iusiurandum n°. I3. ff. de iur. iur. et per eundem Jas. in .§. idem si quis el. 2 n°. I7.
(S.N.) Add. etiam quod si quis agere incipiat via ordinaria videtur renunciasse viae executivae, itaut ad illam amplius convolari non possit cap. ut quod duas de elect. in 6. l. si mulier. §. fin. ff. qui met. caus. Auth. qui semel .C. quomodo, et quando iudex. Dec. consil. 460 col. p.a Aym. consil. 24 n°. 8. Boer. decis. 29. n°. I2. Rot. in una Mediolanensi legat. 30 9mbris (?) I585. coram Ill.mo Pamphilio. vid. Ruginell. pract. qq. cap. xxvij. per tot. ubi id ipsum format.
(S.N.) Add. illud Polibij accommodans ad temporum horum calamitates, quibus fides profligata à comercio (?) hominum videtur: scil. si cui talentum concreditum sit, et extent decem singraphae, decem signa, bis totidem testes , tamen vix fidem est servare: prisci illi Romani, cum in imperijs, aut legationibus plurium pecuniae in manibus haberent, et dispensarent, tamen officium, et fides constabat, sola iuris iurandi religione inductis;(?) et ideo hasce form. inventas. de quo vid. Gall. part. j. q. j. ad obl. cam.
(2) Executio utrum detur pro his, quae in instrumento non leguntur, sed tacite, aut ex iuris interpretatione, aut ex tacita ratificatione veniunt. Rongin. pract. qq. cap. xx. late disputat ad utramq. partem et relatis hinc inde contrarium tenentibus dicit verius esse ea omnia , quae ex iuris interpretatione colligi possunt venire in exec.e et testatur de communi ex Mancin. in suo tract. de iurament. part. 4. effect. 96. n°. 5. Galles. de obl. cam. part. 3. cons. 2. n°. I2. et seqq. vid. ib. Ruginell. tuentem communem opinionem praedictam quam ad multos casus extendit.
(S.N.) Add. nunquid (una parola cancellata) tribuens instrumento paratam executionem extendatur ad dicta testium in actis recepta. Ronginell. in suis pract. qq. cap. xxviij. disputat hanc quaetionem et videtur concludere quod si ex ipsis testibus probetur debitum ex illorum dictis competere viam executivam non secus ac adeest publicum instrumentum. Angel. in .l. fin. C. de fideicommiss. per glos. in .l. communiter approbatam .C. de edict. div. Adrian. tollend. formatq. conclusionem ex eo quod ita de debito apparet per testes, sicut per instrumentum cum non referat quod ex equipollentibus fiat .l. 2. C. de instit. et substit. Marsil. singul. 484. in fin. Anchar. consil. 350, et quod parem vim habent in decidendis testes, et instrumenta. .l. in exercendis .C. de fid. instrum.
(3) Add. quod si principaliter agatur de nullitate ista quoq. oppositio impediet executionem quarantigiae. vid. Chisanensis decis. 76. inc. instrumenta quarantigiata. vid. Roman. consil. 42. n°. 2. et seq. et ibi per addent. vid. quando nullitatis exceptio intrat adversus (?) quarantigiam, aut obligationem Cameralem per Ruginell. practic. qq. cap. xix. n°. 3. ubi quod nullitas non possit impedire executionem instrumenti iam ad usum redacti, patens impedit quando instrumentum quod exequi petitur non fuit executum. cap. j. ut lit. pendent. Cravett. consil. I0J. n°. 4. et I58. n°. j. iuncto consil. I74. n°. 7. et 277. post. Cyn. Bald. Rom. et Jason. Becc. consil. I04. n°. 26. nam solutiones facteae in vim instrumenti nulli operantur ut deide similes retardari nequeant sub praetextu nullitatis. Mantua consil. 6. per tot. vid. ibi Ruginellum.
(4) Not. quod non tollitur act. sed via executiva itaut post 20 annos non habeant instrumenta paratam executionem et ordine procedatur . De quo vid. Caracc. super ..(?) M. C. Regni Neap. I66. late Rovit. (?) super Pragm. eiusdem regni. 2. n°. 6. de iurisd. (?) invoc. non turband. Navar. p. j. qq. forens. c. clix. n°. 4.

Quod quilibet debitor possit offerre de bonis suis creditori.
R. XXXVIJ.

Statuimus etiam quod nulla persona de d.a Civitate Ameriae, vel eius districtu possit personaliter cogi, constringi ad aliquod debitum persolvendum à x libr. supra, si obtulerit, et dederit cum effectu de bonis suis pure, et simpliciter alteri non obligatis, nec in genere, nec in specie ad petitionem, et voluntatem creditoris, etiam de melioribus ab una parte dd.rum bonorum secundum aestimationem faciendam per duos homines ponendos unum pro parte creditoris, et alium pro parte debitoris ab eis de congrua aestimatione facienda recepto primitus iuramento, et si dd.i duo boni homines sic positi se non concordaverint in aestimatione facienda ponatur tertius per Dd.nos Antianos Populi, et dd.i duo positi cum dicto tertio debeant .d. aestimationem facere infra quinq. dies à die d. electionis tertij, et quod debitor praedictus teneatur, et debeat omnia , et singula sua bona stabilia, et mobilia ascendentia ad summam, et valorem centum soldor. in script. dare, et assignare (1) coram iudice suo creditori antequam descendat (sic) de palatio, et si ante .d. assignationem, et obligationem discederet de palatio praedicto ipse debitor beneficio d.ae oblationis careat. Qui aestimatores teneantur, et debeant ad poenam x libr. aestimare de ipsis bonis usque ad quantitatem debitam, de quibus bonis d.o creditori placuerit: et facta d.a aestimatione d.us creditor habeatur pro vero domino, et possessore rerum aestimatarum, et ipsa bona aestimata per se ipsum, et sua authoritate possit apprehendere, et tenere; (2) et nihilominus d.us debitor teneatur, et debeat d.o creditori de rebus aestimatis venditionem facere pro praetio per dd.os aestimatores declarato cum idonea cautione ad sensum sapientis Creditoris incontinenti facta aestimatione praedicta poena x libr. den. pro quolibet die, quo d.us debitor fuerit in mora; et postquam d. creditor fuerit requisitus, et interpellatus per unum debitorem, qui vellet, et offerret dare de bonis suis creditori praedicto secund. Form. sat. (sic) d. debitor teneatur, et compellatur recipere, nisi per pactum contrahentium tempore celebrati contractus (3) in contrarium foret actum secondum .d. Form. Et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris, absolute, et precise debeat observari non obstant. aliq. stat. vel ordinamento quod in contrar. loqueretur. Supra .x. vero libr. quilibet possit, et valeat conveniri, et ad solvendum porsonaliter (4) cogi, et constringi secund. form. iuris, et stat. .d. Civitatis iure aliquo non obstant. quod in contrarium loqueretur: dummodo d. beneficium offerendi locum habere non possit in publicis mercatoribus Civitatis, vel Comitatus (5) Ameriae, qui pro qualibet quantitate pecuniae ad petitionem sui creditoris in pecunia numerata solvere teneatur poena Potestati, vel iudici contrafacienti, vel omittenti in aliquo praedictorum x floren. aur. mox pro quolibet, imminent. et vice qualibet.

Note a margine
(S.N.) Non (aggiunto avanti) sufficiet verbalis oblatio Negus. de pignor. part. 5. memb. 3. in 2. part. ipsius 3. memb. num. 3. nisi fuerint immob.
Pur. et simpl. hoc est sine condition. extrinseca. vid. Negusant. de pign. loc. praxim cit. num. I0. et seq.
(S.N.) Vid. Carocc. in suo tract. de oblat. part. 2. q. x. ubi late de disposit. et declarat. text. in.
Vid. (cancellato) Auth. hoc nisi .C. de solut. cuius Auth. benefic. nunquid tollatur iuramento. vid. semper Onded. cons. I8. n°. 2. n°. 39. 44. et 48. lib. j. quem semper vid. et nota quod habui de facto Ameriae et allegavi .d. Auth. hoc nisi, nec non praesens statutum ad favorem cuiusdam Bartholomei Zachiae contra quemdam Cupidinem nomine, licet iudex putavit venias, (?) consueverunt nam iudices nostri temporis ex capite ius statuere. vid. tu (?) ib. Ond. an iuramentum tollatur benef. .d. statuti. Thesaur. decis. I55. per tot. praesert. in fin.
(S.N.) Add. Quod stante statuto de quo supra hoc eod. lib. rubr. viij de exceptinibus (sic) non opponendis poterit nihilominus opponi hoc remedium, de quo in praesenti statuto. vid. Ond. dict. cons. I8. n°. 77. cum alijs per me ann. ad .d. rubr. viij. quid si fuerit renunciatum omni (sic) iuris legumq. auxilijs. vid. Rot. et ludov..(?) postea Greg. xv. decis. 352. n°. 6. et seqq.
(S.N.) De interpret. huiusmodi Stat. vid. Roman. consil. I63. Thesaur. decis. I53. Ond. consil. I8. n°. 52. Canar. de execut. Instrum. q. xxxviij. n°. 62. et seqq. Anton. Mass. ad obl. in form. Cam. part. 4. q. 3. n°. j. Joseph. Ludov. decis. 64. part. ij. infer.
Add. An .d. Auth. hoc nisi, et huiusmodi statutum habeat locum in venditore census, ut possit in solutum rem tradere ut liberetur à censu. fui aliquando interrogatus et respond. cum Boccat. in suo tract. de cens. part. 2. n°. 97. et part. 3. n°. 66.
Add. hoc statutum Non habere locum in dote quae eodem modo debet restitui, et poni in securo quemadmodum fuit tradita, itaut si data sit in pecunia numerata non possit cogi accipere in solutum. vid. DD. in .l. res in dotem datae .ff. de iur. dot. Rot. in una Bononiensi dotis Veneris 27 Junij I603. et quid si instrumento mulier promiserit in casu sol. matr. aut alterius casus pro dote data in pecunia recipere tot agros in solutum. vid. tot. tit. ff. de pact. dotal. nam st. gen. loquens non comprehendit casum dotis. Sal. l. fin. C. de iur. dot.
Lim. etiam huiusmodi statutum ut infra hoc eod. lib. rubr. 50. declara ut per Natt. consil. 344.
(1) Renuntiatione generali omnis iuris legumq. auxilio tollitur dispos. huius statuti. Rot. per Ludov. postea Greg. xv. d. decis. 352. n°. 6. et seq. immo nec haeres cum ben.o .l. et inventario creditores haereditatis cogere potest in casibus quibus adsunt similes renuntiat. in istrumentis ad recipiendum tot bona in solutum. late Rovit. consil. xviij et consil. lxxviij. ubi vid.
(2) Add. Cautelam pro creditoribus recipientibus bona debitorum in solutum, ut scil. semper reservent sibi priora et potiora iura. Cepoll. cautel. I23. Afflict. cum ib. add. decis. 335. n°. I3. vid. Boer. decis. 337. et text. in .l. qui res. in princ. ff. de solut.
(S.N.) Et contra huiusmodi stat. adest regul. quod non possit aliud pro alio solvi regulariter invito creditore .l. 2. §. mutui datio .ff. de reb. ered. .l. cum quo .C. de solution. text. in princ. quibus mod. toll. oblig. late Petr. Aug. Morl. in suo emp. utr. iur. q. xvj. tit. 8. vid. Alex. Trentac. lib. 3. vol. j. var. resol. tit. de solut. resol. xxxvj.
(3) Ex quo fit mentio de contractu nunquid comprehendatur instr. et contractum iuratum ita ut si in eo contrarium non fuerit actum comprehendatur praesentis. stat. dispositione. vid. Amat. in dec. March. decis. 9J. n°. 6. et seq. Benint. decis. xxviij.
(4) Limit. nisi debitor adhibita omni diligentia nequerit pecunias reperire, quia tunc etiam quod iuraverit potest compellere creditorem ad recipiendum bona in solutum, iuxta form. auth. hoc nisi .C. de solut. ut per Rot. bonon. decis. 28. debitor in pecunia; et latius Per Ludov. in decis. per. 64. Franciscus Joachin per tot. part. 2. Amat. in decis March. decis. 9J. n°. I5. et seqq.
(5) Vid. Strach. de mercat. tit. quomodo in causis mercator in quibus proceditur sola facti veritate inspecta omnia forma iuris civilis, solius naturalis .l. dispositione attenta pactis precise servatis in omnibus, iuxta illud redde quod debes.

De sequestratione facienda. R. XXXVIIJ.

Ad petitionem cuiuscumq. (1) petentis viso publico instrumento, vel saltem iuramento recepto ab ipso petente Potestas, et quilibet alius officialis contra forensem, vel suspectam personam (2) etiam si forensis non fuerit, de qua suspicione (3) teneatur sacramento creditoris sequestrationem rerum eorum, (4) et ipsorum capturam facere (5) teneantur: et d.a sequestratio , et captura fieri possit (6) exceptis vigilijs, quolibet tempore, et festivitatibus S. Firminae de mense ixbris, Nativitatis domini, et Pascatis Resurrectionis quoq. exceptis, quibus Vigilijs, et festivitatibus sequestratio, et captura fieri non possit, petens vero d.um sequestrum si in aliqua defensione deficeret in expensis legitimis, et ad interesse parti summarie condemnetur; si d. Potestas, Judex, vel alius officialis in aliquo praedictorum contra fecerit, vel omiserit poenam incur. x floren. auri statim imminentem pro quolibet, et vice qualibet.

Note a margine
(1) Add. nunquid pendente lite, vel appellatione si depopulentur fructus in proprios usus convertantur. vid. Stephan. grat. lib. j. discept. forens. cap. II4. ubique stante timore difficilis recuperationis fructuum cessante etiam dilapidatione pendente etiam lite possit fieri sequestrum.
(2) Vid. de mater. susp. fugae late per Benincas. in suo tract. de paupert. q. vij. viij. spec. num. vij. et seqq. Jo: Bapt. Caccialup. in suo tract. de debitor. suspect. Parid. de Put. in tract. Synd. in verb. captura. cap. j. Jas. (?) in princ. istr. de action. Rip. in cap. j. de iudic. et aliqua per glos. in const. March. Ancon. lib. 6. cap. xxiij. Menoch. lib. 2. cent. j. cas. 87. de arbitrar. iud. qq. ub. vid. Salust. Lib. de Cornet. in sua praxi Aud. Cam. lib. 2. cap. xix.
(3) Quod sufficit si deferatur à notario ut per Beronum consil. xij. lib. 3. et advertas quod sufficit ut iuret de superveniente suspicione ac deterioratione, et sufficit licet tempore contractus non fuisset solvendo. vid. Beronum consil. I0. l. 3. et quomodo, et qualiter iurare debeat. vid. d. consil. xij.
(4) Vid. mult. per Beronum consil. xij. lib. 3. pro defensione istius capturae.
(5) Sed an postea captus debitor suspectus debeat iudici praesentari, et non ad carceres duci. vid. Beronum consil. xij. n°. 4. et 9. lib. 3.
(6) Secus videtur sentire Caccial. de debit. susp. q. viij. princ. n°. 3. ubi dicit huiusmodi Ferias non debere prodesse istis suspectis ne sint praesidia dolosorum; vid. Jason. in .l. vinum n°. 3. et seq. ff. si cert. pet.

Quod conserventur indemnes, qui se obligaverunt
pro Communi. R. XXXIX

Ad praebendam materiam Civibus Amerinis et alijs quibuscumq. onera Communis suscipiendi temporibus opportunis, statuimus, et ordinamus, quod omnes, et singuli, qui pro Communi Ameriae, et ad eius petitionem (1) fideiubendo, vel alio (2) quovis modo, et tamquam principales sub nomine cuiuscumq. contractus se obligabunt pro communi penes aliquem, vel aliquos creditores, de aliqua re, vel pecunia ipso facto sint, et conserventur indemnes à d.a obligatione pro Communi Ameriae, ita, et taliter quod omnes, et singulas expensas damna, et interesse, quae d.us talis obligatus fecerit, et substinuerit, in iudicio, vel extra pro d.a tali obligatione, et eius causa in quacumq. curia, vel loco dictum Commune Ameriae absque alijs probationibus eidem obligato absq. nova deliberatione reficere teneatur: (3) Et nihilominus ad petitionem oblgati praedicti, vel obligatorum teneatur, et debeat d.um Commune d.am causam in se suscipere, et defendere per seipsum (sic) omnibus suis sumptibus, et expensis, et omnia alia, et singula facere, quae dicto obligato, vel obligando videbitur, et placebit, et dd. Antiani qui pro tempore erunt in hac (omesso "parte") personam integro (sic) communis gerant, et gerere intelligantur, ita quod absq. nova deliberatione possint, et debeant praedicta, et pro conservatione d.ae indennitatis legitime adimplere gerere, et facere non obstant. aliquibus statutis supra vel infra positis.

Note a margine
(S.N.) Add. esse ex natura Fideiussionis, ut qui pro alio fideiussit, vel bona sua pro alio obligavit debeatur relevari indennis etiam si nuhil fuerit expressum iuxt. text. in .l. Lucius. ff. mandat. ubi Bald. Negus. de pignor. 3. membr. 6. part. princ. n°. 45. maxime si fideiussor, vel ille, qui pro alio bona sua obligavit passus fuit damnum cap. pervenit. extra de fideiuss. cum vulg. (?) vid. Rot. in una Rom.a relevationis indennitatis lunae 4 Februarij I602. coram Lancellotto, itaut ex nat. ipsius contractus, et ex contractu teneatur ad id Communitas, à quo nec Princeps, nec universitas, nec Civitas potest se nisi satisfaciendo eximere, quoniam et civiliter, et naturaliter Civitas, Prnceps naturaliter remaneat ex contractu obligatus à quo nec sua absoluta potestate potest recedere. vid. M. Anton. Eugen. consil. 49. (cancellato?) 50. n°.vij. usq. ad xiij.
(1) Sed nunquid cogi pro necessitatibus Communis possint ad Fideiubendum. vid. Boer. dec. I28.
(2) Nunquid executio pro debito Communitatis fieri valeat in bonis singulorum. vid. Bal. in l. etiam. n°. I4. C. de exec. rei iud.
(3) Nota hic accipi nomen indemnitatis in pleno significato cum Communitas velit suscipere in se omne onus et c. fac. not. per Bart. in .l. pater (?) .ff. de dot. prelegat.
(S.N.) Add. quid de captis ab hostibus pro facto suae comm. et an, et quando debeat à communitate relevari. per Gaspar. Anton. Thes. in suis qq. forens. q. lxxiij lib. j. ubi concluditur, quod si Communitas de iure non tenebatur, et ad id quod ab hostibus praetendebatur, non erat obligata, relevare indemnes particulares non tenetur, praesertim quando nulla adfuit ipsius Communitatis culpa ubi vid.
(S.N.) Et nunqiud possit imponi collecta pro conservatione indemnitatis huiusmodi . vid. Gratian. in decis. 2I7. ubi vid.

De arbitris cogendis per Potestatem. R. XL

Arbitri, seu positi ad aliquam causam fiendam, et ponendam in posterum à partibus finem causae eis compromissae debeant paenitus (sic) terminare infra octo dies: Et Potestas, et eius iudex cogere eos debeat, si causam in se receperint terminandam ad petitionem cuiuscumq. petentis statuto aliquo non obstante sub poena Potestati, et iudici contrafacienti, vel omittenti in aliquo praedictorum x floren. auri pro quolibet, et vice qualibet illico imminente.

Note a margine
(S.N.) D. Augustinus legitur, quod arbiter fieri nunquam noluit ancillas nec famulos cuique (?) offerre, neq. connubiorum mediatorem esse placuit. unde Stat. supponit acceptationem compromissi, et quod si compromissum fuerit in laicum, et Clericum erit pro hoc recurrendum ad iudicem ecclesiasticum. Ambrosin. de immun. Eccles. c. xx. n°. 6. et seqq. add. quod si arbiter postquam acceptaverit compromissum dolo, vel lata culpa sinat labi tempus praefixum transire partibus ad interesse tenetur. Sylv. p. j. in verb. Arbiter. in fin. §. vigesimo primo. ubi quod eo magis erit obligatus ad damna, et interesse si dolo, vel lata culpa iniquam sententiam vel laudum tulerit.
(S.N.) Cogi quod regulariter possint arbitri electi ad finiendum causas vid. Bald. in .l. non iustam in fin. C. ad Trebell. (?) Blanc. de Comprom. q. p.a vers.o acceptet n°. 3J. et seqq. usq. ad num. 34. ubi vid. et nunquid cogi possint ad acceptandum. vid. Surd. consil. 433. n°. 4. et quod cogi valeant ad pronunciandum postquam acceptaverint. vid. l. 3. §. tametsi ub. glos. in verb. dantem de arbitr. l. cum eo ub. glos. in verb. mulctam .ff. ad l. iul. peculatus. late Rot. in una Anconitana Comp.i I0 Junij I6I3. coram RPD. de Ubaldis. ubi vid. semper.

Quod acta Communis possint publicari in cartis
bombacinis. R. XLJ.

Omnia acta Communis praedicti tam Civilia, quam Criminalia, et quaecumq. alia scribi valeant, et publicari in cartis bambacinis etiam in quaternis dictarum cartarum bene, et legaliter sub idoneo corio cartae pecudinae per Notarium, et alios quoscumq. officialis (sic) Communis praedicti: et per quoscumq. alios notarios, et ipsa acta possint exemplari, et copiae valeant, et teneant, et plenam obtineant roboris firmitatem tamquam publica, et idonea, et omni modo fide digna, ac si essent scropta, et publicata in cartis idoneis pecudinis.

Note a margine
(S.N.) Quod etiam in papiro possit publica scriptura describi tradit Bald. consil. 43 in fin. lib. j. et dicit probari in .l. j. in princ. ff. de bonor. possess. secund. tabul. vid. Minsig. cent. j. observat. lxxx. camer. Imper.
(S.N.) Vid. Adnot. per scribent. in .§. nihil autem interest. inst. de testam. ord. (?) in auth. de tabell. §. illud et seq. Bald. in .l. contractus de Fid. instrum. mult. de mater. scrib. per Alex. ab Alex. lib. 2. cap. 30. genial. dierum.

De ratificatione gestorum. R. XLIJ.

Omnia, et singula per viam contractus gesta, et acta retro inter contrahentes quoscumq. et quandocumq. concursa retro, quae firmitatem recepissent ex vigore alicuius Capituli statutorum Civitatis Ameriae, et quae in presenti volumine confirmata, vel repetita non essent ad (1) scandalum removendum rata sint, et firma, et plenam obtineant roboris firmitatem authoritate praesentis statuti non obst. aliq. quae in contrarium loquerentur.

Note a margine
(S.N.) Add. igitur novitates esse vitandas, et quod semel fuerint authoritate firmata non esse rescindenda, et quod proprium novarum constit. est formam futurjs tribuere.l. leges et constit. C. de .ll. fac. not. in .l. cum .l. ff. de .ll. facit id quod M. Tull. lib. de offic. de Sicyonibus expulsis tyrannis Statutum refert, de gestis tempore tyrannidis confirmatis, et ratis habitis. vid. ib.
(1) Multa nam debet esse legumlatorum, et iudicum circumspectio, ut evitentur scandala. vid. Felyn. in cap. nihil de praescript. Franc. de March. dec. I393. lib. j. Covar. in p.a part. relect. ad reg. peccatum. de reg. iur. in princ. lib. 6.

Quod habentes dotes mulierum teneantur alimenta
praestare. R. XLIIJ

Quicunq. (sic) habet dotem mulieris, et eidem non restituit dictam dotem (1) teneatur, et debeat eidem mulieri dare, et solvere alimenta secundum quantitatem dotis; et qualitatem mulieris, et Judex teneatur nomine alimentorum decernere ipsi mulieri praestandos (2), et dandos (3) duos denarios pro libra pro quolibet mense, sive dos petatur, sive repetatur, et in petitione, et repetitione dotis salarium non solvatur contrario aliquo non obstante, et si talis habens dotem, noluerit amplius pro ipsa dote ad alimenta teneri, teneatur, et debeat ipsam dotem deponere in denarijs apud aliquem mercatorem sufficientem, vel eo citato personaliter, vel ad domum praedictam dotem recipere debent. Et (4) facto d.o deposito alimenta (parola cancellata) de d.is dotibus non currant ulterius. Et hoc locum habeat in praeteritis praesentibus, et futuris: adijcientes quod dd.i duo denar. per libram pro quolibet mense intelligantur etiam declarati posito quod iudex ad declarandum non fuisset requisitus.

Note a margine
(S.N.) Ad mater. huius stat. et cap. salubriter extra de usuris. vid. Alex. consil. 3J. lib. 6. M. Anton. Peregrin. decis. I2J.
Reliq. privileg. dot. vid. infr. rubr. 47. cum ib. concord. vid. stat. Urb. lib. j. cap. I37. cum ib. addit. per me. et de ipsius stat. val. Rot. mit. (?) decis. coll. per Farin. decis. I29.
(1) Navarr. in suo tract. de usur. notab. (?) xxj. in fin. tuetur huiusmodi statutum etiam etiam (cancellato) quoad repetitionem favore viduae. Paris. consil. 64. lib. 4. Grat. consil. 29. vol. j. Covar. var. resol. lib. 3. cap. j. n°. 3. vers. 7. Cepoll. in civil. I5. Plot. de in lit. iur. §. xj. n°. 32. Alex. consil. 3I. lib. 6°.
Et nunquid cessionarius dotis gaudeat beneficio, et privilegio, quo cedens vidua. vid. Paris. consil. 64. vol. 4. quem vid.
(S.N.) Vidua intra annum luctus dote non restituta ab haeredibus nisi an, et quomodo ali debeat. vid. Rot. in una Foroliviensi Alimentorum 20 9bris I630.
Nunquid viduae pro dote non restituta usuras exigere valeant pro alimentis ad haeredibus viri. vid. Bertaz. consil. 227. lib. j. cum ib. add. Roland. à Vall. consil. 55. lib. 2. vid. Rot. in una Foroliviensi alimentorum 20 9bris I630. coram Verospio.
(2) Quid si vidua non curet exigere. vid. Surd. in tract. alim. tit. ix. q. xviiii. n°. 3. et seq. vid. Rot. in una Foroliviensi alimentorum 20 9bris I630. coram Verospio.
(3) Vid. D. Anton. de usuris. §. 3J.
Quid si pactum fuerit cum marito quod soluto matrimonio uxor possit ingredi possessionem bonorum viri, et lucrari fructus donec dos sibi fuerit soluta. Vulpell. consil. I3. in criminal.
(4) Intelligas de integra dote absq. conditione et c. vid. Foller. in suo tract. de cess. in verb. instr. gratiae n°. 49. et seq.
(S.N.) Add. nunquid vir soluto matrimonio possit istos fructus exigere ob non solutam dotem et dicas quod non. Put. decis. 3I2. lib. j. vid. in decis. per me recoll. tit. de dot. nunquid maritus pro bonis mobilibus non fructuosis in dote promissis, non traditis possit petere interesse.
(S.N.) Add. huiusmodi stat. intelligi si vidua non habeat aliunde unde se alere possit. vid. Roland. à Vall. consil. 55. n°. 5. et seq. lib. 2.

Quod nulla donatio possit fieri per mulierem sine consensu
infrascriptorum. R. XLIIIJ

Quoniam (1) mulieres de facili possunt decipi, et fraudari nulla iccirco possit donatio fieri per aliquam mulierem alicui sine praesentia, et voluntate patris Carnalis, vel fratris si haberet, et sine praesentia, et consensu viri, si virum habet, et sine praesentia, et consensu filij maioris xiiij ann. si virum non haberet, vel saltem duorum consanguineorum eidem mulieri magis intimorum si praesentem fratrem, vel virum, seu filium, ut dictum est non haberet, et si aliter fieret non valeat ipso (omesso "iure"): Et potestas, et quilibet alius officialis d.ae Civitatis teneatur, et debeat vinculo iuramenti, et ad poenam xxv libr. denar. pro quolibet ad petitionem cuiuscumq. mulieris donantis, petentis, facere revocari, et cassari, dictam donationem factam contra d.am formam, cogere, et constringere realiter, et personaliter ad cassandam d.am donationem, et si ille qui receperit d.am donationem factam, vel ille cui facta foret, vel noluerit ad petitionem petentis cassare, et irritare, revocare, et renunciare, Potestas possit ipsum de fraude punire ad arbitrium suum, et nihilominus d.a donatio sit cassa, irrita, et nullius valoris authoritate praesentis Capituli, (2) et quod nulla mulier possit (3) aliquem contractum facere sine (4) consensu viri, si virum habet, si vero virum non habet sine consensu filij sui maioris xiiij annis si habet, (5) et si contra praedictam et infrascriptam formam fieret sit ipso iure nullius valoris contrario (6) aliquo non obstant. Adijcientes quod d.a mulier donationem causa mortis secundum formam iur. civil. et etiam procurationes ad causas, et lites quaelibet legitimae aetatis facere possit: et quod ubi deficerent supranominati, qui consentire debent secundum formas praedictas, vel essent à Civitate, et Comitatu Ameriae absentes, vel essent mortui quod eo casu Potestas, vel iudex supplere possit eorum defectum consentiendo, et interponendo decretum suum, et Communis Ameriae; dummodo quod ipsa mulier habens filium, vel filios nullam possit facere donationem (7) quoquo modo. (8).

Note a margine
(S.N.) Add. Huiusmodi stat. non comprehend. donationes factas filijs proprijs vid. Surd. consil. 46J. n°. ij. et nunquid renunciationes haereditati paternae, vel maternae Paul. de Castr. consil. 4I9 n. j. lib. 2.
(1) An huiusmodi statutum comprehendat forenses mulieres. vid. omnino Rot. part. 2. divers. decis. I03. n°. I2. et seq.
(S.N.) Et quod locum non habeat huiusmodi statutum si mulier contrahens eius conditio melior fiat. vid. Roman. consil. 453. visa principali.
Et nunquid procuratorem constituere absq. solennitatibus hic descriptis, et sic per procuratorem contrahere etc. vid. Tir. de .ll. connubial. glos. 5. q. I6. n°. I83. et seqq. Lamberteng. ad Stat. Mediol. in verb. constituere procuratorem. glos. xx.
Et nunquid acquisita ex contractu nullo ob defectu dictarum solemnitatum restituenda sint in conscientiae iudicio. vid. Covar. in reg. peccatum. part. 2. §. iij. n°. 8. et seq.
Et quid si cum iuramento. vid. infra in littera "o"(v. nota 6) et quid si donet patri vel cum eo contrahat. vid. Gabriel. lib. 6. de stat. conclus. 2. vid. Rot. in recentiss. p. j. decis. 375.
(S.N.) Add. qua poen. notarij afficiantur conficientes instrumenta contra formam huius statuti per Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 58. de Arbitror. iud. n°. 5.
Tiraq. vid. in .ll. connub. glos. 5. per tot. de cons. vir. aut. consang. req. in contract. mul. ex consuet. vel statut. praesert. num. 46. ubi de rat. hic expressa. in verb. contracter. Socin. consil. 93. circa primum. vid. Tiraq. in xvj leg. ub. supra et in .d. glos. 5. in verb. contracter. num. 43. cum mult. seqq. ubi id quot (?) an prohib. don. possit don. caus. mort. tu habes hic clarum.
Et de hoc stat. vid. late per Lambert. in stat. Mediolan. quod nullo modo comprehendat casum dotis. vid. Rot. in una Romana dotis Mercurij 29 Maij I602. coram Ortembergo.
(S.N.) Rei iudicatae authoritate bona mulieris sine hisce solemnitatibus num possint alienari. vid. Surd. consil. 30. et consil. II5. lib.o p°.
(S.N.) Nunquid comprehendat novitias monialium. vid. Lamberteng. in stat. Med. glos. 2. n°. 59. et seq. in verb. mulierem.
(2) Contrahere sine consensu viri disput. latiss. Tiraq. loc. supra Citat. nempe de .ll. connub. glos. 4. cum seqq. ad quem semper recurr.
(S.N.) In dubio an potuisset don. caus. mort. mul. prohib. don. vid. Tiraq. ib. supra glos. 5. in verb. contracter num. 64. et seqq.
(3) Quid si mulier absq. tali consensu contrahat cum minore. vid. Rot. decis. 558. part. j. divers. quid si cum iuramento. vid. Rot. in recentiss. p. j. decis. 375. ubi de fideiuss. praestita cum iur.
(4) Qui intervenisse praesumitur ex scientia patientia, et per longum tempus. Sylv. Aldobl. consil. 6J. n°. 5. et seq. et quid si obliget se cum viro, et ad eam perveniat pecunia Bologninus. consil. 45. Beronus (?) cons. I76. lib. j.
(5) Et quod non servata praed. a forma d.us contractus sit ipso iure nullus. vid. Beron. consil. I76. n°. j. et seq. et quod bona sine dd.is solemnitatibus alienata sint restituenda una cum fructibus. vid. Surd. d. (cancellato) consil. II5. lib. p°.
(6) Si intervenerit iuramentum quod requiratur absolutio. vid. Nath. consil. I44 et consil. I45. n°. 24.
(7) Nota quod per ista verba quoquomodo includitur casus similes, et dissimiles, et maiores expressis. (sic) vid. Socin. consil. 242. n°. 3 et 5. lib. 2. vid. omnino Castrac. de societat. offic. cap. 2J. per tot. intelligas tantum secund. Castrens. consil. 82. in fin. lib. j.
Et an renunciari possit d.o statuto. vid. Bald. in .l. pactum .C. de collat. Steph. Lambert. in glos. fin. n°. j. et 2.
(8) Et sic adverte bona materna esse reservata filijs, itaut in praeiudicium illorum non valeat disponere. vid. Osasch. decis. 20 per tot.

De constringendo forensem, qui se constrinxerit ad banchum
Civitat. Ameriae. R. XLV

Si aliquis forensis (1), vel alius, qui se constrinxerit ad banchum Civitatis Ameriae, vel contraxerit (2) aliquod debitum, vel extiterit in aliquo obligatus, vel promiserit aliquid alicui de d.a Civitate, et eius districtu constringatur ipse, vel eius haeredes personaliter ad voluntatem petentis usq. ad plenam satisfactionem.

Note a margine
(1) Vid. tot. tit. .ff. de eo qui certo loco. Veron. cautel. 70. et quando quis possit ratione contractus in loco ubi contraxit. vid. Covar. pract. qq. cap. xj. n°. 3. post. Aret. in .§. quas actiones n. 3J. et seq. inst. (?corretto) de action. Jas. in .l. si convenerit n.38. et seqq. ff. de iur. omn. iud.
(2) Vid. late per DD. in cap. licet de for. compet. alias nisi ratione destinationis solutionis, vel ratione rei, aut contractus, aut domicilij possit forensis Ameriae conveniri vid. Seraph. decis. 568 (?corretto) ubi etiam habet, quod neq. tunc contra forensem agitur rite per edictum nulla praecedente citatione.
(S.N.) Add. et vid. semper Covar. pract. qq. cap. x. n°. 3. ubi latiss. quomodo intelligatur ista conclusio, ut quis possit conveniri coram loci iudice ubi quis contraxit, et quando debeat remitti causa ad locum, ubi fuit contractum et an iudex illius loci possit vocare ad iudicium extra ipsius loci territorium commorantem, qui se obstrinxit etc.

De contractibus simulatis, et per appodium factis. R. XLVJ.

Omnes contractus tempore alicuius Rectoris, vel omni tempore Tyranni (1) d.ae Civitatis, et in ipsa Civitate, vel eius districtu cuiuscumq. generis sint tam refutationis, quam renunciationis, et tam venditionum, quam aliorum quorumcumq. contractuum, qui probarentur per unum testem plene probantem, vel saltem per quinq. testes de fama publica eos fore simulatos ex coactione tenuiorum (?) (aliunde "ex cohactionis terrore"), (2) vel metu, vel appodio factos (3) ipso iure sint cassi, irriti, et inanes, et si peteretur coram Potestate, vel iudice, vel alio rectore, vel officiale d.ae Civitatis praedictos Contractus facta probatione praedicta faciat Cancellari ad petitionem cuiuscumq. petentis, et praedicta facere teneantur dd.i Potestas, et iudex, summarie sine oblatione libelli , et ad poenam xv flor. auri statim imminentem pro quolibet, et vice qualibet: Et quod recipiens tales contractus ad eius voluntatem poenam incurrat ipso facto 25 flor. auri, et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris praesumptione emptionis non obstante.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 5. rubr. xxvj. (corretto) de simulat. contractibus.
(1) Quod solae praeces Tiranni inducant iustum metum. vid. not. in .l. j. §. iij. ff. quod iussu. Bart. in tract. de tiran. vij. q. Afflict. dec. Sq. (?) Abb. in cap. 2. n°. 4. de his, qui vi metusve causa.
(S.N.) Et nunquid acquisitum per metum etiam levem nec cadentem in constantem virum (?) interveniente iuramento sit restituendum metum passo. vid. omnino Covar. ad reg. peccatum. part. 2. §. iij. n°. 7.
(2) Nunquid vero per minas inferendo, et metum per vim compulsivam pecunias, vel aliam rem consequens per viam contractus furtum committat, et qua poena puniri debeat. vid. Beronum consil. I95. lib. 3. per tot.
(3) Vid. Boer. dec. I00. n°. 2. ubi qualis metus esse debeat ut sufficiat ad rescindendum contractum post. DD. in .l. interpositas .C. de trans. et casus in quibus gesta per metum sint ipso iure nulla vid. glos. in cap. cum dilectus. extra (?) quod metus causa. Jas. in d.a .l. interpositas.
(S.N.) Quomodo metus probetur ad effectum rescind. contractum vid. pulchre per Honded. consil. xxix. lib. j. et quibus in casibus praesumatur, vel non praesumatur metus late Mascard. lib. 2. de probat. conclus. MLV. et quando illatus, et quando perdurare ac purgatus praesumatur Menoch. lib. 3. praesumpt. I26. quando vero abesse in eo, qui praesentibus sanguine iunctis aut amicis contraxit. idem Menoch. d.o lib. 3. praesumpt. I28. et quibus coniecturis metus reverentialis detegatur. vid. eumdem Menoch. lib. 3. praesumpt. I27. quales vero coniecturae, aut indicia esse debeant vid. Mascard. lib. 2. conclus. I56. et an sit magis credendum testibus duobus deponentibus de metu, quam mille negantibus, et asserentibus de spontanea voluntate Mascord. d. lib. 2. conclus. MLVIJ.

Quod restitutio dotis fiat in bonis specialiter hypothecatis.
R. XLVIJ.

Tempore restitutionis dotis ipsa restitutio fiat mulieri, vel ei cui de iure debetur in pecunia (1) in instrumento d.ae dotis contenta, si restituens pecuniam restituere vellet, alias ipsa restitutio fiat eidem de bonis, et in bonis, (2) et in ipso instrumento, vel alio quocumq. pro ipsa restitutione specialiter obligatis si sufficierent ultra d.a bona in bonis, et de bonis alijs d.i restituere debentis usq. ad plenam satisfactionem, et restitutionem dotis praedictae, quae bona licitum sit d.ae mulieri, vel cui de iure debetur usq. ad satisfactionem praedictam sua authoritate propria intrare tenere (3) capere, et possidere, et fructus percipere sine poena .l. et curiae dummodo d.us restituere debens dd.as dotes, vel eius dotes possit dd.a bona recolligere, et solvere infra annum proxime futurum à die introitus supradicti.

Note a margine
(S.N.) Executivo iure mulieres repetere non possunt, sed proponere tenentur earum actiones. vid. M. Anton. Peregr. decis. cxxx. ubi late de stat. quae pro dot. restit. procedi mandant simpliciter summarieque.
(S.N.) Add. restitutionem dotis peti debere infra quinquennium à die soluti matrimonij alias non audientur. secund. Aegid. constit. in addit. rubr. v.
(1) Quod dos restituenda sit in pecunia mulieri et non possit cogi ad accipiendum bona in solutum si ex pecunia dotem dederit. vid. semper Rot. in una Bononiensi dotis Veneris 27 Junij I603. et quid si mulier velit habere bona obligata et non pecunias vid. Cacher. decis. etc.
(2) Vid. l. j. C. de fund. dotal. l. quod si fundus ff. eod.
(3) Quod mulieri licitum sit retinere omnia, et singula bona donec fuerit sibi satisfactum in prompta, et numerata pecunia. vid. semper Gramm. consil. II4. col. 2. in Civil. Vin. decis. 3I7 (?) n°. 4. et seq. Joseph. Ludovic. I09. in decis. Perus.

De cogendo debitorem ad petitionem eius fideiussoris.
  R. XLVIIJ.

Cogatur debitor ad petitionem sui fideiussoris per potestatem, et quemlibet eius officialem sumarie sine salario, vel libello ad satisfaciendum d.o fideiussori de omni eo, (1) quod probaverit se solvisse pro d.o debitore, et damnis, et expensis legitimis. (2) Et ipsa coactio fiat, et fieri debeat realiter, et personaliter ad voluntatem fideiussoris praedicti ipsam solutionem legitime probantis non obstantibus aliquibus exceptionibus lege, vel statuto, quae in contrarium loquerentur.

Note a margine
(S.N.) Simile habes stat. Romae lib. p°. cap. I55. et seqq.
(1) Sufficit per solam confessionem ipsius creditoris. vid. Surd. decis. II8. n°. j. sive per se, sive per alium ut ib. Surd. n°. 2. et seqq.
(2) Add. quid de stat. quod permitti fideiussori capi debitorem principalem si pro eo solverit qualiter scil. intelligendum, et practicandum. Paul. de Castr. consil. 472. part. j.

De oblatione promissa bonorum debitoris. R. XLIX

Si quis Civis, vel Comitatinus Civitatis Ameriae pro aliquo Cive, vel Comitatensi paenes aliquem forensem fideiusserit de quacumq. re, vel pecunia: et ipse fideiussor, dicto creditori forensi satisfecerit non obstante aliqua probatione iuris Civilis, vel municipalis supra vel infra (omesso "posita") possint, et valeant ipsi fideiussores à d.o creditore forensi cessionem recipere, et iura emere contra ipsum debitorem Civem, vel Comitatensem titulo emptionis, et quocumq. alio: et ipsa (1) cessio valeat, et teneat, et ad compensationem admittatur usq. ad concurrentem quantitatem eius quod satisfecerit fideiussor praedictus d.o forensi. (2) Adijcientes quod fideiussor quicumq. possit suo creditori offerre de bonis sui debitoris, nisi renunciatum esset quod non possit de bonis offerre pro pecunia. Et ipse creditor teneatur, et debeat d.am oblationem recipere, et de ipsa stare contentus (3). Et si d.a oblatio de bonis proprijs d.o fideiussori facta foret ex vigore alicuius Capituli d.ae Civitatis.

Note a margine
(1) Vid. .l. per diversa .C. mandat. add. quod cessio facta à muliere creditrice requirit solemnitates stat. loci in quibus fit cessio Seraph. decis. II33. et quod iste cessionarius med.e cessione postea agere poterit, et prosequi executionem mandati sibi cessi, et succedet cedenti creditori etiam in quarantigiae privilegio sive obligationis Cameralis. Bartol. in .l. j. n°. 22. ff. de act. et obligat. Rom. consil. 38. in princ. et consil. I42. Cardinal. Seraph. decis. I2I6. n°. 5. serv. tamen ijs tantum, et adimpletis, quem (?) serv. debet cedens. Natt. consil. I398. (?) n°. 2. in fin. idem Card. Seraph. decis. 5I2. n°. 2.
(S.N.) Add. quod omnino constare debet de veritate causae cessionis ad hoc ut cessio valeat .l. per diversas ubi Bartol. n°. xj. C. mand. Salic. in .l. 2. col. ult. C. ne lic. Soc. consil. I8. n°. I0. lib. j. Roman. consil. 86. n°. j. cum alijs per Rot. in una Rom.a pecuniaria Vener. 5. Maij I589. coram Com.o ubi quod non sufficiat si dicatur in instrum.o fuisse receptum, aut appareat in libris mercat. vid. Roman. d.o consil. 86. et Tob. (?) Non. consil. 83. n°. 2. et seq.
(2) Add. quod si habuerit pignus à debitore creditor nunquid valeat convenire Fideiussorem. vid. Mars. in rep. rubr. de Fideiuss. n°. I8. et quid si reus obtulit debitum, ac deposuit. Mars. ib. n°. 439. et an et quando Fideiussor possit offerre de bonis principalis. vid. Mars. ib. q. 56. n°. 429.
(3) Nunquid Cedens post cessionem contra debitorem nihilominus valeat agere vid. Afflict. decis. 335. n°. I6. et seqq. cum ib. addit.

De non molestando mulierem in bonis per eam possessis
occasione suarum dotium. R. L.

Si aliqua mulier post mortem viri sui receperit dotes suas, (1) et ob contumaciam haeredum d.i viri sui missa fuerit in possessionem bonorum olim .d. sui viri, (2) tam ex p.o quam ex secundo decreto ipsa res, et bona per decennium possederit quod nullus ex creditoribus viri ipsam mulierem in bonis praedictis sic possessis inquetare valeat, nec aliquod ius preatendere sed sit secura sic mulier ac si 30 annor. spat. pacifice, et quiete iusto titulo possedisset.

Note a margine
(1) Quod mulier vergente viro ad inopiam sive ante, sive post nisi mortem reperiatur illius bona possidere censeatur illa accepisse in satisfatione sui crediti dotalis non autem in pignus. Menoch. consil. 20J. n°. I8. et seq. Greg. xv. decis. I94. n°. I0. ubi addentes plures cumulant favore dotis. Grat. dec. 422. n°. I3. et seq. Rot. in causa Romana vineae de Capocephalis. Veneris 6. Junij I63J. coram Durano.
(2) Quod decretum praesumitur intervenisse post decennium ut per .l. qui aliena .§. sed et si .ff. de acq. haered. Cravett. de antiq. temp. part. 2.a et 3.a et quod mulier mortuo viro nuctando (?) causam possessionis habeat retentionem omnium bonorum sui viri donec sibi fuerit sibi (ripetuto) satisfactum in prompta, et numerata pecunia vid. Gran..(?) consil. II4. in Civil. col. 2. Vin. decis. 3J. n°. 4. et seq. Joseph. Ludov. decis. I09. in Perusin. ubi limit. du.. (?) poss.o sit vacans late per Jo: Petr. Molignat. de retent. q. 20. et seq. et quod tale privilegium transeat ad successores, et haeredes. q. xxx. et decis. 92. n°. 200 Joseph. Ludov. I09. n°. 2. part. 2.

Pro dote alicuius mulieris solvenda possint personaliter
conveniri principales, et fideiussores. R. LI.

Possit, et liceat unicuiq. petere dotes (1) sibi promissas pro aliqua muliere, unde publicum appareat instrumentum. Et promittens ipsas dotes realiter, et personaliter valeant (sic) conveniri ad voluntatem ipsius, qui dotem recipere debet: et possit conveniri principalis, (2) et fideiussor prout, et sicut ei placuerit non obstante aliquo statuto (3) supra vel infra posito: addentes quod ipse solvens possit habere recursum in bonis eius, pro quo, vel quibus quis promiserit, et se obligaverit, et contra ipsum cui fideiuberet alias de iure probando ipsam dotem, et pro talibus fiat, et fieri debeat d.o solventi ius summarium sine libello, et alia iuris observantia, ita quod non remaneat in damno. Et quod id quod summarie fiet per aliquem potestatem, vel iudicem, valeat, et teneat aliquo non obstante.

Note a margine
(1) Add. nunquid intret istud. Stat. in casu quo fuerit promissa dos, et non soluta, et obierit uxor relictis liberis cum consuetudo Martini videatur non derogare. l. dos à patre. C. (?) solut. matr. in casu promissae dotis vid. Tob. Non. consil. 48. per tot. cum statuta sint stricti iuris, et sic itelligi debeat praesens stat. in casu quo recipere debet vir dotem vivente uxore, non autem ea mortua cum iuxt. dispos. d. l. dos à patre apud patrem remanere debeat. praesert. n°. 28. ubi qualiter in hoc casu huiusmodi stat. intelligatur.
(2) An censeatur sublatum benefic. l. quia parentibus et seqq. ff. sol. matrimonio. vid. not. in .l. in conventione ff. de reg. iur. et notat. in d. l. quia parentibus vid. Amat. in decis. March. dec. I6. per tot.
(3) Scil. rubr. 37. supra lib. eod. add. praesenti stat. sublatum dub. scil. an excussio requiratur in iud.o hypothecar. pro causa dotis de quo Gabr. de fideiuss. concl. j. n°. 2J. de magis communi Magon. in decis. luc. 64. n°. I8. Gail. observ. 27. n°. 9. et I0. lib. 2. cum alijs late congestis per Garsiam Mastrillum. dec. I09. per tot.
(S.N.) Add. huiusmodi statutum non habet locum si maritus mortua uxore agat pro lucro dotis. vid. Rot. decis. I4. de constit. per Achill. de Grass.

De exbanditis in Civilibus, et citatione Forensium. R. LIJ.

Si aliquis citatus fuerit ad curiam d.ae Civitatis ad petitionem alicuius (1) semel personaliter, vel bis ad domum, vel semel in schalis palatij d.i Communis si fuerit forensis, vel Civis non habens in d.a Civitate habitationem propriam, vel conductam pro debito centum soldor. et ab inde infra ad petitionem cuiuscumq. possit legitime exbandiri, et in banno poni de d.a Civitate Ameriae (omesso "et") eius districtu in quantitatem, et petitionem per ipsum creditorem usq. ad ipsam quantitatem, et in xx sold. recepto prius iuramento à d.o creditore, vel eius procuratore quod calunnioso animo non petit, et quod sibi non est in totum, vel in partem in aliquo solutum, ac etiam in praedictis condemnari suo creditori per sententiam iudicis facta fide de debito à centum soldis supra citetur d.o modo, et non comparens possit etiam, et valeat ad petitionem sui Creditoris, vel eius procuratoris legitime exbandiri de Civitate Ameriae, et eius districtu, ac etiam condemnari pro quacumq. quantitate, et re petita.

Nota a margine
(1) Vid. Tiraq. de retr. lignag. §. ix glos. ij. n°. 34. et 35. si reus non habuerit habitationem Ameriae aut in districtu debet citari bis alta voce ad domum solitae habitationis de tempore contractus vel quasi interposita dilatione inter diem, et aliam citationis Angel. in .l. de pupillo .§. praetor ait ff. de nov. oper. nunciat. Cam. consil. 52. n°. 7. lib. 4. et si de tempore contractus non habuerit domicilium citari debet bis per edictum super schalis Palatij publici, cum affixione cedularum super porta interposito octo dierum intervallo inter unam, et aliam citationem, quae forma citandi est de iure communi .l. et post edictum de iudicijs .l. 2 C. ubi in rem actio .l. si eo tempore .C. de remiss. pignor. cap. venerabilis de dol. et contumac. cap. fin. de eo, qui mitt. in possess. Bartol. in extravagant. ad reprimend. in verb. per edictum. vid. M. Anton. Peregrin. decis. I22. n°. 8. et seq. ubi quod necessario talis forma servari debet.

Quod confessio dotis facta in testamento valeat. R. LIIJ.

Confessio dotis (1) per aliquem facta etiam absente parte in testamento valeat, nec non in quacumq. re, vel pecunia nec revocari possit, nec revocata intelligatur per aliquam novam ultimam voluntatem à d.o Confitente quacumq. solemnitate, et ex ipsa confessione cogi possit, et actio competat si (Stat. 1441: "ei") cui ipsa dos de iure debetur, decernentes quod relictum factum mulieri per virum suum in ultima voluntate non obstantibus quibuscumq. verbis in d.a ultima voluntate contentis per ipsam mulierem vel alicuius nomine seu preaetendentes causam ab ipso recipi, vel exigi non possit ullo modo si d.a mulier transiverit ad secunda vota, vel se remaritaverit vivente filio, vel filia viri sui, de cuius legato agitur uno, vel pluribus minore, vel minoribus quinque annis dd.is vero quinq. annis elapsis, vel nullo filio remanente, vel filia ex d.o viro d.um legatum debeatur eidem, et peti possit, et exigi, etiam si ad alia vota transibit. (2)

Note a margine
(S.N.) Vid Rot. in causa Rom.a dotis seu Restitutionis in integrum Mercurij 27 Junij I629 coram Merlino. Card. Seraph. decis. 487. et 795.
(1) Alias d.a confessio quando probet veram numerationem tam in praeiudicium ipsius viri quam creditorum. vid. Gratian. in decis. Marchiae. decis. I05 (?). ubi semper videas. et quando in praeiudicium successoris Amat. in eisd. dec. March. decis. 98. n°. I0. et seq.
Trans. ad sec. nupt. (cancellato) vid. in .l. foeminae .C. de sec. nupt. et quid si d.o filio, vel filia consentiente descenderit ad 2.as nuptias. vid. Surd. decis. 99. et I00. Gabriell. de 2.is nupt. conclus. j. praesert. n°. ij.
(S.N.) Confessio ista alias quando probet, et attendi debeat. vid. M. Anton. Eugen. lib. j. cons. xvj. Rot. divers. decis. 685. et decis. 669. part. j. Jo: Batt. consil. 55. per tot. et nunquid facta in praeiudicium fisci timore futurae condemnationis valeat. vid. Surd. decis. II6. et nunquid ista confessio noceat anterioribus creditoribus. vid. Affl. decis. 402. cum ib. add. Mancin. de confess. c. 8.
(2) Add. huiusmodi stat. esse favorabile et extend. Bursatt. consil. I2. n° 30.

Quod notarij teneantur ostendere protocolla. R. LIIIJ

Quilibet Notarius teneatur, et debeat ostendere protocolla, et demostrare cuiuscumq. generis contractus (1) pertinentes petenti infra spatium quinque dierum ad poenam centum soldorum recepto prius salario competenti de facto exigendo, et d.um salarium dicatur esse compentens xxij ... (spazio in bianco; aliunde "duodecim den.") pro quolibet anno pro ipsa ostensione anni (aliunde "tantum") temporis praeteriti à quo d.um instrumentum fuisset confectum.

Note a margine
(S.N.) Vid. de art. not. tom. j. q. viij. et seq. et an possit compelli ad hoc ut instrumentum redarguatur de falso. vid. Rol. à Vall. consil. 44. vol. j. et quid si non reperiatur protocollum. vid. Covar. pract. qq. cap. 29. n°. 3.
(S.N.) Add. notario deberi duplicem mercedem (una parola cancellata) aliam pro rogitu, aliam pro extractione, quae taxatur à iudice adhibitis alijs notarijs, et quod hoc not. habet actionem ex locato, et toties recipe (sic) posse mercedem quoties levat instrumentum. Surd. quem. vid. Consil. 66. lib. j.
Caeterum de poena not. negantis se de instrumento rogatum et recusantis illud dare vid. Farinacc. de fals. q. I54. part. j. ubi quod negans possit cogi ad exhibendum protocolla, et bastardellos, et alias scripturas ut videatur an inter illas adsit Instrum. et alia multa prout. vid. ib. per Farin. et de poen. non serv. protocollum, seu matricem et illam exhibere recusante ead. q. I54. part. iij. post Menoch. de arb. cent. 4. cas. 370.
(1) Vid. de art. not. tom. j. tit. de var. qq. q. 33. post Angel. consil. 399. Castrens. et Jas. in .l. praetor ait in princ. et in .l. quaedam (?) .ff. de edend. Dec. late in cap. j. col. 55. cum seq. .. (segno indecifrabile) de probat. Rot. pedam. decis. 57.

Quod male utentibus suam substantiam interdicatur
bonorum administratio. R. LV.

Omnibus, et singulis, qui male utuntur bonis suis,et substantia (1) per Potestatem Civitatis Ameriae, et eius iudicem ad petitionem (2) cuiuscumq. petentis interdicatur bonorum administratio sic male utentibus substantia sua, dummodo d.o Potestati, et eius iudici fiat fides per iuramentum trium, vel quatuor personarum consanguinearum, vel affinium eius qui male uteretur suis bonis asserentium suo iuramento, eum male uti substantia sua (3) absq. alia solennitate iuris, et sine petitione, vel ordine iudiciario, et causae cognitione, et etiam parte absente: et quod facta fide, et assertione praedicta per d.um Potestatem, vel iudicem detur Curator bonis d.i male utentis substantia sua. Et si (aliunde "ei") cui facta esset bonorum interdictio praeconizetur ad petitionem duorum consanguineorum, seu d.i Curatoris, quod nulla persona debeat contrahere, seu contractum inire vel facere de caetero cum illo tali, cui esset bonorum administratio interdicta, et si secus fieret Potestas, qui pro tempore erit, et eius iudex, et quilibet ipsorum teneantur, et debeant ad petitionem cuiuscumq. petentis (4) d.um contractum factum post d.um bandimentum, cassare, et nullum pronunciare sine aliqua petitione danda in scriptis, et sine strepitu, et figura iudicij: Et (omesso "ex") eo contractu non audiatur contrahens d.o modo, statuto aliquo non obstante quod contra praedicta, vel aliquid praedictorum loqueretur, et maxime statuto loquente de executione instrumenti, vel praecepti, quod quantum ad haec notarius habeat not. (aliunde "ad hoc non habeat") roboris firmitatem.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 5. rubr. 14 (cancellato) 27. de non faciendo contractus cum illo cui fuerit interdicta bonorum administratio.
(1) Male utitur substantia sua 2.um Evangel. Lucae cap. I5. qui eam dissipat vivendo luxuriose cum meretricibus. 2.um M. T. lib. 2. offic. qui epulis, et viscerationibus, et gladiatorum muneribus, ludorum, venationumq. apparatu pecunias effundit in eas res quarum memoria aut brevem, aut nullam sit (corretto) relicturus omnino. is autem censetur prodigus, qui neq. finem, neq. tempus expensarum habet .l. j. ff. de curat. furios. glos. in c. pen. de consuet. Mascard. de probat. conclus. I234. n°. j.
(2) Habes form. per Specul. lib. j. part. 3. in tit. de curat. tu vero advert. stat. huiusmodi.
(S.N.) Vid. tot. tit. ff. de cur. fur. aliqua per Boer. decis. 33. scrib. praesert. Aretin. in .§. item prodigus inst. quibus non est permiss. facer. testam. Jas. et al. in .l. is cui bonis. ff. de verb. oblig. sed nunquid favore piae causae vid. Clar. §. testam. q. v. n°. 4. vers.o 2°. infertur ubi tenet non posse post interdictum administrationis.
(3) Nunc requiratur citatio vid. Tiraq. in tit. C. res inter al. act. lim. 4J. iunct. lim. 24.
(S.N.) Add. quod notorie prodigus recte contrahit, ante interdicum administrat. bonorum vid. glos. supra. ad (?) constit. Aegid. xxvii lib. 5. ubi quod prodigo etiam notorio non est interdicta ipso iure administratio bonorum.
(S.N.) Add. nunquid prodigi possint condere testam. de quo Clar. post alios -§. testamentum -q. xxxiij. post. scrib. in §. item prodigus. d. tit. instit. permis. fac. testam. Jo: Franc. à Pont. lib. j. cons.xlij. n°. 28. cum mult. seqq.
(4) Et quid si contractus fuerit vallatus iuramento. vid. Cap. Tolos. decis. 498. Sylv. Aldobland. consil. 33. n°. I7. Mancin. de iuram. part. 4. effect. 54. vid. Seraph. de p..iae (?) iurament. privil.

Quod vicini habentes muros inter eos teneantur murare
ad petitionem requirentium usq. ad summum. R. LVJ.

Convicini habentes murum communem (1) murent inter eos usq. ad summum domus, ad hoc ut non valeat inter eos scandali materia exoriri: et unus vicinus non possit in aliam vicini domus transire, à summo vero supra si quis vicinorum murare voluerit teneatur murare suis expensis requisito tamen vicino si vult tenere, et si aliter (sic) vicinus voluerit pro tempore suam domum inaltiare, teneatur eidem reficere medietatem expensarum per muratorum rectores declarandarum.

Note a margine
(1) Paries, sive murus qualiter probetur communis, pro indiviso, diviso, et circa reprobationem testium in hoc vid. Bartol. Socin. lib. 4. consil. xliiij.
(S.N.) Advertas tantum quod si murus fuerit factus ad dividendum non poterit unus ex socijs supra eo aedificare. vid. Surd. consil. I26. n°. 4. lib. p°. et per tot. quando, et ex quibus dignoscatur parietem esse communem.

De praesumptione fictitiae venditionis. R. LVIJ.

Non obstante contractu quantumcumq. Guarantigia vallato, et si in eo contineretur repraesentata possessio venditoris dicentis se emptoris nomine possidere si d.us Emptor rem taliter emptam (omesso "non") possederit iure per spatium quinq. .... (spazio in bianco: omesso "annorum") decurrendorum post tempus in d.o instrumento contentum, volumus, et firmamus, et praesentialiter declaramus habeatur et intelligatur fictitia, et de iure non teneat, et ipse contractus rescindatur dummodo ipse venditor restituat praetium emptori, vel haeredi suo, quod pro d.a emptione recepit.

Note a margine
(S.N.) De emptionibus cantantibus (sic) in persona filij, cum pater retinet fundum emptum an praesumatur simulatae. vid. Socin. lib. 4. consil. lxj. praesertim n°. I0. et IJ.
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 5. rubr. xiij (cancellato) xxvj. l. j. et tot. tit. C. plus valere quod agitur. Cepoll. de simul. contract. et quod non probetur simulatio, nisi prius constiterit de causa simulationis. Rot. per Card. Mant. decis. 2IJ. n°. I4. et ex coniecturis probatur simulatio à priori, et posteriori. idem Cardinal. decis. 325. n°. 3. et 6. et si contractus sit apparenter non consistenter, (?) et si venditor semper fuerit in possessionem, vel statim eam recuperaverit. Mar. Surb. decis. xxij. n°. 9. et seqq.
(S.N.) Exceptio simulationis an impediat executionem instrumenti iurati, aut guarantigianti, vel vallati obligationis Cam. videtur quod non cum alias exceptiones non admittat, quam falsitatis, solutionis, non adimplementi, Card. Mant. decis. ccxl. n°. 5. et si dixerit simulationem esse speciem fals. dicas quod sic postquam fuerit detecta, secus antea.
(S.N.) Add. num huiusmodi Stat. habeat locum in vendit. conditionalibus. Castr. consil. ubi (cancellato) 2J. lib. 2. ubi quod non et illud videas.
(S.N.) An ex eo quod venditor remansit in poss. contractus dicatur simulatus .l. sicut .§. super vacuum .ff. quib. mod. pign. vel hypoth. solv. Bald. consil. 79. n°. 4. lib. j. et consil. 3IJ. n°. 6. lib. 5. Dec. consil. 692. n°. 4. Hond. consil. 46. n°. I4. Caput. decis. I43. n°. 6. part. j. quod procedit non obstante Clausula constituti Bartol. in .l. post contractum n°. 4. vers.o sed quid si venditor .ff. de don. Ruin. consil. 64. n°. 2. lib. 4. cum alijs per Hond. d.o consil. 46. n°. 29. quod est indubitatum concurrente causa simulationis Hon. ib. n°. 30.

De augumentatione probationis contra potentes. R. LVIIJ.

Quoniam nonnulli Comites, Magnates, et Barones multas mercantias acquirunt, et retro acquisiverunt pro se ipsis, et eorum familijs, famulis, et domicellis, et maxime pannos, et arma, de quibus instrumenta non fiunt, nec fieri consuetum fuit, cum ipsi Mercatores, et alij contrahentes eorum solam fidem sequantur in praedictis, et absonum est dd.os tales comites magnates, et Barones taliter locupletari cum aliena iactura, statuimus, et ordinamus, quod Potestas, et quilibet officialis Civitatis Ameriae praesentes, et futuri teneantur, et debeant dd.os magnates, vel alterum ipsorum, qui personaliter non habitant in Civitate praedicta ad petitionem cuiuscumq. petentis cogere, et cum effectu cogi facere realiter, et personaliter, summarie, (1) et de plano (2) absq. libello ad satisfaciendum dd.is mercatoribus, vel alijs supradictis de quacumq. re, vel pecunia, et quod contra ipsos, vel alterum (3) ipsorum sufficiat probatio (4) unius testis fide digni cum iuramento d.i petentis, vel cum libro suae Apothecae non obstant. aliquibus iuribus, quae in contrarium loquerentur: et hoc locum habeat in praeteritis praesentibus, et futuris.

Note a margine
(S.N.) De simili stat. vid. late Dec. disserentem consil. 37. per tot.
(S.N.) Add. quod si Potestas, et eius officiales viderint quem potentiorum esse insolentem, et ipsi vendicare non poterunt, aut examinare quod ad superiores debebunt deferre .l. 2. C. de off. rect. provinc. et l. moderatores .C. eodem. add. quod de his loquebatur Dominus per Isaiam dicens: principes tui infideles omnes socij furum etc. et de eisdem Anacharsis: magni fures minores puniunt.
(1) Quo fit ut mercatores releventur contra istos magnates ab omni forma iudiciorum de iure Civili inducta, et solum adstrigatur ad servandum formam inductam de iure naturali ut post alios Felyn. in cap. olim. col. pen. de accusat. usq. adeo quod poterit inchoari ab articulis, et illis probatis ferri sententia vid. modern. ad prax. AC. lib. 2. cap. 2J.
(2) Add. hodie extare Romae contra istos Congr. Baronum erectam iussu fel. rec. Clem. viij. de cuius congreg. facultat. in istos magnates, et potentes, differentes, aut nolentes solvere eorum debita ib. vid.
add. Bullam sive praeceptum Pij Papae 4. contra Barones non satisfacientibus indemnitatibus subditorum, quae pro illis fideiusserunt, et quod tales Fideiussiones pro Baronibus praestitas non valent factae à subditis.
(S.N.) Add. nunquid mercatores cum aliter sibi contra istos magnates succurrere non possint saltem res debitorum et magnatum furtim surripere et sibi satisfacere. ubi quod sic quando ex isto furto scandalum non oriretur. quod (?) ex communi Canonistarum et Theologorum opinione comprobans Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 5I6. trad. quem vid.
(3) Istud stat. non habet locum contra Clericos natos ex potentibus. vid. Federic. de Sen. consil. 85 ubi quod neq. comprehendantur potentes postea Clerici effecti.
(4) Vid. Marsil. consil. 8J. n°. 72. et consil. 89. n°. I5. ubi inquit quod stat. (? corretto) quod disponit sufficere contra Magnatem qualemcumq. probationem, intelligi tantum debet de legitima.

Quod tabernarij possint vendere pignus. R. LIX.

Quicumq. pignoraverit aliquid alicui Cauponi, vel vendenti vinum, vel cuilibet alteri personae Civitatis, vel Comitatus Ameriae, et eius districtus teneatur recolligere quod pignoraverit infra duos menses, et si non recolligerit infra d.um tempus Caupo, seu Tabernarius, vel vinum vendens, vel quilibet alius non teneatur eidem reddere lapso d.o termino, sed possit quod ei pignoratum est vendere, et omnia facere, quae de eius voluntate processerint, dummodo si de d.o pignore plus habuerit, quam recipere haberet, restituat illud plus d.no pignoris. Si vero minus teneatur d.us pignorans ad supplementum, et antequam fiat d.a venditio in fine d.i mensis teneantur habentes pignus requirere pignorantem, seu pignorantes ut liceat (aliunde "luant") d.um pignum (sic) pignus, seu pignora recolligere: Et tam de requisitione, quam venditione stetur, et credatur iuramento ipsius habentis pignus, si quis vero termino elapso receperit dictum pignus, in iudicio nullatenus audiatur non obstante aliquo statuto quod in contrarium loqueretur, et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Note a margine
(S.N.) Fac. not. per Bald. in .l. praetextu .C. commod. add. quod non servata form. Statuti in similibus al. et distractiones pignorum sunt nullae id. Bald. in .l. ordo n°. 8. vers.o nota quod si statutum C. de exec. rei iud. l. cum hi .§. et si praetor ff. de trans. et quod in distract. rt subhast. pignorum servari operteat form. stat. tenuit Rot. in una Senogall. I5 Maij I596. coram bon. mem. Cardinali Blanchetto et in una Perusina dotis Mercurij .j. Julij I598. coram Paenia in recoll. per Farin. cent. iij. decis. 247.
(S.N.) In istis pignoribus, quae dantur creditori pro eius securitate habet idem creditor civilem, et naturalem possessionem iusta not. per Alex. in .l. j. §. per servum (?) corporaliter .ff. de acquir. poss. ex quo infertur quod in eisdem pignoribus creditor habet interdictum uti possidetis. Negus. de pignor. in 2. membr. 3. part. post numer. 32. cum creditor in tali pignore dicatur procurator debitoris Jas. in .l. creditori .ff. de nov. oper. nunt. ideo potest illud secuta mora debitoris non reluentis (sic) vendere , et dominum in emptorem transferre sive data sit licentia vendendi, sive non à debitore, modo sit lapsum tempus ad redimendum. Negus. d. tract. p. membr. 6. part.
(S.N.) Romae consuevit citari dominus pignorum ad reluen. pignora conventionali. alias vidend. mandari à Cursori ad effectum subhastandi, et subhastari mandari in cuius term.o iudex facit decretum nisi per totam illam diem debitum solverit, vel aliquid relevans allegaverit: deinde fit mandatum de subhastando cursori et postea fit cit.o pro obtinendo mand.o de deliberando etc. obtenta prius cedula subhastationis à cursore vid. Salust. in praxi AC. lib. j. c. xlij. n°. I6. et seqq.

De gestis bona fide Ratis habendis R. LX.

Quia ut plurimum contrahentes sine (1) consilio peritorum contrahunt, et in omnibus gerendis copiam peritorum non habent, statuimus, et ordinamus quod omnia facta, gesta, et contracta, per aliquem, seu aliquam tutricem, tutorem, vel curatorem de aliqua re, vel negocio cuiuscumq. pupilli, vel adulti, et cuiuscumq. alterius curatoris, vel per ipsos pupillos, vel adultos cum (2) consensu duorum (3) consanguineorum magis intimorum non obstante (4) quacumq. solennitate omissa in iudicio, vel extra in futurum gerendum fiendum, vel contrahendum semper valeat, et teneat, et plenam obtineat roboris firmitatem: ita quod tolli, et infringi (sic), vel cassari non possit, actionis iure, vel officij iudicis, vel exceptionis (5), seu replicationis ope, vel quocumq. alio quaesito colore. Si vero per alium non tutorem, vel Curatorem (6), vel tutricem, vel per ipsos pupillos, vel adultos sine consensu praedicto de aliqua re pupilli, vel adulti, aliquis contractur factus esset, vel etiam fieret in futurum ipso iure sit nullus, nulliusq. valoris, et efficaciae. (7) Volumus tamen, et statuimus ad hoc ut pupilli praedicti in aliquo non decipiantur vel etiam minores praedicti ante omnia causam qui contrahunt legitime proponant coram Judice Civitatis Ameriae, et res immobiles ipsorum, quae vendendae veniunt legitime (8) subhastentur, et pro parte d.i iudicis in capite scalarum Palatij d.i Communis (9) tribus bandimentis cum intervallo unius diei pro quolibet bandimento ad minus (10), ita quod plus offerenti vendatur (10), et aliter fienda non valeant.

Note a margine
(1) Arg. desumpt. à natura loci, dicitur nam Ameria ab à quod est sine, et moris cura, unde tales sunt inde oriundi ultra quod situs est sterilis, et mediocre caelum parva gignens ingenia, ut omnibus, non possnt satisfacere.
(2) Vid. Virg. Bonacc. ad Constit. Picen. glos. 3. per tot. ubi qualiter, et quando de nec. (?) consensus requisitus à stat. intervenire debeat in contract. minorum. et quod sufficiat si isti consanguinei fideiubeant pro pupillo in eodem contractu vid. Jas. in .l. Is qui .§. neq. filius n°. I4. usq. ad 20. ff. de acq. haereditat. vid. Tiraq. glos. 7. n°. 24. de retract. consanguin. Surd. consil. 70. n! 3. lib. j.
(3) Proximiorum praesentiam requirente huiusmodi stat. add. quod neq. transactionis actus erit validus absq. illorum interventu etiam si adsit iudicis decretum, vel Curatores alij (corretto) in eorum defectum fuerint dati, si in loco contractus adfuerint isti proximiores, et non fuerint vocati. Rot. in una Rom.a donationis de Cuppis 24 Maij I600. coram Pamphilio.
(4) Quod alias de iure communi tutores, seu curatores sine iudicis decreto bona immobilia pupillorum aut minorum alienare non possint vid. Becc. consil. 35. lib. j. per tot. et quod in omnem casum non possint habere fidem de praetio. vid. Rot. in una Terracinensi administrat. tutelae Veneris 29 Februarij I608. coram Cavalerio in meis rec. in verb. Tutor.
(5) Alias posse pupillos, tutricis, vel Curatorum gesta contra 3.um etiam non finita tutela impugnare, immo etiam ipsos tutores. vid. Rot. in d.a Rom.a donationis de Cuppis Mercurij 24 Maij I600. coram Pamphilio.
(6) Quid si de mand.o tutoris, vel Curatoris credo quod nihilominus valeat si interveniant consanguinei, quia cum non agatur de interpon. authoritate qui per alium facit etc. .l. ita .§. quod si quis et .§. gessisse .ff. de admin. tut. ubi glos.
(7) Vid. Tob. Non. consil. 57. Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. 2. (corretto) cas. I70 post Afflict. decis. 249. et nunquid tutores per alium contrahentes ipsi contrahere videantur vid. l. ita .§. gessisse .ff. de adm. tut. ubi glos. fac. tamen dubium Bald. doctr. in tit. si de Feud. fuer. controvers. inter dom. (?) et agnat. §. si quis decesserit.
(8) Add. praeterea quod nisi intervenerint solemnitates his descriptae in alienationibus pupillorum vel minorum etiam si alienatio cedat in ipsorum utilitatem, volentes tamen poterunt eorum tutores, aut ipsi pupilli rescindere. Berons consil. 32. n°. 20. et consil. 88. n°. 25 lib. p°. Rot. quae de communi testatur in una Romana domus de Cuppis Veneris X 9bris I600 coram Sacrato. vid. Tob. Non. consil. 57. n°. 6. et seqq.
(9) Vid. Novar. ad .l. si tempora C. de fide instrum. et iur. hastae fiscal. lib. I0. n°. I3.
(10) Add. quod nihilominus si fuerit pupillus enormiter laesus habebit remed. l. 2. de resc. vend. per ea , quae adn. infra lib. 7 cap. seu rubr. 76. quinimo si res minorum fuerint iuxt. form. promiss. hic venditae minoris iusto praecio (sic) sub hasta quicquid sit in foro exteriori tute illas in foro consc. retinere minime potest. de quo vid. quam latiss. apud Graff. tit. de empt. et vend. cap. cxij. n°. ij. et seq. lib. 2. ubi late enucleat vulg. illud enunc. licere scil. contrahent. invicem se decipere. et nunquid satis Q. Scevolae Publ. Filij in hoc integritas omni seculo commendata, qui cum postulasset, ut fundus cuius emptor erat adiudicaretur, idq. (? corretto) fecisset venditor, dixit, se pluris aestimare, et adiecit praetio (?) centum millia, exemplum, ut inquit Manut. lib. vj. Apoph. integritatis vix nostro seculo credibile.
(11) Verum quid si maior factus minor, aut pupillus infra quinquennium non conqueratur de alienatione cntra huiusmodi stat. form. fact. vid. tot. tit. C. si ma. fact. Gabr. conclus. 4. tit. de minor. vid. Surd. concil. 49. n°. 9. et seqq. lib. j.
(S.N.) Et quod subhastationes sint necessariae in alienatione bonorum minorum vid. Surd. consil. 49. n°. I9. et seq. lib. j. et quod non servata forma praesentis stat. sit locum remed. can. reint. etiam si facta fuerit venditio, et alienatio pro solutione collectarum vid. ib. Surd. d. consil. 49. n°. I5. et seqq. ubi etiam n°. I9. quod subhastationes durare debeant per viginti dies, et quod iudex non possit abbrev.

De ferijs repentinis. R. LXJ.

Quia omnia sub edicto comprehendi non possunt, et ut plurimum in Civitate Ameriae ex repentinis actibus iudex causarum Civilium absq. deliberatione solenni diebus utilibus ad banchum sedere non potest, et ex his (sic) damna non modica afferuntur, statuimus, et ordinamus quod notarius Banchi causarum Civilium, qui pro tempore fuerit teneatur, et debeat vinculo iuramenti, et ad poenam centum soldor. pro quolibet in fin. libr. actorum, seu in principio separatim per se scribere omnes dies, et horas dierum, si de mane, vel de sero, in vesperis, quibus .d. Judex ad ius reddendum ad banchum sederit: et quod omnes alij dies, et horae dierum scil. de mane, vel de sero in vesperis quibus d.us iudex non sedet modo praedicto ad ius reddendum fiant, et habeantur pro feriatis diebus. Jta quod ipsi dies, et horae feriatae currere non possint in praeiudicium litigantium, sed omnia ipsorum iura, et termini sint in eo statu, in quo erant ante ipsam diem, vel horam, quibus iudex ipse reddere ius, vel sedere omiserit statuto aliquo non obstante, et notarius praedictus finito suo officio infra x dies ex tunc proxime secutos acta per se scripta Cammerario Communis tradere teneatur ad ipsam poenam.

De ordine procedendi contra exbanditum. R. LXIJ.

Ut exbanditorum (1) conditio melior non existat, ac eorum defensio totaliter non tollatur, statuimus, et ordinamus quod banditi, et in bando positi de Civitate, et districtu Ameriae occasione alicuius maleficij tam in Civilibus, quam criminalibus per se, vel alios in petendo (2) audiri non possint, nec in petendo ut dictum est eis ius reddatur, in defendendo vero (3) per procuratorem facere possint, et advocatos conducere pro defensione praedicta. Jta quod si alicui d.us banditus debitor existat cuiuscumq. quantitatis, vel rei, quod ipse citari possit ad domum olim suae habitationis si existat, vel in Schalis Palatij Communis praedicti, et si duabus Citationibus praemissis fuerit contumax, et procuratorem ad respondendum non miserit quod ex tunc habeatur pro vero contumace, et possit deinceps contra eum ad ulteriora procedi usq. ad finem processus, et sententiam diffinitivam, ac si banditus non esset aliquo non obstante quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(1) De except. banni recurras semper ad Carolum de Grass. in suo tract. de except. excep. iiij. n°. 75. et seqq.
(2) Nunquid vero petere alimenta ab eis, qui ante bannum eum alere tenebantur. vid. Duenn. in suis regul. reg. lxviij. limit. x. ubi vid. et nunquid petere valeant haereditatem sibi delatam post publicationem vel ad quos illa spectet. vid. Stephan. Grat. lib. 2. cap. 369 (corretto) n°. 22. discept. forens.
(S.N.) Vid. Tiraq. de retract. consang. §. ix. glos. ij n°. 34. et seq.
Add. pulchr. et quot. extat ..t (?) dot. guarantig. ad favorem viri, qui fuit positus in banno uxor vult agere contra debitores dotales via executiva, nunquid possit. vid. Castar. in decis. Janunesi decis .... (puntini).
(S.N.) Conform. hoc stat. inra lib. 4. rubr. xxj. ubi etiam quod per ipsis band. nemo possit esse advocatus. vid. Andream Gayl. de pace pub.a c. xij.
(3) Et sic habes aequiparatum bannitum excommunicato. vid. Carolum de Grassis. in suo tract. de except. except. iiij. n°. 5J. et seq. et n°. I9.

De Ratione reddenda per tutorem et curatorem minorum,
et aliorum habentium eos. R. LXIIJ

Statuimus, et ordinamus, quod omnes, et singuli tutores, (1) et tutrices pupillorum, seu pupilli masculi, vel foeminae, Curatores minorum, et adultorum prodigorum, furiosorum, et male utentium substantia sua dati, vel dandi in posterum teneantur, et debeant (2) quolibet anno recollectis fructibus .d. anni post mensem viijbris ipsius anni absq. petitione cuiuscumq. et ad petitionem cuiuscumq. petentis in favorem ipsorum pupillorum, et minorum adultorum prodigorum, furiosorum, et male utentium substantia sua reddere (3) rationem administrationis ipsius ipsius (cancellato) tutelae, vel curae, et fructuum, (4) et omnium proventuum ad manus suas, et expensas factas per eos d.a de causa coram iudice d.ni potestatis Civitatis praedictae praesentibus, vel Citatis legitime duobus consanguineis dd.um pupillorum minorum, et aliorum praedictorum magis proximioribus tam ex parte patris, quam matris si essent vel in praesentia duorum Antianorum, qui pro tempore erunt loco dd.um consanguineorum (5), et ad praedicta etiam cogantur, et cogi possint per iudicem cum iuris remedijs. (6) Et si dd.i tutores, vel Curatores praedicta facere omiserint, vel recusaverint condemnentur, et condemnari debeant per Potestatem in quinquaginta lib. den. pro quolibet, et vice qualibet, contra quoscumq. possit, et valeat de praedictis, et insuper eos puniat de fraude, et collusione, et cogat eos ad restituendum defraudata per eos: et praedicta banniantur omni anno de mense vijbris ad poenam Potestati si neglexerit 25 librar. et adimplere praedicta, et observare debeat in legitimis, et testamentarijs tutoribus; nisi per (7) testatorem omnino redditio remissa fuerit d.o testatori (per "tutori") testamentario.

Note a margine
(S.N.) Demosten. orat. duas adversus Aphobum videas, in quibus de redditione rationis tutelae.
(S.N.) Vid. Franc. Muzzon. in suo tract. de raticin. (sic.) et admin. et comput. aliqua breviter per Jason. concil. 2I9. lib. 2. Sed nunquid teneantur in solidum, vel quilibet tutor pro rata, si plures fuerint. vid. Costa de portion. Rata q. lviij. Mastrill. decis. xlj. et quod in Regno Siciliae istae causae sint summariae, et inappellabiles. Mastril. decis. xlij. et quod fideiussor tutoris debeat personaliter citari idem Mastrill. decis. xx.
(S.N.) Vid tot. tit. ff. et C. de tutel. et rat. distrah. late per Roland. cons. lij. lib. j. ubi an teneantur haeredes tutorum, et quid si tutor semel reddiderit quomodo et quando iterum compelli valeant.
(S.N.) Add. quod pro bonis existentibus et descriptis in inventario tutor, vel curator sine discussione administrationis conveniri potest statim via executiva. Bonirotend.(?) vid. decis. 90. Surd. decis. I8J. Mastrill. decis. cxxxix. n°. 3. et seqq.
Mater pupilli agere pro dote an possit non reddita prius ratione. vid. Mastrill. dec. cxxxix.
(1) An existentibus pluribus tutoribus alicuius pupilli quilibet in solidum conveniri possit per illos, cum ipsis, vel eorum aliquo administrante contraxerunt. vid. M. Anton. Eugen. consil. I9. Mastrill. decis. xlj.
(2) Alias de iure communi non tenentur reddere rationem nisi finita tutela .l. nisi finita et .l. cum adhuc .ff. de tutel. cum simil. allat. per Judoc. (?) Burg. in suo patrocin. pup. in tit. de tutor. et curator. rat. cap. 4. n°. I0. usq. ad n.um I6. advertas tantum quod (cancellato) secund. Surd. decis. I84. per tot. quod ante generalem reddit. rat. poterit conveniti tutor ad restituendum bona inventarij. ubi vid.
(3) An pluribus existentibus tutoribus, et unus administraverit an caeteri teneantur. vid. l. 3. in princ. ff. de admin. tut. l. j. C. de peric. tut. l. j. C. de div. in (?) tut. l. j. C. si tutor, vel curator non gess. Jas. in l. j. n°. 7. C. de transact. Aret. in .§. si plures. n°. 3. et seq. inst. de fideiuss.
Et qualiter libros conficere teneantur. vid. Jas. consil. 2I9. lib. 2. Rol. consil. 49. lib. j.
(4) Intelligas non solum de perceptis sed etiam de ijs, qui consuetudine communi percipi poterunt. vid. Tud. ub. supra eod. tit. cap. 3. n°. I3. caeterum de negligentia tutorum qualiter puniatur vid. Plot. in suo tract. de in lit. iur. n°. I96. vers. notat. in ant. impress. in nov. §. v. n°. I3. et seq.
(5) Quid vero si à patre in testamento dati tutores fuerint liberati, ut non teneantur rationem reddere. vid. Dec. cosil. cxcij. Mastrill. decis. cxxiiij.
(6) Add. pupillis competere actionem hypothecaria competere (cancellato) contra tutores, et administratores rerum suarum. vid. Rot. decis. II4. part. j. divers.
(S.N.) Add. praeterea non solum tutores teneriad praemissorum restit. verum etiam ipsorum haeredes si rationem non reddiderint, et quod haeres tutoris tenetur ad reddenda administ. rationem, ut ipse tutor viveret: et quod caput reddit. admin. sit exhibitio libri, ac eo non exhibito contra tutoris haeredem detur iuram. in litem. etc. vid. semper Cartar. in suis decis. Januensibus. decis. 50.
(S.N.) Quod tutores pecunias pupillares teneantur ponere ad honestum lucrum. vid. late per Mastrill. decis. cxxiiij. ubi quod secus faciens tutor dicatur esse in dolo, et non obstante liberatione testatoris debet condemnari ad restitutionem una cum fructibus.
(7) Intelligas remissam strictam, et scrupulosam reddit. rat. non autem per (?) sent. ab ea liberati omnino ut per Durand. tit. vij. caut. j. vid. Mastrill. d. dec. cxxiiij.

De convalidatione, et confirmatione testamenti scripti
manu notarij testantis. R. LXIIIJ

Quia à quampluribus in dubium revocatur, si testamenta, vel aliae ultimae voluntates scriptae et in publicam form. redactae manu propria d.i testantis, vel condentium d. ultimas voluntates si notarij sunt, et ut Notarij se subscribunt iure valeant, vel non: ad omne dubium removendum praesenti statuto firmamus quod d.a testamenta , et quaecumq. ultimae voluntates scriptae, et in publicam formam redactae interveniente (1) legitimo numero testium manu propria sic disponentis cum ipsorum subscriptione, et publicatione per eos facta, (2) ut per Publicum notarium valeant, et teneant, si aliud obstaculum non obsistat, ac si scripta, et publicata forent per alios notarios publicos, non obstantibus aliquibus statut. iur. vel .ll: quae in contrarium loquerentur, vel disponerent, et nullus audiatur per aliquem officialem Civitatis Ameriae opponendo contra praedictas ultimas voluntates, et testamenta ex eo quod manu propria dd. testantium scripta forent (3) ad poen. centum librarum denar. pro quolibet, et qualibet vice tam contra iudicantes contra praedicta, quam contra se opponentes.

Note a magine
(S.N.) Nunquid notarius possit conficere instrumentum vel testamentum de facto proprio. vid. Bald. in .l. si consul. ff. de adopt. Bart. in .l. servus communis .ff. de stipul. serv. Guid. Pap. decis. 3I8. vid. de art. not. tom. j. q. 6. vid. omnino Signorol. consil. 66. n°. J. Bald. consil. 43. lib. j.
(1) Quid vero favore piae causae si non intervenerit legitimus numerus testium, sed tantum testamentum fuerit subscriptum aut scriptum manu testatoris. vid. Rot. decis. 74. part. 2. divers. et ib. quid in testamento inter liberos. ib. post. Clar. in .§. testam. q. 7. vers. aliquando nam et Tiraq. de priv. piae caus. (alcune parole cancellate) privil. 5.
(2) Nam ut dicit Signor. d. consil. 66. n°. j. alias indigeret publicatione secundum quosdam, licet ipse teneat contrarium.
(3) Add. quid de testamentis aliena manu exaratis, quam ipsius testatoris ab ipso testatore not.o clausis attestante coram testium numero opportuno illud esse ultimum suum testamentum, quod continetur in ea cedula, folio, vel scriptura, an valida sint. Rot. in causa Narniensi haereditatis Veneris ij. Januarij. I630. coram Gislerio (?) ubi quod valida, et non indigeant aliqua recognitione testium, et quod constare dicatur sufficienter de voluntate testatoris propter consignationem d.i folij seu cedulae, et annot. testium à tergo foliorum etc. vid. ib.

De poena officialium consulentium Civibus. R. LXV.

Statuimus (1), et ordinamus quod Potestas, vel iudex, vel alius eius officialis non audeat, vel praesumat d.o vel facto consulere alicui (omesso "Civi") vel Comitatensi Ameriae, (2) seu acta ei dictare, scribere, et scribi facere in quacumq. re, vel causa ad poenam 50 floren. auri mox imminente cuilibet ipsorum contrafacienti, et vice qualibet.

Note margnali
(1) Idem habet stat. Romae de Anno 1612 10 Martij per Paul. Papam .v. in suis Const. reformat. in (una parola cancellata) §. ipsi autem iudices. item statuitur ib. §. similiter. sub. tit. comunia iudic. omnium, ne proponant advocatos; item ne domi retineant etc.
(2) Vid. in magnis advoc. et qui funges officio iudicis et ad.ti puniri debeat poenis de quibus in .l. atheletus (?) .§.calumniator .ff. de his qui not. infam. Franc. March. decis. 698. Caeterum numquid prohibitus in Camera consulere, et allegationes iudici mittere, et quando istis sine scriptis et labore in Cammera consulentibus debeatur salarium. vid. semper Stephan. Grat. in suis forens. disceptat. lib.j. cap. xxxix per tot.
(Nota a fondo pagina, dopo la chiusura del L. III.) Add. circa interpretationem Statutor. poenal. Bonacoss. in suis .qq. criminalibus, qui distincte omnes recollegit. Constit. Aegid. lib.4. per tot. Bullas Pij Papae 4. bannimenta tot. stat. Ecc. et constit. crim. confirm. à Pio .v. de quibus infra. et omnem materiam maleficiorum suppositam fuisse Ethicae, de qua Platina in suo dialogo contra amores illius utilitatis paucis complecti volens sic inquirit: Quid putas ne eam Philosophiam, quae de moribus est frustra, et inutiliter à Philosophis fuisse excogitatam; hac retinet in officio corpus multis, ac maximis voluptatum illecebris tamquam pessimis satellitibus obsessum: hac sensus castigantur, hac appetita obtemperare cogitur rationi; hinc tamquam ex fonte honesti, quid deceat in vita, quid dedeceat, et dignitatem humani generis iunctam, cum hoc vinculo vaganti licentiae et libidini sint iniecta. vid. ib.

Fin. IIJ lib.

STAT. LIB. IIII.

De publicis iudicijs

De iurisditione d.ni Potestatis et suorum officialium in maleficijs.
R. J.

Quia parvum prodest iura condere, nisi essent ij, per quos iura omnibus redderentur, statuimus, et ordinamus, quod Potestas Civitatis Ameriae eiusq. iudex maleficiorum praesentes, et futuri possint, valeant, et teneantur et debeant cognoscere, (1) et procedere, et sententiare per inquisitionem (2) ex suo officio (3) per accusationem, denunciationem, notificationem, et per viam notarij de omnibus, et singulis iniurijs, contumelijs opprobrijs, excessibus, furtis, et delictis realibus et personalibus facto, vel dicto committendis deinceps per quoscumq. vel qualitercumq. (4) in Civitate, Comitatu, et districtu, per aliquem Civem, Comitatensem, et districtualem Civitatis praedictae ac etiam ad petitionem cuiuscumq. petentis denunciantis, vel quaerelantis, etiam sine scriptis (5) excepto adulterio, de quo cognosci, procedi, vel sententiari nisi per accusam tantum faciendam ab eo cuius interest, et non possit, nec valeat ullo modo, et super ipsis maleficijs quibuscumq. d.us d.nus Potestas, et Judex possint, et valeant testes, et probationes inducere, examinare, et publicare, et omnia, et singula facere pertinentia ad processum (6) secundum form. statut. et ordinamentorum d.ae Civitatis: Et praedicta, et praedictorum quodlibet facere, et observare teneantur, et debeant ad poen. 50 floren. aur. statim imminente.

Note a margine
(S.N.) Praemittas nunquid (cancellato) nunquid haeredes defuncti , qui deliquerit conveniri (corretto) possint ex delicto eiusdem defuncti vigore infrascriptorum statut. vid. Cacher. consil. I52.
(S.N.) Add. Potestas Ameriae nunquid suo proclamate augere, et alterare poenam infrascriptorum statutorum cum sint confirmata à superiore, quod non vid. Marsil. singul. 244. et 397. et late per Carrer. in sua practic. criminal. in .§. vij. n°. I23. Bertazzol. consil. crimin. 290. n°. j. et seqq. vid. Caball. ad Const. Aegid. lib. 2. cap. 5J. nunquid mutare poenas praesenti statuto expressas Petr. Aug. Morl. in suo empor. tit. de .ll. q. x.
An statuta infra hoc eod. lib. 4. pos. ligent forenses delinquentes Ameriae vid. Caball. de (cancellato) in suis resol. crim. cent. 2. cas. I29.
(1) Et nunquid cognoscere de delictis commisis inter subditos extra territorium. vid. Bombin. (?) consil. 8. post Paris. consil. I59. lib. 4. ubi latiss. an statuta comprehendant subditum delinquentem extra territorium: multa per Mars. in rep. in .l. fin. n°. I34 et seqq. ff. de iurisd. omn. iudic. DD. in .l. j. C. de sum. trin. et fid. Cathol. Clar. lib. 5. §. fin. q. 39. Berons. cons. I62. lib. 3. per tot. libr. (cancellato) et consil. I72. per tot. ib. Beccius consil. 93. per tot.
(2) Intelligas semper ut procedere valeat praecedente diffamatione, alias non vid. Farinacc. q. ix. n°. 9. et alias in quibus casibus possit per inquisitionem procedi. vid. Constit. Aegid. lib. 4. cap. 2. vid. Petr. August. Morl. in suo Emp. iur. iur. tit. de iur. omnium iud. q. iij. n°. 49. et seqq.
(3) Vid. latiss. per Clar. de istis mod. proced. in crim. lib. 5. recept. sentent. §. fin. q. 3. cum mult. seqq.
(4) Quomodo differant Civitas, territorium comitatus, districtus et huiusmodi. vid. Felyn. in cap. Rodulphus. extra de rescript. Hyer. de Mont. in suo tract. Fin. regund. cap. v. et seqq.
(5) Adulterio. vid. Caball. in suis resol. crim. cent. 2. cas. II4. ita obtinui in sacra Consulta contra Potestatem, qui quemdam repertum die 2.a Paschatis resur. in domo uxoratae (sic) latitantem sub lecto volebat, prout de facto caeperat inquirere de adulterio.
(S.N.) Add. pulchrum, et quotidianum casum, quis commisit in territorio, et districtu Ameriae Homicidium, vel alium delictum captus deinde in territorio Tuderti per vim Ameriam ducitur, nunquid sit remittendus ad Gubernatorem Tuderti, et birruarij possint uti turbatores Jurisditionis puniri. vid. Caball. lib. 2. cent. 3. cas. 29J.
(S.N.) Add. nunquid Potestas, et eius officiales habeant iurisd. sibi concessam contra clericos p.ae tonsurae delinquentes contra form. praesentis stat. per Caball. cent. 3. cas. 224. et quid si Cler. non contra dicat aut episcopus consentiat delegando laico iudici vices suas. vid. Caball. ead. cent. cas. 225. et quid si tempore commissi Criminis erat laicus. cas. 259. vel e contrario quid si tempore delicti clericus tempore vero inquisitionis exautoratus, itaut incederet absq. habitu, et tonsura. vid. Stephan. Grat. lib. 2. discept. forens. cap. 226. per tot. et nunquid notarij, et fam. Episcopi licet sint Civiles, vel de Comitatu aut districtu comprehendantur sub iurisd. potestatis. vid. Stephan. Grat. d. lib. 2. cap. 340. et nunquid valeret consuetudo scil. ut clerici delinquentes contra form. praesent. stat. pun. deb. à Potestat. d. cap. 340 in fin.
(6) Quod servari debeant stat. circa punitionem malefic. vid. Bald. in auth. sed novo iure .C. de serv. fugitiv. col. j. et quod absq. dolosa contraventione poenae statutorum non incurrantur. vid. Beronum consil. I87. per tot. lib. 3.

De ordine procedendi, et citationibus in maleficijs. R. IJ

Statuimus, et ordinamus quod si quis accusatus, denunciatus, vel inquisitus fuerit coram .d. Potestate, vel iudice, vel alio officiali d.ae Civitatis, de aliquo Maleficio, vel excessu, si fuerit Civis Civitatis per Castaldum d.i Communis cum cedula personaliter ad domum delinquentis Citati, in qua cedula contineatur (1) nomen Potestatis, vel iudicis, sive officialis, nomen Castaldi, nomen accusatoris, accusati, denunciati, vel inquisiti, (2) et totum maleficium, de quo accusatus, denunciatus, vel inquisitus est, et terminus, ad quem comparere debeat: Et si fuerit semel cum cedula personaliter, (3) vel ad domum Citatus, et semper debeat (4) per Castaldos pro sequenti die citari. Si vero fuerit Comitatensis Citetur etiam semel eodem modo praedicto cum cedula, ut dictum est, et qui citatus fuerit debeat sequenti die non feriata comparere post Citationem Coram officiali, coram quo Citatus in d.o termino eidem dato, et assignato quod per personam Communitatis Ameriae in Schalis Palatij d.i Communis, et alta voce sono tubae praemisso exbandiatur (5) in quantitate in qua condemnari deberet secundm form. statutorum de tali maleficio, vel excessu loquente. Jn quo bannimento assignetur tali terminus trium dierum cum cedula facienda, ut supra relinquenda eidem (6) citato personaliter vel ad domum cum d.o termino ad Comparendum coram d.o Officiali, coram quo est processus, in quo termino si non venerit, sive non comparuerit habeatur pro convicto, (7) et confesso de d.o maleficio, excessu, vel delicto, et vero, et legitimo contumace, et contra talem, vel tales, per potestatem, vel alium officialem d.i Communis secundum suam iurisditionem elapso d.o termino trium dierum procedi possit, (8) et debeat ad condemnationem secundum formam statutorum Civitat. Ameriae in poena contenta in statuto, et ordinamento de tali maleficio, delicto, vel excessu loquente, Forenses vero in (9) Scalis Palatij Communis sono tubae praemisso, (10) et in d.a Citatione detur terminus trium dierum ad Comparendum coram officiale preadicto ad se excusandum, et defendendum, et nihilominus per unum famulum ipsius Potestatis ad hoc per eum deputandum, qui pro d. vice pro nuncio Communis et legitimo habeatur ex parte d.i officialis notificaretur, terrae castro, vel villae ex quibus, vel ex qua est ille contra quem proceditur, ut citari faciat talem forensem quoad dictam tertiam diem debeat coram d.o officiali Communis Ameriae comparere ad se excusandum, defendendum, in quo quidem termino, si non venerit habeatur (11) pro convicto, et confesso, et vero contumace de maleficio, vel delicto uno vel pluribus, de quibus proceditur contra talem forensem, et contra eum ad condemnationem procedi possit d.o termino transacto secundum formam statutorum: (12) Et quod praedicta notificatio in terris Castris, et Villis circumstantibus prope Ameriam per x milliaria sufficiat: in alijs vero forensibus longinquis sufficiat citatio facta ad fenestram, sive schalas modo praedicto. Et quod semper credatur relationi dd. Castaldorum, nunciorum, praeconum, et cui eisq. ipsorum in citationibus faciendis per ipsos, vel ipsorum alterum, statutis vel ordinamentis in contrarium loquentibus non obstant. : et quod si in praedictis vel in aliquo praedictorum per (13) potestatem, vel iudicem contrafactum, vel omissum fuerit poenam incidant x flor. auri ipso facto pro quolibet, et qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Vid. Constit. Egid. lib. 4. rubr. j. Clar. 5. fin. q. xliiij.
(S.N.) Attend. quia alias citatus contumax dici non posset. Gramm. consil. 37. n°. 2. et seq. Bertaz. consil. 462. lib. 2. et consil. I4. n°. 3. et consil. II9. n°. 7. lib. j. Gramm. consil. j. n°. 8. post decis. et ib. n°. 20. Roman. consil. 456. cum ib. addit. Farin. q. xj. n°. 36. et seq. Matt. brun. inter consil. crim. consil. II5. tom. 2.
Et quid de stilo contrario huic constitutioni vid. Gram. consil. j. post. decis. n°. 20.
Et quomodo stilus probetur Mascard. conclus. I338.
Caeterum de valid. process. contra absentes. vid. semper Farin. consil. 85. et 86.
(S.N.) Quod servari debeant statuta circa form. citat. vid. Tiraq. de retract. consang. glos. 3. §. viij. et ibi glos. 2. n°. 3.
Vid. forma super hoc edita à S. Consulta Pont. Urbani viij.
(1) Vid. Vant. de null. in tit. de null. ex defect. citat. n°. 56. et seqq. et quando in Criminal. cit.o ad domum arctet. vid. M. Anton. Eugen. lib. 2. consil. 2. n°. I5. et seq.
(2) Vid. Mars. in rep. j. de unoquoq. n°. I77. ff. de re iud.
(3) Vid. Tiraq. de retranct. consang. §. ix. glos. 2. n°. 50. et seqq.
(4) Vid. Ambrosin. in suo tract. de process. infor. cap. 3. lib. v.
(S.N.) Add. quod nisi processerint legitima indicia sufficientia ad torturam iudex non poterit citare ad domum vel personaliter. vid. Nath. consil. 594. n°. I4. lib. 3°.
Vid bannimenta Cardinalis Barb. de anno I632 de modo procedendi in criminalibus in statu ecc.o quibus extenduntur Const. Pij 4. et Pij. 5.
Et quod inseri debeat in specie delictum in cedula citationis vid. omnino Natt. consil. 594. n°. I5. et seq. lib. 3. alias nulla erit contumacia. Farin. lib. j. consil. lxxxj. n°. 3.
(5) Quod bannum sit necessarium antequam absens condemnetur. vid. Farinacc. cons. 86. n°. 57. lib. j. et decis. xj. et decis. xij. add. ad ipsum lib. j. respons. crimin.
(6) Vid. Rot. decis I94. lib. 2. part. 3. post Tiraq. de retract. consanguinit. glos. 2. n°. I6. §. viij.
(7) Nota quod non obstante huiusmodi statuto nisi constiterit de delicto condemnari non poterit contumax. vid. Natt. consil. 594. n°. p°. et 8°. lib. 3. vid. omnino Rot. coram Oran. in una Roman. notar. die 27 9bris I59J. Dec. consil. 458. part. 4. ubi vid. Caball. in suis resolut. crim. cas. 256 (?) cent. 3.
(8) Nota quod cum statutum huiusmodi volens quod procedatur contra absentem contumacem ad diffinitivam, mulcta indici non poterit. vid. Natt. consil. 594. lib. 3. n°. 9. ultra quod secund. Natt. ib. n°. 8. in criminal. mulcta indici non possit quem omnino vid. et adnotas quod ab indebita mulcta quis potest appellare. vid. Farinacc. de delict. et poen. q. xviiij. n°. 58.
(S.N.) Forenses add. nunquid ex sola contumacia possit quis condemnari banniri, aut foriudicari, (?) quod non Bald. in .l. fin. n°. 2. in fin. C. de crimin. stell. Mastrill. decis. ccxcvj. n°. I9. et seq. et decis. clxj. nunquid minor possit condemnari ad mortem ex contumacia.
(9) Et adverte quod alias citatus forma inconsueta citatio impune sperni (?) poterit ut per Natt. consil. 594. lib. 3. n°. I9.
(10) Nulla erit sententia si non fuerit servata forma huius statuti in banno.
Cit.o incerta vel vaga.
Si non habeat facultates insertas à iud.e deleg.o emanata.
Delicta expressa in cit.e si in actis non probentur.
Aut qualiscumq. (?) specificatione criminum.
Si maiorem debita poena contineat.
Si lata in die feriato. vid. Rot. apud Farin. lib. j. respons. crim. decis. lxxiiij. et consil. I4. et consil. xxviij. lib. j. et ib. consil. lxxxviij. lxxxix. et lxxxvj. et Decis. xj. et xij.
(S.N.) Add. etiam Quod ista condemnatio, et sententia quantumvis diffinit. non poterit demandari executioni ante annum concessum ad comparendum iuxt. Bull. Fel. rec. Pij v. et etiam ex iuris dispositione datum ad se expurgandum .l. fin. ff. de req. reis. unde intra annum si condemnatus compareat sententia evanescit cum omnibus inde secutis. vid Rot. in un. Roman. officij notariatus coram ORano. Mercurij 27 9.bris I59J. Farinacc. de inq. q. xj. n°. 83. cum seqq. lib. j. consil. I4. et consil. 5. n°. I08. et seqq.
(11) Circa hoc hodie attenditur motum proprium Pij. v. de cuius intellectu vid. M. Anton. Eugen. consil. xiii per tot. ubi vid. et per Farin. q. xj. part. j. et quod huiusmodi statutum ut quis habeatur pro convicto, et confesso valeat glos. ad const. March. lib. 4. cap. j. in vers. citetur. vid Clar. §. fin. q. xliiij. Farin. in praxi p. ij. q. xj. et lib. j. consil. lxxxvj. ubi de crimine procedendi contra absentes de crimine imputatos. add. Caball. cent. ij. c. clxxxj.
Vid. bannimenta S. C. de Anno I632.
(12) Et sic not. quod minorari debebunt poenae istis contumacibus in omnibus casibus quibus ex form dd. statutorum aut iuris communis praesentibus forent minorandae vel mitigandae, cum contumaci non possit maior poena infligi, quam praesenti. Vincent. de Franc. decis. 329. n°. 2. Farinacc. q. I43. n°. I63. Mastrill. decis. clxj. ubi an minor possit banniri et foriudicari.
(S.N.) Add. tunc sententiam dici in contumaciam contra absentem lata, (sic) si de delicto non constet, ac nullam nisi iustificetur ex actis. Farinacc. lib. j. consil. lxxiiij ubi quod per simplicem compositionem infra annum resolvitur. vid. de forma procedendi contra absentem ob delictum eumd. Farinac. d. lib. j. consil. lxxxvj à n°. j. usq. ad I9.
(13) Add. nunquid Judex saltem supremus possit delinquentem à se certissime cognitum sine Citatione, et alijs similibus damnare, et occidere. vid. S. Thom. 22. q. 67. art. 3. ubi Caietan. et alij Sot. lib. 5. de iust. et iur. q. 4. tit. 3. Petr. August. Morl. in suo Emp. iur. tit. de iurisd. omnium iud. q. ij.

De transmissione accusae, vel inquisitionis ad Camerarium
(aliunde"Cancellarium") Communis Ameriae. R. IIJ

Quilibet officialis procedens contra aliquem per accusationem, denunciationem, vel inquisitionem debeat manu propria praedictus officialis scribere praedictam accusam denunciationem, (1) vel inquisitionem, et assignari facere Cammerario (aliunde Cancellario") Communis totum tenorem praedictae accusae, denunciationis, vel inquisitionis de verbo ad verbum prout in d.o libro d.i officialis reperitur, ea die, qua accusa, vel denuncia praedicta fuit coram eo, sive inquisitio facta fuerit. (2) Et si d.a forma servata non fuerit ipso iure sit nullus processus, et quicquid sequeretur ex eo, et officialis contrafaciens in praedictis vice qualibet in x libr. denar. puniatur, et Cancellarius Communis debeat scribere diem d.ae assignationis, et cuilibet petenti per ordinem exhibere copiam vinculo iuramenti, et ad poen. x libr. denar. d.us Camerarius (aliunde "Cancellarius") dictam Copiam sibi transmissam, sive cedulam praedicta continentem non possit reddere, nec restituere d.o officiali procedenti, nec reddat, vel restituat pro correctione, vel suppletione d.ae cedulae in praeiudicium Communis, et hoc vinculo iuramenti ad poen. 25 librar. pro qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Finis huius stat. ne accusationes, inquisitiones et c. ab officialibus occultari possunt, vel aliqua fraus committatur. de quo extat etiam Constit. Aegid. lib. 4. c. 4. et s.
Infra hoc. eod. libr. rubr. 35. legitur Cancellarius non Cammerarius. vid. in const. crim. num. j. conf. per Pium .v. Pont. Max.
(S.N.) Aretin. de malef. in verb. quod dominus.
(1) Et hinc initiari dicitur processus infra hoc eod. lib. rubr. 35. vid. Consit. Aegid. lib. 4. rubr. J. 2. et 3.
(2) Lim. in casu Assass. et prodimenti ut infra hoc eod. libr. rubr. 33. et 34.
(S.N.) Vid. in const. crim. confirm. per Pium v. num. j.
Indicia qualia informanda inquisitione praecedere debeant vid. Clar. §. fin. q. iij (cancellato) xx. n°. 9. Farinacc. de inquisitionibus q.j. n°. 45. et 46. Mastrill. decis. ccxlix. n°. 2J. et seqq. ubi quod levia sufficiant secus vero ad condemnandum in contumaciam, quia debent praecedere vera, et legitima indicia.
(S.N.) Add. differentiam inter accusationem, et inquisitionem, quia acc.o est remedium ordinarium inquisitio vero extraordinarium, de quo Mastrill. decis. cclxvj. n°. 3. et 7. ubi an pervenientem accusationem cessare debeat inquisitio, et an simul inquisitio et accusatio procedere possint. n°. 8. 9. et I8. et an possit inquisitio formari non praecedentibus legitimis indicijs. Mastr. decis. xxlix. n°. I2. I4. et I6. ubi quod sine indicijs nulla sit inquisitio.

De termino dando. R. IIIJ

Potestas, Judex, et sui officiales dent terminum super maleficijs partibus x dierum, et peremptorie incipiend. per utramq. partem ea die, qua responsum fuerit accusae, vel inquisitioni ad probandum, et defendendum, et docendum de iure suo: et si non daret (1) autoritate praesentis Capituli habeatur pro dato ipse terminus utriq. parti, ac si ut dictum est, datus, et currat.

Note a margine
(S.N.) Posse quid si in term.o ad probandum reus aliquid probaverit, aut docuerit, quod est contra scientiam, et conscientiam iudicis, itaut iudex teneaut allegata, et probata sequi, etiam contra propriam scientiam, et conscientiam vid. DD. in .l. illicitas. §. veritas .ff. de off. Praesid. Jul. Clar. lib. 5. recept. sentent. §. fin. q. 66. n°. 2. Covar. lib. j. var. resol. lib. j. cap. j. per tot. S. Thom. r. 2. q. 67. art. 2. et q. 64. art. 6. ad 3.um Sylv. in verb. Judex. q. 3. el. 2. Petr. Aug. Morl. in suo Empor. utr. iur. tit. de iur. omnium iud. q. j. et quid si actor ex una causa agens aliam probaverit. vid. eumd. Petr. Aug. Morl. tit. 2. de iur. omnium iud. q. viij.
(S.N.) Vid Clar. mib. 5. recept. sent. §. fin. q. 49. vers. est igitur.
(1) An dari deberet iste terminus alias parte non petente. vid. Baiard. in add. ad Clar. d. q. 49. vers. ibi, et adverte. n.50.

De publicatione processus. R.V.

Statuimus, et ordinamus, quod d. Potestas, et eius iudex maleficiorum, et alter ipsorum finito termino decem dierum dato ad defendendum per form. Statutorum de quo supra cavere debeat publicare processum, et testes inductos, et receptos sive fuerint examinati testes, sive non. Et si non publicaret eos d.o termino elapso quod eo ipso (aliunde "ipso iure") sint, et habeantur pro publicatis: (1) et pars possit opponere contra ipsos, et eorum processum quicquid vult, et potest, et iudex praedictus teneatur dare processum, (2) et copiam testium, cuius interest; et si dare recusaverit eam, quod terminus non currat ipsi parti donec eam habuerit, et Judex, et Notarius recusans x lib. penae (sic) nomine solvere teneantur.

Note a margine
(S.N.) Vid. de hoc. latiss. per Clar. lib. 5. rec. sent. q. xlix. et amplia huiusmodi stat. ut processus publicari debeat, ut suas possit facere reus defensiones etiam in crimine l. ma. et crim. haeresis. ut late per Gigant. de crim. l. m. lib. j. q. xix. vid. glos. super Const. Aegid. lib. 4. rubr. j. in verb. publicetur.
(S.N.) Nunquid vero Judex possit istas dilationes augere, vel minuere etiam parte non citata. vid. Natt. consil. 336. doct. in .l. j. C. de dilat. Bartol. Alex. Rip. et Imol. in .l. 2. ff. de re iud. Menoch. lib. 2. de arbitr. cas. 52. Tiraq. de utroq. retract. §. viij glos. 2. Petr. Aug. Morl. in empor. utr. iur. tit. 2. q. xxvj ubi late an iudex ex iusta causa valeat dilationes, aut terminos à iure concessos extendere, vel minuere.
(1) Vid. Foller. in praxi crimin. Farinacc. lib. j. consil. lxxxiiij ubi quod ad hoc reis petentibus copia integra totius processus dari debeat. et quod vigore quarumcumq. facultatum indiciorum copiae denegari non possunt. id. Far. lib. j. consil. ciij. per tot. et de ipsius publicationis forma, et effectu. vid. Mirand. de ordin. iud. p. ij. q. xxiij per tot. Caball. cent. j. cas. xlj. Farinacc. d. consil. lxxxiiij.
(2) Quod reo danda sit copia totius processus integra, et quomodo vid. semper Farinacc. consil. 84. per tot. ubi nunquid deneganda sit copia testium, qui pro curiae informatione fuerunt examinati, sed nondum sunt repetiti vid. ib. n°. I0. et seq.

De (1) puniendis maleficijs. R. VJ.

Omnia maleficia, (2) et delinquentes malefactores Potestas teneatur punire, et condemnare, et condemnationem pro Communi exigere, et exequi cum effectu secundum form. statut. Civitatis Ameriae infra x dies continuis incontinenter currere incipientes, elapsis x diebus datis in sententia ad solvendum, ubi poena non esset expressa procedere de similibus, ad similia, quod simile fiat et fieri debeat per Dd. Potestates, vel iudices, et duos bonos viros eligendos per Dd. Antianos Populi, qui pro tempore erunt. Et ipsum simile habeatur pro legitimo, et vero, et scribatur in actis una cum iuramento dictorum bonorum virorum.

Note a margine
(S.N.) Vid. Mastrill. lib. de Magistr. lib. iij. c. vij. n°. 8. et seqq. et c. x. n°. 340. et seqq. ad 358.
(1) Add. delinquentem puniri posse non solum in loco delicti, sed etiam in loco originis, seu domicilij vid. de inquis. Farinacc. q. 70. n°. 20. part. j. fragmentor. in verb. delinquentem puniri posse n°. 98. et seqq. ubi etiam habes nunquid delinquentes puniendi sint secundum statuta loci cui subditi sunt ratione originis, vel domicilij, vel secundum stat. in quo quis deliquit. et rat; dom. posse delinq. puniri sicut rat. originis Farin. ubi sup.a in verb. domicil. n°. I93. et seqq.
(2) Quantum Reip. expediat maleficia punire. vid. Petr. à Plaz. epit. delict. cap. 2J. in princ. et quod si impunita dimittantur delicta turbetur publica laetitia. vid. Gram. decis. 36. n°. p°. et seq. facit etiam illud M. Tull. in Verr. act. 3. ib. : O consuetudo peccandi quantam habes iucunditatem in improbis, et audacibus cum poena abfuit, et licentia conscenta (sic) est. et Cato senior exhortans magistratus ad sumendas poenas de his qui delinqueret, (sic) dicebat eos, qui maleficos prohibere possent, nec facerent lapidandos esse sentiens illos de universo populo pessime mereri, quod ad scelerum licentiam invitarent improbos.
(S.N.) Cato Senior dicere consuevit iniuriam etiam si facienti nihil afferat periculi, universis tamen periculosam esse, sentiens impunitae iniuriae exemplum omnibus minari iniuriam etenim si liceat impune, nullus erit tutus ab improborum violentia.
(S.N.) Puniendi nam sunt mali, ne ipsorum improbitate afficiantur boni, ex quo maximum in rep. sequeretur absurdum quod Ecc.es cap. vij summopere deplorans inquit, haec quoq. vidi in die vanitatis meae: Justus perit in iustitia sua, et impius multo vivit tempore in malitia sua. Et M. T. in M. Anton. Phil. viij inquit: in corpore si quid eiusmodi est, quod reliquo corpori noceat, uri, ac secari patimur, ut membrorum aliquid potius quam totum corpus intereat: sic in Reip. corpore, ut totum salvum sit, quicquid est pestiferum amputetur. addebat ulterius Cato senior, Magistratum, aut iudicem, nec quod iustis orandum, nec quod iniustis exorandum, sensit culpam esse iudicum , si ut iusti, aequi sint, orandi sunt, cum oporteat ultro favere bonis, pro iniustis orare fortasse humanitatis est, at exorare est à iustitia deflectentis.
(S.N.) Add. tantum iuxta eiusdem M. T. sententiam lib. j. ut omnis animadversio, et castigatio contumelia vacet, et ne maior poena sit quam culpa, et ut absit ira in puniendo, et ne iratus iudex ad punitionem accedat etc. vid. mih. fol. 22.

De cogendo malefactorem ad confitendum. R. VII.

Si de aliquo maleficio, de quo procederetur in causis potestatis constiterit per unum testem (1) idoneum, et fama publica, (2) seu loco d.ae famae per (3) alia (4) verisimilia indicia, quae moverent animum iudicantis, tunc ne ipsum maleficium impunitum remaneat, dd.is indicijs p.o in actis discussis ille contra quem procederetur de d.o maleficio cogatur ad confitendum maleficium praedictum, si haberi poterit, si vero se assentasset tunc citetur in cedula continenti dictum delictum indicia, seu famam per Castaldum Communis, qui infra tertium diem à die citationis factae de eo, comparere debeat coram d.o iudice ad confitendum d.um maleficium, et si non comparuerit infra ipsum terminum habeatur pro confesso, et convicto legitime, et condemnari possit, et debeat in poenas statutorum et d.a confessio d.o modo facta, vel praesumpta non prosit sibi ad evitationem (corretto) poenae. Et si comparuerit, et confiteri nollet habeatur pro confesso, et convicto dummodo praedicta omnia, et singula locum habeant, si processus, et testis unus, vel plures examinati contra dictum malefactorem fuerint primitus probati, et dato, et elapso termino ad opponendum contra ipsum processum testes, et dictae exceptiones legitime oppositae non fuerint probatae contra; et aliter, vel alio modo citari, vel cogi non possit, (5) et omnis confessio aliter facta post primam responsionem non valeat, et facta probetur metu tormentorum, nisi servata fuerit forma praedicta in praesenti capitulo descripta ad poenam poterstati, vel iudici in praedictis, vel aliquo praedictorum contrafacienti, vel omittenti, aut negligenti 25 flor. auri mox imminenti.(6)

Note a margine
(1) Unus testis quando faciat indicium ad torturam vid. Clar. lib. 5. recept. sent. §. fin. q. xxj. vers. unus testis cum ib. add. post Parid. de put. in suo tract. synd. in verb. tortus. n°. 23. cap. j. Boer. decis. I63. n°. 2. DD. in .l. maritus ff. de qq. Farinacc. de indit. et tortur. q. 26. n°. 224. et et (ripetuto) seqq. vid. omnino Baiard. ad Clar. in d. q. xxj. n°. I3. et seqq.
(2) Fama in criminalibus an probet plene vel semiplene. vid. Duenn. reg. 300. et Baiard. ad Clar. d. q. 2J. n°. 3. et seqq.
(S.N.) Add. quid si iste testis fuerit receptus pro inform. curiae parte non citata ante litem contestatam ad finem praeparandae inquisitionis nunquid ad torturam deveniri possit, non repetito d.o teste citato reo praesertim si styl. adsit etc. vid. Caball. cent. 3. cas. 269.
(S.N.) De quo infra hoc eod. libr. 5. rubr. 9J. add. quod tortura irrogatur ubi est poena delicti ordinaria, secus si arbitraria. Mastrill. decis. cxcj. n°. 20. 35. et 36. et an imponatur quando venit imponenda poena fustigationis. id. Mastrill. decis. ccxcv. n°. 22. ubi qualia esse debeant indicia ut possit tortura inferri in crimine sodomiae , et quando torqueri possint cognoscentes carnaliter mulieres. vid. Mastrill. dec. cxij.(?)
(3) Et quid de pluribus adminiculis an faciant indicium ad torturam. vid. Bald. in cap. cum causam extra de probat. Bart. in .l. j. §. item quaeritur .ff. de qq.
(4) Et quod indicia debent esse verisimilia. vid. Menoch. lib. 2. cent. 2 (cancellato) 3. cas. 270. n°. 6. et per tot. ubi vid. ubi quae indic. suf. ad tortur.
(5) Add. etiam si in ea perseveraverit. Paris. de Put. in suo tract. Sind. in verb. tortus cap. j. an stetur d.o tort. n°. 3. limit. in cas. crim. l. maiest. ut per Gigant. de crim. l. maiest. lib. 2. q. j. ubi late quae opponi possint contra confessionem.
(6) Add. unum contra vulg.(?) errorem quo commendantur scelerati, qui persistunt in tormentis: nam Agesilaus ref. Man. lib. j. Apoph. in princ. audiens quempiam (?) et scelerosum hominem constanter protulisse tormenta: ut insigniter inquit miser est homo, qui tolerantiam ac patientiam in res flagitiosas, ac turpes accommodat.

De blasphemantibus puniendis. R. VIIJ.

Quoniam gravius est aeternam, quam temporalem ledere maiestatem antequam ad alias poenas contra temporalia committendas procedatur, statuimus, (1) et firmamus , quod si quis (2) Dei timore posposito blasphemaverit, vel maledixerit, vel opprobriosum verbum (3) protulerit contra Deum Omnipotentem D.num n.rum Jesum Xp.um, Spiritum Sanctum, et Virginem gloriosam eiusdem Dei matrem, vel alterum ipsorum quocumq. modo, et qualitercumq. puniatur, et condemnetur pro qualibet vice in 50 lib. den. Si vero contra aliquos alios Sanctos, et sanctas Dei, et specialiter contra gloriosissimos martires, et beatos Firminam, et Olimpiadem d.ae Civitatis protectores, et alterum ipsorum, vel contra omnes sanctos simul condemnetur, et puniatur in 25 libr. denarior. pro qualibet vice, et si d.am poenam non solverint dd.i condemnati ex (corretto) dd.is causis infra decem dies à die latae sententiae contra d.um blasphemantem, vel maledicentem, vel opprobrium proferentem contra Deum, Xp.um eius filium, et Spiritum Sanctum, et Virginem Mariam solvat duplum d.ae poenae. Si quis vero dixerit inopinate ad Onta de Dio, (4), sive à despetto et similia verba non inducentia tantum opprobrium, de quo remaneat in discretione d.ni Potestatis contra Deum Xp.um, Spiritum Sanctum, Virginem gloriosam, vel aliquem ipsorum condemnetur, et puniatur in x libras (sic) denariorum, si vero contra alium Sanctum in quinq. libris denariorum. Si quis vero iuraverit per membra ipsorum incitati, (aliunde "inusitate") et verecunde, (sic) et impudenter nominando ipsa membra, condemnetur, et puniatur in quatuor lib. denar. Si quis vero iuraverit (5) per sanguinem, et corpus, et cruces Dei, vel aliquorum Sanctorum, condemnetur, et puniatur pro qualibet vice in 20 solidos, de quibus omnibus, et singulis inquiri possit ed debeat quolibet mense, et stetur, et credatur d.o unius testis legitime probantis. Et habeatur pro plena, et legitima probatione, et praedicta dominus Potestas, qui pro tempore fuerit teneatur bandiri facere quolibet mense, ne ignorantia allegetur ad poen. 25 lib. denar. pro qualibet vice addentes, et declarantes quod in quacumq. parte praesentis statuti in casu favorabili, vel odioso pro verbis si quis, vel aliud masculini generis intelligatur, et si qua in genere feminino statuto, vel aliquo iure non obstant. et quod omnes praedictae poenae intelligantur, et intelligi debeant sine diminutione excepto quod in praedictis beneficium confessionis locum habeat, et admittaur. (6) Et si Potestas, vel iudex in aliquo praedictorum contrafecerint, vel omiserint poenam incurrant ipso facto 25 floren. auri pro quolibet, et vice qualibet.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bull. seu const. Julij iij. in multis. 43. cum ib. concord.
(S.N.) Vid. super hoc stat. Plot. in suo tract. de blasphem.
(S.N.) Vid. Clar. in .§. blasphemia. lib. v. recept. sext. ubi Baiard. Plot. in suo tract. de blasphem. mult. per Ludov. Montalt. in tract. de reprobat. sent. pilat. in p°. dub. à n°. j. usq. ad 50. tot. tit. extra de maledic. Farin. in suis qq. crim. q. xx. ubi vid. mult. per Stephan. Quarant. in suis append. ad sum. Bull. etc.
(1) Nota hic non tractari de Blasphemis verba haereticalia exorientibus (?) de quibus Eymericus in directorio inquisitorum. part. ij. q. xlj. titul. de Blasph. et ad illum Paenia Commentar. lxvj. de quibus Alphons. à Castr. lib. j. c. xij. de iusta haeret. punit. quarum cognitio spectat ad episcopos, aut inquisitores, quales sunt, quae habent significationem infidelitatis et fidei abnegationem, ac directe opponuntur fidei Catholicae confessioni; ut sunt Abnego Deum, non credo in Deum, discedo de Deo, renego fidem etc. vid. ib. Paeniam .d. comment. lxvj. qui poenas recenset blasphemantium sic.
Judei in crimen huiusmodi si inciderint, qua poena affici debeat. vid. Greg. xiij. Constit. relatas à Quarant. in summ. in verb. Blasphemia.
Clerici si in hoc deliquerint puniri à suis iudicibus debent iuxta Pij v. Const. de qua Steph. Quar. ubi supra.
(2) Vel aliqua persona
(3) Add. quod debet constare in processu aut per confessionem blasphemantis de verbis blasphemiam importantibus alias quis non possit puniri de blasphemia. vid. Caball. in suis resol. crim. lib. 2. cent. 2. cas. I80. n°. 7.
(S.N.) Habes constit. Pij Papae .v. felic. record. quam habes relatam in sinod. Amerina cap. 970. per cuius declarat. vid. Stephan. Quarant. in sum. Bullar. in suis appendic. in verbo blasphem. ad fin. Bann. tot. stat. Ecc. Anni I599. n°. j. et Jo: Bap.a Scorzam (?) in Theorem. super ead. Bulla Pij v.
(S.N.) Vid Constit. Aegid. lib. 4. cap. xciij. ubi contra blasphemantes Deum, et Virginem, et iurantes quae sit poen. Blasphemiae vid. Caball. cent. 3. cas. 296.
(4) Vid. Vinc. decis. 388. Gram. decis. 30. ubi an talia verba dici possint blasfemias.
(5) Et an, et quando sit blasfemia iurare per membra Xpi. vid. post alios Farinacc. in suis qq. crim. q. 20. n°. I8. et seqq. usq. ad n.um 22. vid. Caball. cent. 3. cas. 296.
(6) Et add. quod secundum Baiard. ad Clar. in d. §. blasphemia sub. 6. quod neq. per principem debent gratiari.

De pena (sic) blasphemantium praesentem statum Civitatis.
R. IX.

Ad removendos (1) male loquentes contra pacificum statum Civitatis n.rae statuimus, et firmamus, quod si quis blasphemaverit statum praesentem, et Comunis Civitatis Ameriae dicendo quod non bene (corretto) procedit, vel tractatur praesens status, et quod non est Communis, vel quod non tractantur omnes aequaliter, et quod sub partialitate regitur, vel alio modo scandalum verisimiliter induceret, seu reformortationes (sic) praesentium statutorum redargueret puniatur pro qualibet vice, qua contra praedicta, vel aliquo praedictorum dixerit in cent. libr. denar. possit (2) tamen in quocumq. concilio omnia quae cognoverint utilia pro Communi, et cum verbis condecentibus, et tunc praedicta quae dixerit ad d.um casum, vel casus prohibitos dummodo non essent contra propositam. Adijcientes quod si quis dixerit aliqua verba minativa (sic) contra Communem, vel aliquem officialem Communis puniatur in 25 lib. denarior.

Note a margine
(1) De obloquentibus principibus eisdem maledicentibus, et cantilenas, vel epistolas componentium. vid. Caball. in suis resol. criminal. lib. 2. cent. 3. cas. 235. ac (corretto) trad. per Farin. in suis qq. de var. del. et poen. q. I05. inspect. I0. per tot. ubi de maledicente principi et c.
(2) Extat oratio Diotodi contra sententiam Cleonis apud Tucycididem (sic) lib. 3. dicentis non debere Civem bonum absterrere alios à contradicendo, sed ex pari loco demostrare se meliora dicere, cum in concilijs non discept. iudicio, ut de iure quaeri (?) opporteat, se de ijs deliberamus, quemadmodum nobis utilia. Epictetus aiebat refer. Stob. trifariam considerandum esse, cum quo disserimus, vel ut praestantiorem, vel ut inferiorem, vel ut parem, qui si te melior audiendus est, eiq. parendum, inferiori persuadendum, pari assentiendum, sic nunquam, addens, in crimen contentionis incides.

De pena receptantium exbannitos. R. X

Quilibet de Civitate, et eius districtu receptans aliquem per maleficium Communis Ameriae exbanditum (corretto), et condemnatum in solutionem 50 libr. denar. et abinde supra solvat pro banno d.o Communi 20 libr. denar. Si quis vero scienter receptaverit latronem publicum non exbanditum à 50 lib. infra pro maleficio solvat pro banno d.o Communi x lib. denar. Et si quis receptaverit robariam, vel furtum teneatur restituere derobbato, vel cui est ablatum, et nihilominus d.a poena puniatur, et unicuiq. liceat tales receptatores denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et teneatur in credentia receptatorem huiusmodi intelligi, si in domo eum receptaverit, (1) vel si extra domum, vel aliquid necessarium exhibuerit in Civitate praedicta, et eius districtu in eadem poena puniatur qui eumdem associaverit, vel praedicta cum eo portaverit, vel eidem dederit auxilium, vel favorem receptatori, vel alicui exbannito solvat vice qualibet pro poena 20 sold. denar. Si autem rem furtivam, vel quocumq. modo ablatam emerit publice in die Sabbati in platea, et negaverit ipsam furtivam, vel alienam esse, (omesso "ipsam restituat et prectium restituatur eidem") à venditore; et (omesso "si") exbanditus pro aliquo maleficio introiverit aliquod castrum Civitatis Ameriae, qui sindicus, et universitas d.i Castri debeant d.um exbanditum capere, et in fortiam d.i Communis ducere (2) ad poenam 50 libr. pro quolibet castro, et universitate, et quod Potestas d.ae Civitatis d.um Capitulum notificet p.o mense sui regiminis cuilibet castro ad d.am poenam de suo salario. (3) Et quod quilibet possit dd.os receptatores et sindicos contrafacientes (omesso "in") praedictis vel in aliquo praedictorum accusare, et denunciare, et eius denunciationi stetur, et credatur cum duobus testibus, et nomen accusatoris teneatur in secreto.

Note a margine
(S.N.) Vid. Mot. propr. Pij. v. ed. I566. xviij. Kal. VIJbris. Sixt. v. ... (puntini) et bannimenta edita iussu Pauli .v. I608.
Et qui excusantur vid. Tiraq. de poen. caus. xx. et eund. in rep. l. si unquam in verb. susceperit liberos. num. 34. Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 348. Cab. cent. 3. cas. 287.
Et quid si constitutio prohibeat alloquium cum sbandito qualiter intelligatur. vid. Bos. in tract. crimin. laesae maiest. num. 34.
Anton. Canal.
Infra lat. hoc eod. lib. rubr. 5J. et seq. de poen. non cap. exband. et malefactores. et quod cuilibet licitum sit capere exband. infra hoc eod. lib. rubr. lxviij. add. quod ut possit puniri poena receptantium exbanditos debet scientia banni specifice probari, et non sufficit, quod probetur praesumptive. late Mastrill. decis. ccxvj. ubi late quis quando dicatur receptare, vel auxilium praestare ad hoc ut quis puniri possit ob alloquium, conversationem, receptionem et c. et quae, aut qualis excuset ignorantiam.
(S.N.) Nunquid vero consanguinei receptantes consanguin. banditum, et excom. vel bull. excom. recept. ban. sint excom. vid. in resp. ad Card. Pal. cas. 4. de receptatoribus furum, latronum, bannitor. etc. nunquid semper puniri debeant et qua poena vid. Farin. de consult. et auxil. q. I33.
(1) Quid vero si nesciat receptans esse banditum quem receptavit, et an fiscus probare debeat huiusmodi scientiam. vid. Hieron. Gabriell. consil. I68. et I69. lib. 2. et de causis ex quibus bannitorum receptatores excusentur. vid. late per Caball. cent. 3. cas. 287. per tot. de alloquentibus bannitos. vid. Mar. Anton. lib. II7. var. resol. resol. xix.
(2) De poena officialium bannitos receptantium, aut illis auxilium, vel consilium (corretto) praestantium. vid. Mastrill. d. decis. ccxxvj ubi quid si cum participatione furtorum aut occultaverit officialis vel participaverit etc. ib. n°. 8J. et seqq. quod officialis puniri debeat , ut ipsimet latrones. Farinacc. q. I33. c. 2. n°. 9J. et seqq. vid. Andr. Gayl. lib. 2. c. x. ubi late de receptatoribus latronum, et bannitorum, et de excusationibus receptatorum.
(3) Quid si nulliter fuerit quis bannitus, an is qui eum receptat, et fovet incurrat huiusmodi poenas. vid. Stephan. Gratian. lib. discept. forens. lib. 4. c. DCXXXVIIJ. post Farinacc. q. ciij. n°. 36. usq. ad numer. 46. et n°. 3I3. cum seq.

De poenis duplicandis. R. XJ

In palatio Communis, in Platea veteri, in Platea S. Mariae, in Platea crucis burgi, in Ecc.a aliqua Civitatis praedictae, et districtus, et quodlibet dictorum locorum, vel coram Potestate, vel aliquo officiali, in arrenga, vel Concilio, in luctu, vel nuptijs, in predicatione, noctis (1) tempore, et in taberna si quis commiserit, vel fecerit aliquod maleficium dicto, vel facto solvat pro banno duplum poenae contentae in capitulo quod de tali maleficio loqueretur: (2) et intelligatur nox à p.a pulsatione Campanae, quae pulsatur de sero pro custodibus Civitatis mittendis de nocte usq. ad sonum Campanae quae pulsatur de mane pro custodibus diei, et intelligatur platea vetus à finibus signatis infra. Et Platea crucis burgi à crucibus signatis infra: duplicentur etiam d.ae poenae pro singulis maleficijs, quae committerentur in festo Nativitatis d.ni infra octo dies ante, et infra octo dies post, et etiam quae committerentur infra octo dies infra festum Paschatis resurrectionis, et octo dies post. Et infra quatuor dies ante festum S. Mariae de mense Augusti, et quatuor dies post: et infra quatuor dies ante festum B. Firminae de mense 9bris, et infra quatuor dies post: et in dd.is festivitatibus, et in dd.is qualibet earum. Et etiam duplicentur dd.ae poenae post resignationem librarum factam per Potestatem, et suos officiales, et etiam duplcentur vacante officio Potestariae in d.a Civitate statuentes, et declarantes quod vacante d.o Officio Potestariae duplicatio locum habeat, ut dictum est pro maleficio tunc temporis commisso. Insuper volumus, statuimus quod omnes, et singuli cuiuscumq. conditionis existant offendentes d.o vel facto, vel offendi facientes aliquem ex d.nis Antianis Populi Civitatis Ameriae durante suo officio condemnetur, et puniatur poena quadrupli eius poenae, quae alias ratione d.ae offensae imponenda veniret de offendendo aliquam aliam quamcumq. personam ex form. statuti d.ae Civitatis: si vero d.a offensa fuerit finito officio d.i Antiani infra annum contra dictum talem, qui Antianus fuisset infra ipsum annum quod tunc ipse offendens condemnetur, et puniatur poena dupli eius poenae, quae alias veniret imponenda contra offendentem aliam personam, quae non fuerit in ipso officio infra ipsum annum ex forma alicuius statuti d.ae civitatis. Addentes quod si quis popularis, (3) et de populo .d. Civitatis associaverit aliquem ex nobilibus d.ae Civitatis ad offendendum aliquem alium popularem Civitatis praedictae, vel aliquem ex dd.nis Antianis praedictis, vel etiam offendenti dederit, vel praestiterit ad praedicta auxilium, consilium, et favorem condemnetur, et puniatur poena dupli eius poenae, quae alias pro tali auxilio, consilio, vel etiam associationi praestiterit alteri personae, quam nobili imponenda veniret ex forma alicuius capituli statuti. Declarantes, et statuentes quod simplices dd.ae poenae (corretto) in casibus praedictis. Et quibuscumq. alijs in praesenti volumine descriptis augeantur, et augeri debeant, et possint ratione dd. casuum usq. in infinitum.

Note a margine
(S.N.) Praemittas in huiusmodi poenis semper inesse simplum. §. tripli instit. de action.
Vid. mult. per Caball. in suis resolut. crim. cas. 56. n°. I35. et seqq.
(1) Vid. Natt. consil. 459. ubi late de nocte acrius delicta commissa. Polidor. Rip. in suo tractat. de noct. tempor. cap. lxxxvj. ubi plurima de stat. dupl. poen. ratione nocturni temporis.
(S.N.) Vid. Angel. in tract. malefic. in verb. in platea. Clar. et quos ille refert lib. 5. recept. sentent. §. fin. q. 8J. stat. ix.
(2) Alias inter diem, et noctem an detur medium vid. M. Anton. Eugen. lib. j. consil. 63. n°. I7 et seqq.
(+) (Segno non riscontrabile nel testo) Add. qua poena sint afficiendi percutientes alapa vel alio modo potestatem, vel alios officiales. per Caball. in suis resolut. crimin. cas. 83. ubi quod puniri debeat poena mortis sive praetextu officij sive ex privata inimicitia fiat.
(3) Qui dicatur popularis vid. Din. consil. xxvij.

De poena Antianorum dantium (1) magnatibus favorem
contra populares. R. XIJ

Si d.ni Antiani Populi darent favorem seu fortiam hominibus de granditia (2) contra populum et eius iuratos, puniantur in centum libras denariorum pro quolibet committente, et priventur officio, nisi forte populus et iurati essent contra statum Ecc.ae et nobiles per statum Ecclesiae, quo casu non teneantur ad poenam dd.ni Antiani.

Note a margine
(1) Magnates qui sint, vel dicantur. vid. Din. consil. xxvij. quaestio, et articulus talis: ubi qui dicantur populares, et qui magnates.
(S.N.) Aristides Cognomento Justus ideo semper Remp. administrans à sodalitatibus abhorruit, velut amicorum potentia quae ad iniuriam alijs inferendam adderet animum; quantum ille, ut inquit Plutarch. in eius vita, abhorruit ab omni factione, qui non ob aliud vitabat amicitias, quam ne per illos adigeretur ad aliquid faciendum quod iustum non esset, aut cogeretur abstinere ab eo, quod iudicasset Reip. conducere.
(2) Hinc nota minime debere eos, qui publica curant esse acceptatores personarum iuxt. not. in cap. in iudicijs de reg. iur. lib. 6. ubi Dyn. et alij et ut inquit Follerius in sua praxi cens. in verb. Nicolaus Episcopus n°. 5. ex ment. Alex. de Ales.: Acceptio personarum est iniustitia, qua persona personae praefertur in conferendo ei, quod ex debito Justiae (sic) alteri debetur, et ad proposit. praesentis stat. fac. allat. per eumdem Foll. ib. Ex Hier. cap. 5. et Isaiae cap. x. ib. veh qui condunt .ll. iniquas, et scribentes iniustitiam scripserunt, ut opprimerent in iudicio pauperes, et vim facerent causae humilium populi mei etc. et ut habetur cap. j. Deut. nulla erit distantia personarum quae omnia intellige de exhibitione iustitiae. ut .l. fin. C. de fruct. et lit. expens. et fin. (cancellato) C. ubi sen. vel Claris. l. j. in fin. secus de exhibitione honoris ut per Graff. lib. 3. cap. vj. de iudicibus. in fin. ub. vid.

Quod quilibet popularis, et de populo teneatur iurare
ad populum. R. XIIJ.

Quilibet Popularis (1) et de populo d.ae civitatis infra terminum statuendum mandato d.ni Potestatis teneatur, et debeat iurare ad S. Dei Evangelia, et promittere esse iuxt. posse ad omnia quae spectant, et sint ad bonum, et pacificum statum Communis, et Populi Civitatis Ameriae, et tempore cuiuscumq. rumoris, et suspicionis venire ad d.num Potestatem, et Antianos, et eis, et cuilibet ipsorum assistere, (2) et obedire, et facere ea, quae mandaverint, et eorum mandata exequi pro bono, et pacifico statu Communis, et populi supradicti, et non ire ad domum alicuius nobilis, qui sit, vel esset extra populum contra voluntatem dd.um Antianorum ad poenam centum librar. denarior. pro quolibet, qui contra formam iret ad domum alicuius extra populum, vel associaverit, et qualibet vice auferendo de facto, et ad praedicta scribentes, et recipientes eligantur per Dd. Antianos duo boni homines legales, qui praedicta iuramenta, et promissiones accipiant pro salario per dd. d.nos Antianos ordinandi (sic), et quod filijs (aliunde filij") eorum, qui iurabunt ad populum, et descendentes per lineam masculinam ex ipsis iuramentis gaudeant iuramento praedictorum iuratorum, et qui causam popularis, et de populo non iurabit ad populum; et promittet ut supra vel ibit tempore rumoris ad domum alicuius extra populum, vel sequeretur non habeatur pro populari, sed extra populum salvo si à (aliunde "non") iurando legitimam excusationem habeat.

Note a margine
(1)(Non indicato il richiamo nella nota) Add. non solum istos huiusmodi vinculo obstrictos teneri patriam, et statum eius pacificum tueri, verum quemlibet ex Civ. Amer. oriundum inquit nam M.T. in orat. Aur. respons. Parentibus, et Dijs immortalibus, et Patriae nos prius (?) natura conciliat eodem nam tempore suscipimur in lucem, et hoc caelesti spiritu augemur, et certam in sedem Civitatis, ac libertatis ascribimur. et id. lib. j. offic. Cari sunt parentes, cari liberi propinqui familiares, sed omnes omnium Charitates patria maxime complexa est, pro qua quis dubitet mortem oppetere, si ei sit perfuturus: Fidei in patriam praeclarissimum extat exemplum Pomponij viri insignis de quo Manut. Apoph. lib. 6. ad fin. nam hic multis vulneribus in bello acceptis ad Mitridatem adductus cum ab eo quaereretur an si curaretur vellet ei esse amicus, si tu, inquit, Romanis amicus fueris, me quoq. amicum habebis.
(2) Hoc potissimum genus disciplinae Spartanorum Remp. olim florentissimam fuisse perhibentur historici imperare scil. et ferre imperium. quae duae res ut inquit Agasicles refer. Manut. lib. j. Apoph. 48. eamdem Remp. pro caeteris secundis rebus florentem effecerunt: quoniam inquit plus caeteris in hoc se exercerunt, ut pariter et imperare, et parere scirent, quae duae res excludunt seditiones, et tuentur concordiam: ipsorum quoq. Spartanorum summa erat eruditio bene parere magistratibus ref. eod. Manut. lib. 2. Apoph. . inter priscas lacedemon. instit. Apoph. 4.

De poena facientium Cavalcatam vel bellum moventis.
R. XIIIJ

Nullus de Civitate Ameriae, vel Comitatu movendo se de d.a Civitate, vel eius districtu vel redeundo etiam ad d.am Civitatem, vel eius districtum infra quatuor dies à die factae cavalcatae, vel guerrae audeat, vel praesumat facere aliquam Cavalcatam, vel aliquam guerram contra aliquam universitatem, vel specialem personam sine licentia expressa d.ni Rectoris, et dd. Antianorum Populi d. Civitatis ad poen. 50 libr. denar. et nihilominus contrafacientes teneantur cum effectu satisfacere Communi Ameriae (1), et etiam specialibus personis d.ae Civitatis, et districtus quicquid ipsum Commune, seu speciales personae damnificatae fuerint occasione huiusmodi Cavalcatae, vel guerrae.

Note a margine
(S.N.) Vid. Constit. Aegid. lib. 4. c. 40. 4I. et 42.
(S.N.) Vid. Bull. Xisti .v. inc. dum pro communi An. 3. pont. I587. et add. quod huiusmodi congregationes, et cavalcatae dicuntur illicitae ex illicita causa. vid. omnino Crav. consil. 4. per tot. et quod stat. puniens congregat. x armatorum locum habeat in congregatione sex. vid. Becc. consil. 7J. lib.o p°. et de intellectu ipsius Bullae Sixt. v. vid. Far. consil. 63. ubi habes collect. consil. aliorum iurisconsult. vid. lib. j. et in decis. per ipsum coll. post 2. volumen respons. crimin. decis. 65.
(1) Vid. de hac mat. Navarr. in suo manual. Confessar. cap. xvij. n°. I30. Graff. in suis decis. Aur. lib. 2. cap. I26. n°. 24. et seq. post Covarr. in reg. peccatum et lib. j. var. resolut. cap. 3. n°. I2.
(S.N.) Concord. infra hoc eod. lib. rubr. 97. et de fac. d. cavalc. contra Commune vid. infra eod. lib. rubr. xxv.
Add. in capita, et consiliarios (?) tumultus, et armatae praesertim animadvertendum: nam ut praeclare inquit Polibius lib. xj. talis est quaelibet plebs, ac turba, ut facile fallatur, et ad quidvis inducatur, unde illi frequenter idem quod mari accidit: quemadmodum nam mare natura sua innoxium est recte utentibus et firmum: si vero violenti flatus in illud irruerint tale redditur utentibus quales sunt venti à quibus circum quaqua impellitur, ita et multitudo talis redditur utentibus, qualis habet duces, et consiliarios.

Quod quilibet iuratus de populo compareat quando requisitus
fuerit ad omnia quae voluerint d.ni Antiani. R. XV.

Quilibet iuratus de populo ad sonum campanae, et voce (sic) praeconis de mandato dd.um Antianorum Populi cum armis, et sine armis venire teneatur ad plateam Communis, et quocumq. loco voluerint ipsi d.ni Antiani quando (omesso "esset") quilibet aliquis rumor in Civitate praedicta, vel iuxta, et qui contrafecerit, et non venerit solvat pro banno Communi Ameriae cent. sold. salvis Capitulis maiorem poenam imponentibus.

Nota a margine
(S.N.) Romae ut habetur in .l. 3. ff. de offic. praefect. vig. aderant septem cohortes opportunis locis constitutae, ut binas regiones unaquaeq. cohors tueretur praepositis eis tribunis, et super omnes spectabili viri praeposito, qui praefectus vigilum dicebatur, qui rumoribus incendijs, et huiusmodi occurrebant: ad instar istorum militum Ameriae quod ipsius Civitatis Custodia, et ad compescendum improborum audaciam iurati de Populo creati sunt, et super omnes praepositi DD. Antiani.

De poena d.norum Antianorum recipientium simoniam.
R. XVJ.

Nullus ex d.nis Antianis Populi possit, nec debeat per se, vel per alium aliquo colore recipere aliquam simoniam ab aliqua speciali persona, vel Comitatensi directe, vel per obliquum ad poenam 50 librar. (1) et privation. officij Communis, et populi Civitatis praedictae: et si ex ipsa simoniaca receptione resultare (sic) aliquod periculum unde iurisditio Communis praedicti in aliquo lederetur, vel perderetur, quod absit, contrafaciens, vel recipiens ipsam simoniam solvat nomine poenae 50 libr.denar. et perpetuo ab omini officio Communis et Populi sit privatus: et quod recepit simoniae restituat in duplum Communi; et ad probationem praedictorum sufficiat probatio unius testis cum sacramento dantis.

Note a margine
(1) Concord. Bull. fel. record. Graegor. xiij super dat. et rec. pro iustit. fac. ubi vid. Boccac.(?) n°. 43. et quod ementes iustitiam dicanur committere simoniam vid. ib. Boccat. n°. 29. et quod sententiae ob simoniam latae sint ipso iure nullae. Bocc. ib. n°. 30.
(S.N.) Istud crimen quod sit crimen Barattariae quod aequiparatur simoniae. vid. Farinac. in su. tract. crimin. q. iij. ubi late de barattaria quando scil. iudex corruptus pecunia iudicat. quem vid. praesert. n°. 6. et seq. vid. etiam modern. Venet. in suo tract. de furt. §. rei alien. n°. 83. et seqq. Menoch. de arb. iud. qq. cas. 342. Graff. in suis decis. part. j. lib. 2. cas. I23. Carol. de Grass. de except. exc. 24 n°. I30. et seqq.

Quod nullus vendat alicui forensi iura patronatus. R. XVIJ.

Nullus de Civitate Ameriae vel eius districtus (sic) debeat dare, vendere, vel concedere, alicui forensi, vel non habitanti in d.a Civitate iura patronatus (1) alicuius Ecc.ae nec aliquas res Communis Ameriae, vel specialium personarum ad poen. centum librar. denar. Et nihilominus praed.a venditio concessio, vel donatio non valeat, et qui contrafecerit teneatur praedicta reducere ad pristinum statum suis expensis, et hoc banniatur, et de praedictis teneatur Potestas Civitatis Ameriae inquirere, et inquisitionem facere, et procedere ex suo officio, ad denunciam cuiuscumq. Et teneatur accusator, vel denunciator in credentia.

Note a margine
(S.N.) Quomodo intelligantur statuta, quae prohibent res alienari in forenses. vid. M. Anton. Eugen. lib. j. consil. ix. et consil. xiiij et de stat. prohibente bona vendi, vel alienari in forensem nunquid comprehendatur successio ab intestato, et an testamentaria. vid. Mandellam consil. 2I8. etc.
(S.N.) Vid. infra lib. 6. rubr. xvij. de non alienando aliqua bona in forens. et Bullam Clem. viij inc. decet Romanum Pontificem edit. I60J prid. Non. Julij.
(1) Statuta quoad iuspatronatus sunt cassa, et irrita. Auth. cassa, et irrita .C. de sacror. Ec. verum est quod absq. consensu Episcopi donari, aut concedi iura patronatus non possunt. de quo Roch. de Curt. in tract. de iur. patron. in verb. honorificum .C. quod autem .§. de caetero .c. nullus laicus. de iur. patron. Card. Mantic. decis. 86. decis. 576. et n°.302. et decis. 707. part. j. in recentior.

De poena petentis debitum solutum. R. XVIIJ

Quia bis idem peti aequitas non patitur statuimus, et ordinamus quod si quis per se, vel alium molestaret aliquem occasione alicuius debiti, et obligationis, de quibus, vel de qua re appareret publicum instrumentum refutationis, vel pacti de non petendo, vel alicuius liberationis, si debitum solutum petierit quod solvat pro banno Communi Ameriae tamquam (aliunde "tantam") quantitatem, quanta fuerit quantitas, vel res per eum petita; Et molestare, et petere intelligatur litem contest. contra ipsum, quem dixerit obligatum, vel debitorem, si d.us obligatus, vel debitor de refutatione, seu pacto, seu solutione, vel liberatione, instrumentum d.o molestanti vel petenti cum die, et consule, seu protocollum ediderit legendo, et inspiciendo per alias probationes legitimas, et non aliter, et si facta d.a editione d.o tempore, vel ante ipsum obligatum, vel debitorem, vel alium eius nomine d.us molestator, vel petens in d.a molestia seu petitione perseveraverit quod ex tunc ipse molestator, vel petens d.am poenam incurrat, et non aliter, vel alio modo statuto aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Vid. omnino Caball. in suis resol. cimin. cent. 2. cas. I69. Farinacc. fragm. crim. part. j. in verb. creditor si debitum iam solutum. n°. 725. et seqq.
Intelligas huiusmodi statutum si probatum fuerit dolose fuisse petitum debitum iam solutum. vid. Beronum consil. I88. n°. 7. lib. 3. et ib. consil. I87. per tot.
Add. quid si stat. dicat quod petens plus debito puniri debeat etc. nunquid locum habeat in petente indebitum. vid. Caball. cent. 3. cas. I60. vid. Surd. decis. 65. per tot. ubi concludit negative, ea ratione quoniam comparativum supponit positivum , et comparativum non verificatur nisi relinquat illud, et in statutis comparativum servat naturam suam.
(S.N.) Vid. Aegid. Constit. lib. 4. rubr. 43. et bann. tot. stat. Ecc. (segno indecifrato) in novis Aeg. lib. 4. rubr. 74. ubi de petente plus debito: et de petente debitum iam solutum. rubr. 75. eod. lib. 4. an stat. huiusmodi habeat locum in petente plus debito crederem (?) quod non de rigore liceat: cum sit valde diversum petere debitum solutum, et petere plus debito: nam stat. unum disponens, et aliud praesupponens, non procedit nisi praesuppositum possit concurrere. Surd. decis. 65. n°. 9. et quod possit à Reo purgari huiusmodi crimen quandocumq. antequam condemnetur vel convincatur. vid. l. p.a C. plus pet. et ib. Bart. in fin. Aym. consil. 325 n°. 2. Rol. consil. 7J. lib. p°. Soc. reg. 64. lim. 3.
(S.N.) Add. aliud nunquid scil. debitor qui debitum solvit possit debitum negare med.o iuram.o absq. reatu periurij, et poena si solutionem probare nequeat. de quo latiss. Farinacc. part. j. fragmentor. Crimin. in verbo debitor, qui debitum solvit. n°. j. et seqq. ubi etiam habes quod debitor iste conventus potest negare se recepisse pecuniam, et quatenus recepit solvisse, ac Creditor non potest pro parte acceptare, et pro parte non. vid. ib. n°. 4.

De poena non probantium accusam. R. XIX.

Statuimus, et ordinamus quod quicumq. accusaverit aliquam personam de aliquo maleficio, vel delicto, ex quo principaliter, vel accessorie, resultaret poena accusato, si maleficium probaretur, poena personalis, et ipasm accusam non probaverit saltem semiplene (1) quod condemnetur d.us accusans: Et non (2) probans in fine absolutionis fiendae d.o accusato in centum lib. denar. cuius poenae medietas sit Communis Ameriae, et alia accusati. (3) Si vero ex d.o maleficio resultaret poena pecuniaria tantum ex forma aliquorum statutorum quod d.us accusans, et non probans condemnetur, et condemnari debeat in quarta parte poenae, quam solvere debuisset d.us accusatus si victus esset, cuius poenae medietas sit Communis praedicti alia vero sit ipsius accusati dummodo praedicta locum non habeant in Syndicis Comitatus, et contratarum: volumus etiam, et firmamus quod dictae poenae intelligantur, et solvantur sine aliqua diminutione aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Vid. aliqua per Felyn. in cap. p°. et seq. extra de calumniatoribus et adverte quod Hic agitur de praesumpta Calumnia ut per Clar. lib. 5. recept. sent. §. fin. q. 62. num. 6. infra hoc eod. lib. Rubr. 39. de expressa.
Habes etiam aliqua per Boss. in tit. de accusator. n°. 28. et seq. add. Multa per Menoch. de arb. iud. qq. lib. 2. 32J. cent. 4. ubi late quando à calumnia excusetur accusator. et cas. 322. ubi de poenis calumniatoris. vid. M. Anton. Macerat. lib. 3. var. resolut. cap. vj.
(S.N.) Et de poenis falsorum accusatorum, et calumniatorum. vid. Caball. resol. crim. cent. 2. cas. I66. et cas. 205. ubi quid in praxi servetur.
(1) Intelligas servatis servandis nempe prius ipsi accusatori praefixo termino ad probandum, seu allegandum quare non debeat de calumnia condemnari. Clar. d. q. 62. vers.o sed quaero nunquid calumniator: et nunquid soluta poena de qua hoc (?) possit agi ulterius contra calumniatorem. vid. Felyn. in cap. 2. n°. 8. de calumniator.
(2) An et quando eo ipso quod accusator non probat dicatur calumniator. vid. Bernard. Diaz. in suis reg. 67. Felyn. ad quem te ipse remittit. in cap. 2. de calumn. vid. Caball. cent. 3. cas. 205. ubi ad quid teneatur etc.
(3) Quid vero si accusator qui non probavit fuerit praetermissus in sententia, ita ut reus fuerit absolutus nulla facta mentione de calumnia nunquid videatur absolutus. vid. Felyn. in cap. j. n°. 7. de calumniator.

De poena surgentium in Concilio. R. XX

Nullus surgat in Concilio ad rumorem, et in arrenga, vel adunantia, et qui contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae xxv. lib. denar.

Note a margine
(S.N.) Livius lib. j. secundi belli pun. refert in Galliam novam, terribilemq. speciem apparuisse qui armati (ita mas gentis erat) in Concilium venerunt.
(S.N.) Add. quod si quis vulneraverit aliquem in concilio ex quo secutus est rumor nunquid praesenti stat. comprehendatur? dicas quod non, quia attenditur id quod principaliter fit, non quod secundario. vid. Mars. consil. 67. n°. 2J.

De poena patrocinantium pro exbandito aliquo. R. XXJ.

Nullus sit, vel esse possit aliquorum exbanditorum, vel alicuius ipsorum procurator, seu advocatus in Civilibus, sive criminalibus causis, et qui contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae 25 librar. Et nihilominus per Curiam non audiatur salvo quod quando aliquis exbanditus esset praesens quilibet pro eo praesente advocatus, et procurator esse possit sine poena: Et salvo capitulo supra posito de modo procedenti (sic) contra exbanditos.

Nota a margine
(S.N.) Intelligas huiusmodi statutum, et restringas ad causas bannitorum illicitas, secus si licitas. vid. Crav. cons. 3. n°. 2J. item intelligas huiusmodi statutum non esse factum ad excludendum officium pietatis, sed ne resp. ledatur si contumac. patrocinio foveantur. vid. Crav. d. consil. 3. n°. 4. caeterum num pro rebellibus aut eorum filijs quis possit patrocinari, aut supplicare. vid. Gigant. de crim. laes. maiest. lib. 3. q. viij. post. DD. in .l. quisquis .§. iubemus. C. ad .l. iul. maiest.

De exceptuatis à penis. R. XXIJ.

A poenis maleficiorum excipimus infrascriptas personas cum moderatione infrascripta, ita quod non teneatur ad poenam, et ab illa intelligantur esse absoluti authoritate praesentis statuti videlicet personas in eadem domo habitantes et ad invicem maleficia committentes, et in simul vexantes in casu ubi ex ipso maleficio sanguis non exiret, vel si exiret sanguis d.us sanguis procederet ex percussione facta manu vacua, vel corrigia, et ipse sanguis exiret per os, vel per nares, et si d.a maleficia, vel aliquid aliud committeretur per filios, vel nepotes contra patres, vel avos, matrem, vel aviam d.a maleficia puniantur secundum iura, et statuta d.ae Civitatis, et ultra ad voluntatem patris, (1) vel avi, qui talem iniuriam recepissent: et si e converso dd.i filij, vel nepotes incarceraverunt quocumq. modo per viam correctionis, vel castigationis, quae semper praesumatur per ipsos patres, (2) vel avos, vel etiam matrem, vel aviam paternam, et maternam, quod dicta talia sic commissa sint, et intelligantur esse impunita, et sine poena. (3) Si aliquod maleficium committeretur inter virum, et uxorem citra mortem cicatricem, amputationem membri, et enormem lesionem cum sanguinis effusione, et ferro: volumus, et firmamus quod dictum maleficium esse debeat impunitum tantum castigationis causa factum esse intelligatur, et praesumatur: et non animo iniuriandi, nisi ipse maritus mortem intulerit d.ae suae uxoris, et occiderit ex legitima causa, (4) puta (5) quia ipsam invenerit, et repererit adulterantem, et adulterium committentem cum alio, quibus casubus vel altero ipsorum ratione casu mortis ipse Maritus inquietari, vel molestari non possit, sed (omesso "si") offensiones aliquae fierent, vel committerentur inter fratres carnales, (6) Patruos, et avunculos, et in eorum Nepotes, vel per ipsos nepotes in avunculos, vel patruos supradictos habitantes in eadem domo, vel non, ipsae offensiones sint impunitae, nisi intervenerit enormis laesio inter eos cum aliquo genere armorum de ferro cum sanguinis effusione, quo casu pro ipsa enormi lesione sic illata puniatur, et condemnetur in integra poena resultanti ex tali laesione, et enormi offensione, commissa vero, seu committenda in futurum Jnter socerum, et nurum, vel socerum d.o vel facto puniri non possit, vel debeat ullo modo nisi sequeretur mors alicuius, quo casu de ipsa morte, vel mutilatione membrorum si intervenerit procedi possit, et valeat per accusam tantum de praedictis, et non alio modo: et si aliquis minor quatuordecim annorum sine ferro aut genere armorum sine ferro aliquem percusserit rixando, vel ludendo cum alio minore xiiij an. in quocumq. loco cum sanguine, vel sine, quod tunc ad poenam (omesso "non") teneatur: sed si cum aliquo ferro, vel genere armorum de ferro percusserit quod tunc etiam puniatur in media poena, nisi ex ipsa offensione mors sequeretur, quo casu locum habeat statutum loquens de hac materia.

Note a margine
(S.N.) Vid. de mitigat. poenar. on Constit. Aegid. lib. 4. c. xxvij. de augumentatione earumdem poenarum ib. d. lib. 4. c. xxviij.
(S.N.) De exceptuatis à poenis rat. min. aetat. vid. infra rubr. 66. Caeterum de hac mater. vid. semper Tiraq. de poen. temper. et moderand. limita hodie in causis homicidij, t in quibus venit imponenda poena sanguinis. const. xj. Julij. 2. et Pij v. const. j. licet alias cum ib. concor.
(1) Vid. l. si Filius C. de patr. Potest. Ascan. Clem. eod. tract. effect. j. n°. I9.
(2) Idem dicas de senibus qui iuvenes, vel pueros aliorum moderate correxerint: p.a nam aetas quoniam nondum sentit quid turpe, quid honestum verberibus eget: unde Spartani ut omnium seniorum eadem esset in pueros authoritas, quae patribus statuerunt. refert Manut. lib. 2. Apoph. inter inst. lacon. Apoph. I0. et IJ. vid. de hoc late Ascan. Clem. de patr. pot. n°. I0. et seqq. eff. tot. tit. C. de emend. propinq. Menoch. de arbitr. iud. qq. cas. 364. cent. 4. Ill.mum Cardin. Tuschum tom. j. pract. conclus. iur. conclus. cxj. inc. castigatio levis.
(3) Vid. Abb. in cap. quemadmodum .§. fin. de iur. iurand. Jason. in l. ..les (?) .§. pen. n°. 7. ff. de re iud. Alex. consil. II5. n°. 2. et seq. lib. 4. Alciat. de praesumpt. reg. 3. praesumpt. 3. vid. Monald. consil. 44. lib. p°.
(4) Tunc vero an lucretur quartam dotis vir. vid. Jas. in .l. si ab hostibus .§. si vir uxorem. num. ij. ff. sol. matr.
(5) Marito quod licitum sit impune interficere adult. ux. et adult. deprehens. in adulter. vid. late per Bombin. (?) consil. 86. ubi an idem liceat patri, an fratri, an servo iussu domini. et mult. vid. per Baiard. in addit. ad Clar. in .d. §. homicidium vers. sed nunquid n°. I75. et seqq. et per Vin. opin. 33. inc. adulteri. Covar. quem semper vid. de spons. cap. vij. §. vij. part. ij. ubi etiam quid in foro consc.
(4-5 : nota distinta dai due precedenti contrassegni abbinati) Maritus ux. off. vid. Clar. lib. 3. rec. sent. §. Homicidium vers. sed quid dicendum. num. 40. Tiraq. de .ll. connub. in q. l. glos. j. part. ix. num. num. (ripetuto) 4. Bombin. consil. 86.
(6) Vid. tot. tit. C. de em. propinquor. Men. lib. 2. cent. 4. cas. 364. de arb. iud. qq. Card. Tusc. tom. j. pract. concl. iur. conclus. iij. castigatio levis.
(S.N.) Add. nunquid in illis casibus in quibus iudex vel de iure communi, vel stat. tenetur minuere ob aliquam rationem poenam delinquentibus, id non faciat, teneatur in syndicatu, vel detur appellatio. D. Stephan. Grat. lib. j. discept. for. cap. I46. n°. 22. et seqq. dicit quod non quando moderat. et minorat. à .l. vel stat. remittitur arbitrio ipsius iudicis, secus vero quando ex stat. omnino d.a minoratio conceditur.

De poena ementium ius, et actionem ab aliquo forensi. R. XXIII.

Nullus de Civitate Ameriae, vel eius districtu emat, vel emere debeat ab aliquo extra distr. Ameriae, et qui non solvat dativam in d.a Civitate aliquod ius, et actionem, et quam haberet contra aliquem civem, vel Comitatensem Civitatis praedictae, vel habere possit, et quod nullus de Civitate praedicta, vel eius districtu (1) vendat alicui forensi, qui non solverit dativam, et faciat servitia Communis praedicti, neque alicui nobili forensi aliquod ius, et actionem quod et quam haberet, seu habere possit contra praedictum Commune, et speciales personas de d.a Civitate, et districtu occasione pecuniae, et quacumq. alia causa, nec etiam aliqua bona stabilia. Et qui contrafecerit solvat pro banno, et nomine poenae illius totum quod praedicta res (aliunde "pro dicta re") vendita receperit, et contractus huiusmodi sit nullus, et talis emptor in Civitate Ameriae per Potestatem, vel eius officiales nullatenus audiatur ad poenam centum libr. den. de suo salario; et quod nullus forensis cuiuscumq. conditionis existat possit habere aliquo officium, vel aliquam dignitatem in d.a civitate, nisi ipsi forenses, aut parentes moram traxerint in d.a Civitate, et districtu per 50 (2) ann. et potestas teneatur facere excusationem (aliunde "executionem") ad poenam 25 floren. auri, et hoc, et hoc (ripetuto) capitulum sit adeo precisum quod tolli, vel cassari non possit aliquo concilio, vel arrenga.

Note a margine
(S.N.) Add. huiusmodi Stat. non obstante Confirm. de qua in princ. vol. huius non debere attendi vid. Stephan. Grat. lib. 2. cap. 245. discept. forens.
(1) Add. nunquid possint d.i forenses succedere in d.is bonis ab intestato, vel censeantur in tali casu prohibiti. per Caser. consil. 60. n°. p°. lib. 2.
(S.N.) Bona probihens (sic) alienari in forensem statutum (corretto) quomodo intelligendum. vid. Cephal. consil. I6I add. Cler. §. fin. lib. 5. recept. sentent. q. 82. stat. 5. ubi vid.
Et an comprehendat Clericos. Cephal. cons. 56.
Et an possit alienari in forenses causa dotis Eugen. consil. I4.
(S.N.) Census nunquid imponi, et vendi ad favorem forensis super istis bonis. vid. Laderch. (?) Imol. consil. I04. n°. 7. Peregrin. consil. 20. n°. I5. lib. 3. Duard. super Bull. Pij v. de cens. de (?) divisione census. q. 56 (?) n°. 5J.
(2)An quod spat. tanti temporis forensis habitans in loco praesumatur contraxisse domicilium, et incolatus dicas quod sic etiam quod per decennium. l. 2. ubi Jo: de Plat. et Luc. de Penn. C. de Incol. lib. x. Rot. in una Rom. Societ. p.a Junij I599. coram Comitulo. praesertim si habitaverit cum familia, bona acquisiverit, vel uxorem duxerit. Alciat. in .l. pupillus. n°. 42. cum alijs per Rot. Rom. in una Rom.a haereditatis seu census Mercurij 8 Junij I588 coram Platta. nunquid incola in favorabilibus à statuto comprehendatur itaut habeatur pro cive. vid. Surd. consil. 59. n°. vij.

Quod nullus intromittat se in causis habitis occasione
alicuius Ecc.ae. R. XXIIIJ

Nullus in causis habitis, vel quae haberentur, vel nasci possent, occasione alicuius Ecc.ae seu Ecc.um electionibus, beneficijs, et praebendis aliquem Clericum, vel consanguineum debeat sociare facere, vel contendere, vel in favorem ire alicuius Clerici, vel Consanguinei laici, vel Clerici ad Ecc.am vel possessionem alicuius (1) Ecc.ae ex qua lis esset, vel dependeret quocumq. modo, vel coram aliqua Curia de causa cognoscere, vel se modo aliquo verbis, vel factis in talibus contentionibus se immiscere, sed ipsi Clerici, qui commodum eorum contendunt, damnum sentiant, vel iacturam quantum iustitia Communis fortius ministrabit, et quicumq. consanguineus laicus contrafecerit in praedictis, vel aliquo praedictorum solvat pro dictis 50 libr. den. pro factis solvat quadruplum (2) poenae contentae in statuto de tali maleficio loquente, salvo quod Advocati, et Procuratores, et Notarij tali (aliunde "pari") numero per partem in ipsius Communis, et in foro (3) Ecc.o tantum patrocinarj scribere, procurare possint sine poena.

Note a margine
(S.N.) Facit pro concord. can. nullus. 63. dist. ubi habetur quod laici nullo modo se immiscere debent in electionibs clericorum, ne contentio, et confusio oriatur. fac. etiam can. si quis pecunia lxxix. dist. qua vero poena puniatur recurrens ad Curiam seculare pro impedienda executione Jurisditionis Ecc.ae. vid. Farinacc. consil. 68 (?) per tot.
(1) Et nunquid n istis causis laicus possit se intromittere arbitrator, vel arbiter electus. vid. Stephan. Grat. lib. 2. discept. forens. cap. 3I9. n°. j. et seq. et quid si agatur de adipiscenda, retinenda, aut restit. poss. super decimis, nunquid iudex laicus possit se intromittere. vid. eumd. Stephan. Grat. d. lib. 2. discep. cap. 238. per tot. ubi late quando iudex laicus possit se intromittere in istis causis in possessorijs. et quid in possessor. retin. in beneficialibus vid. Roland. consil. 23. lib. 2. Osascum decis. II6.
(S.N.) Nunquid Stat. habeat locum in bonis Emphiteuticis Eccles. concludas quod sic, quoniam debet cognoscere iudex Ecc.us cap. vend. et ib. glos. de for. compet. etiam si agatur inter laicos de domin. utili Cardinal. consil. 4J. n°. 2. Alvar. Valasc. de iur. Emphit. q. 3. n°. I4. etiam durante Emphiteusi. Rot. Rom. in una Rom.a domus de Scappuccijs 29 Januarij I6IJ coram Coccino. et quod neq. possint seculares iudices se intromittere in beneficialibus quoad possessorium recuperandae, adipiscendae vel retinendae. vid. Monet. de dec. cap. viij. n°. I6. Menoch. de recup. poss. rem. I5. n°. 220. Covar. pract. qq. cap. 33. M. Anton. Macerat. lib. j. var. resolut. cap. xcj.
(2) De iure vero Canon. super ..nissis (?) impedientes coram delegatis , vel ordinarijs Ecc. litigari sunt ipso iure excommunicati , nec absolutionem impetrare possunt nisi praevia satisfactione. vid. text. in cap. quoniam entra de im. Ecc. lib. 6. vid. Bull. Caen. S. D. N.ri Clericus vero trahens clericum coram alio quam Judice Ecc.o amittit causam. Rol. consil. 23. n°. I4. lib. 2.
(3) Quid vero si ex consuetudine immemorabili, vel privilegio iudices laici in causis possessorijs spiritualibus soliti sint se intromittere vid. Put. decis. 365. lib. p°. et in quibus causis Judex secularis sit iudex competens super rebus Ecc. vid. Stephan. Anfrer. (?) in tract. de potest. secul. super ecc. person. alias quod Clerici nullo modo possint consentire in iudicem laicum consentiente etiam episcopo. vid. Surd. consil. I93. n°. 5. et consil. I22. n°. j. ac consil. 280. n°. 9. et an Bizochae, et fratres 3.ij ordinis possint conveniri coram Judice laico. vid. Eugen. consil. 26. fere per tot.

De poena facientium cavalcatam contra commune. R. XXV.

Si quis autem fecerit cavalcatam, vel congregationem contra Commune Ameriae vel eius districtu ad offendendum, vel damnum faciendum condemnetur in habere, et persona Communi Ameriae. Jtaquod (sic) omnia, et singula sua bona sint Communis praed.i et omnino sententialiter communi condemnetur (sic), applicentur, et publicentur detracta (1) emendatione damni passi penitus facienda. Et si aliquo tempore in fortia Communis devenerit pastinetur, (2) itaquod moriatur, et hoc capitulum tolli non possit: hoc tantum addito, quod unicuiq. sit licitum tales cavalcatas (aliunde "cavalcantes") capere, offendere, et occidere sine poena.

Note a margine
(S.N.) Quod nec etiam contra aliam univers. cavalc. f. poss. super hoc eod. lib. rubr. I4. et infra ribr. 95. contra fac. iuram. vid. Aegid. Const. lib. 4. c. 40. 4J. et 42.
(S.N.) Hoc est crim. sedition. de quo in tit. C. de sedit. vid. Aegid. const. de poena facientium ligam confederationem, et conventiculam lib. 4. rub. 22. et bann. tot. Stat. Ecc. §. 46. et seq.
(1) Add. quid si stat. damnaret simpliciter facientem talia ad mortem, nulla facta mentione de confisc. bonorum, nunquid inquam nihilominus censerentur confiscata vid. Angel. in suo tract. Malefic. in verb. et eius bona publicamus n°. 3. late Caball. in suis resol. crimin. cent. 3. cas. 237.
(2) De isto genere supplicij habes in adnot. magnis ad praes. statut. qualiter vero sit procedendum ad executionem capto bannito, et condemnato hodie habes tract. Cartar. de execut. contum. capto bannito.

De poena facientium bellum, et intrantium aliunde quam
per portas. R. XXVJ

Bellum in Civitate Ameriae si quis fecerit currendo per ipsam Civitatem equester, vel pedester, vel facere attentaverit, ad aliquem actum veniendo poena capitis puniatur ita quod moriatur. Si quis muros d.ae civitatis perforaverit ita quod aditus per ipsum foramen per homines fieri posset puniatur poena 200 librar. absq. aliqua diminutione: si vero homines, vel gentes miserit, seu mitti fecerit, vel consenserit aliquid in d.a Civitate propter (omesso "quod") status pacificus Civitatis perturbetur, vel perturbari posset capite puniatur.

Note a margine
(S.N.) Armatas seu conventiculas facientes tenentur .l. iulia de vi pub. et incurrit (sic) etiam poenas contentas in Bulla Sixti v. de Cavalcatis si vero ad committendum homicidium tantum, vel aliud delictum non de coad. sed delicto, ac (sic) cuius finem sunt coadunati damnatur. vid. Rot. seu not. in decis. recoll. per D. Farinac. part. 2. vol. respons. crimin. decis. seu not. 6J. vid. Farinacc. lib. 3. consil. 229.
(S.N.) De poena violantium portas Civitatis, et muros eiusdem perfodientium praesertim noctis tempore vid. semper Polydor. Rip. de nocturn. tempor. cap. xix. ubi habes hanc mater lucul. examinatam.
(S.N.) Bullam Sixti v. prohibentem fieri convocationes, armatam, et cavalcatas indistincte esse intelligendam . vid. Farin. lib. 3. consil. 229. et de poena facientum guerram, et cavalcatas Aegid. const. lib. 4. c. 40. 4I. et 42. vid. l. un. C. armorum usus lib. xj. ubi Regens. Constant. late.
(S.N.) Declar. per rubr. 8. super hoc eod. lib. de perfor. mur. et c. vid. Petr. Caball. in suis resolut. crim. centur. j. cas. I00. et de poen. intrant. viol. per port. infra lib. 4. rubr. 26. lib. 4. rubr. 77.

De poena falsificantium ceram. R. XXVIJ

Mercatores, seu (1) mercantes, qui ceram laborant, et vendunt teneantur, et debeant ipsam ceram pure laborare, et vendere sine aliqua (2) malitia quibuscumq. volentibus et quod in ipsa cera, vel intorcijs, vel candelis, quas vendent falsitatem committere praesupserint (3) termentina, vel aliarum rerum fraudolenter machinatione, seu immissione, seu immitterent in dd.is intorcijs, candelis, seu cereis, vel faculis, stuppam, seu canepam malitiose seu studiose puniatur pro qualibet vice, et quolibet praedictorum in x. lib. denar. Et potestas possit per inquisitionem procedere.

Note a margine
(S.N.) Episcopos posse contra corrumpentes et falsantes ceram, aut illam iniusto praetio vendentes et si laici fuerint experiri, eosq. punire posse. vid. in C. j. ubi Abb. et scribentes extra de emption. et vendit.
(1) An peccent mort. vendentes res defectuosas in substantia qualitate, aut quantitate pro praetio, quo valent sine his defectibus, et an teneatur venditor propalare defectos occultos rei venditae, dum vendit minoris et pro praetio iusto occasione illius defectus. vid. S. Thom. r. 2. q. lxxxviij. (?) 77. art. J. et 2. Sot. lib. 6. de iust. et iur. q. 9. art. 2. Rodriq. in summa p. 2. c. lxxxiij. ubi de his multa.
(2) Vid. Rip. suo tract. de pest. sub rubr. de remed. praeserv. ad conserv. pest. num. I47. et seqq. Petr. Caball. in suis resol. crimin. cent. j. cas. 80. Jo: Battae cons. 73 per tot.
(3) Quod si adsit Consul electus in his mercatoribus, et aliquis eorum super eisdem inquisitus, aut in ius vocatus ab ordinario loci extiterit, utrum poterit declinare ipsius ordinarij forum, et instare, ut remittatur ad Consulem? R.(respondeo) quod inspiciantur privilegia artis, ex quibus si constiterit Consulem privative habere in praemissis iurisditionem ad ipsum remitti opertebit, secus si cumulative. Bartol. in .l. j. §. si quis hoc interdicto .ff. de itiner. actuq. privat. Franc. de Ant. consil. I02. Spectabile domine Philipp. Dec. consil. 3. ubi multa, in dubio vero cumulative non privative concessa iurisditio censuit Ludov. Roman. consil. 393. Felyn. in c. caeterum .... (puntini) Capic. decis. 9. Gium. (?) decis. xxx. Farin. consil. 5J. n°. 3. Menoch. de arbitrat. q. xl. lib. j.

De poena facientium cinerem. R. XXVIIJ

Nullus in Civitate Ameriae, vel eius districtu possit, vel debeat facere, (1) vel fieri facere cinerem in silvis Communis, in bonis alterius ad poen. x. libr. sine aliqua diminutione.

Note a margine
(S.N.) Incendium ad effectum lucrandi cineres commissum in sylvis communis aut alicuius privati. alias damnum quomodo resarciri debeat vid. in .l. j. C. ad l. Aquil.
(S.N.) De poena incidentium arbores, et sylvas vid. in Const. Aeg. lib. 4. c. xxiiij.
(1) Add. quod Custodes sylvarum nisi denunciaverint teneri de suo .l. in .l. ff. locat. et Bald. consil. 22. lib. 3. Rot. decis. 24J. n°. 2. p. j. divers. late Gratian. lib. discept. forens. c. 354. n°. 26. et seqq. ubi quando custos, vel conductor non denuncians similia damna quando ad ea resarciendum teneatur.

Quod nullus faciat impedimentum calceolarijs in lavatorio
pisciarelli. R. XXIX.

Nullus faciat (1) impedimentum aliquod calceolarijs in lavatorio pisciarelli, nec aliquam turpitudinem, nec mittat canepam, vel linum ad permacerandum: et qui contra fecerit solvat pro banno Communi Ameriae 40 sold. Et quilibet possit de praedictis accusare, et habeat tertiam partem banni.

Note a margine
(1) Calceolariorum ars antiqua de qua Polidorus post Plin. et dem. Garzon. in suo foro. sub proprio tit. ubi late circa quod versetur; Romae Cam.o subsunt, et ab eo ad Cam. datur recursus circa pertinentibus ad eorum artem, et (cancellato) habent etiam consulatum.
(S.N.) Quid vero si aquae non fuerint publicae, sed privatarum personarum nunquid d.i Calceolarij possent prohiberi usu illarum si ex eo non inferatur ipsis privatis damnum aliquod stante praesertim patientia dominorum aquae per decem annos quod non vid. semper in punctis (per "puteis"?) Consil. M. Anton. Eugen. lib. j. consil 4J. n°. 5J, er seqq. omnino vid praesertim. n°. 52 ubi quod mercatores ad lavandum pannum, quando talis usus non nocet domino aquarum et usum unius non praestat aliquod impedimentum alteri aequitas est, quod neuter ab altero uti impediri possit. .l. 2. §. I5. verso vers.o quamquam ff. de aq. pluv. arc. Dec. cons. 244. col. 3. ubi adducit plures concord.

Quod nullus vadat ad aliquam terram ubi fieret congregatio
gentium. R. XXX.

Nullus vadat ad aliquam terram, ubi fieret congregatio gentium occasione partis, vel causa capiendi aliquam terram, vel cavalcandi, sine deliberatione d.ni Potestatis, et d.norum Antianorum, et decem de Populo, ad poen. cent. libr. pro quolibet equite et 25 libr. pro quolibet pedite sine dimin. aliqua.

Note a margine
(S.N.) Add. constit. Aegid. lib. 4. rubr. 40. 4J et rubr. 42. et Lann. (?) tot. stat. Ecc.
(S.N.) Vid. Const. Sixt. v. inc. cum pro Communi Ann. I587.

De poena homicidium committentis. R. XXXJ.

Si quis spiritu diabolico instigatus studiose, vel appensate interfecerit, vel occiderit aliquem Civem, (1) vel Comitatensem Civitatis Ameriae cum armis, et sine armis in Civitate, vel Comitatu Ameriae, vel extra in quocumq. loco de die, vel de nocte puniatur, et condemnetur per Potestatem Civitatis Ameriae poena Capitis, ita quod eidem caput à spatulis amputetur, itaquod moriatur: si vero d.us homicida non venerit in fortiam communis praedicti, ita quod executio personalis non fieret contra eum quod tunc (2) omnia bona d.i homicidae deveniant ad manus d.i Communis, et quod ipsum Commune de ipsis bonis fructus percipiat (omesso "et") habeat absq. spe restitutionis donec d.us homicida venerit in d.am fortiam, (3) et ipsa executio fieret, contra eum facta vero ipsa executione ipsa bona ipso iure pertineant, et devoluta esse intelligantur ad haeredes ipsius homicidae. (4) Si vero non studiose, et non appensate tale homicidium commiserit, sed casu, et inopinate, vel fortuitu, vel aliqua culpa: et hoc legitime constiterit Potestati, vel eius iudici maleficiorum tunc d.us homicida licet alias de iure poniendus esset (cancellato) non veniret ad auferendam materiam d.um maleficium committendi, dummodo condemnetur, et puniatur in 200 lib. denar. et hoc locum habeat in maior. xij (corretto) annor. d.um Maleficium committentibus. Minores vero xij annor. et infantes (omesso "non") doli capaces pro praedictis non teneantur ad poenam: et intelligantur doli capaces si fuerint (5) x. annorum, et ab inde supra quo casu intelligantur dd.i doli capaces (6) usq. in dd.is xij ann. inclusive pro homicidio commisso per eos studiose, et appensate condemnetur in mill. lib. denar. quam poenam si non solverit infra decem dies à die latae sententiae computandis quod una manus amputetur eidem. Si quis vero Civis, vel Comitatensis, studiose, et appensate occiderit, seu interfecerit in Civitate, vel Comitatu aliquem forensem quod tunc d.us homicida condemnetur, et puniatur in ea poena quae statuta est, et reperitur de simili maleficio in terra d.i forensis occisi si ibi est repertum, et producatur statutum expresse loquens, et determinate de ipsa poena homicidij quod committeretur in forensem. Et quod in d.o casu quando Civis Civitatis Ameriae, vel Comitatus d.ae Civitatis occideret, vel interfecerit aliquem forensem, et quod in d.o casu tunc talis homicida de Ameria, (7) vel eius comitatu teneatur, et debeat docere, et ostendere statutum terrae unde esset d.us forensis occisus quando ex d.o statuto d.us talis homicida iuvare (8) vellet si d.us occisus esset de terra nota: et non distante à Civitate Ameriae centum milliaria, et hoc docere, et ostendere teneatur, et in tempore, et dilatione danda, et quae dabitur per d.um Potestatem, vel eius iudicem, dicto tali homicidae, quod tempus sive dilatio statuatur, et declaretur per ipsum d.num Potestatem, (9) et eius iudicem secundum distantiam terrae unde esset d.us talis occisus prout melius videbitur ipsis Dd. Potestati, et iudici infra quod tempus sive dilationem datam, et assignatam, ut dictum est. Dictus homicida si legitime non docebit, sive ostendet (10) statutum publicum propter quod iuvari vellet tunc puniatur poena capitis supradicti (sic): sed si d.us occisus forensis esset de loco ignoto, vel de terra ignota, vel distante ultra centum milliaria, vel si in terra d.i occisi statutum non loqueretur de d.a materia generaliter, et indeterminate in supradicto casu, quod tunc (11) et in casibus supradictis, et quolibet eorum d.us Homicida condemnetur ad poenam mille librar. Communi solvend. (12) Et si eam non solverit infra decem dies à die latae sent. contra eum ubi esset in fortia d.i Communis, vel infra decem dies postquam venerit in ipsorum fortiam, quod ex tunc capite puniatur. (13) Si vero ad sui defensionem aliquem interfecerit, vel occiderit, tunc si constiterit (14) legitime quod d.us homicida homicidium commiserit ad sui defensionem, et quod se defendendo, ut dictum est, ad poenam nullatenus teneatur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 27. Bull. Sum. Pont. et bann. tot. Stat. Ecc. Farinacc. in suis qq. de homicidio. Caball. in eod. tract.
Vid. tot. tit. extra de homicid. mult. per Marsil. tot. tit. ad .l. Com. de sic. Clar. lib. 5. recept. sent. §. homicid. ubi Baiard.
Carrer. in sua pract. crimin. in tract. de homic. ubi latiss. et distincte omnino vid. Farin. in suis qq. criminal. q. ... (puntini)
Et Bullam felic. recordat. Pij. Pap. 4. tit. de non admitt. appellat. 26. Maij I605.
(1) An habeat locum si quis percutiens matrem sequatur abortus. vid. Signorol. consil. j.
(2) quid si tres, vel quatuor habeat filios pater famil. qui homicidium commisit. vid. Ond. consil. cx. per tot. post. Tob. non. consil. 95. et quod non intelligatur nisi de bonis in territorio Ameriae sitis vid. Caball. in suis res. crim. lib. 2. cas. I38. n°. I0. et quid si delinquenti filio non delinquentem substituerit. Tol. non. cons. 97.
(3) Nota quod in hoc. stat. est conforme iuri communi nempe Auth. bona damnatorum. C. de bon. proscript. quae secund. Cephal. consil. 79. abstulit poen. confisc. quae veniebat in consequentiam mortis licet Jur. (?) in suis .qq. de del. et poen. q. 25. n°.9 secus sentiat de consuetudine scil. quod illa Auth. in omni casu habeat locum. ubi vid.
(S.N.) Quid de committentibus homicidia extra territorium Ameriae. vid. Joseph. Lud. in lucens. decis. xvj. per tot.
(4) Quando dicatur aliquid appensate etc. factum vid. Aretin. de malefic. in vers. in verb. et appensate.
Et an percutiens instrumento non ordinato ad mortem si sequatur mors puniri debeat poena huius statuti. vid. Signorol. consil. 63.
(5) (Riferimento poco chiaro nel testo) Add. quid si Homicida non fuit in dolo, nec habuit animum occidendi, et quomodo hoc probetur, et an ex culpa imponatur poena ordinaria vid. Hond. lib. j. consil. ciiij. ubi habes de homicidio per iracundiam commisso, et de minore homicida.
(S.N.) Add. quid si duo ad rixam devenerint, quorum alter fueirt interfectus, nec constet de authore rixae nunquis superstes puniri debeat poena praesentis stat. vel qua poena, et quid si homicidium commissum fuerit ad defensam, et quando dicatur ad id factum, et quomodo probetur. vid. Honded. consil. 99. lib. J.
Quod sine dolo commitens homicidium non possit puniri. vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. cccxxiiij. per tot. et quando quis dolose, et appensate fecisse dicatur homicidium vel ex iracundia. vid. ib. Menoch. ead. cent. cas. ccclxj. et quod casu non praevidens committens homicidium invitus facere dicatur. Aristotel. lib. magnor. moral. c. xv. Anchar. consil. cclxxxv. Cepoll. consil. xxx. et xxxj. et nunquid homicidium praesumatur casu factum. vid. Jason. in .l. lex n°. 22. ff. de .ll. Felyn. in c. fin. extra de homicid. Tiraq. de poen. causa xiij. per tot. et quibus ex causis homicidium excusetur. vid. Novell. in suo tractatu ad defensam tit. homicida quibus ex causis.
(6) Quod minores 25 annis puberes tamen et doli capaces mitius puniri debeant quam maiores, et quid si à stat. quis habeatur ante vigesimum quintum annum vid. Caball. in suis resol. criminal. cas. I34. ubi ref. n°. I2. Constit. Pij 4. edit. 26. Maij I565. tit. de non admittendis appell. dicit in Statu Ecc.o Homicidis non praedesse minorem aetatem annorum 20, dum tamen maiores I4 annorum extiterint limita tantum Motum Proprium Pij 4. duobus modis et per Farinacc. consil. 66. n°. 9. et per Honded. consil. 99. lib. j. n°. 49 et seqq. ubi vid.
(7) Nam pincipaliter civitas offendi dicitur, ex qua interfectus est oriundus: unde Plato dialog. 9. (?) de .ll. voluit , ut si is, qui interijt peregrinus esset à poena quoq. peregrini homicida annuo tempore pelleretur. ad interesse vero damnni (sic) quomodo possit agi , et quibus d.a actio competat. vid. Joseph. Lud. in suis decis. lucens. decis. 62. per tot. ubi quod debent iud. malef. omnino (?) ad damna etc. condemnare et quod confessarij (sic) non debent absolvere renuentes. vid. ib. n°. 26. vid. Rodriquez in sum. tom. j. cap. I39.
(8) Nam alias d. statut. non extenderetur extra territorium etiam si homicida esset oriundus ex eadem Civit. qua interfectus. vid. Vulpell. cons. I2J.
(9) Conc. .l. j. C. de dilat. ub. DD. sed nunquid petens novam dilationem debeat audiri. vid. Natt. consil. 25J. et 252.
(10) Verum quid si d.um stat. imponeret pro homicidio poenam pecuniariam vid. semper Clar. in §. homicidium. vers.o sed nunquid valet stat. n°. I5. cum ib. add. per Baiard. et quae noviss. affert. Far. in suo tract. de homic. q. .... (puntini) et eumd. Farinac. in suis consil. crimin. consil. 2. n°. j. et seqq. ubi dicit stat. imponens pro homicidio poenam pecun. in casu habitae pacis quod valet.
(S.N.) Add. quid si ex necessaria sui defensione committatur homicidium, quod non comprehendatur poena statuta. vid. M. T. late in orat. pro Milone. quando vero dicatur patratum homicidium ad defensam vid. Decium consil. 459. lib. 4. et quomodo, et per quos testes probetur Vulpell. consil. 96. n°. 5. et seq. et consil. 44. n°. 8. consil. 66. n°. 9. et consil. 78. n°. 2. et consil. I25. n°. I9. et asserens homicidium fecisse ad sui defensionem, si tortus substineat licet non probet non poterit poena capitali damnari. Lader. Imol. consil. I92. per tot.
(11) Add. ultra poenas praedictas homicidas teneri ad damna et interesse haeredibus interfecti; quae qualiter veniant aestimanda traad. Rolan. consil. 39. lib. 2. Farin. consil. 3. n°. 8. Anton. Dian. p. 5. recol. mor. de homic.
(12) Vid. Angel. aret. de malef. in verb. quas si non soverit.
(13) Omnia nam, inquit Hipocrates ad Milites Athenienses apud Tucydidem lib. 4. pugna, et adversitates aliqua circumventis, veniam etiam esse quandam apud Deum: et in delictis non voluntarijs refugium esse aras, scelusq. eorum vocari, quia (?) nulla necessitate sunt mali, non eorum qui propter adversa aliquid audent.
(14) Vid. Dec. consil. 459. lib. 4. ubi quando homicidium factum dicatur ad defensam, et qualiter testes deponere habeant et num domestici testes probent , et quod levior. probationes sufficiant. Vulp. consil. 96. n°. 9. et quod etiam consanguineis testibus ib. n°. 7. in criminal. vid. in annot. magnis.

De poena mandantis et auxiliantis. R.XXXIJ.

Si quis mandaverit (1) alicui quod committat homicidium, et ipsum homicidium secutum fuerit, vel d.um homicidam in ipso actu occisionis associaverit dicendo eidem facias secure, vel noli timere, vel percutias eum, vel retinendo d.am occisam personam, (aliunde "d.um occisum per personam") ut se defendere non possit, puniatur, et condemnetur ac si vere homicidium perpetrasset, et secundum limitatam, et dispositam poenam in proximo precedenti capit. si vero alijs modis eidem homicidae ante, (2) vel post dictum homicilium Commissum, quod petiverit, seu dederit auxilium, (3) consilium, vel favorem, tunc condemnetur, et puniatur poena 50 (aliunde "quingentarum") libr. denar. si vero ad alia quaecumq. maleficia committenda quis alicui praestiterit, seu exhibuerit scienter auxilium consilium, vel favorem: tunc si poena principalis poena (ripetuto) maleficij commissi esset pecuniaria condemnetur, (4) et puniatur in medietate d.ae poenae: sed si poena ipsius maleficij esset personalis, principalis (aliunde "principaliter") condemnetur d.o casu poena 50 (aliunde "quingentarum") libr. denar. et si d.am poenam non solverit infra decem dies à die latae sententiae computandos manus una amputetur eidem, Jta quod ex brachio separetur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Const. Aegid. lib. 4. rubr. 34. et bann. tot. stat. Ecc. Gasp. Anton. Thes. lib. j. qq. for. q. xlvj. vid. mult. per Caball. in suis resol. crimin. cent. 2. cas. I98. et de auxiliator. Clar. q. xc. ubi Baiard. post Angel. de malefic. in verb. + Et de consilio ad maleficia id. Clar. ubi Baiard. lib. v. recept. sent. q. 88. de mand. q. 89. Farin. in suis qq. crim. q. 3. de inquisitione. et ante illum Carr. mult. in sua praxi crim. et seq. per Onded. et consil 90. (de auxil. ante, et post) Tobias. consil. 96. et consil. I0J. Caball. cent. 3. cas. 24J. 242. et 243. ubi de nuncio etiam, et portitore (sic) litterarum et per Farin. plen. de consult. et auxil. q. 29. et seqq.
(1) Vid. Marsil. consil. 34. n°. 22. et cons. 39. n°. 49. et seq. et consil. 47. n°. 6.
(2) Et opem praestans post delictum qua poena puniatur. vid. Men. de arb. iud. qq. cas. 344. n°. 2J. et seqq. cent. 4. et nunquid faciat indicium Eugen. consil. 76 (?) n°. I6. vid. mult. per eiusd. per tot. de auxil. post del. nec non consil. 90 Gasp. Ant. Thes. lib. j. qq. for. q. xlvj.
(3) Consilium praebens delinquenti qua poena puniatur. vid. Men. ib. cas. 346. per tot. cent. 4.
(4) Add. quod constare debet de mandato. vid. M. Anton. Eugen. consil. 60. n°. 43. et seq. et quibus indicijs constare dicatur. vid. Gramm. decis. 34. n°. 38. M. Anton. Eugen. consil. 27. per tot. vid. Honded. consil. I07. per tot. lib. j.
(S.N) Add. nunquid mandatarius faciat fidem contra mandantem sive mandatum acceptaverit sive non. per Onded. consil. I06 n°. 49. et seq. lib. p°. post Paris. consil. I5J. vol. 4. Hieron. de mont. var. qq. q. xvj n°. 20. et seq. Tom. Gram. not. xv. Farinac. de indit. et tort. q. 44. per tot.
(S.N.) Add. quod constare debet de mandatario late per Onded. consil. I07. n°. ij. et seqq. lib.o p°. et ib. consil. I06. n°. 26. ubi quod mandans non possit molestari nisi constet de delicto principali; et sic de mandatario. post Marsil. consil. 49. n°. 59. et seq. Hatt. consil. 422. Bursat. consil. 20. n°. 6. lib. p°. et consil. 2I6. n°. 82. vol. 2.

De poena assassinorum. R. XXXIIJ

Ad reprimendam avaritiam plurimorum, qui maxime corrupti pecunia, aut praecibus promittunt aliquem interficere, (1), qui proprie assassini vocantur hac .l. (lege) perpetuo valitura sancimus quod si quis deinceps assassinus, et more assassini corruptus praecibus, vel pecunia aliquem interfecerit, vel occiderit, seu interficere, vel occidere (2) tentaverit ad aliquem locum veniendo, quod si capi poterit, statim veritate plene habita condemnetur, et (3) ducatur trascinando ad caudam cuiusdam asini usq. ad locum iusititiae consuetum, et ibi pastinetur in terram more vitis, itaquod moriatur ibidem. Et si haberi non poterit condemnetur ad d.am poenam, et intelligantur assassini (4) eo ipso quod appereret (sic) d.o Potestati, vel iudici per confessionem ipsius etiam factam extra iudicium cum quacumq. persona, quod conductus fuerit ab aliquo ad d.um homicidium committendum per pecuniam, vel praeces, vel eo ipso, quo constaret in aliquo loco pen. (penes) quamcumq. partem (aliunde "personam") (5) pro ipso facto esset depositum alicuius rei, vel pecuniae quantitatis, vel instrumentum alicuius promissionis , vel si alias legitime probaretur: contra quem d. D.nus Potestas summarie, et de plano absq. solennitate iuris, vel statutorum d.ae Civitatis procedere possit, et valeat non obstant. aliq. supradict. vel infra positis.

Note a margine
(S.N.) Et quod in terris Ecc.ae hodie tam mandans, quam principalis in crimine homicidij punir debeat poena mortis. vid. const.Pij. 2. in const. March. lib. j. cap. x.
(S.N.) Eugen. pulchr. consil. 76. n°.I3J et seqq. (segue segno di chiamata ad altra nota) Vid. Clar. in .§. assassin. lib. v. rec. sent. ubi Baiard. post. Carrer. in sua praxi crimin. in tract. de homicid. vers. circa igitur 9.um (?) Gram. not. ix. et xj. et. 8. Et an dici possit assassinium quando per alium delictum committitur sed intervenit ipse principalis. vid. Bertaz. consil. I43 n°. I3. lib. j. post Gabriell. consil. II0. n°. ij. et seqq.
Vid Bonacos. in suis qq. crim. in verb. assassin. Petr. à Plaz. ep. delict. cap. I9.
(1) Covar. var. res. lib. 2. cap. v. et n°.9. et seq. ubi late. post Petr. à Plaz. ub. supra.
(2) De qua poen. supra hoc eod. lib. rubr. 25. et infra prox. seq. vid. Petr. à Plaz. epit. delict. cap. I9. n°. 5.
(3) Vid. Gabriel. cons. I70. n°. I3. ubi dicit non teneri de assassinio illum, qui iniuriam ulciscendi gratia cum aliquibus pecunia quamcumq. vocatis tentavit homicidium, et sequitur Bertaz. consil. 356. n°. 28. et quid si pecunia fuerit oblata, et non recepta à mandatario. Stephan. Grat. lib. 4. discept. forens. c. DCXIX. n°. 6. et seqq. ubi quid de recipiente mandatum ad vulnerandum , vel dehonestandum, aut verberandum. et nunquid vulnus sine morte pecunia inflictum. vid. Mar. Turb. in criminal. consil. xlvj.
(4) Et nunquid probetur per socios criminum et mandatarios. (corretto) vid. Bursatt. cons. I92. n°. 6. et 7. et nunquid per testes de auditu, et examinatos parte non citata per argumenta, et semiplenas probationes. vid. Mascard. lib. j. conclus. cxxxvij. et late conclus. cxxxviij. quis probetur assassinus. Farinacc. lib. j. concil. x.
(5) Vid. late per Eug. consil. 76. n°. I3J. et seqq. vid. Vulpel. cons. I43. per tot. et add. nunquid proxeneta, vel mediator huiusmodi delicti comprehendatur poena ordinarij assassin. per Mar. Turb. in consil. crimin. consil. vii. per tot. et an depositarius monetae conventae pro eodem assassinio idem Mar. Turb. in crim. consil. xlj.
(S.N.) Add. quid si Clericus fuerit assassinus an poenam huiusmodi statuti incurrat, et puniri possit à iudice seculari. vid. Crass. de effect. Clericat. effect. j. lim. j. n°. 668. et seqq. Vincent. de Franc. decis. I76. n°. 4. Mastrill. in decis. Regni Siciliae. decis. cclxxxviij. Anton. Dian. tractat. 2. de immun. resol. lj. Gram. rot. xj. Const. Clem. viij. xxxvij. inc. aequa, et circumspecta Ignat. Lopez ad Diaz in pract. canon. cap. I0J. littera B. Farinacc. q. cxxiij. n°. 68.



De poena proditorum. R. XXXIIIJ.

Si quis tantae protervitatis existat quod pacifice vivere non contentus praesumpserit, vel attentaverit aliqua moliri pro corruptione, et mutatione Communis, et praesentis pacifici status d.ae Civitatis Ameriae, vel aliquam seditionem, seu tumultum commiserit, sive fecerit in Civitate praedicta, vel aliquem tractatum inierit, tractaverit, fecerit, vel ordinaverit (corretto) cum quacumq. persona sub quocumq. colore verborum pro mutamento praedicto, vel ita quod ipse status pacificus posset verisimiliter perturbari, etiam si perturbatio non sequeretur, et ipsum prodimentum non fuerit secutum, dummodo (1) fuerit revelatum eidem Potestati, vel iudici, vel dominis Antianis, qui pro tempore erunt, seu eis constiterit de praedictis pro aliqua verisimilia indicia quae moverent animum iudicantis, ita quod in tali peccato fuisset repertus quod statim exterminato furore ducatur ad locum iustitiae consuetum, et ibidem (2) pastinetur more vitis in terram, ita quod moriatur, et omnia bona (3) sua publicentur, et publicata sint, et sic esse intelligantur d.o Communi etiam si filios haberet proditor supradictus (4) cuius praedicti filij sint perpetuo infames, et privati ab omni officio, et beneficio Communis praedicti: et intus (5) Civitatem praedictam aliquo tempore morari non possint, contra quem taliter delinquentem, vel proditorem, vel attentantem praedicta facere, vel Committere publice, vel occulte d.us D. Potestas, et eius iudex possint, et valeant, teneantur, et debeant, inquirere procedere, et d.a poena punire, et condemnare, omissa etiam, et non servata (6) quacumq. solemnitate etiam de tempore feriato, summarie, sine strepitu, et figura iudicij, et ad torturam procedere possint prout eis videbitur (7) pro investigatione praedictorum. Jtaquod de his quae fecerint in praedictis non possint, nec valeant sindicari (8) non obstantibus aliquibus stat. .ll. (legibus) quae in contrarium loquerentur. Et hoc capitulum legatur quolibet mense in Concilio generali, quod si non fecerit Cancellarius puniatur in x lib. pro qualibet vice. Et hoc capitulum scribatur in Palatio Communis licteris grossis infra mensem à die publicationis praesentis supra locum arrengariae.

Note a margine
(S.N.) Tot. tit. C. de sedit. supra lib. eod. rubr. xxv. habes mult. per Gigant. de Crim. laes. maiest. in suo insign. tract. mult. per Farinacc. eod. tract. q. ... (puntini)
(S.N.) Qui dicantur proditores in materia homicidij. vid. Baiard. ad Clar. in .§. homicidium. n°. 22. et seqq. vers. proditorie. ubi an occidens inimicum suum retro, vel per insidias dicatur proditor. post. Jor. in suis qq. crim. q. I8. n°. 76. et seq. Petr. à Plaz. epitom. delictor. cap. xxj. Angel. Aretin. in sua praxi in verb. che hai tradita la patria.
(1) Revelare nunquid quis teneatur, et quid si non revelaverit, et quid de sacerdote, qui istud accipit in confessione. vid. latiss. per Farinacc. tit. de ind. et tort. q. 5J. n°. 60. et seqq. vid. Ill.mum Card. Bellarm. in sua apologia adversus Jacobum Brittanniae regem cap. xiij multi pag. I30. vers.o sigillum vero confessionis. ubi inquit: Sigillum confessionis sacramentalis posse detegi ad ingens detrimentum avertendum, modo persona confitentis reticeatur, et sic licere proditionem in sacramentali confessione cognitam verbis generalibus Xpiano, et Pio Principi aperire, ut remedium imminenti malo paret, quia pro comperto habetur cum principem nihil ultra fas interrogaturum, sed Principi à vera religione alieno, qui sigillum confessionis divinitus imperatum irridet, quem satis constat non passurum, ut persona confitentens lateat, nullo modo licet. vid. etiam de hoc Gig. d. suo tract. crim. laes. maiest. lib. 2. q. I8.
(2) Quod in hoc attendantur stat. et consuetudo regionis vid. Gig. d. tract. de crim laes. maiest. lib. 3. q. 6. n°. 3.
(3) Contra igitur ius divinum quod habet: anima quae peccaverit ipsa morietur; filius non portabit iniquitatem patris etc. solu. (?) id procedere quoad animam, quae immediate à Deo creatur, et creando infunditur, non quoad corpus et temporalia, in quo filius dicitur portio patris. et latius prout habes per Gigant. de Crim. laes. Maiestat. lib. 3. q. j. per tot. quid vero si filiusfam. fuerit ob id damnatus an in confiscatione bonorum illius veniant bona adventitia, quorum ususfructus pertinet ad patrem, qui non delinquit. vid. Cacher. decis. xciiij.
(4) Istud stat. conforme est .l. C. ad .l. iuliam maiest. de cuius disposit. latiss. Gig. de crimin. laes. Maiest. lib. 3. et novis. per Farinacc. de eod. del. q. ... (puntini) idq. operari .d. statutum ultra d. l. quia extenditur ad proditores suae Civitatis, quae alias non haberet locum nisi contra committentes in principem etc. vid. Gig. d. lib. 3. q. x.
(5) Add. non comprehendi filios clericos praesenti stat. ut per eumd. Gigant. eod. tract. de crimin. laes. maiest. d. l. 3. q. 9. n°. 2.
(6) De quo vid. eumd. Gigant. de crim. l. m. lib. j. cap. 3. et seqq.
(7) Intelligas tantum legitimis praecedentibus indicijs ut per Gigant. in d.o tract. de Crim. laes. maiest. lib. 2. q. 26. n°. 4.
(8) Scil. super hoc eod. lib. rubr. I2J.

De praemio referentium prodimentum. R. XXXV.

Ut praemiorum exortatione (1) retrahantur à malo, et ad bonum publicum trahantur homines, et personae d.ae Civitatis, et quilibet alius, Statuimus, et firmamus quod si quis cuiuscumq. conditionis existat civis, vel forensis sponte manifestaverit, dixerit, vel ad notitiam d.ni Potestatis deduxerit, vel etiam dd.nos Antianos commonefecerit (sic) de aliquo tractatu, illicita coniuratione, seditione (2) vel aliquo alio propter quod status pacificus Communis d.ae Civitatis mutari possit verisimiliter, et ipsam manifestationem probaverit aliquo dictorum maleficiorum (aliunde "modorum") supra in proximo capitulo antequam d. D. Potestas processum initiaverit ,(3) seu initiasset contra d.um talem delinquentem modis in d.o cap. scriptis, vel aliquo praedictorum. Et intelligatur processus initiatus eo ipo quod copiam eius miserit Cancellario prout tenetur ex forma statuti: tunc d.us manifestans dicens, vel ad notitiam deducens etiam si fuerit culpabilis de aliquo praedictorum ad poenam non teneatur, sed loco sui praemij sit exemptus à d.a poena: et nihilominus habeat, et habere debeat pleno iure medietatem bonorum eius qui dicta de causa condemnabitur. Et propter manifestationem praedictam; de qua medietate sit, et efficiatur verus, et legitimus d.nus, et possessor authoritate praesentis iuris, et legatur quolibet mense in Concilio generali.

Note a margine
(1) Habes praemium stat. Mardocheo, qui regi Assuero revelavit insidias Bagathan, et Thares Eunuchorum regem Assuerum iugulare cupientium lib. Hester. cap. 6. ubi vid. laudatur apud Plut. mulier nomine Fulvia qui M. Tullio consuli seriem coniurationis Catilinae, et sociorum patefecit. vid. in vit. M. Tullij. et de poena non revelantis proditorem, aut tractatum proditionis contra Principem suum. vid. Cacher. decis. lxxx. per tot. ub. vid. et an is, qui scivit tractatum proditionis, et non revelavit sit torturae subijciendus, et an qualibus indicijs. vid. ib. Cacher. decis. 79.
(2) Et alia nunquis teneatur revelare istas conspirationes tractatus et c. vid. Franc. de March. decis. 772. lib. 2. aliqua per scrib. in .l. culpa caret de reg. iur. Per Clar. cum ib. add. §. fin. q. 87. lib. 5. latiss. per Farinac. q. 5J. de indit. et tort. n°. 66. et seq. et quid in foro conscient. an scil. quis teneatur revelare, seu referre eum, qui est in peccato pernitioso Reip. quamvis sit occultum, et non praecedant indicia, vel testes, exemplum, si quis sciat Ameriae aliquem esse haereticum, s..igimacum (?) veneficum etc. vid. Graff. in suis decis. aur. lib. 4. cap. viij. tit. quis in lat. excom. non incid. vers.o septimo ampliatur n°. 25. et 26. et seqq.
(3) Vid. Gigant. de Crimin. laes. Maiest. lib. 2. q. xvj. ubi quaerit an ille, qui erat in coniuratione contra Principem, vel Remp. si revelet debeat consequi impunitatem tantum, vel impunitatem, et praemium simul, et concludit, quod si revelet antequam Princeps de eo habeat aliquam notitiam, impunitatem, et praemium meretur, si vero non à principio impunitatem solam exequatur.

De exfortiamento mulierum, et poena adulterij. R. XXXVIJ

Si quis exfortiaverit, ut carnaliter cognoscat per vim carnaliter (ripetuto) aliquam mulierem virginem (1), vel viduam, seu nuptam bonae conditionis, (2) et famae, vel alteram ipsarum de Civitate, et comitatu Ameriae, ita quod cum eis (3) concubuerit violenter, poena capitis condemnetur, et puniatur: et intelligatur exfortiamentum, vel violentia, et non aliter, si legitime probentur, et non praesumptione iuris com. non prosit, vel obsit in praedictis dictum, vel excusatio mulieris taliter cognitae. Si vero non per vim, vel violentiam, nec exfortiando aliquis Civis, vel Comitatensis carnaliter cognoverit aliquam ex praedictis mulieribus Civibus vel Comitatinis virginem, vel viduam, seu desponsatam, vel maritatam, si quidem in domo talis mulieris bonae famae et conditionis, vel patris, fratris carnalis, vel mariti eius condemnetur, et puniatur, pro quolibet , et vice qualibet in 25 flor. aur. Et hoc si praedicta fuerint commmissa in domo posita in Civitate Ameriae, si vero non in Civitate Ameriae, sed in comitatu, et domibus comitatus palumbarijs, vineis, gruttis, et alijs quibuscumq. locis, seu in domo masculi praedicti committentis quis commiserit praedicta cum voluntate, et eam volentem carnaliter cognoverit, condemnetur, et puniatur in 50 lib. denar. Si vero d.a mulier maritata (4), vidua, (5) virgo, vel desponsata fuerit non bonae conditionis, sed cum diffamata quae consueverit haec committere, et aliquis eam volentem cognoverit carnaliter in quocumq. loco extra domum suam, matris, vel fratris, vel mariti, quod tunc condemnetur pro quolibet, et vice qualibet in 25 libr. denar. Si vero d.a mulier virgo, vidua, maritata bonae famae fuerit forensis, et per vim fuerit cognita carnaliter (3 o 4 parole cancellate: "ad poenam aliquam d..") et exfortiata, ut dictum est, condemnetur, et puniatur d.us cognoscens eam d. modo in 200 libr. denar. (6) Si vero fuerit d.a mulier forensis meretrix, vel non bonae famae, vel de meretricio aliqualiter diffamata, et eam volentem quis cognoverit carnaliter ad poenam aliquam ipse cognoscens non teneatur. Si vero per vim fuerit cognita etiam meretrix, vel diffamata, quod tunc iniuriam inferens sibi extra ipsam cognitionem carnalem condemnetur, et puniatur, ac si alicui Civi masculo intulisset ipsam iniuriam, vel delictum ex forma statutorum dictae Civitatis. (7) Addentes, et declarantes, quod mulier nupta alias bonae famae adulterium committens poena capitis puniatur et eius dotes viro (8) proprio applicentur, et ipso iure applicatae intelligantur et sint.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 69. et bann. tot. stat. Ecc. et qui acc. lib. 4. rubr. 69.
(1) Num per fiscum sit probanda ista bona qualitas mulieris vid. Caball. in suis resol. crim. cent. 2. cas. I25.
(2) Vid. in ann. magn.
(3) An huiusmodi statutum locum habeat requiritur violentia illata in personam. vid. Cab. in suis resol. crim. cas. 95.
(S.N.) Add. severius quam caetera ista vendicanda non solum in privatis personis, sed etiam in publicis, et publica officia esercentibus ut patet lib. 3. per Liv. in Appio Decemviro. et late per Jo: Boccat. de casibus virorum Ill.rum lib. 2. in casu Tarquinij Superbi, et Appij ubi vid. et Verris stuprum dum praetoris munus in Sicilia obiret pluribus M. T. insectatur act. .... (puntini) David adulterium si recte perpendantur verba Nathan Prophetae ad illum execrabilius cum fuerit ab eo commissum, qui debuit caeteros ab huiusmodi crimine coercere.
(S.N.) Accusare qui valeant in huiusmodi causis vid. Aegid. const. lib. 4. cap. 69. ubi vid. et c. 70. 7I, et 72.
Add. Accusare de adulterio non potest nisi is cuius interest. super hoc. eod. lib. rubr. j. ubi etiam quod iudex absq. tal. accus. per inquis. proced. non poss. vid. Cab. in suis resol. crim. cent. 2. cas. II4 (?)
Add. etiam huiusmodi et similia stat. loquentia de delictis carnis comprehendere Judeos, Saracenos et alios à vera fide D.N. Jesu Xpi deviantes. vid. Cab. in suis resol. crim. cas. 4. n°. j. et seq.
Add marit. uxor. deprehensam in adult. posse interficere. supra hoc eod. lib. rubr. 22.
(4) Nunquid Vidua propter stuprum dote privetur. vid. semper Vulp. consil. I23. ubi concludit quod, secus vero (parola cancellata) legato relicto à Viro. vid. ib. et nunquid Mulieri vel Virgini asserenti se fuisse stupratam Credatur, vel faciat indicium ad tortur. vid. late per Hond. consil. 98 n°. I4. et consil. I00. n°. IJ. et consil. I02. n°. 59. Vulp. respons. xxx ubi quod neq. consanguinei sint idonei testes.
(5) Et nunquid violatae asserenti se esse virginem credatur. vid. Paris. cons. I60. n°. 30. lib. et per tot. consil. quando teneatur quis aliquam cognoscens carnaliter eam dotare. et quando teneatur stuprator dotare virginem, quam corrupit vid. semper Thesaur. dec. 3. n°. 2. Rot. in una Thesauriensi matrimonij 24 Januarij I590 coram Paenia in recoll. per Farinacc. decis. 74.
(S.N.) De raptu, adulterio, incestu, stupro, et quod omnimodo procedi possit contra adulteros, de stuprantibus nondum viri potentes, de obsculantibus pro visu Aegid. Constit. c. 69. 70. 7I. 72.
Add. quid de osculantibus praedictas invitas. vid. latiss. per Caball. in suis resolut. crim. cas. 97. Vulpell. consil. 30. et de per vim abstrahente puero de loco ad locum ut carnaliter eum cognoscat, licet non cognoverit, sed alij etc. vid. pulchrum consil. Honded. lib. j. 98 per tot. ubi late quando conatus, et affectus puniri debeat in similibus licet non sequatur effectur. Et quid de auxiliatoribus, et cooperatoribus exfortianti, et per vim aliquem , seu aliquam cognoscentem.
(6) Et quid si fuerit nupta. vid. Cab. in suis resolut. crimin. cent. 2. cas. I23. et quid si Judeus vid. Vulpell. consil. 42. in fin.
(S.N.) Add. quid si virginem in agro, aut in campestribus violavit, aut stupraverit. vid. in suis qq. forens. Anton. Thesaur. q. ... (puntini) Deuteron. lib. c.xxij. quid si stuprata vilis, aut plebeia. Rot. decis. DCCCVIIJ. p. j. divers. Farinacc. lib. j. consil. xc.
(S.N.) Add. quod Virgini stupratae erunt dotes constituendae an vero secundum qualitatem stupratoris, vel virginis dignitatem. vid. Cach. decis. cvij.
(7) Si de adulterio agatur civiliter iudex secularis non erit competens sed Ecc.us. vid. Dec. consil. 2I2.
(8) Vid. Jas. in .l. soluto matrimonio, num. 6. ff. solut. matrimon. verum si agatur civiliter ad separationem thori (sic) et dotis amissionem non erit iudex competens secularis. Dec. consil. 2I2.
Et quid in uxore putativa et quid de iure communi an dos applicetur viro vel alteri. vid. Covar. de spons. part. 2. cap. vij. §. vi. ubi semper vid.
(S.N.) An huiusmodi statutum habeat locum in vidua ut puniri possit poena adulterij. Cov. ib. n°. I0.

De sodomitis, et eorum poenis. R. XXXVIJ

Abhominabile vitum sodomiticum extirpare curantes, cuius causa paestilentiae incurrunt, et ruinae statuimus, et ordinamus, quod si quis cuiusq. conditionis existat d.um vitium contra (1) naturam cum aliquo Commiserit, vel aliquem puerum stupraverit, vel carnaliter contra naturam cognoverit in quocumq. loco de die, vel nocte, sive volentem, sive per vim: si quidem ipse committens abhominabile vitum fuerit maior (2) xx annis usq. ad xxx annos condemnetur, et puniatur in 500 lib. denar. et si dictam poenam non solverit infra (omesso "decem") dies post latam sententiam contra eum, poenam praedictam in duplum solvere teneatur. (3) Si vero fuerit maior xxx annor. d.um (4) maleficium committens (5) condemnetur in ignem, et flammis igneis comburetur, itaquod moriatur: si vero fuerit maior xx annis minor tamen xxiiij annis exempli causa nudis carnibus fustigetur per totam Civitatem Ameriae: Si vero fuerit decem, et septem annorum et infra cuiuscumq. status existat condemnetur, et puniatur in xxv lib. denar. absq. diminut. aliqua. Et si iterato commiserit nudis carnibus fustigetur, ut dictum est.

Note a margine
(1) Unde videtur absurdum quod Aelian. lib. j. Histor. anim. de Hyena serpente narrat: scil. quod Hyenam si videas nunc quidem marem, nunc videbis foeminam, si vero nunc foeminam postea marem, cum utriusq. sexus particeps existat. vid. ib. ni dicere vis esse monstrum.
(S.N.) An vero bona sodomitarum confiscari possint. vid. Vin. in conc. opin. 726. n°. 27. Baiard. ad Clar. in .§. sodom. n°. I8. (+) reliqua vid. Bermond. de concub. in prol. (?) Dd. in .l. cum vir nubit in foeminam. ad .l. iul. de adult. C.
(+)(Il segno di chiamata risulta inserito nel testo della nota precedente). Vid. de hac mater. Petr. Caball. in suis resol. crimin. cent. j. cas. I6. Clar. in .§. Sodom. et reliq. de quibus in adnotat. magnis ad hoc statut. et Ondedem consil. 98. et consil. I00. Plut. omnino inter cons. crimin. divers. consil. I32. tom. j. per tot. et multa per Farinacc. in suis qq. de delictis carnis q. I48 multa add. ad Bern. Diaz. cap. 88.
(2) An poena ordinaria mitigetur in aetate minori. vid. Baiard. ad Clar. §. sodomia n°. I3. Farinac. de poen. temper. q. xcj. n°. 87 (cancellato) 83. et seqq. ubi vid. post Socin. et alios ab eo allegat. Bombin. consil. 65. add. olim adfuisse Romae .l. Scantiniam contra eos qui muliebria patiebantur de qua meminit Juvenalis sat. 2. vid. constit. Aegid. lib. 4. cap. 69. cum ib. addit.
(3) Caeterum de poen. sodomit. vid. mult. per Vin. in suis comm. opin. 726. ubi mult. nec non Ignat. Lopez ad Diaz cap. 88.
(4) Quod maleficium qualiter probetur vid. omnino Paris. consil. I63 lib. 4. Onded. d. cons. 98. et I00. Farin. de iud. et tort. q. 43. n°. 89.
Et nunquid integrari possit de socijs, et an d.um socij faciat inditium. vid. Far. in suo tract. de indit. et tort. q. 43. n°. 89. An mulier asserens ab aliquo fuisse carnaliter cognitam per sodomiam faciat indicium ad torturam vid. Hond. lib. j. consil. I00. per tot.
(5) Et quid si non consumatum sed attentatum Par. ib. cons. I63.

De falsis testibus et poena falsitatis R. XXXVIIJ.

Falsos testes si quis produxerit, vel falsum testimonium dixerit, seu deposuerit solvat pro quolibet teste, et quilibet testis (aliunde "qualibet vice") centum libr. denar. quam poenam si non solverit infr. x dies à die latae sentent. contra eum computandos, quod d.a poen. in duplum solvere teneatur. Qui vero falsum instrumentum scripserit, aut in iudicio produxerit eamdem poen. solvere teneatur cum conditione praedicta. (1) Monetam falsam, cuiuscumq. generis, et conditionis in d.a Civitate, vel eius districtu si quis (2) fabricaverit, vel fabricari fecerit igne comburatur, ita quod moriatur, et potestas dictae Civitatis, vel eius Vicarius puniat, et condemnet talem, vel tales fabricantes d.am monetam in poenam praedictam. Et quicumq. scienter portaverit ad d.am Civitatem aliquod genus monetarum (3) falsarum valor. centum soldorum si bene essent ab inde infra puniatur, et condemnetur per d.um Potestatem, et eius iudicem in 50 libr. denar (sic) et si non solverit infra decem dies à die latae sententiae contra ipsum, quod dictam poenam ad duplum solvere teneatur, ab inde vero supra usq. ad quantitatem x librar. puniatur in centum lib. denar. quas si non solverit infra dictum tempus ad dupum solvere teneatur, à decem libris supra puniatur per potestatem, et eius iudicem in quinq. libr. denar. quas si non solverit ut dictum est infra dictum tempus poenam etiam in duplum solvere teneatur: (4) Et si quis falsam monetam scienter expenderit usq. in quantit. xx soldor. den. simul, vel divisim, et abinde infra usq. in quinque sold. puniatur in x libr. denar. ab inde infra puniatur in x sold. Si vero à xx sold. supra usq. in x libr. puniatur in 50 libr. denar. et ab inde supra in centum libr. denar. quam poenam si non solverit infra dictum terminum in duplum, ut supra solvere teneatur. Et ad probationem autem omnium, et singulorum praedictorum maleficiorum sufficiat publica fama probanda per quinque testes fide dignos cum aliquo alio inditio verisimili, et aliter torqueri non valeat non obst. aliquo statuto, vel ordinamento in contrarium loquente. Si quis vero simoniam receperit, vel praestantiam pro communi, ei, vel alicui elevet, vel imponat solvat pro (5) communi pro banno 50 libr. denar. Et acceptam, vel simoniam restituat, ac damnum emendet quod evenerit ob turpitudinem praedictam. Et quicumq. aliquam fraudem commiserit in suo officio habito à Communi solvat d.am poenam si alia poena expressa non esset in statuto de eadem fraude declarante. Et in quolibet dictorum casuum ipsi delinquentes in praedictis, vel ipsorum altero ad eorum peremnem infamiam mitrentur, perpetuo sint infames, et ab omni officio sint privati absq. spe restitutionis in integrum, dummodo loco d.ae mitrae solvere possint 50 libr. denar. Communi Ameriae sine diminutione.

Note a margine
(S.N.) Vid. multa per Tir. de poen. caus. 3J. num. 24. Caball. in suis resolut. crimin. cent. 2. cas. I65. et quid si non iuratus fals. deponat. ib. Caball. cent. j. cas. 69. Farinac. in suis qq. de fals. q. ... (puntini) Bannimenta Zeccarum Praesidis.
De poen. tondentis eamdem monetam infra hoc eod. lib. rubr. 92. vid per Petr. Caball. in suis resol. crimin. cent. ... (puntini) cas. ....( puntini) et de poen. tondent. monetam infra d. rubr. 92. et quod quilibet possit fals. mon. rumpere infra lib. 5. rubr. 27. Petr. à Plaz. epit. delict. num. 2. cap. xx.
In mater. fals. vid. Menoc. de arbitr. lib. cent. 4. cas. 305. usq. ad cas. 320. Farinacc. de fals. q. I50. et seqq. et quilibet excusari valeat falsum committens. consil. 46. Hond. consil. I09. lib. j. Farinacc. de fals. q. I50. part. xj. n°. 273. et seqq. et de falsitate non nociva quando sit punibilis. ead. q. I50. part. xij. n°. 29J. et seqq.
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 64 (corretto) et bann. tot. stat. ecc.i n°. I4. et 7J.
Semper intelligas casus hic expressos si adfuerit dolus, vel causa vid. Crav. consil. 75.
(1) Quotupliciter falsificari dicatur moneta vid. semper Farinacc. consil. 48. ubi etiam de poen. falsif. mon. et quod stat. puniens falsificantem monetam non habeat locum in falsificantem quamdam modicam monetam Tiraq. de iud. in verb. exig. vers.o 80.
(2) Add. pulcrum Casum subditus Imperatoris papales monetas, si cudi faciat in Feudo Imperiali, illasq. expendat in statu Ecc.o nunquid possit à delegato Papae extra statum Ecc.um citari. vid. Farinacc. consil. 48. ubi latiss. de iudice competente contra falsantes monetas.
(S.N.) An vero condemnatus de falsa moneta appellet. vid. Vinc. de Franch. decis. ccclj. ubi de intell. l. j. C. de fals. mon. et an habeat locum in expendente.
Add. quod tondentes monetam auream, vel argenteam ex constit. II5. inc. nihil magis Pij. v. puniri debent poena ultimi supplicij vid. etiam Bannim. edita per Camerar. de Anno I609. et de poena
cudentis, monentas (sic) radentis, aut tingentis etc. vid. semper Covarr. de veterum Collat. numismat. cap. viij et de poena non revelantis fabricatores falsae monetae, et eam expendentis, quando locum habeat D. Farinacc. lib. 2. respons. Crim. consil. I06. ubi quod de iure communi multa sit.
(3) Quae autem dicatur falsa moneta, et quando respectu formae, aut materiae (?) et de poena illam cudentis, et quando ob id incurratur poena crim. laes. maiest. vid. late per Farinacc. d.o consil. 48. n°. p°. usq. ad I9. et seqq. ubi habes quis sit iudex competens tali in re praesertim si quis cudens monetam alterius principis deprehendatur extra illius territorium.
Et monetam falsam hodie cudens, retinens, aut expendens qua poena puniatur, et quibus casibus à poena excusetur, et quid si non falsa, sed reputata. vid. Honded. consil. 93. lib. 2. Et quid si repertis instrumentis fuerit tortus inditiatus, (?) et substinuerit. vid. Farinacc. lib. 2. consil. I75.
(4) Quod ignoranter expendens falsam monetam non puniatur. vid. Caball. in suis resol. criminal. cas. I99. n°. 6. vid. ib. de expendente scienter quali poena puniri debeat. n°. j. et seq. et n°. 7. et 25. quod stat. loquentia contra expendentes monetas falsas procedant solum contra scienter expendentes. vid. Hond. consil. 93. lib. 2. Farinacc. lib. j. consil. 48.
(S.N.) Add. quid si mulier iuverit virum in fabric. vel tondenda moneta nunquid excusabitur. Mar. Turb. in Crimin. consil. lxxxxv.
(5) Nota quod de iure communi poenarum emolumenta sunt de regalibus principis cap. j. cum ib. not. quae sint regal. in usib. faeud. Boer. decis. I80. n°. 4. Tiraq. de retract. convent. §. 5. glos. 4. n°. I8. Molyn. de primog. (?) Hyspan. lib. j. cap. 25. n°. 2J et seqq. et ideo spectant ad Principem, vel Ducem aut Vicarium Civitatis, nec potest eas communitas pretendere nisi tanto temporis spatium effluxerit, cuius initij memoria non existat. Rip. in .l. quominus n°. iij. de flumin. Alex. consil. 6. lib. j. et consil. 24 lib. j. et cons. 2J. n°. 6. lib. 3. Bartol. consil. 32. n°. 2J. lib. 2. cum alijs per Rot. in impress. (?) p. D. Farinacc. post 2. vol. respons. crimin. decis. 276. n°. 2. et seqq. ub. vid.

De dolose referentibus, et eorum poenis. R. XXXIX

Quia multi dolose, et fraudolenter conantur aliquos infamare, et vera non sunt, zizaniam seminantes, statuimus, et firmamus, et ordinamus, quod quicumq. aliqid novum ad infamiam alicuius traxerit, et dixerit quod trahi possit ad Zizaniam Civitatis ad turbationem eius, vel d.num Potestatem, vel eius iudicem maleficiorum dolose, et fraudolenter informaverit contra aliquem de aliquibus, quae vera non essent, quae si vera essent personali, vel corporali poena puniendi venirent quod condemnetur, et puniatur absq. diminutione. Et si d.am poenam non solverit infra decem dies à die latae sentent. contra eum scil. in 40 lib. denar. et quod mitratus ducatur per Civitatem dummodo loco d.ae mitrae solvere possit quingentas libr. denar. sine aliqua diminutione, et si d.am inquisitam (?) poenam non solverit intra d. terminum decem dierum ut supra dictum est, quod dictam poenam in duplum solvere teneatur. Si vero d.a relata per eum, de quibus dictum potestatem informasse existentia vera poena pecuniaria puniendus veniret, quod tunc dictus referens dolose, (1) et per mendacium condemnetur, et puniatur in 200 lib. den. absq. diminutione aliqua. Et si d.am quantitatem Cammerario Communis non solverit cum effectu, quod cum dicta mitra in capite (2) fustigandum ducatur per totam Civitatem praedictam nudis carnibus ita quod hac poena pro statu praedicto caeteris transeat in exemplum, dum tamen quod loco d.ae mitrae, ac fustigationis 50 libr. den. ut supra solvere possit, et quod hoc capitulum bandiatur, et legatur in Concilio generali quolibet mense per Cancellarium d.i Communis ad poen. x libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Exempla manifestae calumniae, et falsi accusatoris agitur in vita S. Athanasij die 2 Maij ubi vid. et in lib. Daniel. cap. xiij. et Genes. c. xxxix.
(S.N.) De calumniatoribus vid. mult. per Baiard. ad Clar. q. 62. fer. per tot. post Boss. in tit. de accus. Farinac. in suis .qq. Crimin. de accus. q. xvj. et nunquid dolose referens contra eum cum quo pacem habuit dicatur fregisse pacem. vid. Surd. decis. 79. et an contra calumniose Instigantem, et dolose accusantem vel denunciantem possit agi de Iniuria. Bertazz. in Crimin. consil. 36J. lib. 2. et nunquid pro damnis detur actio contra haeredes accusatoris. vid. eum. Bertazz. in Crim. eod. lib. 2. consil. 362.
(1) Adverte quod qui false accusat, aut denunciat, et non probat quod proposuit, punitur poena talionis de iure .l. j. l. mulier. et l. quaesitum .ff. de abolit. Covar. lib. nov. resol. c. 9. tamen ista lex talionis non est in usu, nisi respectu testis, qui iurat falsum in causa criminali et ideo circa hoc debent observari constitutiones, consuetudo, et leges regnorum, et provinciarum. vid. igitur lib. 4. Aegid. constit. c. 2. ubi glos. post Caravit. super sit. M. C. I99. et Clar. d. 5. fin. q. lxxxj. et Mirand. de ordin. iud. p. j. q. xiij. art. 9. conclus. 5. Paz in sua praxi tom. j. p. 5. c. 3. §. 6.
(2) Nunquid si nobili genere fuerit iste delinquens, vel falsus accusator poterit ista ignominiosa poena affici vid. Clar. in .§. fin. q. lx. n°. 20. vers.o prodest etiam. Farinacc. lib. j. consil. 33. n°. I6. et 67. cum ib. addit. secund. Farin. tit. de poen. temperand. q. xcviij. n°. 93. et seqq. adde quod Clericis similis poena nec minus in usu fore, et à suis iudicibus poterit irrogari. vid. in praxi Archiep. per Mont. Martan. c. xxxvj. Ricc. p. 2. decis. 278. et decis. II9. eumdem p. 3. coll. 664. Tiraq. de poen. temper. cas. xxj. n°. 23.

De poena capientis columbos et rumpentis columbariam.
R. XL.

Statuimus et firmamus, ad hoc, ut columbariae conserventur quod nullus audeat, vel praesumat, in aliqua re sua, vel loco (1) extra muros Civitatis Ameriae facere, vel tenere niolum (aliunde "aiolum") , seu cum d.o niolo cappannellum in vinacio, vel alio semine quocumq. vel etiam cum rete, vel pallocteria, (2) vel balista, vel arcu, laqueis, vel alijs instrumentis capere, vel occidere aliquos columbos domesticos consuetos stare in aliqua palumbaria ad poenam x libr. denar. usq. in quinq. paria columbarum inclusive à quinque paribus supra ad poenam 25 libr. denar. Et nihilominus dd.os Columbos, vel eorum aestimationem in duplum restituat damnum passo. Et licitum sit d.no Palumbariae destruere Capanellum sua authoritate in quocumq. loco staret, seu teneretur absq. poen. nec possit, vel audeat aliquis rumpere, seu frangere ipsam columbariam vel rete ponere super eam ad poen. cent. libr. den. et de praedictis debeat, et possit inquiri, et quilibet possit esse accusator, et denunciator, et ipse denunciator secreto habeatur, et habeat quartam partem poenae eius quod devenerit in Communi: ad probationem praedictorum sufficiat sacramentum denuncantis, vel accusantis cum d.o testis unius: dommudo non possit esse testis d.nus columbariae, de cuius interesse agitur, vel aliquis de sua familia. Ordinantes quod par pipionum vendere debeat quinq. soldos et non ultra ad poen. 50 sold. vendenti contra d.am formam: et quod licitum sit unicuiq. columbariam habenti accipere columbos captos, quos invenerit capientes, etiam si de sua columbaria non essent.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bannim. gener. n°. 88. et 89. const. Aegid. lib. 5. cap. 90. Farin. de furt. q. I74. n°. 9J. part. j.
(1) Et quod capiens columbos de alieno columbario etiam in suo committat furtum. post Cassan. vid. Baiard. in addit. ad Clar. in .§. furtum n°. 9I. et Cepoll. de servit. urban. praed. cap. 77. ubi vid. vid. (ripetuto) Jo: Bonofac. . in suo tract. de furt. §. mobilis n°. 22. vers.o quamvis columbae. ubi quod nec dolo malo trahi possint ad alienum columbariuum furatis exculentis .(?)
(S.N.) Licitum esse, et permissum construere, et retinere columbaria ultra DD. in .§. pavonum. de rer. divis. trad. Connan. in comment. iur. Civil. lib. 3. cap. iij. Varro lib. iij. de re rust. Caiet. et Sylv. in verb. Columbar. Navar. in manual. cap. xvij. n°. I28. Sot. de iust. et iur. lib. 7. q. 6. art. 4. in fin. vid. Morl. in suo empor. utr. iur. tit. xij. q. iij.
(S.N.) De palumbis, et columbis farciendis, et columbarijs constituendis vid. Columell. de re rust. lib. viij. c. 8. ubi habes, quod omni tempore fuerunt in praetio, et praecijs eorum domini compleverunt aream. et ante Columell. M. Varro eod. tract. de re rustica. lib. 3. c. 7. vid. Forcat. in suo aviario iuris.
(S.N.) Add. quod domini nisi bene pascant columbos, et propterea damnum inferant in agris semina effodientes vel devastantes etiam quod bene pascantur, nisi damnum huiusmodi compensent stenorizzando (sic) ipsos agros, vel corrumpendo mala semina, aut vermiculos comedndo, tenentur ad restituendum. Sylvest. in sum. post Angel. et Rosell. in verb. restit. el. iij. §. 4. vers.o testium qui tenent columbarias. Rodrig. in sum. p. 2. c. I9. in fin. tenet quod si alias commode damnum illatum in agris per columbos aut facile impediri non poterit licitum est eos capere. vid. ib.
(2) Quare prohibeantur venatores, et alij, qui cumq. balistis, similibusq. instrumentis, uti ad occidendum columbos, qui in privatis columbarijs nutriuntur. vid. late per Covar. in regul. pecc. part. 2. §. viij. n°. I4. et seq. ubi concludit capientes teneri ad restitutionem etiam si capta fuerint extra locum in quo includuntur. et quod idem iuris sit arte, et fraude si quis deducat ab alterius columbario (et) ad proprium attrahat. vid. ib. et Graff. lib. 2. decis. seu cap. 93. n°. 53. et seqq. Cardinal. Tolet. in sua Instr. ad Sacerdot. lib. 5. cap. xx. n°. 20. et quod peccant illi qui faciunt columbaria in locis prohibitis, vel iaciunt semina in suis columbarijs, ut attrahant sic columbos alterius, illosq. capientes. vid. Rodriq. in sum. p. 2. c. I9.

De poena laborantium (1) terras exbanniti sine licentia.
R. XLJ.

Nulla persona praeumat, laborare, vel laborari facere de bonis exbanditi d.i Communis (2) sine licentia syndici d.i Communis, de qua licentia appareat scriptura manu Cancellarij Communis praedicti. Et qui contrafecerit pro qualibet vice puniatur in x lib. denar. Super quibus Potestas inquirere faciat, et procedere debeat ex suo officio ad petitionem cuiuslibet postulantis ad dictam poenam: et quicumq. etiam (aliunde "tenet") vel possidet de bonis alicuius exbanditi d.i Communis de quibus ipse exbanditus tempore sui exbandimenti in possessione fuerit, teneatur, et debeat infra unum mensem à die publicationis d.i statuti ipsa bona Communi praedicto relaxare, et qui praedicta non fecerit in x libr. denar. puniatur, et nihilominus iura, quae habet in d.a re sint perdita authoritate praesentis statuti, et deveniant in Communi reservato ei semper qui d.a bona infra d. terminum restitueret omni iure, quod haberet in ipsa re, quo iure uti possit contra Commune. Sindicus (aliunde "Sindico") tantum d.i Communis ad omnem legitimum actum requisitus (aliunde "requisito") teneatur, de quibus Potestas etiam qui tunc fuerit teneatur, et possit suo officio ad petitionem cuiuscumq. petentis contra omnes et singulos, qui non servarent praedicta procedere, et quos culpabiles esse invenerit condemnare, Potestas vero, qui praedicta neglexerit x libr. de suo salario perdat, quae deveniant in Communi.

Note a margine
(1) Quid si istae terrae fuerint faeudales, vel Emphiteut. vid. Andr. Gayl. llib. 2. observ. c.xiiij. ubi an bannito vasallo veniat faeudum in alienatione, seu publicatione.
(2) Add. quid si bona fuerint banniti non communis, sed alicuius Vasalli, aut eius officialis an censeatur bannitus à Civitate Ameriae, et alijs Civitatibus Status Ecc. vid. Gaspar. Anton. Thes. lib. 2. q. x. per tot.
(S.N.) Vid quae adnotavi infra de uxore banniti an scil. debeat ali una cum filijs ex dictis fructibus; an recuperare dotem super istis bonis et c. de quibus omnibus Andr. Gayl. lib. 2. observ. c.xvj. ubi etiam nunquid confiscatis bonis patris filia debet ex istis dotari et quid si mulier fuerit inops, et indotata, non solum ali ex istis, sed quartam partem petere possit, nam mulier bannito viro habetur pro vidua, in tantum quod gaudet etiam privil. l. un. C. quando imperat, et quod delictum viri non noceat uxori. vid. ib. Gagl. n°. 25. et scrip. in. l. j. C. ne uxor pro marit. an noceat filijs, et agnatis. idem Gagl. d. lib. 2. c. xiij. ubi in specie an filius patre bannito vivente habeat legitimam in istis bonis, et de peculio profectitio, et adventitio filij banniti.
(S.N.) Ex his colligitur bannitos esse laicaliter excomunicatos ut dicit Salicet. in Auth. nulla communitas. et in .l. j. C. de haered. instit. et similes ijs, quibus antiquitus interdicabatur ignis, et aqua.de quo vid. Nell. in suo tract. de bannit.
An vero bannitus agere posit, et amittit quae sunt iuris civilis vid. Andr. Gagl. lib. 2. Observat. cap. xij. an vasalli liberentur à servitijs. idem ib. cap. xv.
Contrahere non possint, et se obligare et an habeant testamenti factionem activam, et passivam baniti. (sic) vid. Rot. in recentiss. p. j. decis. 625. n°. 5. et seq. Card. Seraph. decis. 354. Surd. Surd. (ripetuto) consil. 394. n°. 20. et consil. 9O. n°. 38.

Quod unicuiq. sit licitum aucupationem tenere ante domum,
et olera (aggiunto) R. XLII.

Statuimus, et ordinamus quod unicuiq. sit licitum tenere aucupationem, et venationem cuiuscumq. conditionis ante domum suam, seu apotecam, ita quod bene videri possit ad poen. centum sold. pro quolibet, et qualibet vice, qua contrafecerint absq. poena non obstant. aliquo statuto, vel ordinamento in contrarium loquente. Et quod unicuiq. sit licitum ante domum suam, vel apotecam, vel suam habitationem retinere quam (aliunde "tam") in disco, quam in terra, ad vendendum olera, et caules, et alia pro ut eis videbitur, et placebit, non obstante aliquo statuto supra vel infra posito quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) Dummodo praedicta non emerit quis causa revendendi. infra lib. 5. rubr. 4J. idem habes stat. Romae lib. 3. cap. 68.
(S.N.) Nunquid vero stat. aut Ban. ne liceat venari, vel aucupari, et piscari sint licita, et valida, et tales prohibita fieri valeant. vid. post innumeros, quos ipse refert. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. ij. q. xxij. per tot. ubi concludit per negat. et ad eam adducit plures fallent. inter quas, ut tales prohibitiones fieri possint in praedio part. caeterum, quod in casibus exceptis non quiescientes P(at)r. (?) sed indistincte ven. p... (?) peccent. vid. ib.

De poena publici, et famosi latronis. R. XLIIJ

Ad hoc ut maleficia gravissima puniantur, et Stratae Civitatis Ameriae, et eius districtus sint securae statuimus, et ordinamus quod si quis derobaverit aliquem seu alicui aliquid violenter (1) acceperit in strada publica, qua itur à Ponte S. Mariae in Canali ad Civitatem hortanam, seu aliam Stratam publicam districtus Civitatis Ameriae, vel intus d.am Civitatem puniatur, et puniri debeat derobator ad mortem, itaquod furcis laqueo suspendatur ibi ubi deliquerit: et hoc de robatore publico intelligatur, et famoso, alias si non publicus, et famosus fuerit latro, et derobator, et derobaverit aliquem in dd.is locis, vel in aliquo ipsorum tunc puniatur, et condemnetur in quadruplo poenae contentae in capitulo de furto loquente. Si vero alibi, quam in dd.is locis, et stradis aliquis non publicus, et famosus per vim alicui, aliquid acceperit condemnetur, et puniatur in duplum poenae statuti, qua fur secundum casus, et modus in proxime (sic) sequenti capitulo declaratur posito sub rubr. de poen. furis.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. const. lib. 4. rubr. 38. et bann. tot. stat. Ecc.
(S.N.) Vid. aliqua per scrib. praesert. Cepoll. in auth. sed novo iure. C. de serv. Fugit.
De poena simplicis, et famosi latronis. vid. Farinac. in suo tract. de furt. q. I67. part. v. n°. 85. et seqq. ubi habes de poena insignis furis, et famosi latronis.
(S.N.) Furtum nam ob violentiam in via pub.a cum armis transit in aliud genus delicti, quod qui perpetrarunt dicuntur proprie latrones, et quod saepius hoc modo delinquerunt, grassatores, et improprie vulgo assassini, quia proprie assassini dicuntur, qui homines furando in via pub.a interimunt, quos famasos latrones .l. appellat l. capitalium .§. famosos ff. de poen. vid. late per Gaspar. Anton. Thes. in suis qq. forens. lib. j. cap. lxxx. n°. I7. ubi de iure communi n°. I9. qua poena affici debeant et per tot. q. quam fuerit antiquitus poena furti et quam hodie esse debeat ad auth. sed novo iure C. de serv. fugit. ubi confutatur opinio multorum, qui voluerunt aliquem pro furto multiplici aliquem ultimo supplicio esse plectendum.

De poena furis. R. XLIIIJ

Ut metu (1) poenarum arceantur fures à furtis, quos Dei timor non arcet à malo, statuimus, et firmamus, (2) quod si quis non alias malae famae de domo, vel Cappanna alicuius furatus fuerit, vel acceperit, (3) quod sit valoris, et aestimationis cent. soldor. et ultr. (4) usq. ad x libr. si de die solvat nomine poenae 200 libr. denar. si vero fuerit minoris aestimationis cent. soldor. usq. ad 40 sold. solvat pro banno Communi Ameriae 50 libr. denar. Si vero aestimationis fuerit xl soldor. infra usq. ad xx sold. solvat (5) nomine poenae 25 libr. denar. Si vero fuerit aestimationis 20 sold. et abinde infra solvat nomine poenae x libr. denar. Si vero fuerit maioris aestimationis x libr. et à decem libr. supra usq. ad 25 libr. solvat nomine poenae 3 (aliunde "iij.c.") libr. denar. Et si esset valoris à 25 libr. supra usq. in 50 libr. denar. solvat nomine poenae quatuor (aliunde "iiij.c.") lib. denar. sed si esset valoris a 50 libr. supra usq. ad cent. libr. solvat nomine poenae 6. (aliunde "vj.c.) libr. Et si fuerit aestimationis à 6.centum libr. usq. ad centum floren. auri solvat nomine poenae mille libr. denar. (6) Sed si fuerit aestimationis à cent. flor. supra furcis suspendatur omnino, ita quod moriatur, et si nullum alium furtum fecisset. Si vero ex eis, vel ea nihil extraxerit solvat nomine poenae quinq. libr. denar. Sed si in ipsam domum criptam, vel cappannam intraverit aliunde quam per ostium consuetum, vel per ostium aperiendo, vel rumpendo ipsum ostium, solvat nomine poenae qualibet vice 25 libr. denar. etiam si nihil (7) extraxerit extra eam. Si vero domum criptam, vel Capannam extra Civitatem, et castra praedicta si quis fregerit, vel intraverit animo furandi, et ex inde aliquid extraxerit valoris decem sold. et ultra solvat pro banno Communi 50 libr. denar. si vero fuerit valoris à x libr. infra solvat pro banno x libr. denar. et si nihil extraxerit solvat quinque libr. denar. et in omnibus praedictis casibus (8) damnum emendet patienti in duplum. Si vero talis fur d.am poenam non solverit in casibus praedictis infra terminum in sententia statuendum, qui non excedat x dies poenas praedictas in duplum solvere teneatur. (9) Si autem talis fur fuerit malae famae, et plura furta commiserit, diversis, et seperatis (sic) temporibus tunc dictus fur suspendatur per gulam ita quod moriatur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 38. et ban. tot. stat. Ecc. vid. Far. de furt. q. I67. per tot.
An huiusmodi statutum liget forenses vid. Caball. in suis resolut. crimin. cent. 2. cas. I29. plura per Cepoll.in auth. sed novo iure .C. de serv. fugitiv. in mat. furt. Clar. in .§. furtum. cum ib. add. per Baiard. lib. 5. rec. sent. et modern. Ven. in suo tract. de furt.
(1) Quod quilibet lex furtum prohibeat. vid. Cic. lib. 3. de off. relat. à Covarr. in proem. comm. ad reg. peccatum de reg. iur. in. 6. ubi quod fures dicantur violare societatem humanam, et quod furari, et alterius commodis detrahere sit magis contra naturam, quam mos. (?) vid. ib.
(2) Foeminas nunquid comprehendat vid. Alex. consil. I35. col. 4. vol. j. quae mitius puniri debeant voluit Jo: Bonifacius Venetus in suo tract. de furt. §. animo lucrifaciendi n°. 200.
(3) Sed nunquid pro re minima detur actio furti. vid. DD. in .§. gallinarum inst. de rer. div. Baiard. ad Cler. in .§. furt. n°. 96.
(S.N.) Verum quid si quis necissate (sic) compulsus furetur nunquid huiusmodi statutum locum habeat. late per Baiard. ad Clar. in d. §. furtum 97. et seqq. ubi possit plures cas. in quibus quis excusatur à furti poena.
(4) Plat. lib. xij. de .ll. pari supplicio afficiendum putavit sive magnum sive parvum: nam qui rem parvam substulit, et si minori vi, quam qui magnam rapuit, aequia tamen cupiditate. vid. ib. in princ. ubi cur lex minus puniat ob furti parvitatem.
(S.N.) Etiam necessitat quando excuset à peccato late Covar. in 2.a part. rel. §. j. ad reg. peccatum. de reg. iur. in 6. ubi etiam habes nunquid acceptum ratione necessitatis extremae restituendum sit ab accipiente cum nactus fuerit pinguiorem fortunam.
(S.N.) Ad. Si meretrici aliquid quis fuerit fueratus (sic) quod non comprehendatur huiusmodi statuto. vid. Mars. in .l. un. C. de rapt. virg. n°. 32. et seqq. talis vero doctrina ut referunt modern. Veneti in suo tract. de furt. d. §. animo lucrifaciendi in iudicijs non recipitur apud quem etiam vid. nunquid praesenti stat. comprehendatur furta, quae fiunt ei, qui lusores alearum in domum suam recipiunt. d. §. animo lucrifaciendi n°. 85. et seq.
(5) Semper add. ut nihilominus relaxari non possit soluta poena nisi restituta re furto subtracta, vel eius aestimatione. Baiard. ad Clar. in d. §. furt. n°. 3J. et seqq. vid. infra litteram e (nota n. 8).
(6) Intelligas si valor fuerit probatus communi aestimatione. Baiard. ad Clar. in .§. furt. n°. 37. et quid si duo vel plures committerent furtum tantae quantitatis. ib. Baiard. n°. 38. praeterea an stat. sic. disponens habeat locum contra furantem instrumentum huius vel maioris quantitatis vid. Boss. tit. de furt. n°. 53.
(7) Vid. Jason. in l. 3. §. si rem. ff. de acq. poss. ubi de reperto antequam aliquid contrectet. (sic) et quid si furti causam dederit aperiendo, vel frangendo ianuam. vid. Baiard. ad Clar. in .d. §. furtum n°. 4J. et latiss. per modern. venetos in suo tract. de furt. §. contrectatio n°. 49. et seqq. post Menoch de arbitrar. iud. lib. 2. cas. 360. ubi late an puniatur conatus in materia furti.
(8) Vid. de hoc Covar. in proem. com. ad reg. peccatum de reg. iur. in. 6. ubi quod hoc habeat iuris naturalis rationem. quod vero fur teneatur rem ablatam restituere. vid. Covar. in 2.a part. relect. §. 2J .d. reg. peccatum. ubi videas qualiter teneatur in foro conscientiae. vid supra litteram a. (nota n. 5) vid. Medin. et Ludovic. Carbon. in suis tract. de restitut.
(9) Qualiter vero distinguantur furta itaut dicantur plura. vid. Bald. cons. 247. vol. 5. Baiard. ad Clar. lib. 5. §. furtum n°. in vers. quaero (?) etiam stante statuto n°. 59. usq. ad 68. Felyn. in cap. sicut de testib. et adde quod sit de istis furtis alias condemnatus Decian. consil. I6. et seqq. lib. 3.



De poena non trahentium ad rumorem. R. XLV.

Si aliqua offensa (1) realis, vel personalis in districtu, et territorio Civitatis Ameriae omnes, et singuli propinqui, et circumstantes loco commissi maleficij statim trahere debeant ad ipsum locum, et offensos iuvare posse, et fugare huiusmodi offendentes, capere, et detinere, et in fortiam Communis ducere, et si in huiusmodi incursum (aliunde "succursum") dd.i offendentes, seu aliqui, seu aliquis eorum offensionem realem, seu personalem receperint, (2) quod illi tales sic currentes ad poenam nullatenus teneantur, nisi forte offendens habuisset ante, et haberet aliquod odium, vel livorem odij cum offenso; ex quo possit praesumi quod fecerit ad vindictam, quo casu (omesso "puniatur") secundum form. statutor. Si vero circumdantes, et propinqui praedicta non fecerint in 50 libr. denar. monete currentis per tempora, pro quolibet puniatur eisdem auferendas per potestatem de facto, et quilibet possit contrafacientes denunciare, et accusare, et credatur eius sacramento cum uno teste, et habeat medietatem banni.

Note a margine
(S.N.) Subditi an compelli possint ad capiendum malefactorem. vid. Surd. consil. lxxxiij. lib. j. per tot. an vero stat. sit ag.. (?) etc. pro hoc fac. trad. per Dyn. in cap. non est sine culpa. de reg. iur. lib. 6. n°. 4. cum ib. add. per Boer. decis. 83. n°. 7. vid. M. Ant. Branc. in suo tract. de indit. n°. 303. et 304. latiss. per Farin. in suis qq. de indit. et tort. q. 5J. fere per tot.
(1) Nam ut praeclare inquit M. T. lib. j. offic. tam est in vitio qui intulit, quam is, qui cum posset non propulsavit iniuriam. Plato ut habetur lib. vj. de .ll. solos qui triginta et tres annos nat. (?) sine connubio fuerint offensos, ne dum iuvari ab alijs iussit, verum ut contra eosdem cesos(?) quilibet insurgeret, voluit (corretto) et ut Plato lib. 5. de .ll. divinitus inquit, (ne putes putes (annullato) ignominiosum quicquid à statutibus imperatum, dum offendentes fugari, detineri, et in fortiam communis duci etc. per circumstantes statuenti) Honorandus certe est, qui nihil iniuriatur, qui vero nec alios id facere patitur duplici honore, immo etiam magis est honorandus, ille nam uni, hic multis hominibus comparatur, qui principibus caeterorum iniuriam nunciet: qui autem una cum magistratibus iniuriam quoad potest, ulciscitur, is magnus, perfectusq. in Civitate vir praeconio praedicetur: nam virtute cunctis excellet.
(2) Mediatorem se fingens in rixa, et percutiens aut interficiens rixantes qua poena puniatur. vid. Boer. decis. 83. n°. 3. et 5. et quid si rixantes mediatorem percusserint. vid. Boer. I6. n°. 4. et 8. vid. Farinac. in suis .qq. de homicid. q. ... (puntini).

De capiendo furem. R. XLVJ

Cuilibet liceat furem, vel qui furaverit infra infra (ripetuto) tres dies à die commissi maleficij capere, et denunciare, (1) et curiae praesentare, et etiam cum ipsum furtum portaret ubiq. locorum, et si ipsum offenderit sine morte, non teneatur ad poenam dummodo talis fur, vel furtum portans se defenderet, vel diceret nolle permitti ad Curiam portari, et hoc non habeat locum in damnis datis, nec etiam habeat locum in furt. commisso ad x sold. infra.

Note a margine
(S.N.) Vid Nicolaum Losaeum de iur. universitat. lib. 4. n°. 9J et seqq.
(1) Sacerdos vero occidendo furem in casu à stat. permisso, vel indicando, vel ratificando capturam, vel homicid. factum à suis fam. vel consanguineis. vid. semper modern. Venet. in suo tract. de furt. §. invito domino n°. 36 et seqq.
(S.N.) Add. an et quando furem teneatur quis indicare, et an aliquid pro indicando fure possit accipi. vid. ( cancellato?) Jas. in l. 4. §. si tibi ob indicium per tot. ff. de condit. ob turp. caus.

De poena ementis bladum ultra unam salmam. R. XLVIJ.

Nulla persona emat in Platea Civitatis Ameriae una, et eadem die ultra unam salmam gtani, et qui contrafecerit in 40 sold. denar. puniatur vice qualibet ipso facto: et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat quartam partem damni (sic), et teneatur in credentia, Et nihilominus per dd.nos Antianos populi eligantur quatuor custodes celatos (sic) ad denunciandum praedicta, et habeant dictam partem, quorum et cuiuslibet alterius denunciationi stetur, et cum uno teste credatur, idoneo, et fidegno (sic) digno.

Note a margine
(S.N.) Vid. Natt. consil. 22J. n°. p°. et seq.
(S.N.) Et de poena ement. blad. intr. Civ. causa revend. infra hoc eod. lib. rubr. 49. bannimenta Presid. et Praefecti Annonae.
(1) Vid. Bartol. in .l. inficiando .§. si tibi ff. de furt.

Quod fructus bonorum exbanditi reassignentur infra mensem
Cammerario Communis R. XLVIIJ.

Quicumq. hactenus scilicet à quinto anno citra, vel ante quandocumq. perceperit aliquos fructus de bonis alicuius exbanditi d.i Communis de quibus ipse exanditus (sic) erat in possessione tempore exbandimenti sui, teneatur, et debeat ipsos fructus infra unum mensem à publicatione praesentis statuti Cammerario d.i Communis integraliter resignare , hi vero, qui aliqua bona exbanditorum laborant ad praesens teneantur fructus pertinentes restituere Cammerario peaedicto, et qui in praedictis, vel aliquo praedictorum fuerit negligens in lib. x vice qualibet puniatur de quibus, et quolibet praedictorum Potesta (sic) ex suo officio , et ad petitionem cuiuslibet petentis teneatur inquirere, et inventos culpabiles condemnent, (sic), qui potestas si negligens fuerit (corretto) in 50 libr. denar. tempore sui syndicatus debeat condemnari.

Note a margine
(S.N.) Add. alienata per bannitum in faudem fisci ante crimen, num fiscus possit revocare per Ludov. à Pegner. in suis decis. 49. et 50. et an ultra quadriennium. Farinac. de poen. confisc. q. ...(puntini) et vid. adn. in .l. un. C. si adversus fiscum. lib. x.
(S.N.) Add. nunquid bannito marito uxor dotem repetere, eamq. salvam habere, seu assecurari facere possit supra dd.is bonis. vid. Andreas Gayl. lib. 2. observat. seu cap. xvj. ubi quod tunc mulier uxor vidua reputatur, et dotem occupatam recuperat à fisco, et interim si non habet aliunde alimentari debet ex istis fructibus, una cum filijs, et si filiae adsint debent dotari. et quid si scienter nubat bannito?

De poena ementium bladum intra muros Civitatis Ameriae.
R. XLVIIIJ

Nulla persona emat granum, vel aliquod genus bladi infra muros Civitatis Ameriae per se, vel alium causa (1) revendendi, et qui contrafecerit in x libr. vice qualibet puniatur, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat quartam (omesso "partem") banni, et in credentia teneatur, et credatur sacramento denunciantis cum uno teste fide digno, et ad investigandum eligantur quatuor homines fidedignos, qui sint custodes celati, quorum denunciationi, et cuiuslibet ipsorum stetur cum uno teste fidedigno. Et habeat dictam partem banni, et in credentia teneatur. Et quod nulla persona emat (2) granum, sive aliquod bladum per aliquem forensem, sive Comitatensem deferendum ad Civitatem praedictam alibi in d.a Civitate quam in Platea veteris Communis, vel in cruce burgi. Et qui contra fecerit in x sold. vice qualibet puniatur, et quilibet possit denunciare, et accusare contra facientem, et credatur sacramento accusantis, et habeat quartam partem banni, et in credentia teneatur.

Note a margine
(S.N.) Add. quod circa materiam annonae officiales Status Ecc.i debent obedire Praefecto Annonae urbis, et illius edicta servare. constit. Pij papae 4. inter multiplices I52.
(1) Vid. Natt. consil. 22J. n°. 4.
(2) Add. non solum valere stat. ut res non vendantur nisi, in platea, verum etiam si disponatur, ut ante horam decimam pistores, (sic) et alij, qui emunt causa revendendi non possint emere glos. in .l. 2. in ver. tradere .ff. de nundin. et hoc favore publicae utilitatis ut per Rebuff. ad .l. inter publica. xvij. vers.o advertendum est valere stat. ubi quod partes non possunt renunciare prohibitioni huiusmodi .ff. de verb. signific. immo dicit quod si rustici accedant ad forum publicum grascia, vel esculentis et nolint vendere allata poterint cogi, nam praesumitur tractasse cum revenditoribus, de venditione eis facienda.
(S.N.) Non poterit tamen nisi in d.a Platea veteri die sabati infra lib. 5. rubr. 26. et idem habes Romae Stat. in banniment. Praesid. grasciae ubi macellarijs prohibetur emere alibi, quam in foro boario.

Quod eligantur duo homines ad colligendum fructus. R. L

In principio Mensis Junij quolibet anno eligantur duo boni homines per dd. Antianos Populi Civitatis Ameriae, qui iurent ad S. Dei Evangelia bona fide, et sine fraude investigare, et invenire bona, et possessiones exbanditorum Civitatis praedictae, et eius districtus, et fructus, proventus dictarum possessionum ad manus Cammerarij dicti Communis facere devenire. Et praedictis hominibus sic electis, omnes, et singuli, homines d.ae Civitatis, et districtus, ac etiam oficiales eiusdem ad ipsorum requisitionem teneantur, et debeant dare, et praestare adiutorium, consilium, et favorem ad poenam 25 libr. denar. pro quolibet contra faciente hoc addito quod dd.i duo homines sic eligendi sint, et esse debeant populares, et eorum officium durare tantum per unum annum, et qui fuerit ad d.um officium in d.o anno, non possit eligi in alio anno prosecuturo, et si aliter fieret electio non valeat ullo modo, et finito d.o tempore eorum officij teneantur, et debeant de administratione sui officij plenariam reddere rationem Cammerario Communis, qui tales sic eligendi habeant pro eorum salario decimam partem totius eius, quod in Communi fecerint devenire.

Note a margine
(S.N.) De quorum bonorum fruct. supra hoc eod. libr. rubr. 48. et infra ect. Add. quod parum essent sententias ferre, et banna promulgari, nisi debitae executioni mandarentur, et ideo disponitur hic de elect. collectorum. vid. autem quomodo immissio in bona banniti facienda, et quid si ipsa bona banniti detineantur à tertio; et nunquid isti collectores, seu executores poenalibus mandatis ad exequendum, et colligendum cogi possint, quomodo se excusare valeant dd. executores seu collectores. vid. Andr. Gagl. lib. 2. observat. imperal. c.xvij.
(S.N.) Add. alia urgentiora hodie statuta quibus ut habetur inter Constit. Aegid. lib. 4. c. xix. qua consanguinei et affines exbanditorum usq. ad quartum gradum cogantur ad emendum bona ipsorum condemnatorum, parentes vero ad solutionem integrae legitimae .d. lib. 4. c. xviij. et c. xix. quae Const.o an procedat in filio naturali condemnato, vel delinquente. vid. Hond. consil. 95. lib. j. post Bartol. consil. 229. lib. j. vid. Farinac. in quaest. criminali. q. xxiiij.

De poena laborantium terras unde non fuerit solutum datium.
R. 5J.

Nulla persona audeat, praesumat laborare, (1) seu colere aliquas terras, seu possessiones unam vel plures accatastatas in Catastro d.ae Civitatis, ex quibus datium impositus hactenus solutum non sit, seu dativae, quae in posterum non solventur in integrum: (2) Ecclesiarum, (3) et aliorum piorum locorum dumtaxat exceptis, (4) et qui contrafecerit nisi ipsas dativas praeteritas infra terminum statuendum, et futuras infra terminum ordinandum, ut alij Cives non solverint cum effectu in x libr. denar. per Potestatem Civitatis Ameriae condemnetur, et nihilominus ad solutionem dictarum dativarum ante praesens statutum per ipsum Potestatem compellatur super quibus Potestas praesens, et futurus quolibet mense teneatur inquirere, et investigare per librum actorum, et per Castaldos Civitatis Ameriae, et omni modo, quo melius poterit, et inventos culpabiles in d.a poena punire; Si vero Potestas praedictus non fecerit, vel negligens fuerit in praedictis, vel aliquo praedictorum in 40 (aliunde "50") libr. denar. condemnetur ad dandum, et solvendum de suo salario Cammerario d.ae Civitatis, quas (omesso "50 lib.") praedictus Cammerarius, qui pro tempore fuerit, teneatur de ultima terzaria sui salarij retinere: addentes in praedictis, quod nullus Civis, vel Comitatinus d.ae Civitatis possit, vel debeat colere, vel laborare aliquam terram positam in Comitatu Civitatis praedicte non pertinentem ad aliquem Civem, vel Comitatinum d.ae Civitatis ad poenam 50 librar. pro quolibet contrafac. et vice qualibet.

Note a margine
(1) Add. nunquid possit exigi datium, seu collecta à colonijs partiarijs religiosorum vid. Anton. Dian. p. 3. tit. seu tract. j. de immun. resol. xix. ubi non posse, ex quo privilegium reale. vid. ib.
(2) Add. an Clerici teneantur solvere datia, seu collectas certas invariabiles et c. impositas per statutum super aliqua bona antequam ad eos pervenirent. Anton. Dian. p. iij. tractat. de immunit. Eccles. Resol. xvij. vid. Rot. Roman. in una Abensi Gabellae Veneris. xxviij. Junij MDCXXX. coram R.P.D. Merlino. et laudum bon. mem. Card. S. Marcelli ad favorem Cardinalis Tuschi episcopi Tiburtini (corretto) contra communitatem Tyburis latum die 25. 7bris Anni I603. Auth. Apostolica confirmatum.
(3) Add. an emphyteota Ecc.ae vid. Anton. Dian. p. 3. tit. j. de immun. Ecc.ae resol. xxiiij.
(4) Add. quod si istae possessiones, super quibus est impositum datium transeant in Ecc.am aut loca pia, nunquid ipsa loca, et Ecc.am ad solutionem dativi teneatur, vid. Calderin. de constit. consil. vij. Barthol. Socin. lib. 4. consil. xij. ubi late an res transeant cum isto onere solvendi datium, seu collectas in Ecclesiam.
(S.N.) Add. nunquid vendi possint praedia propter datium non solutum, et de requisitis in vend. huiusmodi, quae sunt, ut adsit debitum, ut fuerit cessatum in solutione dativi, quod bona fide res vendatur, quod iusto praetio, quod subhastetur, et quod iud. vel praesidis authoritas intervenerit. vid. Alex. Trentac. lib. j. tit. de iur. fisc. resol. vj. vol. j. var. resolut. ubi inter caetera n°. 6. quod fiscus habet opt. ut non velit prius debitorem carcerare, an ad bona pervenire .l. 2. et ib. Bartol. C. de exact. trib. lib. I0. et quod licet possit in tali casu incipere à captura , non tamen debet captum in carceribus ponere nisi persistente contumacia .l. nemo carcerem. C. de exactor. trib. lib. eod. ubi Bartol. quod debitor citari debet ad solvendum. vid. ib. Alex. n°. 7. et de tempore subhastat. n°. 8. et c. quae ib. vid.

De poena non capientium exbannitos. R. LIJ.

Si contigerit aliquem exbanditum Communis Ameriae pro aliquo maleficio ire ad aliquod Castrum d.ae Civitatis, et Comitatus, et districtus, vel stare aut morari in eo homines, et universitas ipsius Castri teneatur,(sic) et debeat (sic) (1) ipsum exbanditum Capere, et curiae civitatis Ameriae praesentare ad poen. 50 libr. denar. ab ipsa universitate quoties contrafecerit, seu fuerit negligens auferend. Homines vero speciales, et singuli, qui praesentes fuerint in ipsa contrada, et morari debeant contra ipsos exbanditos statim elevare rumorem, et ipsos sequere et capere, et d.ae Curiae praesentare, pro eorum posse ad poenam decem librar. denarior. pro quolibet eorum qui contrafecerint in praedictis, vel aliquo praedictorum. Si vero exbanditi huiusmodi in d.a fuga praesumerent defensionem assumere, et ipsam defensionem facientes per ipsos sequentes fuerint offensi, offendentes eos ad poen. volumus non teneri. Super quibus omnibus, et singulis Potestas teneatur facere singulis mensibus de praedictis et quolibet praedictorum (omesso "inquisitionem solemnem et in praedictis poenis")repertos culpabiles punire: et condemnare: si vero Potestas negligens fuerit in praedictis 50 libr. den. tempore ipsius Syndicatus solvere teneatur.

Note a margine
(S.N.) Add. quid de praemio statuto capientibus eumdem exband. an officialis si id faciat illud consequatur. Mastr. decis. xvij. n°. 44. et decis. ccxvi. n°. n°. (ripetuto) 32. et seqq.
Vid. supra hoc eod. lib. rubr. x. ad fin. de mercede danda capienti exbanditos infra lib. 5. rubr. 24. et de poena retinentium rebelles, et bannitos Ecc.ae vid. Aegid. constit. lib. 4. c. 9J. et de poena officialis Mastrill. decis. ccxvj. et Constit. Sixti Papae v.
(1) Add. qualiter puniatur officialis dissimulans bannitum etc. Mastrill. decis. ccxvj. ubi etiam de officiali receptante, auxiliante et c. late, et quod ex officio teneatur illos capere officiamis. ib. n°. 35. et seqq.
(S.N.) Add. huiusmodi stat. non habere locum quando dd. universitates non possent bannitos persequi nisi cum manifesto periculo, puta, quia magnus erat numerus bannitorum, qui erant bene armati, in loco eminenti etc. prout pulchre Hieron. Gabriell. consil. I68. n°. 23. et seqq. vers. ex his arbitror. lib. 2. et multo minus nisi probetur dd. universitates scivisse illos esse bannitos. vid. ib. et consil. I69. n°. I3. et seq.
(S.N.) Add. statuta in bannimentis totius Stat. Ecc.i contra Bannitos, sicarios facinorosos pro iussu S.D.N. Pauli Papae V. Anno I608. incipienti convenendo pro conservatione. constit. Leon. x. 3J omnes quidem xpi fudeles. Pij 4. 30. in eminenti. Pij. 5. const. I3 ex supernae. et Graegor. xiij. 66. tanta etc.

De poena non capientium malefactores et curiae
non repraesentantium. R. LIIJ

Si contigerit aliquod maleficium in aliquo Castro committi districtus, vel Comitatus Ameriae, Commune, et homines, et universitas ipsius Castri teneantur, et debeant ipsum malefactorem, seu malefacientem capere, (1) et in fortiam Communis ponere: et si ipsa universitas negligens fuerit in 50 libr. denar. vice qualibet puniatur; Si poen. maleficij Commissi ascenderet ad poen. 50 libr. et ab ind. supra si vero malefactor in huiusmodi minori poena, seu quantitate condemnari deberet d.a Universitas (2) negligens in eamdem quantitatem, qua malefactor condemnandus esset per Potestatem, qui tunc est in officio puniatur: addentes quod cuilibet sit licitum capere quemlibet malefactorem in quocumq. loco, quo maleficium commisserit (sic) sive in Civitate, sive in Comitatu, sive in Castris sive extra dummodo ipsum Capiat tempore commissi maleficij, vel postea per totam diem, et ipse capiens ad poenam aliquam non teneatur, sed ipso facto intelligatur esse absolutus à poena resultante, vel à d.a captura.

Note a margine
(S.N.) Et quod Custodire territorium, et distr. teneantur alias teneatur ad emendat. spoliatis et c. vid. Bull. Pij Papae v. inc. exigit Apostolicae servitutis. seu Mot. proprium et aliorum de quibus in d.o motu proprio.
(S.N.) Si maleficium fuerit commissum de nocte, et rector, seu Potestas habeat claves castri, ita quod illi de castro non potuerint exire, et capere malefactorem non teneantur ad poenam. Jul. Clar. lib. v. sent. §. fin. q. 29. vers. pen.
(1) Add. nunquid universitates valeant repetere à Fisco expensas fctas in capiendo malefactore. Clar. in pract. crimin. q. 29. n°. 7. vers.o unum tantum nota late per Caball. in suis resolut. criminal. cas. 279. n°. 7. et seqq. cent.3.
(2) Vid. Nicolaum Losaeum in suo tract. de iur. univ. p. 4. ubi n°. 9I et seqq. late de intellectu huiusmodi stat. ex quorum forma tenentur universitates capere malefactores, et de excusationibus legitimis earumdem univers. quando eos non capiunt; et ib. n°. 98. de stat. quo universitates obligantur refarcire (sic) damna illata in territorio quando locum habeant.
(S.N.) Et licet probetur, homines Castri non cepisse malefctorem contra formam huius statuti, tamen non sufficit ad ipsos puniendum, quia oportet probari quod essent abiles ad capiendum eum. Felyn. in cap. supra his num. I7. ad fin. extra de accus.
Item laici non tenentur comprehendere clericos. vid. Boss. in tract. crimin. de captur. num. 35. Menoch. de arbitr. iudic. centur. 2. cas. clxxx in fin.
Item comprehendit mulieres. vid. Dec. in .l. foeminae. num. 8J. de reg. iur.
Nec si malefactor fuerit cum magna comitativa Ang. in pract. malef. in verb. fama publ. num. 68.

De poena facientium falonem sine licentia. R. LIIIJ

Nulla persona in Civitate Ameriae, sive Comitatu debeat facere aliquem falonem sine expressa licentia potestatis, et maioris partis dd. Antianorum. Et qui contrafecerit in centum sold. vice qualibet puniatur, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et eius denunciationi credatur cum uno teste, et nomen eius teneatur in credentia.

De poena optantium malum fochi, et anguenagliam.
R. LV.

Nulla persona optet alicui carboncellum, malum fochi, sive anguenagliam, malum captivum, sive lupam, et his similia, et qui contrafecerit in x sold. vice qualibet de facto puniatur: (1) et contrafacientes quilibet possit denunciare, et accusare, et habeat quartam partem banni, et teneatur in credentia non obstante quod talis optans fuerit minor x ann.

Note a margine
(S.N.) Vid. Dionys. Carthusian. in sua sum. fidei Orth. lib. 3. art. I34. ubi pulchre an liceat maledicere homini. 2. an irrationali creaturae. 3. utrum maledictio sit pecc. mortal. et 4. de comparatione eius ad alia vitia. ubi ad 3. quod alicui sub ratione mali imperare, aut optando velle directe charitati repugnat, et ideo maledicere proprie sumptum ex suo genere est mort. pecc. nam, et Apost. inquit, neq. maledici, neq. rapaces regnum Dei possidebunt. verumtamen maledictio venialis esse potest vel propter parvitatem mali, quod quis alteri imprecatur, vel propter affectum dicentis, puta si an ludo, subreptione, aut levi motu verba maledictionis quis proferat, quia peccata verborum ex affectu pensantur.
(S.N.) De imprecationibus huiusmodi et mala precantibus agit Rodriq. in Sum. p. j. c. II3. ubi quod petitio alicuius mali contra aliquem, quod illi veniat erit formale peccatum et mortale quando dicatur tali affectu et desiderio, secus si non proferatur cum magna perturbatione, itaut inconsideranter proferatur. vid. ib.
(1) Mala nam sibi, vel alteri imprecari non licet animo praesertim deliberato. vid. Navarr. in suo Manual. cap. xxxij. n°. II7. Graff. lib. ij. cap. lxxiij. de ira. n°. 2. et late Rodriq. ubi vid. in sum. p. j. c. II3. per tot. ubi qualiter cum istis se gerere debeat confessari.. (?)

De poena euntium ad consilium, nisi fuerint de eo.
R. LVJ.

Ad Concilium generale Communis, et Populi tantum, qui non fuerint de d. Concilio ire non audeat, vel praesumat, nec in aliquo ipsorum conciliorum intersit, nec palluctam recipiat ad poenam decem libr. denar. pro qualibet vice, et quilibet possit contrafacientes denunciare, accusare, in credentia teneatur: salvo quod quicumq. venerit ad d.a Concilia, vel aliquid eorum causa recitandi aliquam ambasiatam , seu ad narrandum sua negocia, seu mandata Potestatis, vel Antianorum seu quando esset banditum Concilium, et novum, non teneantur occasionibus praedictis ad poen. et Potestas, et quilibet alius rector, qui praesens erit in Concilio teneatur, et debeat expellere de concilio omnem personam, quae non esset de ipso concilio ibi stantes contra form. praedictam. Et nihilominus Cammerarius d.i Communis, qui pro tempore fuerit, teneatur vinculo iuramenti ad poen. xx soldor. notificari facere per banditorem Communis in quolibet concilio Communis, et populi, quod quicumq. non esset de concilio, (1) seu de adiuncta recedere debeat ad poenam in statuto contentam: et facta notificatione praedicta quicquid ordinatum fuerit in d.o Concilio aliquibus in eo astantibus contra form. praedictam, sit irritum, et inane.

Note a margine
(S.N.) Add. quod extraneus, et sic is, qui non est de Concilio poterit per consiliarios tamquam turbator expelli. vid. Abb. in cap. j. col. 4. vers. 4°. facit. de imm. Ecc. poterit tamen de consensu consiliariorum extraneus admitti. vid. Abb. in cap. cum intonens. (?) col. 2. extra de elect.
Clerici nunquid possint esse consiliarij Civitatum et oppidorum? non videtur hoc iure eis prohiberi, nam sicuti esse possunt Consiliarij Principum secularium de quo Carol. Grass. de effect. Clericat. effect. xiij. n°. 7. multo magis eisdem licere, ut in administratione rerum Civitatum, vel oppidorum, se ingerant. verum rectius est, ut nesciant clerici, quid faciunt laici, cum debeant dersari (sic) circa vitam contemplativam, et non gerere curam mundanarum rerum. vid. ib. Crass. d. effect. xiij. n°. j. et seq.
(1) Romae consuevit coadunatis Concilijs, et Concione alta, et intelligibili voce adveniente hora concionis per unum ex Cursoribus, seu bidellis extraneos omnes libere dimitti exclamando: Extra omnes.

De poena gridantium quod populus moriatur. R. LVIJ.

Nullus praesumat alte, vel basse truffative, vel alio modo dicere, vel gridare quod populus moriatur, vel quod ipse populus non durabit, vel alia verba aequipollentia: et si quis contra fecerit in centum soldos puniatur vice qualibet de facto, et praedictum capitulum bandiatur: addentes, et declarantes quod si toto animo, et malo modo gridaverit, vel dicerit d.o modo, vel altero ipsorum, et d.a verba non habuerint peiorem effectum condemnetur, (1) et puniatur in 50 lib. denar. absq. aliqua dimin.

Note a margine
(S.N.) De authore tumultus vel seditionis in populo, quod puniri debeat, poena mortis, si tractatum processerit. vid. Clar. in pract. §. fin. q. lxviij. n°. 37. vers. seditionis author.
(S.N.) Demostenes in eius vita apud Plut. legitur Populum vocitasse bestiam: unde illud (?) contra Athenas: O Civitas, quae tribus bestijs delectaris noctua, dracone, et Populo, ideoq. non mirum (sic) si statuentes voluerunt, irritari hanc belluam.
(1) Quantum mali afferant istae vociferationes contra plebem, et populum extat exemplum apud. Liv. lib. 2. ubi sententia M. Coriolani, et aliorum prohibentium annonae copiam plebeis fieri ira populum adeo armavit ut magnus impetus fieret ni M. Coriolanus damnaret.

De poena forentium offendentium Civem. R. LVIIJ.

Statuimus, et firmamus quod si abinde in antea casus acciderit, quod si aliquis forensis aliquem Civem iniuriatus fuerit, vel offenderit in personam d.o vel facto absq. promotione, et incitatione talis Civis offensi: Qui d.us talis forensis poena tantum dupli (1) puniatur, qua puniretur si offenderet alium forensem: Sed si talis Civis esset talis (aliunde "litis") promotor, vel rixae, tunc d.us talis forensis simplici poena puniatur prout si alium Civem offenderet. Addentes pro declaratione praemissorum quod cives sint, et esse intelligantur (2) quoad haec omnes , et singuli oriundi de Civitate, vel Comitatu Ameriae, vel nati, et descendentes ex eis oriundis: et omnes alij, qui essent legitimi (3) Cives ordinati, vel constituti, vel antea (?) fuerunt (aliunde "in futurum erunt") in Civitate praedicta. Caeteri vero forenses sint, et pro forensibus habeantur.

Note a margine
(1) Facit id quod legitur et not. lib. exod. c. 2. de Moyse, qui vendicavit fratres suos ab Aegyptijs eos male tractantibus.
(2) Origine quis, et quomodo dicatur Civis vid. semper Hond. consil. v. n°. 3. et seqq. lib. j. Rot. decis. 327. part. j. div. (?) et quod Comitatensis in eo diff. à Civibus oriundis in Civitate dominante, quia civis est, sed subditus. Socin. consil. 288. n°. I0. lib. 2. et quomodo districtualis differat à Comitatensi et Civi, et an appell. Civium veniat Comitatensis vid. Beronum consil. 22. vol. 3.
(3) Aliquem Civem decreto Civitatis constitui posse, aut ex privilegio, et quod talis in omnibus proprie, et vere sit Civis. vid. Decian. consil. 44. n°. I3. lib. 4. Bursatt. consil. I98. n°. 52. et seqq. ubi vid. lib. 2.

De poena amputantium manus, nasum, digitum, vel aliud
membrum, vel ea debilitantium, et dentes frangentium,
aut cadere facientium. R. 59.

Si quis amputaverit alicui manum, pedem, nasum, vel aliud membrum principale, vel oculum studiose offenderit, et caecaverit quamvis secundum iura poen. .l. (legis) corn. (corneliae) teneatur, tantum de benignitate statuimus quod in 200 flor. auri condemnetur, quam poen. si infra terminum x dierum in sententia statuendum non solverit Cammerario Communis Ameriae quod d.o termino elapso simile membrum amputetur (1) eidem, vel etiam offendatur, et ultra quod fustigetur nudis carnibus usq. ad locum iustitiae consuetum, et expellatur, et expelli debeat extra Civitatem et Comitatu Ameriae, ita, et taliter quod infra quinquennium ad ipsam Civitatem, et Comitatum redire non debeat, nec possit in ipsis morari: et si in termino rediret amputeur eidem aliud simile membrum. Si vero debilitando, (2) et non amputando in praedicto in 50 floren. auri condemnetur, quam poenam si non solverit infra terminum supradictum in duplum solvere teneatur sine diminutione aliqua. Si vero (3) digitum manus alicui amputaverit in centum floren. auri condemnetur: et si quis aliquem ita percusserit quod fecerit sibi cadere dentem condemnetur in 50 floren. auri ultr. poen. ordin. per percussorem in facie, et si plures dentes cadere fecerit pro quolibet ultra unum, et ultra poen. percussionis in facie in 25 flor. auri condemnetur: Si vero dentem unum, vel plures fregerit media poena qua condemnaretur si fecisset cadere, condemnetur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Angel. de malefic. in verb. membrum. aliqua per Bartol. consil. 20J. et 202. lib. j.
(1) Plura de statutis imponentibus poenam amputat. membr. vid. apud Cab. cent. 3. cas. 236. et de statuto puniente abscindetem membrum an procedat in abscindente digitum vid. late per Gars. Mastrill. decis. I68. in decis. regni Sicil.
(S.N.) Vid. Aegid. const. lib. 4. cap. 28 (cancellato) 35. et bannim. tot. stat. Ecc. Anni I599. n°. 37. vid. Cepoll. in auth. sed novo iure .C. de serv. fugitiv.
(S.N.) Add. nunquid ultra istas poenas amputans etc. an incurrat irregularitatem de quo Sylvest. in sum. in verb. Homicid. 3. §. 4. vers.o 3°. quaeritur utrum omis mutilator. Card. Tolet. in som. lib. j. c. 7I. et c. 72. 73. cum seqq.
Et quid possit dispensare in mutilatione iniusta super irregularitate inde contracta vid. Rodriq. in sum. p. j. cap. clxxxj.
(2) Inter truncationem et mutilationem. vid. Abb. in cap. illorum col. 3. de sent. exc.
(3) Vid. Bartol. in d. consil. ccj. et ccij. vol. j.

De poena percutientium, et offendentium in persona sine armis,
manu vacua. R. LX

Si quis (1) iniuriose aliquem percusserit manu vacua, (2) alapa, vel pugno in facie, ita quod sanguis inde exiverit in 50 libr. denarior. condemnetur, si vero sine sanguine in medietate d.ae poenae condemnetur: et ad receptionem similis (3) alapae, nihilominus teneatur in loco ubi fuerit data, si vero in alia parte corporis percusserit cum sanguine in 25 libr. denar. condemnetur: si sine sanguine in medietate d.ae poenae si vero quis aliquem cum calce percusserit, et inde sanguis exierit, si à gula supra condemnetur pro qualibet vice in 50 libr. denar. si sine sanguine in 25 libr. denar. si vero à gula infra si cum sanguine condemnetur in 25 libr. denar. si vero sine sanguine in medietatem d.ae poen. condemnetur. Si vero quis aliquem iniuriose momorderit in facie, ita quod cicatrix perpetuo, et evidens remanebit in cent. lib. denar. condemnetur, et si cicatrix praedicta non remanserit condemnetur in 50 libr. den. Si vero in alia parte corporis aliquem malo modo momorderit, et sanguis exiverit in 50 libr. denar. condemnetur: et si sanguis non exierit in medietate d.ae poenae condemnetur. (4) Si quis vero alicui iniuriose traxerit pilos de barba, sive barbam depilaverit, vel aliquem fecerit iniuriose cadere, aut (5) deleverit, caputium, biretum, vel capellum de capite, aut mulieri velectum de capite, seu pannicellum vel supra summitatem, vel alios pannos elevaverit de capite eiusdem mulieris, vel cadere fecerit etiam scrizando (sic) vel per iocum (6) quoad ipsam mulierem pertinet condemnetur in 25 libr. denar. si vero (7) impinxerit aliquem ita quod cadere fecerit, et sanguis exierit de facie, condemnetur pro qualibet vice in 50 lib. den. Si de alia parte corporis in 25 lib. den. condemnetur. Et si sine sanguine in medietate d.ae poenae, et si ex inspinta non ceciderint (sic) ad terram condemnetur in medietate d.ae poenae. Et si iniuriose caeperit aliquem per nasum, vel alicui traxerit nasum stringendo eum, si cum sanguine condemnetur in 50 libr. den. si sine sanguine in 25 lib. denar. condemnetur. Et si quis miserit manum in gula alicuius iniuriose ita quod sanguis exierit in (omesso "50 libr. denar. condemmnetur si sanguis non exiverit") in medietatem d.ae poenae. Et si quis per terram aliquem iniuriose trascinaverit condemnetur in 50 libr. denar. pro qualibet vice. Et si in facie alicuius (8) expuerit, vel aliquam turpitudinem studiose, et iniuriose proiecerit condemnetur in 50 libr.denar. in alijs vero locis personae si quis expuerit, vel aliquam turpitudinem proiecerit condemnetur in medietate d.ae poenae, sed si aliquis cum unculis manus rancicaverit aliquem in facie alterius, seu in gula, et si ex pluribus locis sanguis exiverit condemnetur in solutionem 50 libr. denar. et non ultra: sed si aliquis cum digito manus, vel cum manu iniuriose iverit contra aliquem versus faciem eiusdem condemnetur in cent. sold. denar. Sed si aliquis alicui inciserit, (9) amputaverit, vel detruncaverit, seu exciderit treciam, vel capilos capitis iniuriose condemnetur n centum libr. denar. Si autem ex dd.is offensionibus, vel aliqua ipsarum livor, vel tumor appareret in facie d.i offensi manua (sic) vacua supradicta condemnetur d.us offendens, ac si de d.a facie sanguis exivisset.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 56. Ban. Stat. Ecc. I599. n°. 35. et seq.
Quid si quis aliquem percusserit manu vacua, vel calce, et sequatur mors nunquid puniri debeat poen. stat. de quo supra hoc eod. lib. rubr. 3J. vid. Signorol. consil. 63. Tiraq. in tract. cessant. caus. lim. 20. n°. I0.
(1) Id. iniuriandi animo de quo vid. Onded. consil. 96.
(2) Limit. nisi fuerit provocatus verbis iniuriosis vel mentita Bolognoet. in .l. ut vim. n°. 94. et seqq. ff. de iust. et iur. seq. Baiard. ad Clar. in .§. iniuria n°. 64.
(S.N.) Quae dicatur facies infra proxim. seq. rubr. in med. Add. posse ex plagis et pugnis morbum contrahi, et febres atroces, et ..ciatus (?) et mortem. ut apud Demost. lib. 3. in orat. contra Cononem de verberatione. et ad effectum contrahendae irregularitatis quomodo consideretur aminus, vel intentio percutientis, unde sequatur mors. vid. Card. Tolet. in sua instruct. ad Sacerd. lib. j. cap. lxij. n°. I2. et seqq.
(3) Hic agitur de iniurijs in personam privati, quid vero de iniurijs illatis officialibus uti privatis. vid. Cab. cent. j. cas. lxxxvi. ubi quod puniri debeant poena portis, et de iniuriante, vel offendente officialem tempore syndicatus idem Petr. Caball. cent. 2. cas. cxj. et offensa in personam destinati ad officium vel electi, aut extracti, qui nondum actu exercet idem Caball. cent. 2. cas. cxlviij. et an, et quando oficialis possit cognoscere de iniuria, aut offensa eidem illata. Caball. ead. cent. 2. cas. cxxviij. vid. orat. Demosten. adversus Midiam.
(4) Et de incendentibus barbam vid. Farinac. de var. ac divers. crim. q. I05. inspect. 4. n°. I80.
(5) Et quid de scindentibus vestimenta .l. sed est quaestionis (?) .ff. de iniur. n°. j.
(S.N.) De alapa officiali inflicta. vid. Jason. in .l. qui iurisditioni. n°. 3. ff. de iurisd. omn. iud.
Vid. pulchram orat. Demostenis adversus Midiam, ubi de alapa an crimen publicum vel privatum, ex quo inflicta in personam ipsius Demostenis.
(S.N.) De varijs et divers. iniur. vid. late per Farinacc. tom. j. q. I05. de var. et divers. qq. et .. (?) quod stat. loquens de percutiente manu habet locum si percusserit dentibus. Bartol. consil. cvj. incip. statuto Castri plebis n°. 2. vol. j. de cicatrice vid. aliqua per Angel. Aret. in suo tract. seu pract. malefic. in verb. cicatrix.
(6) Not. quod alias stat. non comprehendit ludum, et iocum, aut offendentes in ludo. c. j. ubi scrib. de sent. excom. glos. in c. contingit eod. tit. de sent. excom. l. illud .§. si quis .ff. de iniur. late Decius consol. 9. ubi de ludo pugnorum et de lucta Aym. cons. 67. et de pancratio in .l. qua actione .ff. ad .l. aquil. in ludo pilae .l. item mela. .§. j. ff. ad .l. aquil. ludus tamen nimius videtur obesse .l. nam ludus .ff. eod. tit. ad .l. aquil.
(7) Et percutiens aliquem cubito, et similia faciens quando dicatur offendere, et iniuriam facere. vid. semper Parys. consil. I65. lib. 4.
(S.N.) Add. quid si fiat haec in persona Clerici incurritur excom.o propter manuum violentam iniectionem in excommunicationem latae sententiae de qua in can. si quis suadente diabolo. xvij. q. iiij. cuius absolutio regulariter est Papae reservata, de quo vid. Crass. de effect. Clericat. effect. ix. per tot. post Sayr. de censur lib. ... (puntini).
(8) Alias qua poena conspurcans aliquem teneatur. vid. Menoch. de arb. iud. qq. cent. 3. cas. 385.
(9) Vid. bann. Status Ecc. infra.

De poena percutientium, et offendentium personam cum armis.
R. LXJ

Si quis aliquem percusserit, vel vulneraverit cum armis ferreis, vel ferratis seu cum bastone (1) grosso, vel malitioso, vel cum lapide in capite cum fractura cranei, et sanguinis effusione condemnetur in cent. flor. auri solvend. Communi Ameriae: (2) si vero cum sanguine, et non cum fractura cranei condemnetur in 50 flor. aurei, si vero cum armis quis aliquem vulneraverit in facie, vel in gula effuso sanguine, (3) ex quo vulnere si cicatrix perpetua, et enormis eiusdem remansura condemnetur in 200 floren. auri, quos si non solverit infra term. x. dierum in sententia statuendum d.am poenam in duplum solvere teneatur, et idem dicimus de alijs poenis praedictis. Si vero Cicatrix, (4) ut praedicitur, non sit remansura in d.a facie seu gula praedicta condemnetur in 50 floren. auri. Qui vero in Capite, vel gula alicuius cum dd.is armis evaginatis aliquem percusserit sine sanguine condemnetur in 25 quinq. flor. auri: si vero cum armis non evaginatis in 20 floren. auri condemnetur. Si vero quis aliquem percusserit cum aliquo dd.rum (omesso "armorum") à gula infra unde sanguis (5) exiret condmnetur in xxx flor. auri. Si vero sanguis non exierit in xv flor. auri: si vero cum aliquo ligno, vel de sui natura ad offensionem non parato, vel cum alijs armis praedictis quis aliquem percusserit cum sanguinis effusione, vel sine sanguine quolibet dictorum casuum poena media condemnetur. Et pro praedictorum declaratione firmamus quod facies cuiuscumq. (6) intelligatur à gula supra quicquid remanet discorpertum (sic) in ea facie ultra capillos capitis, et ultra auriculas versus nasum, etiam si aliter coperta portatur cum caputio, vel bireto, et de cicatrice enormi, et fractura cranei, et ossi, et debilitationis (sic) membri stetur, et stari debeat d.o et declarationi duorum (7) medicorum eligendorum per iudicem procedentem contra ipsum delinquentem, quorum dictum et declaratio habeatur pro vera , et legitima declaratione in praedictis, et ipsorum declarationem sequi debeat ipse iudex: (8) et scribi faciat in actis communis: aliter quis de cicatrice, fractura cranei, ossi, (9) et debilitationis (sic) membri praedictum (sic) condemnari non possit, nisi fuerit contumax, vel confessus, et ipsi medici pro suo labore, et mercede habeant, et consequentur expensis delinquentis pro qualibet vice, et pro quolibet unum floren. auri dummodo fiat eis d.a solutio cura, et sollicitudine .d. Potestatis seu vicarij antequam reddant praedictorum declarationem: et ut praedicta declaratio melius fieri possit, et haberi per ipsum iudicem, statuimus quod Potestas, seu Vicarius d.ae Civitatis teneatur, et debeat rationem d.ae Cicatricis, et debilitatis (aliunde "debilitationis") deducere, et adducere in accusam, vel inquisitionem, seu denuntiam deferre processum per eos ad adscriptum (aliunde "differre processum per eos assumptum") triginta diebus ultra tempus statutum in alijs processibus finiendis, ut de eis melius possit informari. Si vero aliquis alicui percutiendo, vel vulnerando cum aliquo genere armorum fregerit, seu amputaverit ossum condemnetur in 25 flor. auri ultra poenam percussionis, seu vulneris fracti per eum. Si vero aliquis proiecerit contra aliquem ex proposito lapidem, bastonem, ronchetum, (10) et his similia, et non percusserit eum solvat pro banno Communi x libr. denar. Si vero percusserit ex proposito (11) proijciendo condemnetur ac si percusserit cum manu tenendo ipsum lapidem, ronchetum, vel bastonem, Et his similia, sed si studiose proiecerit contra aliquem ensem, cultellum, lanceam clavam ferream, stuchum, vel spontonem, et non percusserit (omesso "condemnetur") pro qualibet vice in 50 libr. denar. Si vero percusserit proijciendo condemnetur ac si percusserit cum manu cum dictis armis. Sed si aliquis (omesso "ludens") ad mitram, seu piolos, cum aliquo, et quocumq. loco proijciendo mitram, seu bachetam cum ipsa mitra, bachetta, vel piolis aliquem percusserit dummodo non studiose, si ex ipsa percussione sanguis exiverit condemnetur ipse percutiens in quartam partem poenae resultantis ex percussione praedicta si fieret extra ludum: sed si sanguis non exiverit ad poenam aliquam nullatenus teneatur. Si autem cum balista, (12), vel arcu appensate (13) saggittando vertonem unam, (aliunde "viram") vel quadrellum aliquis aliquem percusserit, vel vulneraverit cum eo condemnetur pro d.a percussione, et vulnere, ac si cum lancea ex parte ferri percussisset, vel vulnerasset. Si vero saggittaverit d.o modo, et non percusserit solvat 40 libr. denar. pro qualibet vice: si vero saggittaverit cum pulsone, vel pallutteria aliquis aliquem percusserit studiose solvat ac si cum lapide percussisset. Si vero non percusserit, et contra eum saggittaverit causa percutiendi xxj libr. den. solvere teneatur. Et in eodem debeat condemnari declarantes quod si omnes praedictas poenas infra teminum x dierum non solverit in duplum solvere teneantur, et debeant.

Note a margine
(S.N.) Add. quod si laicus percusserit clericum uterq. iudex poterit agere qua uterq. offensus, laicus poena praesentis stat. Ecc. poen. can. si quis suadente diabolo xvij. q. iiij. vid. Bartol. in repet. l. placet .C. de sacros. Ecc. Vin. in suis decis. decis. 27. n°. 3. videtur velle quod Clericus habeat fori elect. vid. ib. et M. Anton. Macer. lib. iij. var. resolution. cap. xxxviij.
Vid Angel in tract. maleficior. vers. et ipsum Titium percussit.
(1) Vid. Demosten. orat. adversus Cononem, de verberatione.
(2) Vid. Ang. in .d. tract. in verb. sanguis exivit.
(3) Vid. Aretin. in .d. tract. malefic. in verb. cicatrix.
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 56. rubr. 56 (cancellato) et bannim. tot. stat. Ecc. Anni I599. n°. 37. et seq. caeterum de clerico percussore quae praesentium disposit. non comprehenditur. vid. tot. tit. extra de cler. percussor. An poena istius statuti confundatur cum poena homicidij vid. Caball. lib. j. resolut. Crimin. cas. I58. ubi vid.
(S.N.) Quid si laicus percutiat laicum una cum Clerico, nunquid laicus conveniendus erit coram Jud.e Ecc.o sicut Clericus percussor, vel quilibet coram Jud.e suo laicus scil. coram laico, clericus coram Ecc.o. vid. Farinacc. q. 8. n°. I5. cum seq. Menoch. lib. 2. de arb. cas. 37I. n°. 4J. Gutt. pract. qq. lib. j. q. 6. Mastrill. decis. I38.
Add. quid si percussio fieri contingat in Ecc.a vel Caemeterio, an iudex laicus erit competens, et persequitur percussorem poena praesentis stat. vel potius ratione loci iudex Ecc.us vid. Clar. recept. sent. §. fin. q. xxxviij, vers.o vidi dubitari. Farinacc. de Carcer. et Carcerat. q. xxviij. ampliat. viij. n°. 2. Caball. in suis resolut. Crimin. cas. I94. post Covarr. pract. cap. xx. n°. I8. et seqq.
(S.N.) Add. quid si post excess. in praesenti stat. compreh. laicus efficiatur Clericus. an poterit poen. praesent. stat. et à Potest. Ameriae puniri, vel potius puniri debeat à iud.e Ecc.o. Bald. in .l. cum quaedam n°. 3. ff. de iurisd. omnium iud. vid. Caball. in suis resol. Criminal. cas. cviij. ubi late de eo, qui post commissum delictum efficitur Clericus, vel religiosus quando, et quomodo evitet iurisditionem iudicis secularis.
(4) Add. nunquid ex tali cicatrice percussus in facie, et deturpatus possit ob id aliquam damni aestimationem petere: quod non nisi sit foemina, vel servus. vid. Rolan. consil. 39. n°. 3. et 4. lib. 2. cum alijs relat. per Caball. cent. iij. cas. 248. n°. 20. et seq.
(5) Quid si aliquis accusetur de percussione cum sanguine et probetur sola percussio sine sanguine. vid. bartol. consil. II7. accusatio fuit vol. j. Roman. cons. n°. I67.
(6) Et nota quia alias facies dicitur à fronte ad barbam, et ab una auricula ad alteram. Angel. in .l. si quis in metallum C. de poen. per .l. item mela. §. j. ff. ad l. aquil. Alex. in .l. cum diversis. de relig. et sumpt. funer. caeterum ultra poenam hic stat. an mutilans, et deturpans faciem alterius irregularitatem incurrat. vid. Maiolum de irregular. lib. 5. cap. 50. per tot.
(7) Vid. late per Andream Gagl. lib. ij. observ. cxj. ubi in hoc medicorum iud.o quando standum, et quid illis variantibus, et an eorum relatio debeat esse iurata.
(8) Quid si falsam esse eorum relationem ostensum fuerit pro relatione aliorum magis peritorum. vid. Jo: Andr. in addit. ad Speculat. de homic. §. j. in verb. noscunt. Bald. consil. I05. lib. j. et quod relatio medici, qui curavit vulneratum fidem non mereatur nisi ad hoc, ut constare dicatur de corpore delicti, non autem quoad reliqua. vid. M. Anton. Eugen. lib. j. consil. lxiiij. n°. xxiiij. et seq. et medicis referentibus super mortalitate, vel non mort. vulneris quando credatur. vid. Farinacc. de homicidio. q. cxxvij. vid. Boer. decis. 323. n°. 24.
(9) Quid si facta fuerit inquisitio super insultu, vulnere etc. nulla facta mentione de debilitatione membri , an punitus ob vulnera et insultum, possit postea puniri ob delilitationem vid. semper M. Anton. Eugen. lib. j. consil. 64. ubi quod non possit amplius puniri etc. quia ista debilitatio non constit. divers. spec. delicti ut late n°. 66. e seqq. non obstante quod ista qualitas deinceps supervenerit. vid. ib.
(10) Add. quid de vulnerante cum bidente, vel alio instrumento et unicu ictu plura vulnera inflingenti an dicatur habuisse animum inferendi plura vulnera , et pro pluribus vulneribus. vid. Caball. in suis resol. cas. I55. per tot.
(11) Quid si iste arma sic proijciens existens in territorio Amerino percusserit existentem in territorio Tudertino, cuius territorij iudex procedet contra percussorem, et quorum statut. poena, ex quo paria sunt sortiri forum, et statutis ligari. vid. Felyn. in cap. j. in. 3. notab. extra de praesumpt. add. etiam nunquid Potestas Ameriae pro excessibus factis ab incola, vel originario Ameriae extra territ. et districtum d.ae Civitatis nunquid possit eos punire secundum poenam praesentium statutor. per Bald. in .l. extra territorium in p.a lectura col. 3. ff. de iurisd. omnium iud.
(12) Et quid si id acciderit quia volens percutere feram percussit Seium (?) vid. Cepoll. in Crim. consil. 33. ubi etiam quid si cupiens percutere seius, arcu etc. casa (?) percuserim Mevium. vid. casum in fabulis de Cephal. et Pocri, qui intendens percutere feram percussit uxorem et interemit, de quo Ovid. Methamorph. lib. ... (puntini).
(13) Quando vero animo deliberato, et appensate factum dicatur, vel praesumatur. vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 36J. de arb. iud.

De poena insultantium, et amenantium. R. LXIJ.

Insultum contra aliquem si quis fecerit ad (1) domum insultati, seu eius contra quem insultus fit, seu ad domum, ubi assalitus habeat, (aliunde "habitat") seu ad apothecam propriam, vel conductam (2) sine armis ipsum insultum faciens (omesso "quam quilibet eius sequas") solvat Communi pro banno 25 libr. denar. pro quolibet, si quis ipsorum malo animo intraverit domum, vel apothecam, et ex ea aliquid extraxerit solv. Communi pro banno 50 libr. den. et restituat in duplum quod acceperit, et devastaverit, et si aliquid non extraxerit puniatur in xx libr. denar. Et tam insultum faciens quam etiam quilibet eius (spazio in bianco: aliunde "sequas") aliquem vulneraverit solvat bannum in duplum poenae contentae in capitulo de percussione, si vero alibi quam ad domum, vel apothecam huiusmodi aliquis insultum fecerit si cum armis 40 libr. si sine armis 40 sold. pro banno solvere teneatur. (3) Et intelligatur insultus si unus iverit aut cucurrerit contra alterum, tantum si percusserit, de insultum non puniatur, sed de percussione puniatur secundm form. capituli de huiusmodi processibus loquentis. Si vero aliam iniuriam intulerit de qua maiorem poenam solvere deberet, quam de insultu, de iniuria puniatur,et non de insultu, et si quis assaltatus fuerit, et defenderit se moderate, non teneatur ad poenam: de qua re (aliunde "sequacem") autem intelligimus dantem consilium, vel favorem: Addentes quod insultus ntelligatur factus ad domum, vel apothecam quando insultans iverit contra insultatum prope domum, (4) vel apothecam eiusdem (omesso "per medium vie et ultra versus domum dicti") insultati. Si quis vero amminaverit contra aliquem Civem Ameriae, vel Comitatinum cum aliquo genere armorum evaginatorum, vel non puniatur vice qualibet in x libr. denar. Si vero sine armis puniatur pro qualibet vice in 40 sold. Si vero aliqui (sic) evaginaverit aliquod genus armorum contra aliquem Civem, vel Comitatensem de Ameria puniatur pro qualibet vice in 4 libr. den.

Note a margine
(S.N.) De insult. vid. Ang. in suo tract. de malefic. in verb. de Anno praesenti et in verb. fecit insultum.
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 3J (cancellato) 57. et bann. tot. stat. Ecc. Anni I599. n°. 36. et seq.
(1) Vid. Caball. in suis resol. criminal. lib. j. cent. 2. cas. I06. et an insultus, et portatio armorum vetitorum sint divesa, et distincta Crimina vid. Caball. ib. cas. I58. n°. I3, et an poena insultus confundatur cum homicidio ib. n°. 5.
(2) Nunquid vero armatus insultans dicatur insultare cum armis vid. Caball. lib. j. cent. j. cas. 90. n°. 3. et seq.
(3) Quid sit insultus vid. Bonifac. in rubr. de insult. perc. (?) n°. j.
(4) Add. quod domus app.e venit etiam Capanna ex lignis, vel ramis arborum constructa. Boer. decis. I77. n°. 7. fac. text. in .l. j. §. plane .ff. de vi, et vi armat. an veniat apotheca Bart. lib. 2. consil. I07. an comprehendat offendentem in domo communi. Clar. in pract. §. 5. recept. sentent. q. lxxxii. stat. x.
(S.N.) Vid. Angel. in tract. malefic. in verb. admenavit contra d. titium. (?) Bonifac. de vitell.(?) subent. (?) de insultu.
(S.N.) Et quid de offendente in porticu. Specul. in tit. de iniur. et damn. dat. §. j. vers.o pone in statuto. Gand. de malefic. tit. de var. qq. quae pend. ex statut. n°. 2.

De poena portantium arma. R. LXIIJ.

Cultellum malitiosum, seu feritorium, Spatam, Spontonem, mazam ferratam, vel igneam (aliunde "ligneam") massam malitiosam, vel cuiusvis generis massa malitiosa existat, vel alia arma offendibilia, et his similia infra muros Civitatis Ameriae, et in ipsa Civitate, et eius burgis, (1) si quis portaverit solvat pro quolibet genere armorum, et qualibet vice quinquaginta soldos denar. den. (ripetuto) de die, de nocte vero duplum: et nihilominus perdat arma (2) (omesso "et mittantur dicta die Camerario dicti Communis dicta arma") sic inventa ad poen. x libr. Potestati d.ae Civitatis de suo salario, et possit quilibet genus armorum quod sibi inventum fuerit redimere per x sold. denar. et si quis non permiserit se, vel arma offerri à familia, vel Notario Potestatis habeatur pro confesso, et condemnetur ac si inventus fuisset omnia arma portare scil. tria arma offendibilia, et si aliquis per famil. Potestatis euntem pro armis fuerit inventus cultellus, vel ensis, vel aliud genus, armorum, et noluerit ipsa arma dare curiae, et familiae solvat Communi praed.o pro inobedientia x libr. denar. (3) Si aliquis autem portaverit ipsa arma, vel aliquod genus de dd.is armis in eundo, et redeundo de foris cum galero, vel runcio, vel alijs verisimilibus, vel probaret (4) quod iret, vel rediret de foris per unum testem cum sacramento deferentis d.a arma non teneatur ad poenam, vel quando iret ad terram custodiendam de nocte, vel de die, vel quando ipsa arma palam portarent vendendi gratia, et ad faciendum ipsa aptari ad poen. nullatenus teneantur, (5) nec etiam teneantur ad bannum, qui infra muros suae domus suae domus (ripetuto) propriae vel conductae secum arma haberet, vel si comitatensis portaret arma in manu ligata in eundo, et redeundo de foris non teneatur ad poenam: et de indicijs verisimilibus (omesso "supradictis remaneat in providentia potestatis vel iudicis vel militis qui dicta arma invenerint vel alijs verisimilibus") ut supra dictum est. Et etiam potestas debeat concedere (6) licentiam arma portandi, et deferendi per terram cuicumq. petenti pro custodia sui corporis propter inimicitiam, quam haberet assignata prius causa inimicitiae, et receptis ab eo idoneis fideiussoribus de non offendendo aliquem cum dd.is armis, nisi ad sui defensionem, et tutelam. Et potestas, et sui officiales possint de singulis praedictorum punire et condemnare, et de (7) inventione armorum credatur relationi officialium, (8) seu familiarium Potestatis. Forensis vero postquam hospitatus fuerit non possit arma portare per d.am Civitatem, et eius burgos. Et si quis contrafecerit (9) solvat pro banno Communi Ameriae decem libr. denar. Et hospitatores semper dicere teneantur dd.is Forensibus. Et si non diceret ipse hospitator in cuius hospitium hospitatus fuerit talis forensis, cui inventa essent arma teneantur solvere poenam. Et quod nulla persona portet, vel portare debeat per ipsam Civitatem, vel eius burgos arma defensibilia ad d.am poenam. Jta quod eadem poena sit portare arma defensibilia, sicut offensibilia, addentes huic capitulo, quod deferens, vel inventus deferre habere, vel portare ad latus, ita quod non videretur, vel absconse circa aliquam partem sui corporis, vel in calsa, vel involutum in mantello, seu caputeo, vel aliquo alio panno, vel alio loco cultellum malitiosum ferritorium, vel quatrellum parvum, vel alium ferrum acutum malitiosum aptum ad nocendum, et habilem ad portandum absconse. Si quidem de die condemnetur, et puniatur in 25 libr. denar. absq. diminutione. Si de nocte in duplum poenae praedictae pro qualibet vice debeat condemnari, et puniri. Addimus etiam quod quicumq. portaverit correctum, vel planellam poena sit deferenti xx sold. denar. tantum pro qualibet vice, et non in perditione correcti, seu planellae. Et quod d.us Potestas singulis diebus sui officij ad poen. quinq. librar. de suo salario. retinend. pro quolibet die, et pro qualibet nocte debeat intimari facere per Civitatem, et burgos Ameriae contra deferentes arma praedicta, cum quinque (omesso "berroarijs") vel quatuor ad minus.

Note a margine
(1) De iure quoq. communi interdictum esse usum armorum vid. tot. tit.C. ut arm. usus. lib. xj. ubi Novar.
(S.N.) Vid. Petrum à Plaz. in epit. delictorum cap. viij. relat. hic ab Anton. Canal. ub. mult. adnot. et Men. cas. 394. cent. 4. de arb. iud.
Licentiam deferendi arma officialis, qui non habet merum, et mixtum imperium privato dare non potest Rol. à Vall. consil. 3. num. 28. vol. 2. immo nec praeses provinciae de iure secus de consuetudine dec. perus. 3J. num. 6. refert hic Ant. Canal.
(2) Et quid si fuerit sibi commodata vid. Polydor. Rip. in suo tract. de nocturn. tempor. cap. viij. n°. 63. et seqq. ubi quod etiam quod stante edicto prohibitorio armorum regular. etiam si in eo non exprimatur, (?) arma p.° amittantur.
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 46 (cancellato) 79. et bann. tot. stat. Ecc. An. I599. n°. 22. et seqq. Vid. latiss. hanc. mater. tract. per Farinac. in suis qq. cviij. per Bertaz. multa in suis cons. criminal. et quid de commodante arma prohibita vid. Joseph. Ludov. decis. 3J. et multa quot. per Barard. (sic)in add. ad Clar. lib. 5. §. fin. q. 82. stat. 6. Polydor. Rip. de noct. tempor. cap. viij et add. Bannimenta edita iussu Pauli Papae v. contra deferentes puglionem de Ann. I602. Et quod clerici portantes arma possint illis spoliari ijs dimissis, et remissis ad iudicem Ecc.um Covar. prout qq. cap. 37. Farinacc. q. 8. n°. 96. Stephan. Grat. in suis disceptat. lib. j. I39. n°. 25.
(S.N.) Add. quid si arma fuerint reperta subptus bancam in qua plures sedebant an omnes poena stat. puniantur, at vero unus tantum, aut nullus omnino vid. relatas plurium Doctorum opin. per Caball. in suis resol. crimin. cas. 230. cent. 3.a.
(3) Et quod deferens arma ruralia non possit puniri vid. Farinacc. de var. ac divers. qq. n°. 33. et seq. q. I08.
(S.N.) Quid si Clericus invenietur à birruarijs Curiae secularis nunquid possit armis spoliari. vid. Covarr. pract. qq. cap. xxxvij. Farin. q. viij. n°. 96. et q. I08. n°. 23. lib. j. prax. Arch. cap. xcij. n°. 6.
(4) Quod deferre licitum sit arma etiam quando quis proficiscitur ad suum agrum, et suam possessionem vid. Farin. d. q. I08. n°. iij. et seq.
(5) Vid. Farinac. de var. ac divers. qq. q. I08. n°. 40. ubi de eo etiam qui insecutus à Birroarijs aufugit in suam domum. et n°. 4J. Polydor. rip. de noct. tempore cap. viij. n° n° (ripetuto) 36.
(6) Vid. Farinacc. in d. q. I08. n°. I28. et seqq.
(7) Et an inventus sed non captus possit puniri poena statutorum vid. Farin. d. q. I08. n°. I32. et seqq. Polydor. Rip. d. tract. n°. 94. et seq. cap. viij.
(8) An biruarij (sic) alias plene convincant de delatione armorum. vid. Farin. d. q. I08. n°. I50. et seqq.
(9) An possit puniri absq. alio processu qt quomodo Farinacc. d. q. I08. n°. 64. et 65. et nunquid requiratur declaratoria sententia, et an ab ista sententia detur appellatio n°. 66. et seq. Polydor. Rip. de noct. tempor. n°. 33. volu. j. (?) quod puniri possit inventus de nocte arma defer. absq. alio processu. cap. viij. ubi vid.
(S.N.) Add. multum prodesse ad masuefaciendam feritatem populorum armorum delatio si denegetur Darius Babilonijs iratus, quod à se defecissent illis in potestatem suam redactis interdicit ne ferrent arma, sed psalterijs tibijsq. canerent, scorta alerent, cauponas haberent, ac sinuosis tunicis uterentur, ut voluptatibus assueti, non molirentur denuo defectionem.
(S.N.) Add. Pugionum, et Archibusettorum breviorum delationem, et retentionem respective hodie per Bull. Pij 4. 65 in ordine cum vices etc. et constit. I5J. Pij. v. cum vices qui extendit ad cultellos brevioris mensurae trium palmorum, sub poena criminis laesae maiestatis esse prohibitam, de quo vid. bannimenta Pauli Papae v. iussu edita.

De poena facientium vindictam contra attinentes
(aliunde "insontem"). R. LXIIIJ

Ad vindictam aliquam faciendam per aliquem alicui, vel ad iniuriam, vel ad offensam nullus audeat, nec procedere debeat seu offendere aliquem inferentis (sic) iniuriam consanguineum attinentem offendenti seu ex parte patris, seu ex parte matris, usq. in quartum gradum, et qui contrafecerit solvat duplum poenae contentae in capitulo loquenti de tali maleficio, et ad probandum quod offensa facta fuerit ad vindictam sufficiat fama publica si sit inde.

Note a margine
(S.N.) Vid. Baiardum ad Clar. lib. 5. §. fin. q. xlvii. n°. 59.
(S.N.) Hodie est imposita poena rebellionis et criminis laesae maiestatis non solum si consanguineum, vel affinem offendentis, verum etiam si domesticum, vel alios affines. Mot. proprio Pij. v. edito Ann. MDLXV xviij Kal. vijbris.
(S.N.) Add. edicta punientia vindictam transversalem restringi si offendentis fratres offendantur, quia non sunt transversales, sed principium transversalitatis. Hercul. in tract. de caut. de non offend. cap. I9. num. 2. ref. Ant. Can.

De poena extrahentium terminum finalem. R. LXV.

Terminum finalem vel Comunem si qui fraudolenter extraxerit, vel laboraverit, sive laborari fecerit ultra ipsum terminum, (1) seu aliquem in terram suam, et rem sui vicini sine convicini praesentia, vel consensu terminum miserit (2) solvat pro banno Communi.. (spazio in bianco) et si laboraverit ultra finem centum libr. denar. pro qualibet vice, et quolibet termino. Si vero omnes termini ceciderint inter aliquos, vel cecidissent, vel per aliquem reinventi essent terminatores Communis teneantur mittere terminos inter partes in loco ubi consueverunt esse termini, vel eis melius videbitur pro iustitia utriusq. partis: et quod nullus debeat laborare prope terminum Communem per unum pedem ad poen. 20 soldor. pro quolibet, et praedicta banniantur quolibet mense.

Note a margine
(S.N.) Vid. Farinacc. de furt. q. I68. part. v. ubi quod de iure communi poena amoventis sit arbitraria, et quando possit extendi usq. ad mortem ib. n°. 93. et quando poena pecuniaria, quando poena corporalis, quando poena mortis amovens terminos puniatur. vid. ib. late per Farinac. p. (?) j. C. de accus. ubi serbeat.
(1) Laborator vero qua poena afficietur extra terminum laborans? dicas quod nulla poena dummodo non fuerit tempore actus inhibitus, aut habens interesse contradixerit. vid. glos. Bartol. et Angel. in .l. in rem actio 24. §. signum ff. de rei vend. Jas. ub. de communi in .l. de pupillo .§. nunciationem n°. 7. ff. de nov. oper. nunciat. Felyn. cons. 24. n°. 2. Bald. consil. 436. lib. 5. per tot. vid. late per Farinacc. de poen. temper. q. xcvij.. n°. I3J. et seqq. ubi habes mult. ampliat.
(S.N.) Vid. aliqua etiam per Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 393. de arbitr. iud.
(S.N.) Vid. tot. tit. ff. de term. mot. Hyer. de Mont. in suo tract. de fin. cap. 34. per tot. et quid si fuerit intentata actio civiliter contra talem, nunquid interim possit agi criminaliter. vid. eumd. Hyeron. de Mont. in .d. suo tract. de fin. cap. 35.
(2) Vid. Hier. de Mont. in .d. suo tract. de fin. cap. 36.

De verbis iniuriosis. R. LXVJ.

Recredentem, (1) ravagliosum, si quis alicui dixerit solvat pro banno d.o Communi quadraginta sold. den. Si vero aliquis (2) reimproveraverit alicui aliquam iniuriam sibi factam, vel eum tangentem solvat pro banno Communi Ameriae octo libr. denar. (3) Si autem alia verba iniuriosa quis dixerit alicui solvat pro quolibet verbo iniurioso nomine poenae xx sold. denar. et si praedicta, vel aliquid praedictorum reimproperata, seu d.a fuerint coram potestate, Judice, concilio, vel arrenga solvat duplum. Si autem mulier malae famae alicui mulieri bonae famae verba iniuriosa dixerit solvat pro banno Communi praedicto 40 sold. mulier autem bonae famae mulieri malae famae iniuriam dicens ad poenam volumus non teneri. (4) Si quis vero dixerit falsus, proditor (5) in centum sold. den. condemnetur, et puniatur sine diminutione aliqua, et idem dicimus, et intelligi volumus de poenis superius declaratis.

Note a margine
(S.N.) Farinac. (una parola cancellata) q. I05. qui latiss. omn. de iniur.
Vid. tot. tit. ff. de iniur. mult. per Surd. decis. 89. Menoch. lib. 2. cent. 3. cas. 363. de arb. iud. Anan. consil. 43. Conv. in templ. omn. iud. in mat duell. concl. I7. et seqq.
Intelligas pro qualibet oratione. vid. Petr. à Plaz. epit. delict. cap. j. num. I7. ref. hic Anton. Canal. et cui actio competat. vid. Surd. decis. 89.
(1) Subintelligas semper si adsit animus iniuriandi. de quo vid. semper Onded. consil. 96. per tot. et Roman. (corretto) cons. 96. Aldobl. consil. 47. n°. 23. et seq. et consil. II4. n°. 24. Surd. decis. 89. n°. 26. et seq. an vero praesumatur animus etc. vid. Andr. Gail. lib. 2. observat. I06.
Mentitioni (?) omnis verbalis iniuria repellitur. Aldobl. consil. 47. n°. 3J. de ratione huius stat. vid. Demosten. lib. 3. orat. contra Cononem de verberatione, ubi late cur legibus contumeliae puniantur.
(S.N.) Add. Aegid. const. lib. 4. rubr. 4. (n°) 59.
(2) Remproperare iniuriam contra iniuriantem an sit iniuria. vid. Capic. decis. 58. Gram. dec. 37. quid si provocatus vid. Andream Gail. observat. I00. lib. 2. et quid si haec scripserit. observ. I04. quid si addatur salvo honore suo. observ. I0J.
(3) Exceptis illis: becco, curnuto pro quibus non consuevit adiri praetorem. de quo vid. Gramm. decis. 98.
Add. actionem iniuriarum per annum durare, qui annus an sit utilis vel continuus. vid. semper Andr. Gail. observ. I05. per tot.
(4) Quid si caecum, claudum spurium dixerit vid. Gramm. decis. 37. et quid si implicite, ego scil. non sum latro, non proditor. vid. add. ad Cap. decis. 58. et quid si veritas obijciatur. vid. Rom. concil. 96. vid. Andr. Gail. observat. 99. lib. 2.
(5) Add. condemnatum iniuriarum infamia votari. vid. Andr. Gail. lib. 2. observ. I02. et I03.

De poenis facientium param Castaldo. R. 67.

Param Castaldo Communis si quis fecerit quin minus (aliunde "quominus") pignus accipiat, vel faciant sibi iniuriam solvat pro banno vice qualibet quinq. sold. den. Et debeat Curiae obedire: mulier autem de praedicta (aliunde "p.a") vice, et para non teneatur, et quod nullus castaldus, nec aliquis familiaris Potestatis debeat intrare in Cammera alicuius pro aliquo pignore accipiendo ad poen. 5 librar. pro quolibet contrafaciente d.o Communi solvendarum.

Note a margine
(S.N.) Vid. const. Aegid. lib. 4. cap. 25. alias cap. 49.
An credendum sit ipsi Castaldo referenti et c. vid. Caball. in suis resol. crimin. cent. 2. cas. I27.
Add. Aegid. constit. lib. 2. cap. 26. §. si vero grave (?) (scritto sopra una parola cancellata) ubi quod stetur iuramento castaldi cum uno teste; et ib. de poena. alias lib. 2. cap. 32. vid. bannim. general. §. 50. vid. de lacerante nuncio litteras Guid. Papae 579. et de verber. q. 557.
(S.N.) Immo quod nec in domum clausam infra lib. 6. rubr. 6J. caeter. lib. eod. rubr. 86. cum ib. concord. vid. aliqua per Marant. disput. p.a per tot. et quid si iniuste exequatur. vid. Gram. tam. (?) consil. 5J. per tot.

De exceptuatis à poenis ratione minoris aetatis. R. LXVIIJ.

Minores xij Annis de maleficijs personalibus non teneantur ad poenam, (1) sed maiores xiij annis puniantur de maleficijs per eos Commissis (omesso "ac") si perfectae essent aetatis secund. Form. statutorum salvo tamen quod minores duodecim annis usq. ad 8 annos de danno dato puniantur ea poena, qua maiores. Addimus tantum, et declaramus quod Capitulum positum supra de exceptuatis à poena in quantum esset contrarium huic: in his casibus ubi illud loquitur, intelligatur, et locum habeat et (aggiunto sopra) sit firmum, praevaleat praesens capitulum in alijs casibus.

Note a margine
(S.N.) Vid aliqua per Caball. in suis resolut. crimin. cent. 2. cas. I34. Farin. q. 9I. de poen. temper.
(1) Advertas quod huiusmodi statutum recipit interpretationem passivam à iure communi nec aufert commutationem poenae quae ob minorem aetatem fieri solet. Onded. consil. qq. n°. 52. ubi vid.
(S.N.) De alijs except. à poenis alijs de caus. vid. supra lib. eod. rubr. 22. vid. infra in const. crimin. conf. per Pium v. felic. record. const. Julij IJ. inter const. March. et motum proprium fel. record. Pij iiij. ib. relat.
Minores quando puniantur in delictis tam in committendo quam in omittendo, et in quovis genere delicttorum, et quando totaliter excusentur, vel arb.o puniantur. vid. Joseph. Lud. decis. xvij. in lucensibus ub. vid.

De poena offendentium officialem forensem. R. LXIX.

Statuimus, et ordinamus quod si quis offenderit d.o vel facto aliquem officialem forensem Communis praedicti, (1) vel aliquem alium de sua familia, quod talis offendens solvat triplum poenae contentae in statuto de tali poena loquente; si talis offendens offendisset Civem. Et si aliquis ex dd.is officialibus, vel aliquis de sua familia iniuriose offenderit aliquem de Ameria, vel eius districtu solvat duplum poenae contentae in statuto quod de tali maleficio loqueretur: Et teneatur in praedictis d.nus pro familia, nisi d.nus ignoraverit, vel prohibuerit famulo iniuriam inferri salvo quod si praedicti officiales, vel familiares, vel aliquis ipsorum aliquem offenderit in executione aliqua facienda, vel cum caperet aliquem exbanditum, vel caperet aliquem, qui non esset exbanditus, et talem capiendo offenderet, sine ferro vel talis capiendi (sic) resisteret cum armis, vel aliquis cum iuvaret officiales, et familiares offenderet, praed.i non teneantur ad poenam: (2) Volumus etiam quod si quis aliquam offensam fecerit contra Potestatem, vel aliquem de sua familia quod punitio d.ae offensae spectet, et pertineat ad illum officialem forensem, quem D.ni Antiani duxerint eligendum, seu per sequentem potestatem, et aliter per ipsum potestatem condemnatio, vel punitio fieri non possit.

Note a margine
(S.N.) An huiusmodi statutum habeat locum in offendente officialem electum, vel post exercitium iurisditionis, et quid si non praetextu officij, sed odio particulari. vid. Caball. in suis relos. crimin. cent. 2. cas. I48. vid Vincent. de Franch. decis. 403.
(1) Limita nisi fiat resistentia ipsis officialibus ultra eorum officium aliquid facientibus, vel si offenderentur ob privatam iniuriam. Gig. de Crimin. laes. maiest. lib. 3. tit. de rebellibus .q. xxiiij. alias quod via facti iudici facienti iniuriam, uti iudex resisti non possit. vid. Petrum Duen. in suis regul. regul. I92 ad fin. inc. defensio cuilibet praemissa est. limita si offendantur antequam exhibuerint litteras patentes sui officij. vid. Vincent. de Franch. decis. 326.
(2) Alias num officialis offensus possit ipsemet cognoscere de offensione et c. vid. Caball. in suis resol. crim. cent. 2. cas. I28.

Quod cuilibet licitum sit capere exbannitum. R. LXX

Ad hoc ut exbanditi Civitatis Ameriae, et eius districtus per d.am Civitatem, et eius comitatum vagari non possint, statuimus, quod unicuiq. civi, et districtuali d.ae civitatis sit licitum, et permissum quemlibet exbanditum d.i Communis capere, et in fortiam d.i Communis ducere. Et si aliquis de d.a Civitate, et eius Comitatus (sic) duxerit aliquem exbanditum d.i Communis in fortiam eiusdem, habeat, et habere debeat quartam partem eius, quod venerit ad manus Cammerarij occasione talis exbanditi. Et si d.us Capiens d.um exbanditum offenderit in capiendo (1) non teneatur ad poenam: et d.us Cammerarius possit, et debeat d.am quartam parte (sic) dare , et solvere d.o Capienti et in fortiam d.i Communis ducenti absq. aliqua deliberatione, vel reformatione Concilij capitulo aliquo in contrarium loquente non obstante.

Note a margine
(S.N.) De stat. vero quod statavit (sic) bannitos impune posse occidi, et illius interpret. ac intellectu. vid. Duen. in suis regul. regul. lxviij ubi habes plures ampliationes, et limitationes ad d.um stat.
(1) Quid si fuerit iniuste exbanditus. vid. Duen. d.a reg. lxviij vers.o septimo amplia.

De poena molestantium tenutam. R. LXXJ

Tenutam, et possessionem alicuius rei immobilis, quam aliquis tenet, et possidet, si quis acceperit vel abstulerit sua authoritate, et molestaverit, et perturbaverit (1) aliquem possessorem huiusmodi in tenuta, et possessione ipsius si res illa fuerit aestimationis 50 librar., et ab inde supra solvat pro poena Communi Ameriae centum libr. denar. sine aliqua diminutione. (omesso "Si vero abinde infra usque ad vigintiquinque libras extimationis esset solvat pro banno dicti communi vigintiquinque libras denariorum sine diminutione") à 25 libr. infra usq. ad 40 sold. sine diminutione ut supra et nihilominus talis acceptor, (2) vel motestator in (3) utroq. casu condemnetur possidenti in restitutionem possessionis, et fructuum, quos inde percipere potuerit ad damna, et expensas, de quibus damnis, et expensis credatur sacramento petentis usq. in quantitatem xx soldor. si plures fuerint, ab inde supra probetur legitime. Si autem d.us acceptor, vel molestator huiusmodi possessionem restituerit, et renunciabit possessionem ipsius rei eidem molestato ante litem contestatam, et iuramentum de calunnia per se prestandum ad banchum iuris nullatenus teneatur ad poenam, sed damnum passo emendet, ut supra dictum est. Et notarius Potestatis antequam accusatus de turbatione, et molestatione huiusmodi accusationi respondeat, et iuret, et dicat eidem accusato, tu es accusatus de turbata possessione, vis renunciare possessioni, vel ne. Et si d.us accusatus non responderit d.ae interrogationi, sed tacuerit, habeatur pro respondente, et renunciante d.ae interrogationi, et expresse d.ae tenutae. Et si d.us notarius non diceret quod possit d.us molestator post iuramentum calunniae usq. ad sententiam renunciare possessioni, et rem restituere. Et si restituerit rem praedictam, et renunciabit possessioni praedictae, ante sententiam non teneatur ad poenam: idem intelligatur in molestante aliquem in tenutam, et possessionem datam per curiam alicuius rei possessae seu per contumaciam esset data tenuta tempore pronunciationis eiusdem, seu executionis.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. 69. (?) et bann. tot. stat. Ecc. n°. 83.
Add. stat. loquentia de turbat. poss. non habere locum nisi adsit dolus, vel lata culpa. Castrens. consil. 2J. n°. 3. lib. 2. et quando possit agi crim. pro turb. vid. M. Anton. Eugen. cons. 60 per tot.
(1) Causa turbatae possessionis quando dicatur mere criminalis, civilis, vel mixta vid. Joseph. Ludov. in suis conclus. conclus. lxxj. in princ. ubi vid. et causas, ob quas turbans excusatur per Menoch. remed. 3. de retinend. possess. n°. 62J. usq. ad num. 626. et per Joseph. Ludov. ib. M. Ant. Eugen. lib. j. consil. 60. et rem .s. recuperand. de occupantibus per vim tenutam alicuius.
(S.N.) Add. pulchrum casum Colonus meus accusatus quod molestaverit vicinum in tenuta nominavit me dominum, qui tamquam Curialis sum Romae nunquid possim in vim Eugenianae avocare causam ad Tribunalem AC. qui est iudex Curialium et c. vid. semper Decian. consil. II8. lib. 3. per tot. vid. Cal. de mod. arzic. (?) glos. j. n°. 50. et quid operarius Clerici lavoraverit ipsum in auth. vid. Alex. Ambros. in decis. Perus. decis. viij.
(2) Intelligans tantum si per actorem fuerit concludenter probatum se possedisse tempore turbationis, et quod fuerit, vel sit perturbatus, et molestatus. vid. Joseph. Ludov. in alleg. conclus. 7J. vers.o et qui mult. obtinere etc. ubi vid.
(3) Vid. Joseph. Ludov. d.a conclus. lxxj. vers.o et quando actor probat se possidere.
(S.N.) Operarios, aliosq. iussu alterius lab. semper excusari nisi protestatio, et denunciatio praecesserit. vid. Rot. Bon. per Barz. (?) decis. clxxix. per tot.
(S.N.) Add. posse Civiliter, et criminaliter agi de turbata possessione M. Ant. Eugen. lib. j. cons. 60. ubi quando criminaliter agatur quid probare oporteat . et nunquid Claves mutans, vel auferens dicatur turbare. vid. Beronum consil. 48. n°. 8. et seq. lib. 2. et quod detur contra turbantem actio iniuriarum Bald. in .l. licet causam n°. 4. extra de probat. et advertas quod ad inducendam turbativam non sufficit verbalis negatio Jas. in .l. si prius n°. I9. et seq. ff. de nov. oper. nunciat.
(S.N.) Add. quotidianum et pulchrum casum clericus per Colonum aut operaium molestat aliquem in tenuta, accusato operario apud Judicem secularem clericus comparet, ac se authorem facit instans remitti causam ad forum Ecc.um nunquid ergo compelli debeat ut defendat coram iudice laico, vel si remittendus ad iudicem clerici. vid. Alexandr. Ambros. in suis decis. Episcopatus Perus. decis. viij. per tot. post. Foll. in addit. ad Marant. in Spec. part. 6. act. 5. n°. I0. Boer. decis. 69. part. j. decis. cap. I97. et Gram. 2J. Cal. de mod. articul. glos. j. n°. 50.

De poena occidentium, vel vulnerantium animal alicuius.
R. LXXIJ

Equum, iumentam, asinum, (1) vel bovem cum aliquo genere armorum percutiens puniatur vice qualibet in x sold. et si occasione d.ae percussionis animal moreretur solvat pro banno x libr. et damnum emendet in duplum: si vero aliud animal, et moreretur ex illa percussione solvat pro banno 20 sold. denar.: et in duplum damnum emendet: si vero aliud animal vulneraverit, et non moreretur solvat pro banno quinque solidos (sic), et quod si equum stantem ante domum d.ni sui, vel in ipsa domo quis vulneraverit cum effusione sanguinis solvat pro banno decem libras denar. Et si ipsum occiderit de ipso vulnere solvat pro banno 25 libr. denar. et damnum emendet patienti in duplum. Et si d.am poenam non solverit infra x dies à die latae sententiae contra eum, ipsam poen. in duplum solvere teneatur.

Note a margine
(S.N.) Vid. late per Bertaz. consil. II6. cum ib. addit. lib. j. ubi an contra occidentes equos possit criminaliter procedi.
(1) Add. quod hodie nec ad usum macelli boves aratorij possunt mactari, idq. favore agriculturae inductum per Bullam Pauli Papae v. incip. Pastoralis officij cura. publ. sub Anno I6IJ. I9 8bris Pont. eiusdem Anno vij. §. praeterea agnoscentes.
(S.N.) Non comprehendi praesenti statuto animal qui in utero est voluit Anton. Canal. per ea quae affert Petr. à Plaz. in epict. delict. xlij. num. 4.

De poena negantis dotem. R. LXXIIJ

Dotem sibi datam fore, si quis in iudicio (1) negaverit, et probatum fuerit contra eum sibi datam esse solvat pro banno Communi Ameriae decem libr. et dotem quam tenet restituat. Si vero in iudicio aliquis negaverit esse patrem, matrem, fratrem, vel consanguineum, vel aliquem esse, vel fuisse Potestatem, iudicem, vel Notarium, Episcopum, Abbatem, vel priorem, vel aliquam praelaturam, vel aliquem esse castaldum veritatem negando: de quo, et qua veritate esset fama publica, solvat Communi Ameriae quatuor libr. denar. sine diminut. si de hoc fuerit denunciatus, vel accusatus à suo adversario. Si quis vero dotem promisisse negaverit, et probatum fuerit contra eum quod promiserit ipsam dotem solvat, et pro banno d.i Communis decem libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Not. quia non ab re inter stat. loquentia de delictis ponitur praesens statutum, quia is quis negat committit etiam delictum nempe mendacium. vid. Caball. in suis res. crim. lib. j. cent. j. cas. 56. n°. 3. et qua poena negans in civilibus si postea convincatur. vid. latiss. per Marsil. in rubr. de Fideiuss. q. 46. n°. 322. et seqq.
Et quotupliciter aliquid negari contingat, ut statutum loquens de negatione locum habeat vid. Bald. in tit. quae fuit p.a causa benef. §. porro si dominum. n°. IJ de us. feud.
(1) Intellige si dolosose (sic) negaverit. vid. Jason. in .l. cum qui n°. I4 et seq. ubi lat. ff. de iur. iur.
(S.N.) Limitat. hic Anton. Can. dummodo non fuerit in probabilis ignorantia, et quomodo probetur talis ignor. vid. Menoch. lib. 2. cent. 2. cas. I86.
(S.N.) Add. pulchr. casum nunquid scil. fideiussor iudicatum solvi teneatur de eo quod provenit respectu istius negationis quod non. vid. Roman. consil. 270. n°. 6.

De poena negantis depositum. R. LXXIIIJ

Depositum unde appareret publicum instrumentum, seu de aliquo posset legitime doceri per testes, si quis sibi fore factum negaverit, si fuerit mercator centum libr. nomine poenae solvere teneatur: si fuerit alia persona solvat nomine poenae 50 libr. denar. Et quod quilibet publicus mercator pro quolibet deposito quod sibi fore factum negaverit, et appareret possit pro ipso restituendo deposito realiter, et personaliter conveniri non obstante statuto supra vel infra posito quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) De iure communi furtum committit negans depositum secund. Anton. Can. hic alleg. Boss. in tit. de furt. num. 45. Bald. text. in cap. i. extra deposit. vid. aliqua per Plot. de in lit. iurand. §. x. n°. 2. et seq.
(S.N.) Add. Quod negans depositum in subsidium si aliae non adsint probationes et legitima praecedant indicia poterit torqueri. vid. Farinacc. de indic. et tort. q. 42. n°. 33. post DD. in cap. j. extra deposit. lim. tantum ut per Farin. ib. n°. 34. si agatur civiliter.

De poena euntium post tertium sonum campanae. R. LXXV.

Post tertium sonum campanae (1) de nocte inventus ire per Civitatem, vel intrare ad bibendum in taberna vel arma (2) vetita portare, vel excessum aliquem facere contra formam statutorum d.ae Civitatis per Custodem de nocte inventum denunciet (aliunde "inventus denuncietur") curiae, et eorum relationi stetur, vel saltem duorum ex familia d.ni Potestatis cum aliquo eius officiali: persona vero sic inventa etiam sine armis etiam post sonum campanae sine igne, vel à longe à domo (3) sua ultra tres domos, vel nisi persona bonae famae aliquam excusam haberet, declarando suo sacramento, (4) vel nisi esset medicus, qui iret ad aliquem infirmum, et nutritius (aliunde "nuntius") qui iverit cum eo: et de hoc credatur sacramento ipsius medici, et socij, qui iret cum eo, solvat pro banno quinque sold. denar. Et nihilominus ad Palatium ducatur, et ibi detineatur tota nocte: et in mane postea seq. banniatur ex parte Potestatis per d.am Civitatem, quod talis inventus fuerit per familiam Potestatis ire de nocte per terram post tertium sonum Campanae, et sit in fortia Communis quod quicumq. vult ei aliquid dicere, vel ab eo aliquid petere vadat coram Curia, et fiet ei ius summarium de eodem, salvo semper quod si talis inventus dederit fideiussionem... (spazio in bianco) recipiat (aliunde "Notario recipienti") pro communi de mane inde seq. coram Potestate, et sua Curia de comparendo, et stando mandatis curiae, quod non ducatur ad Palatium. Et si per Custodes (omesso "de nocte fuerint aliqui inventi aut accusati quod dicti custodes") habeant medietatem bannorum accusat. per eos. Et si custodes non accusaverint vel fuerint negligentes solvant pro banno vice qualibet x sold. denar. de dolo autem, et excessu colludentium, et excedens secundum formam statutorum puniatur. Et Potestas teneatur cogere d.os Custodes ad denunciandum quod invenerint cum poena obligationis ab inobedientibus exigenda 40 sold. denar. Si quis vero custodum quod invenerit aliquem, falso accusaverit, puniatur vice qualibet in 50 libr. denar. Et quod si aliquis commederit, vel biberit in aliquo hospitio, vel taberna, vel ubi vinum venditur ad minutum post tertium sunum Campanae tam comedens, quam bibens, quam etiam hospitator, vel vini venditor solvat pro banno d.o Communi 20 sold. denar. cum accusatori, (omesso "vel sine") et stetur relationi officialis cuiuslibet Potestatis: salvo quod hospitatores bonae famae non teneantur ad poenam in aliquo praedictorum. Jn sero autem Potestas, et eius officiales teneantur quotidie facere pulsari campanam Communis publice tribus vicibus, ita quod possit commode ab Ecc.a S.ti Secundi usq. ad Ecc.am S.ti Stefani ire, (aliunde "audiri") et postea fiant tres retocculi pro competentia intervalli (aliunde "intervalla") pulsans autem aliter quam per d.um modum qualibet vice puniatur in 5 soldos. Addentes quod Fornarius, et Fornaria pro eorum officio exercendo, et pro facto furni possint sine poena omni hora ire per Civitatem praedictam.

Note a margine
(S.N.) Quid vero si campanarius pulset campanam ante horam, vel post. vid. Vitall. in tract. de mal. in tit. de lib. n°. 80. et seqq. Bursatt. consil. I4J. n°. 33. vol. 2.
(1) De ditionibus post, ab etc. in simil. vid. semper Polyd. Rip. in suo tract. de nocturno tempore cap. 63.
(2) De quibus arm. supra hoc eod. lib. rubr. 63. et per Polydor. Rip. quem semper vid. de nocturno tempore cap. viij.
(S.N.) Add. euntes de nocte qualiter, et quando peccent per Polydor. Rip. in suo tract. de nocturno tempore cap. vij. ubi habes ita captos esse sub fideiussione relaxandos vel de facto cogendos ad solvendam poenam, et aliqua de campana etc. ubi vid. et de multiplici cas. quo campana exaudiri non possit. vid. eumd. ib. cap. v. per tot.
(3) Faciunt trad. per Angel. in .l. quidam hiberus col. Fin. ff. de serv. urban. praed. ubi quod insultus fieri dicatur iuxta domum si fieret duos pedes prope sequitur Baiard. ad Clar. q. 8J. stat. x. n°. II8. §. fin. lib. 5. recept. sentent.
Et sic nota quod multominus haberet locum in deambulante in porticu domus suae ut per Baiard. ib. n°. II6.
(4) Quod sit habenda ratio personarum voluit quoq. Polyd. Rip. de noct. temp. cap. vij. n°. I0.
(S.N.) Add. excipi Parochos, et euntes cum ipsis ad infirmos ea rat. qua stat. laic. non legant clericos. cap. cum M. de constit. et viget eadem ratio in socijs Parochi.
(S.N.) Frequentantes nam vias nocturno tempore, et deambulantes de nocte praesumuntur id facere animo delinquendi, nam qui male agit odit lucem.

De poena ludentium ad ludum taxillorum. R. LXXXVJ.

Quia per ludum multa incommoda sequuntur, (1) et delicta precipue blasphemiae Omnipotentis Dei, et aliorum Sanctorum quod redundare potest ad malum statum Civitatis Ameriae, et singularium personarum iccirco, ut praedicta non fiant, de Cetero statuimus et ordinamus pro bono statu d.ae Civitatis, et utilitati Communi quod nulla persona audeat, vel praesumat ludere in aliquo loco, vel aliquo tempore ad ludum taxillorum, (2) vel brecciarum, vel ad aliquem ludum cum taxillis, vel sine in quem, vel propter quem (3) res, vel pecuniae vincerentur, vel perderentur, vel vinci, vel perdi posset, nec possit aliquis mutuare alicui ludenti ad aliquem ludum aliquam rem, vel pecuniam ad poenam 20 floren. auri pro quolibet contrafaciente, et qualibet vice, cuius poenae quarta pars sit accusatoris, vel officialis requirentis, et aliae tres partes sint Communis Ameriae, (4) et nihilominus mutuum suum mutuans rem, vel pecuniam perdat. Et quilibet huiusmodi lusores, et mutuantes denunciare, vel accusare possit, et credatur sacramento accusantis, et unius testis. Et simili poena puniatur per Potestatem (5) Tabernarius, vel vinum vendens, vel quis alius in cuius domo, vel taberna propria vel conducta lusum fuerit ipso sciente, et nullus tabernarius, vel vinum vendens habeat aliquod tabulerium, vel aleas, vel taxillos, vel palas, (aliunde "pallas") vel piolos in domo, vel ante domum, in qua vinum venditur, vel ante ipsam ludat ad aliquem ludum, ubi denarij, vel pecun. numerata perderetur. Qui vero inventus fuerit in eadem taberna, vel ante cum taxillis in manibus, vel sedens ante tabulerium, vel stans habeatur pro confesso, et puniatur ac si esset ad ludum inventus, et potestas (6) in principio sui regiminis infra quinq. dies teneat publice banniri facere praedicta, et contrafacientes quilibet possit accusare, et denunciare, et habeat quartam partem banni, et credatur suo sacramento cum uno teste in singulis praedictis, ad ludum autem alearum; et ad pilam praeter quam in dd.is locis vetitis ludere ubicumq. quilibet possit sine poena, et quod nullus in Civitate, vel extra audeat, vel praesumat aliquo modo, vel tempore retinere scienter, vel retinere aliquos lusores ad ipsum ludum prohibitum in domibus criptis, vel Cappannis, vel aliquo alio loco ad poen. xx libr. denar. pro quolibet ipsorum, et qualibet vice aliquo non obstante si dd.as poen. et quamlibet earum non solverit infra 50 dies per curiam assignandos in duplum solvere teneantur sine aliqua diminutione: Volumus etiam quod d.us Potestas, vel eius officialis, vel quilibet de sua familia dd.rum occasione habeat, et habere possit d.am quartam partem poenae quam in Communi faciet deveniri de inventionibus eorum tantum, et non ultra. Addentes quod (7) quilibet possit, et valeat ludere ad mitram, et piolos pro commestionibus, (8) et potu tantum sine aliqua poena.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bannim. gener. n°. 7. usq. ad num. I4. et n°. 3.
Sicut veneratio eorumdem SS.torum ad bonum, et pacificum statum eiusdem supra lib. 2. rubr. j. et seq.
Vid. aliqua per Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. I99. post Angel. de malef. in verb. metidor (?) de mali dadi. per Caccialup. et Parid. in suis tract. de lud. aliqua per Anton. Canal. hic adnot. Farinac. de divers. crimin. q. cix. per tot. part. j. 2. et 3. praesert. part. 2. ubi an huiusmodi stat. comprehendat clericos. et part. 4. ubi de retin. lud. et part. 5. ubi de rep. pec.
(1) Alexander Macedo refer. Manut. lib. 4. Apoph. 27. quosdam ex amicis mulctavit quod in ludo aleae sentisset (?) eos non ludere, si quidem multi sunt, qui in hoc ludo velut in re maxime seria versantur: non nam ludit qui fortumas suas omnes, interudm, et liberos, aleae praemittunt arbitrio: et haec incommoda, de quibus in textu.
(S.N.) An autem acquisita in ludo illicito veniant restituenda in foro conscientiae vid. Covarr. ad reg. peccatum. part. 2. §. iiij. n°. j. et seqq. ubi late qua nam ratione teneatur quis ad restitutionem earum quaas ludo acquisiverit. et in respons. cas. consc. casum Paleott. respons. 6J.
(2) An eadem poena puniri debeat videns ludere, aut docens. vid. Baiard. in add. ad Clar. §. ludus. n°. I2.
(3) Not. quod omnis ludus in quo intervenit non modica paecuniae (sic) quantitas quamvis licitum efficitur illicitum cupiditate lucri tam ex parte ludentis quam domini ludi itaut detur repetitio, quam ut furtum non sit punibile. vid. Bursat. consil. II6. volum. p°. per tot. ubi vid.
(4) Vid. Farinacc. de divers. crimin. q. cix. part. 6. post Gram. decis. 40 (corretto) per tot. praesert. n°. 4.
(5) De retin. lud. vid. semper Farin. de divers. crim. q. cix. part. 4. per tot. ubi multa et add. quod furtum commissum in domo receptatoris lusorum non est punibile. Gram. decis. 40. n°. 6. multa per Menoch. de arb. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 399. n°. I9. post Angel. de malefic. in verb. metitor de mali dadi n°. 6. vid. Bursat. consil. II6. vol. p°. per tot.
(S.N.) Add. pulchrum casum scil. quod vincens pecuniam servo qui erat domini, vel filiofamilias, qui erat patris, vel institoris, qui erat padroni sciat non punietur praesenti stat. sed stat. loquenti de furtis, nec lucrabitur illam pecuniam. Bald. in rubr. C. de condit. ob turp. caus. sequitur Jas. in .l. servus .ff. de condict. videbit. in fin.
(6) Quod officiales qui possunt prohibere ludos, et non prohibent teneantur ad restitutionem perditi à die quo prohibere potuissent, et quod ipsi à vitio ludi se abstinere debeant, et quod si in alijs detestabile hoc pessimum vitium in magistratibus detestabilius. vid. Baiard. et alios per ipsum ibi relat. ad Clar. lib. 5. recept. sent. §. fin (cancellato) ludus. n°. 3. et seq.
(7) Limita tantum in diebus feriatis in honorem Dei, quia tunc omnis ludus quamvis licitus fit illicitus. vid. Far. d. q. cix. part. 3. n.° (cancellato) lim. 4. ubi vid.
(8) Vid. Farin. d. q. cix. part. 3. ampliat. 5. n°. II8. et seq. ubi quando liceat pro convio (sic) ludere.

De poena intrantium, vel exeuntium aliunde quam (aggiunto)
per portas. R. LXXVII.

Nullus de Civitate, vel Comitatu Ameriae intret, vel exeat aliunde quam per portas apertas ipsius Civitatis sine licentia potestatis, vel duorum Antianorum, et qui contrafecerit solvat pro banno Communi praedicto 50 libr. denar. sine diminut. excepto benef. confessionis.

Nota a margine
(S.N.) Et quod de iure communi volens trascendere muros Civitatis puniri debeat non secus ac trascenderit. Tiraq. de poen. caus. 37. in fin. sed in contrarium hic alleg. Menoch. de arbitrar. iud. lib. 2. cent. 4. cas. 360. num. 76. Anton. Canal. et quam latiss. per Caball. in suis resol. crimin. cas. I00. et per Farinac. in suis qq. crimin. q. 20. n°. I47. et seq. Polydor. Rip. de noct. tempor. cap. xix.

De custodierndo sanctissimos dies. R. LXXVIIJ.

Sanctissimos dies dominicae solemniter custodiantur, et à quolibet venerentur intus, et extra apothecas ipso die, merces aliqua non vendatur, exceptis oleribus, et alijs rebus commestibilibus, et quod nullus ipso die debeat portare aliquod salicem (aliunde "aliquam salmam") de foris infra d.am Civitatem, nisi quod tantum portare quis possit herbam, et aquam. Et qui contrafecerit condemnetur, et puniatur in x sold. denar. Et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et teneatur in credentia. Et hoc faciat Potestas per publicum bannum notificari per Civitatem, et idem dicimus de festivitatibus B. Mariae B. Firminae de mense ixbris, et quod portari possit vinum, et frumentum.

Note a margine
(S.N.) Vid Bann. in tot. Stat. Ecc. n°. 2.
Vid. omn. decis. Marchiae per Grat. decis. xxj. ubi an consuet. excusat.
(S.N.) Vid. tot. tit. C. de Jer. Guid. Pap. decis. 2I5. ubi an iudicialia exerceri possint et c. et an his derogari et c. vid. Marches. de com. tit. de derog. Fer. et quando incipiat, vel desinat Festus dies. vid. in respons. cas. conscient. coram Paleott. respons. 2.

Quod filius non elvet manum contra patrem. R. LXXIX

Filiusfamilias si elevaverit manum contra patrem, vel matrem, (1) Potestas, et sui officiales teneantur eum mittere in Campanile Communis et ibi eum retinere faciat per tres dies continuos, vel alibi ad voluntatem patris, vel matris, et eum aliter punire ad voluntatem, et petitionem eorumdem,(2) et si damnum intulerit in bonis ipsorum patris, vel matris, similiter puniatur. (3)

Note a margine
(1) De occidentibus vero vel vulner. tot. tit. ff. ad .l. Pompeiam de Parricid. Clar. lib. 3. recept. sent. §. parricid. cum ib. add. per Baiard.
Add. quamdivinitus Plato lib. 4. de .ll. continere filios in officio studuerit inquiens: (sic) Demum viventium cultus parentum, quos venerari maxime decet, quibus fas est prima, et maxima debita omnium antiquissima debitorum persolvere: putare nam quisq. debet omnia quae possidet eorum esse, qui genuerunt, et educarunt, itaut haec illis pro viribus ministrare debeat, primum quidem omnia bona, deinde etiam corporis, postremo quae ad animum pertinent, haec omnia videlicet mutuo data persolvens, et pro curis laboribusq. priscis parentum in senecta recentes reddens quando maxime indigent: in verbis quin etiam per totam vitam parentes venerari maxime decet: levium nam volatiliumq. verborum gravissima imminet poena: nam omnibus praeposita est Nemesis iudicij Angelys: (?) huiuscemodi omnium consideratrix: oportet itaq. iratis animum suum explentibus cedere, seu rebus seu verbis id faciant, non ignorantes patrem iure (?) admodum filio succensere si quando iniuriam sibi fieri arbitretur, etc. ubi vid. post. princ.
(2) Vid. .l. si filius tuus .C. de patria potestat. Butr. et alij in cap. cum contingat de foro competent. Ascan. Clem. de patria pot. effect. j. n°. I9.
(3) Atrocissima apud Plat. lib. (cancellato) statuitur liberis parentes, vel superiores pulsantes lib. ix. de .ll. in fin. ib. quicumq. igitur parentibus aut avis etc. ubi vid.

De modo faciendi luctum. R. LXXX.

Luctum nemo faciat, vel incipiat ad mortuum in Civitate extra domum antequam lectus mortui portetur, et nullus elevet inflatum (aliunde "infulam") Caputeum, vel biretum de capite, (1) seu scindat sibi pannos faciem seu vultum suum dilaceratum (2) nec etiam intret Ecc.am cum Cadavere, nisi deferentes lectum, vel qui sine plantu vellet devote audire divinum officium, nullus etiam postquam mortus fuerit (3) moram ante Ecc.am faciat, nec sedere debeat ante domum defuncti, nullaque mulier vadat ad Ecc.am cum murtuo, vel etiam quando extrahitur corpus ante domum exeat ad faciendum luctum vel ad hominem amplectendum, nulla etiam mulier illa die, qua mortuus ad Ecc.am deportatur ire debeat ad domum ipsius mortui nisi semel: contrafacientes vero in praedictis in xx sold. den. vice qualibet puniantur: et hoc Potestas per Civitatem publice faciat banniri infra octo dies sui regiminis, et Notarius Potestatis teneatur vinculo iuramenti ire ad domum defuncti, et deinde ad Ecc.am ad scribendum omnes contrafacientes, et eius scripturae credatur. Addentes quod pro morte cuiuscumq. defuncti in suis funeralibus, exequijs nemo lugubria vestimenta faciat exceptis (4) parentibus fratribus, et filijs tam masculis quam foeminis, et nepotibus, et alijs quibuscumq. consanguineis in eadem domo defuncti simul commorantibus. Et in planctum d.i defuncti postea fieri minime debeat aliqua expensa per consanguineos, vel affines, nec etiam in eodem planctu decidenda (aliunde "deridenda") reputatio fiat, quae expensa consuli nuncupantur. Et qui contrafecerit in praedictis, vel aliquo praedictorum ipso facto in poen. incidat xxv floren. auri sine aliqua dimin. Decernendo quod si Potestas omiserit, seu negligens fuerit in exigendis dd.is poenis eisdem poenis puniatur, et condemnetur tempore sui syndicatus.

Note a margine
(1) Et tamen legimus: Fama pervenit ad David Dicens: percussit Absolon omnes filios Regis, et non remansit ex eis saltem unus: surrexit Itaq. rex vestimenta sua, et cecidit super terram etc. Reg. lib. 2. cap. I2. (corretto) et Gen. 32. ubi Jacob audiens Joseph mortuum cum cognovisset tunicam etc. scissis vestibus indutus est cilicio lugens filium suum multo tempore. vid. et solv. per ea, quae habes adnot. ad nostram Synod. Diaecesan. cap. 853. Abb. in rubr. de sepult. n°. 4. Turpius praeterea videtur in morte suorum non flere, quam ob Catellam emittere lacrymas, ut pleriq. faciunt L. Crassus Censor C. Domitio Collegae exprobranti quod ob Murenam in vivario mortuam lacrimasset, at tu, inquit, cum uxores tres extuleris nullam emisisti lacrymam scive (?) retorquens convicium, notansq. illum quasi non curasset uxorum mortem.
(2) Facit illud quod legitur .l. xii. tabularum: mulieres genas ne radunto neve lessum funeris ergo habento: et deinde Ploratus, et lamentationes in funere suo latae sunto: quod Horatius hisce carminibus elegantiss. comprobavit od. xx. Carmin. lib. 3.(errato: lib. 2)
Absint inani funere neniae
Luctusque turpes, et quaerimoniae
Compesce clamorem, ac sepulchri
Mitte supervacuos honores
Antiquitus supremus honor erat propinquis mortuis capillos decidere, et lugere in eius honorem vid. Hom. lib. 4 Odiss.
Solus honor sequitur mortales ille misellos etc.
(3) (Adde) delatus.
(S.N.) Add. contra mores induendi novis vestibus, vel calceis defunctum illud Socritis refer. Manut. lib. 2. Apoph. 54 inter eiusdem Socratis d.a ib. Die quo Socrates bibiturus erat venenum Appollodorus ei pallium (corretto) multi praetij ad solatium obtulit, ut eo indutus moreretur, at ille recusans, inquit, hoc meum pallium quod viventi contuli pro mortuo non convenietur. damnans qurumdam ambitionem hoc miro studio praevidentium, ut quam honorificentissime efferantur ac repelliantur.
(4) De his Plato lib. 4. de .ll. Mortuis vero parentibus monumenta decentissima atq. temperatiss. structa, neq. consuetam magnitudinem oportet excedere, neq. maiora illis facere, quae maiores genitoribus suis struebant. add. quae leguntur apud Plutarch. in vit. M. Tull. qui cum pater patriae haberetur, illo in exilium misso xm (xenium?) lugubribus ex equestri ordine induerunt.

De poena laboratorum non laborantium bene terras.
R. LXXXJ.

Ad laborandum terras alicuius si quis receperit, et eas non laboraverit ad boni laboratoris modum si de conventione non appareret eas non laboraverit, ut convenit solvat pro banno d.o Communi quatuor libras denar. et damnum emendet patienti aut d.no rei in duplum, et stetur sacramento (1) d.ni rei, de laborerio, et de damno stetur arbitrio, et declarationi duorum bonorum virorum eligendorum mandato Potestatis, vel iudicis. Si quis vero terram alienam non elaboraverit teneatur de terratico restituendo d.no ipsius terrae: et eam laborare ad usum boni laboratoris, et contrafaciens poenam predictam solvere teneatur, et damnum emendet, vel fructus restituat d.o d.ae terrae declaranti et declarando modo praedicto. Et Potestas condennet contrafacientem in aliquo, et die conducti laboritij, vel incepti non obstant. quod inceptum non esset tempore sui regiminis secundum d.am formam; etiam si suo tempore esset conventum servatum. (2) Et quilibet laborator teneatur inquirere d.num rei, ad metendum, et triturandum tempore quo aliquid horum facerent ad poen. 4 libr. denar. Et qui laboraverit terras in uno anno, non possit eas renunciare ante tempus conventum, vel consuetum ad d.am poen. et sub integra emendatione d.no rei debenda. Et nihilominus teneatur bene colere, et seminare ipsam terram tam inculta, quam in maiese. Nec possit opponere quod non accepit nisi pro maiese, et culta. Et quod terras, in quibus bladum extitit à malis zizanijs, et malis herbis mndare teneatur, et purgetur ad aequitatem (aliunde "requisitionem") d.ni rei ad poenam praedictam. Et de requisitione praedicta credatur d.no rei, et habeatur pro plena, et legitima probatione. Et ipse laborator teneatur rebattere paleas ad requisitionem d.ni rei, et aream apponere, et reddere eidem partem suam ad d.am poenam. Si quis vero laborator alicuius rei propriae, vel conductae ad laborandum, prohibuerit rem ipsam laborare palam, et in praesentia aliquorum solvat Communi pro banno nomine poenae 50 libr. denar. Si autem private, et sine praesentia aliquorum, solvat poenae nomine centum sold. Et stetur de hoc sacramento laboratorum, vel d.ni usq. in d.am quantitatem, et damnum emedet patienti. Et Potestas praedicta faciat per Civitatem publice bandiri in principio mensis sui regiminis, et contrafacientem quilibet possit denunciare, et accusare. Et teneatur in credentia salvo iure cuiuscumq. in dd.is terris habentis.

Note a margine
(S.N.) Add. nunquid laborantes bene terras possint expelli à domino quoties offerunt eamdem portionem, aut pensionem itaut in priscatis intret. dispos. l. congruit. C. de locat. praedior. Civil. lib. xj. disserit Rugin. pract. qq. cap. 22. et tenet secundum veriorem opinionem non posse expelli. vid. ib. omnino.
Vid Alex. consil. I29. puto de iure. in princ. lib. 2. et consil. 79. lib. 4. cum alijs rel. per Ill.mum Toschum tom. j. conclus. CDLXVJ et quod si laborator laboraverit per inespertos, et per hoc dominus sit in damno, laborator teneatur vid. l. j. C. de manc. et Collat. lib. x. Corsett. sing. (macchia) Colonus cum alijs adduct. per Fulv. Ben. in adnot. ad stat. art. agricult. cap. 78.
(S.N.) Add. tamen quod laborator, neq. eius filij, vel familia (macchia) poterunt accusari de damnis per ipsum, vel ipsos datis in ipsis bonis, quae habuerint ad laborandum per Custodem celatum. vid. infra lib. 5. rubr. xxj. ubi quod possit tantum à domino rei accusari.
(1) Immo Fulv. Ben. cit. inquit quod quamvis negativa sit probanda ab eo, qui se fundat in ea, secus tamen est ubi quis negat aliquem fecisse id ad quod tenebatur vigore statuti, vel instrumenti Alex. in d.o consil. I29 lib. 2. Joseph. Ludov. decis. Perus. 22. n°. 24. et 25 part. j. ampliando etiam ut incumbat laboratori onus probandi se coluisse iuxta consuet. ut per Alex. in d.o consil. 29. (era I29?) quia in agrurum cultura maxime attenditur consuetudo .l. si merces .§. conductor ubi Bart. ff. loc. Castr. in .l. haec distinctio .§. fin. ff. eod. et habes per Fulv. Benign. ub. supra cap. 7J.
(2) In hoc statutu est conforme iuri Communis (sic) et contra colonum, sive partiarium recolligentem fructus non vocato domino tamquam contra dolosos, et facientes actus prohibitos potest deferri iuramentum in litem. late Plot. de in lit. iurand. §. 4. num. I6. et seq. Anton. Canal. vid. Fulv. Ben. in d. adnotat. cap. lxxxij. ubi quod laborator sive colonus non valeat extrahere vinum, aut mustum sine licentia domini. Vinc. de Franch. decis. II7 n°. 2. et quod hanc poenam possunt contrahentes imponere per text. in .l. si ita. §. dominus .ff. de us. et habit. et quod etiam dominus possit mittere famulum, qui assistat dicit. Alex. in .l. divortio .§. ult. col. ult. n°. 5. ff. solut. matr. et sequitur Vinc. Franc. d.a decis. Neap. II7 licet ut Fulv. Ben. loc. cit. post Cott. in mem. in verb. Fructus. vers.o ulterius Bonacos. de Fam. q. I40 ille famulus deberet esse oculatior argo, ut recurreret Fraudibus rusticorum , et nunquid inscio domino metendo etc. si fructus ad domum propriam afferat possit puniri de furto. vid. Caball. cent. 3. cas. 2I6.
(S.N.) Add. Nunquid ex eo laborator vel colonus versare male dicatur in agro conducto ad laborandum, seu ad perpetuam coloniam si bona alienaverint vel permutaverint, vel ob malam culturam bona conducta deterioraverint, et fructus collegerint non vocato domino. vid. Rot. in una Clusina terrarum Veneris x.a Maij I596. coram Ill.mo Seraphino. ubi deducitur deteriorationem requiri in proprietate et non in recollectione fructuum ad hoc ut possint coloni privari comonia; et quod sufficit, ut quis colat iuxt. consuet. regionis, et ..iorum (?) colonorum; et ex eo non induci privationem quia fructus collegerint irrequisito domino, sed monendos esse, ut in posterum se abstineant. vid. ib.
Add. sufficere locatori ad probandum possessionem non esse laboratam iuxta conventa producere instrum. locat. vid. Benintend. decis. I6. Alex. consil. 78. in cap. visis nonnullis. lib. 4.

De poena non ponentium possessiones in catastris Communis.
R. LXXXIJ.

Statuimus etiam quod quicumq. habet possessionem aliquam, quae in Catastro Communis non teneatur, quod debeat illam poni, et scribi facere in catastro Communis infra sex menses à die venditionis, (1) alienationis, vel successionis, possessionis ad hoc ut de ipsa datium solvatur Communi. Et qui non fecerit sibi scribi condemnetur pro quolibet petio terrae in xx sold. denar. Et in perditione terrae, quae ipso facto applicentur Communi Ameriae. Et solutionem praetij debendi pro d.o petio terrae personaliter compellatur. Et praedicta banniantur per d.am Civitatem infra terminum praedictum. Et ne fraus adhibibeatur (sic) in scribendo terras in Catastro praedicto secundum quod supra traditur quod Antiani Populi d.ae Civitatis, qui erunt ad officium supradictum de mense Maij quolibet anno teneantur, et debeant vinculo iuramenti. Et ad poen. x librar. ponere duos bonos, et idoneos viros ad hoc aptos ad reinveniendum possessiones, et terras quae non essent scriptae in catastris Ameriae et quae scribi debuerant in ipsis. Et d.i boni homines d.am discussionem faciant, et faciant, (ripetuto) et facere teneantur ad assignationem cuiuscumq. petij terrae in d.o Catastro non scripti infra mensem à tempore d.ae eorum positionis vinculo iuramenti. Et habeant, et habere debeant pro eorum salario expensis illius, cuius erat d.um petium terrae pro quolibet petio terrae per eos assignato xx sold. den. Ac etiam praemissis addimus, et ordinamus, quod ipsi Dd. Antiani (omesso "teneantur"), et debeant eorum vinculo iuramenti catastra Communis revideri facere diligenter per duos, ut supra quos ad haec duxerint eligendos. Et si invenerint in eisdem, vel aliquo ipsorum esse positum post scripturam d.i Catastri aliquod petium terrae, quod iurent ipsi dd.ni Antiani: et solliciter ita, et taliter quod ille, cuius est d.um petium terrae solvat, et solvere teneatur omnes dativas veteres non solutas pro ipso petio terrae uno, vel pluribus, ita quod sibi fraus patrocinetur, et dd.i Notarij sic eligendi sub secreto retineri debeant, si voluerint ad quam solutionem in d.o casu, et superiori praedict. xx soldor. pro quolibet dictorum petiorum terrarum, ut supra dictum praedicti possint, et cogi debeant per quemlibet officialem d.i Communis ad hoc requisitum sub poen. 50 lib. denar. pro qualibet persona, et qualibet vice, et p.a pro praesenti, et futuro intelligantur.

Note a margine
(1) Sed nunquid Cives Amerini ementes bona sita in castro Porchiani teneantur ponere in aestimo ipsius castri, et quid si posuerint in aestimo, sive catastro Civitatis Ameriae. vid. omnino Roman. consil. I6J. post Bartol. in .l. un. C. de mul. et in quo loco. vid. Socin. consil. 288. n°. 5. lib. 2. ubi vid. et n°. 6. et consil. 303. ubi dicit per comitatum deferendum esse Civitati. d. lib. 2. et Casarens. consil. viij. lib. p°. ubi quod Comitatinus effectus Civis debet ponere bona in Catastro Civitatis.
(S.N.) Add. nunquid Concilium, et universitas possit concedere immunitatem alicui ne solvat pro bonis istud datium. Jason. lib. 4. consil. I0J. ubi late an possit perpetuam immunitatem universitas alicui concedere, ubi quod in praeiudicium ipsius universitatis valet, et eo magis si fuerit à principe confirmata. vid. ib. et n°. 29. ubi quod immunitas ab istius modi oneribus etiam à sciente potest praescribi spatio 40 annorum.
(S.N.) Add. quod praedia registrata, et posita in aestimo, seu Catasto sunt affecta, et obligata quibuscumq. oneribus et collectis, et an forenses illa ementes teneantur solvere onera nova, et vetera. vid. Jason. in consil. lxxxiij. lib. 4. ubi quid si ementes talia praedia habeant immunitatem, seu exemptionem pro se, et quibuslibet eorum haeredibus ab universis, et singulis datijs, collectis impositionibus etc. de praedijs acquisitis, et acquirendis non obstantibus statutis, ordinationibus, capitulis, seu rescriptis, an possint se tueri tali immunitate, et exemptione.
(S.N.) Add. nunquid immunitas alicui concessa pro bonis in catasto, aut aestimo descriptis pro se, et haeredibus transeat ad singulares successores eorumdem bonorum. vid. Jas. lib. 4. cons. lxxxviiij.
Et an immunitas concessa alicui trahatur ad bona acquirenda et futura etiam quoad simpliciter fuerit concessa. vid. eumdem Jason. d. lib. 4. cons. xxv. ubi quod extenditur ad futura praedia, et an quod solutiones immunis sibi praeiudicaverit. vid. ib. Jason.
(S.N.) Clerici an teneantur solvere onera istis bonis impositis si ad eos pervenerint praesertim pro certis realibus et invariabilibus oneribus. vid. Crass. de effect. Clericatus effect. iij. n°. I54. et seqq. limit. j. quod Ecclesia neq. pro certis etc. teneatur si ipsa bona etiam prius descripta in aestimo transeant in ipasam Ecc.am vid. Rot. in una Albensi Gabellae Veneris 28 Junij I630. coram R.P.D. Merlino.

Quod introitus Communis non recipiantur nisi per
Cammerarium. R. LXXXXIIJ.

Pecuniam, vel aliquem introitum, sive bannum, sive salarium aliquod Communis Ameriae, ac ipsi Communi solvendum, Potestas, vel officialis (1) aliquis eius, aut Communis non recipiat modo aliquo sine causa per se, vel aliam interpositam personam pro eis: contrafaciens autem Potestas 50 libr. Judex 25. Notarius x libr. familia cent. sold. den. d.o Communi vice qualibet ipso facto solvere teneantur. (2) Sed omnes res, et pecuniarum quantitates Coimmuni debitae perveniant immediate ad manus Cammerarij Communis, et non alium. Si vero alteri quam Cammerario quis solverit tam solvens quam accipiens solvant pro banno Communi praedicto 40 sold. denar. et Potestas praedicta inquirere teneatur ad petitionem cuiuscumq. denunciantis ad poenam praedictam.

Note a margine
(1) Et quod officiales Communis non possint, neq. debeant in proprius usus, vel alios pecuniam ipsius communis convertere .l. j. ubi Bartol. C. de his, qui ex publ. collat. lib. x. et .l. 2. eod. tit. et an cum dictis pecunijs Cammerarius lucrari possit. vid. Dec. consil. 6. lib. p°.
(2) Quid vero si d.ae res, et pecuniae existentes penes Cammerarium furto fuerint subtractae, an illas teneatur restituere. vid. omnino Decium consil. 473. per tot. lib. 4.

De poena frangentium pacem. R. LXXXIIIJ

Jtem statuimus, et ordinamus, quod si aliquis Amerinus, vel districtualis qui fecerit pacem cum aliquo Et offenderit illum, cum quo pacem fecerit cum armis puniatur in duplum poenae applicandae d.o Communi quam deberet si d.um talem offendisset antequam faceret pacem cum eo salvis poenis contentis in instrumento pacis ab una parte alteri.

Note a margine
(S.N.) Vid. const. Pij 4. et Pij v. inc. cum innumeras const. x.
Vid. Aegid. constit. lib. 4. rubr. (numero cancellato) 76. et bann. tot. stat. Ecc.
Vid mult. per Tob. Non. consil. I08. et cons. II0. et IIJ. et quid si pax facta pro absentibus non fuerit ratificata. Baiard. ad Clar. q. 47. n°. 37. ubi per tot. multa de pace rupta. Onded. consil. 97. ubi quid de fractura pacis ante ratificat. latiss. per Farin. q. cvij. per tot.
(S.N.) Quod partes cogi possunt ad faciendam pacem lib. 6. rubr. 27. et an habeat locum huiusmodi statutum si post pacem quis accusaverit, aut falsum testimonium dixerit. vid. Surd. decis. 79.

De inquisitione facienda contra malos homines. R. LXXXV.

Quia plerumq. propter vitam malorum boni opprimuntur statuimus quod Potestas, qui nunc est, et pro tempore erit teneatur, et debeat singulis mensibus inquirere contra malos homines, et personas infamatas de quo vivunt ipsi, et eorum familiae. Et si aliquod delictum commiserint in d.a Civitate, vel districtu puniat eos secundum form. statutorum. (1) Et si repererit eos non habere artem honestam, et congruam eos expellat extra Civitatem, et eius districtum. (2) Et praedicti debeant exire extra d.am Civitatem ad mandatum d.i Potestatis ad poen. x librar. denar. pro quolibet, et qualibet vice, et praedicta omnia, et singula, observet, et observare debeat vinculo iuramenti ad d.am poenam.

Note a margine
(S.N.) Add. tit. C. de mend. val. Sinod. Amer. cap. 922. Garzan. in suo theatr. univers. tit de Guidoni etc.
(S.N.) Sed nunquid iudex possit inquirere contra originarium ratione delicti extra commiss..(?) extra inq. territorium. vid. Tob. Non. consil. 97.
(1) Homines no (cancellato) nuhil agendo male agere discunt. ut (cancellato) respondit Cato. ocium namq. est pulvinar diaboli, quod optime comprobatur ex ijs, quae leguntur lib. 966 (?) cap. xl. ibi nam dum potentia, et perversitas diaboli explicatur sub figura elephantis dicitur: sub umbra dormit in secreto calami, in locis humentibus, protegunt umbrae umbram eius, circumdabant eum salices torrentis per quae secundum Lycham (?) designatur diabolus, qui quiescit et habitat in hominibus ocio deditis tamquam in locis umbrosis, quae sunt apta quiescentibus: merito igitur ut refert Gell. lib. 4. cap. xij. apud Romanos olim sordescentes ocio nutabantur infamia. vid. multa per Stephan. Grat. in suis disceptat. forens. lib. j. in praefat. n°. 72. et seqq. ubi vid. et Licurgus ut refert Plut. in eius vita ocium omnino vetuit.
(2) Vid. omnino text. in auth. de quaestor. §. si vero huius terrae cum seq. ubi vid. add. et edict. tot. stat. Ecc. contra vagos, et mendic. validos. et not. tot. tit. C. de mendicant. valid. et quod contra istos procedi possit ex officio. vid. Marant. de ordin. iud. part. 6. tit. de inquis. n°. 202.

De iuramento medicorum. R. LXXXVJ.

Jtem statuimus quod Potestas in Principio sui regiminis secrete faciat ad se venire omnes medicos habitantes in d.a Civitate, et iurari facere quod (1) (omesso "in secreto sibi denuntiabunt") omnes, et singulos vulneratos quos ipsi, vel alter ipsorum curant, vel curat.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bann. tot. stat. Ecc. n°. 79.
(1) Denunciabunt alias quod teneantur tamquam ..icatores. (?) vid. Farinacc. de delict. (?corretto ) et poen. (cancellato) .q. 4. n°. I7.
(S.N.) Quorum opinioni, et relation. stetur et c. supra lib. eod. rubr. 6J. et quod minorando seu aggravando delictum puniantur poena falsi. Farinacc. q. I6. n°. 55.

Quod occasione solennitatis omissae non vitietur processus,
si constabit de maleficio. R. LXXXVIJ.

Item statuimus quod si solennitates iuris, vel statutorum, vel ordinamentorum omitterentur in procedendo in causis maleficiorum, vel non servaretur ordo iudiciarius: dummodo de maleficio constet per Confessionem eius, qui diceretur maleficium Commississe vel per testes Jdoneos, et fidedignos: non vitietur ipse processus, et procedi possit (1) ad condemnationem de tali maleficio non obstante aliquo statuto supra vel infra posito.

Note a margine
(1) Intelligas si principaliter agatur de isto maleficio secus si confessio fieret incidenter. vid. Caball. ad const. March. lib. 4. cap. I° in verb. in verb. (ripetuto) comparuerit. n°. I6. et seq. et quid de confessione generali occisionis hominis ignorati, cuius cadaver non reperiatur. vid. Caball. cent. 3. cas. 255. in suis resol. crim.
(S.N.) Quod rei confessio sanet omnes defectus processus. vid. cap. 2. de accus. lib. vj. Afflict. decis. 372. n°. 5. Guid. Pap. decis. I20. declar. tamen ut per Clar. lib. 5. recept. sent. §. fin. q. 55. n°. I2. vers. item posset allegare. et quod Potestas iurans in omnibus procedere iuris (corretto) ordine servato non extendatur ad notoria, et manifesta. vid. decret. Innoc. iij ad Neapol. Archiep.

Quod castaldi Communis portent caputeum. R. LXXXVIIJ

Jtem statuimus, quod quilibet Castaldus Communis Ameriae teneatur, et debeat ad poen. x sold. pro quolibet, et qualibet vice contrafaciens portare caputeum, sive falfardam rubeam, sive rubeam in capite, vel alterius coloris ad voluntatem dd.rum Antianorum, et quod Cammerarij Communis teneantur cuilibet eorum unum pro quolibet, et quolibet anno facere sine alia deliberatione.

Note a margine
(S.N.) Castald. idem quod nuncius supra lib. 3. rubr. 2. in princ. qui possint esse Castaldi infra hoc eod. libr. 4. rubr. I0J. de mod. fac. pignor. per eos infra lib. 5. rubr. 60. cum alijs ib. concord. et quod debeant obedire dominis Antianis. lib. 6. rubr. I3. de poen. Castald. intrant. domum claus. lib. 6. rubr. 6J. et intrantis Cammeram supra lib. eod. 4. rubr. 67.
(S.N.) Add. constit. Aeg. lib. 2. cap. 26. §. et dicti baiuli.

De securitate attributa arrengantibus. R. LXXXVIIIJ.

Pro honore, et statu d.ae Civitatis, et eius districtus conservando, et de bono in melius regendo: et ut quilibet in consulendo, et arrengando esset securus, Statuimus quod unicuiq. sit licitum arrengare, dicere, et consulere super quacumq. proposita, quae fieret mandato, vel permissione dd.um Antianorum . Et quod si quis d.o vel facto offenderet, et iniuriam inferret, contra, et adversus aliquem arrengantium, vel consulentem super aliqua proposita, quae fieret mandato Antianorum, vel maioris partis ipsorum occasione arrenghae, vel Consilij redditi per eum super praedictis vel ratione, seu occasione alicuius officij per eum administrati in d.o Communi quod d.us offendens, vel iniurians condemnetur ratione d.ae offensae, seu iniuriae poena quadrupli eius poenae quam alias puniri deberet ex forma alicuius statuti in criminalibus causis contra dictum consulentem, vel d.um officium administrantem, nullus possit admitti, audiri, vel recipi in testem, vel pro teste contra eum testificare volentem, vel in testem inductum d.us arrengans, consulens, vel officium administrans, vel cum aliquo de domo d.i testis usq. in secundum gradum inclusive. (1) Et praesumatur quod occasionibus supradictis, vel aliqua ipsarum in casu praemisso d.us offendens,vel iniurians, (aliunde "dictas offensiones vel iniurias") esse factas per aliquem, vel illatas si d.us offendens per annum, ante dictum offendentem, vel aliquem de domo d.i offendentis, vel iniuriantis, ex linea p.a usq. in secundum gradum inclusive sumendo gradum de iure canon. aliquid dixisset, arrengasset, vel consuluisset, vel aliquid pro Communi Ameriae administrasset, et hoc Capitulum sit praecisum, et perpetuo observetur ita quod sibi nisi in arrenga publica derogari, vel suspendi non possit non obstant. aliquo alio capitulo quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) Cato, ut videre est in eius vita apud Plut. tanta libertate dicendi usus est consulendo ut caeceres, minas et C. Caesaris vim stictosq. enses minime exhorruerit. quodq. libertas loquendi in Concilijs necessarium sit instrumentum multis prosequitur Ill.mus Cardinalis Paleottus de sacri Concistor. consultat. part. 5. q. j. ubi etiam affert quibus modis continenda sit consiliario ne ad vitium labatur et ib. vid.
(1) Intelligas si non appareat alia causa, quia ex tali occasione praesumitur vulnera vel alia illata, secus apparente alia causa, quia tunc dicens ex causa praedictorum tenetur probare. Put. decis. I02. lib. j. post Roman. consil. I83. et Bart. in .l. anteacta .ff. de poen. cum alijs, de quibus in .l. si quis sociorum .ff. de poen.

De securitate advocatorum, et procuratorum. R. XC.

Ut advocati, et procuratores, iudices, et notarij Civitatis Ameriae (1) possint, et valeant in patrocinando, et scribendo largas, et securas habere habenas, et ut cunctis praedicta possit securius (omesso "consilium") advocatorum consequi in agendo: statuimus, et praesentis .l. statuto firmamus, quod nullus audeat, vel praesumat d.o vel facto dicere aliqua iniuriosa verba, vel ralem, vel personalem iniuriam, vel molestiam facere, vel inferre per se, vel alium quomodocumq. vel qualitercumq. contra, et adversus aliquem advocatum iudicem, vel procuratorem, vel notarium d.ae Civitatis Ameriae (2) occasione procurationis, advocationis, vel scripturae factae seu positae contra eum, vel aliquem de sua domo, vel contra aliquem alium ad poenam (omesso "dupli") d.ae poenae in statutis de dd.is poenis loquentibus in maleficijs, et praesumatur occasione, et causa supradictorum fecisse illum, qui contra aliquem ex supradictis delinqueret. Si autem .d. malleficium saltem per annum appareret qualitercumq. offensus (aliunde "offensionem") contra d.um offendentem fecisse advocationem, patrocinium, seu procurationem praestitam seu factam, vel aliquam scripturam sive contra aliquem de domo d.i offendentis, et de praedictis stetur d.o iniuriam passi cum dicto unius testis de veritate, et quod deinceps pro d.o offendente post condemnationem factam de eo d.a occasione nullus advocatus, iudex, vel alius possit, vel debeat quomodolibet patrocinari, avvocare, procurare, vel aliquem scripturam ei publicam facere, vel privatam ad poen. 50 libr. denar. pro quolibet, et qualibet vice, et quicquid in ipsorum favorem advocatus patrocinatus fuerit, scripturam publicam, vel privatam fecerit non valeat ipso iure.

Note a margine
(1) Nam omne officium, quod ad coniunctionem hominum, et ad societatem tuendam valet, anteponendum est illi officio, quod cognitione, et scientia continetur, et ab improbis illud exercentes magis, ac magis tueri oportet. M. T. lib. j. offic.
(S.N.) In Roman. Cur. habes provisum propter Bull. Alex. quae licet videatur perspicere, ut procuratores et advocati sint tuti in Romana curia tamen secund. Put. decis. I04. lib. j. intelligitur de verberante procuratorem, vel testem aut iudicem etiam extra curiam lite pendente occasione litis.
(2) Et sic occasione litis intelligas de occasione proxima, et non remota vid. Put. decis. I03. lib. j. et nunquid praesumatur in dubio occasione litis illata iniuria. vid. Rot. in una Placentina usurarum 26. Maij I54J coram Tholomeo in recollect. per Farinac. decis. IJ. et Stephan. Grat. in decis March. decis. 84. vid. Put. d. decis. I02. lib. j. post Roman. consil. I83. vid. Rot. in decis. recoll. Farinacc. decis. 2. Steph. Grat. in decis. March. decis. 84. per tot.
(S.N.) Add. dum dicitur personalem iniuriam, verba iniuriosa etc. quod ex bulla Alexandrina minas, et iniurias afferens ex causa litis perdit causam Rot. decis. I66. part. 2. divers. ubi quid de illis verbis me ne vendicarò, eruam tibi cor. et c. ubi quod huiusmodi minae, et verba debeant clare probari.
(S.N.) Add. quod interfectores doctorum tenentur praestare alimenta, nec non damna, et interesse filijs haeredibus quamvis ij habeant artificium pro toto tempore, quo verisimiliter vivere potuisset doctor. vid. modern. de privil. doctorum part. 3. privileg. 76. n°. 5. vid. Achill. de Grass. tit. de iniur. et damn. dat. decis. unica seu decis. 375.
(S.N.) Add. ultra ea quae hic habentur ratione personae iniuriam dici atrocem, ita et taliter quod offendens doctores teneatur .l. iul. de vi publ. teste Accursio in .l. lege .ff. eod. Guid. Pap. q. lxxxviij. Cravett. consil. I68. n°. I0. cuius poena est deportatio §. item lex iulia. inst. de publ. iudic. et consequenter corporalis ut tradit Hieron. Laurent. in decis. Avenionensi decis. 58. n°. 4. pro qua nec datur fideiussor. ubi vid. per tot. et praesert. n° 7. ubi quod iudex potest cogere veniam petere offenso in loco ubi orta est rixa.

De beneficio confessionis, solutionis, pacis. R. XCI.

Si quis accusatus, denunciatus, inquisitus, vel quocumq. modo pro aliquo maleficio conventus in p.a sua responsione confessus fuerit maleficium, de quo proceditur contra eum remittatur sibi quarta pars poenae quam pro confessato (1) maleficio solvere teneretur si poen. esset in x libr. denar. infra decem dies à tempore latae sentent. computandus alioque solverit Cammerario Communis pro Communi recipiente, vel solvere voluerit, et per eum non steterit (omesso "condemnationem de eo factam"). Si condemnatio esset ad x. lib. supra et renunciaverit appellationi, et ratificaverit processum alia quarta pars principalis poenae, et non eius tantum, quam remansit remittatur eidem, itaquod dictae quartae faciat (2) medietatem totius poenae appositae in statut. et quod d.a solutio, ratificatio, approbatio fieri possit per Fideiussorem, vel procuratorem, vel Curatorem legitimum, et ubi intervenerit effusio sanguinis, vel non intervenerit, vel pro maleficio sive cum armis sive sine armis, et maleficium praedictum , sive cum sanguine, sive sine sanguine committens habuerit pacem, sive concordiam à persona principali offensa, vel procuratore eius, seu tutore si pupillus esset offensus infra x dies à die initiati processus contra d.um offensorem, et intelligatur processus initiatus eo die, quo fuerit cedula transmissa ipsi malefactori, vel ad domum suae solitae habitationis, vel ante d.os decem dies, de qua pace, vel concordia fiat fides iudici legitime (3) per publicum instrumentum, quod tunc ratione d.ae pacis, vel concordiae in d.o casu tantum per ipsum d.um Potestatem, vel iudicem procedentem in sententia ferenda per eum remittatur, et remitti debeat quarta pars ipsius ordinatae (aliunde "originariae") poenae, et d.o maleficio introducto ex form. statuti ita quod detractis omnibus dd.is tribus quartis ratione d.rum beneficiorum, ubi .... (spazio in bianco; aliunde "omnia") concurret (aliunde "concurrerent") quarta pars tantum tutius integrae poenae Communi solvatur. Et quilibet dictorum beneficiorum possit habere locum, et effectum per se etiam si alia non concurrent, et sic teneatur d.us d.nus Potestas observare ad poen. centum libr. denar. declarand. in quacumq. parte p.is voluminis quoad aliquam particularem poenam sine aliqua diminutione intelligatur itaquod habere non possit aliquod ex beneficijs supradictis.

Note a margine
(S.N. Vid. Aegid. constit. lib. 4. cap. I4 ( cancellato)
(S.N.) Et intelliges ut habeat locum quando poena est mitigabilis, et nisi statutum dicat sine diminutione. Tiraq. de poen. 30. caus. (?) in fin. Item nec fiet aliqua remissio vigore huius statuti quando ab aliquo statuto imponitur poena ipso iure. ut per Mars. rubr. de fideiussor. num. 342. Anton. Can. vid. omnino Caball. in suis resol. crim. cent. j. cas. 56. per tot.
Vid. Farin. de var. del. et poen. q. 8J. ubi late an, et quando sponte confessis poena minuatur, et multa in mater. statutar. cap. 3. vid. pulchr. per Decian. consil. 24. n°. I9. et seq. lib. 3. post Angel. de malef. in verb. deducta sibi 4 part.
(1) Semper intelligas de poenis in quantitate non autem de poenis in specie. Angel. d. tract. de malef. in verb. deduct. 4 part. n°. xj.
(2) Vid semper Angel. in suo tract. de malefic. in verb. deducta sibi 4 part. n°. 7. et in argum. not. per DD. in cap. Rainutius extra de testam.
(S.N.) De remisione offensionum et pacem ad hunc effectum et à quo seu quibus ipsa pax, vel remissio offensori fieri debeat, et nunquid Princeps absq. pace, et remissioni posssit indulgere inquisitis at bannitis et c. Clar. §. fin. in pract. q. lviij. Farinacc. de inquis. q. 6. Mastrill. de indult. general. cap. xxxiiij. et an requiratur pax seu remissio in casu provocationis, seu disfidae simplicis insultus, ubi vulnera, et percussiones non fuerint secutae. id. Mastrill. ib. c. xxv.
(3) Non sumus in claris probandam esse pacem ad effectum minuendi poenam per publ. intrumentum vid. quid tenendi in dubio an scil. ad hoc effectu sufficiat si pax probetur per testes. vid. Farinacc. consil. 8J. in princip.

De poena comburentium stipulas. R. XCIJ

Quicumq. combusserit stipulas tempore incondecenti, (aliunde "condecenti") et occasione d.ae Combustionis aliquis suus convicinus (1) damnum substinuerit, vel aliqua alia persona, et d.us Combustor dederit operam efficacem ad inferendum (aliunde "non inferre") damnum suo convicino iuxt. posse solvat pro banno Communi Ameliae cent. sold. et damnum emendet patienti in duplum secundum aestimationem faciend. per duos aestimatores ponend. unum pro parte damnum passi, et alium pro parte damnum reficientis. (aliunde "inferentis") Et si dd.i duo aestimatores non concordaverint de aestimatione facienda quod eligatur tertius per Antianos Populi. Sit etiam cuilibet licitum comburere stipulas tempore condecenti. Et intelligatur condecens tempus à xx diebus mensis Julij, et ultra.

Nota a margine
(1) Add. pulcherr. Rot. Roman. decis. Veneris I7. Junij I580 coram bon. mem. Cardinali Lancellotto ubi deciditur quod immittens ignem, in agro suo comburendo stipulas, quod teneatur si ignis percurrat in agrum vicini ad damna et interesse, quando in die ventoso ignem immisit. et in recollect. per Farinacc. decis. xix. cum ib. addit. ad vol. j. respons. crim

Quod quodlibet castrum Civitatis ameriae habeat Sindicum, qui
iuret exequi mandata regiminis d. Civitatis. R. XCIIJ

Quod Castrum quodlibet Civitatis Ameriae habeat Sindicum continue ipsius universitatis, qui in principio sui regiminis cuiuslibet iuret sequi mandata Potestatis, et Communis Ameriae, et etiam teneatur, (1) et debeat denunciare Potestati, et officialibus d.i Communis omnia maleficia, quae committerentur in ipso Castro, et eius tenimento, sive contrata cum die loco, et testibus infra terminum (2) diei, postquam commissum extiterit maleficium. Universitas vero sive Castrum (omesso "negligens") denunciare d.a maleficia sive robaria, vel homicidium Commissum puniatur vice qualibet in 50 libr. denar. Si vero fuerit aliud maleficium, ex quo resultaret poen. 50 libr. denar. puniatur in x libr. denar. nisi in ipso maleficio resultaret poen. minor x libr. quod tunc condemnetur in ea poena in qua deberet condemnari malefactor. Sindicus vero (3) negligens in praedictis solvat pro banno Communi Ameriae 50 sold. Et quod alias ex ordine (aliunde "Et Notarius extraordinariorum") cuiuslibet Potestatis d.ae Civitatis qui pro tempore fuerit teneatur, et debeat facere unum librum per se de dd.is sindicatibus, et instrumentis Syndicatuum praedictorum, qui produci debeant (sic) coram eo in publicam formam, et in d.o libro d.a instrumenta registrare, et scribere (4) in dd.is libris cum d.o registro manu propria publicare, et dimittere Communi Ameriae ad poen. 50 libr. denar. alias si in praedictis negligens fuerit, et praedicta facere omiserit, et poen. praedictam d.us potestas incurrat, si non curaverit praedicta per d.um suum Notarium effectualiter adimplere.

Note a margine
(S.N.) Vid. bannim. Totius Stat. Ecc.i n°. 80. ver.s commanda in oltre.
Vid. Clar. lib. 5. rec. sent. §. fin. q. vij. vers. scias etiam num. 4. et seq. Boss. in sua prax. crim. in tit. de denunciation. num. I7. Angel. Aret. in tract. malef. in verb. nec non ad denunciationem num. 9. et seq. et n°. 24. et seq. et ubi supra Boss. per tot. et Baiard. ad Clar. in d. q. vij. Farinac. de accus. q. I6. n°. I5. et seq. 52. et seq. et quando Syndicus excusetur à denunciatione vid. late per Stephan. Grat. in suis disceptat. for. lib. j. cap. I63. per tot.
(1) Et quid si falso denunciaverit ad quid teneatur vid. Beronum consil. I80. fere per tot. et nunquid teneatur iterum denunciare. vid. eumd. ib. lib. 3. à n°. 9. et seqq.
(S.N.7 Et quid si delictum fuerit commissum in confinibus duarum villarum quis sindicus teneatur. vid. Angel. d. tract. malefic. in verb. nec non ad denunciationem. n°. 26.
(2) Quid si non habuerit scientiam sindicus, vel alius denunciaverit, vel praeventus ab offenso. vid. Gratian. in decis. Marchiae decis. I09. n°. 2. et seqq. ubi etiam quid si dubitetur in cuius territorio sit commissum maleficium. et num possit moram purgare ib. n°. 9.
(S.N.) Et nunquid teneantur probare maleficium quod denunciarunt vid. Mascard. tom. j. de probat. conclus. 505.
An sufficiant dicta istorum testium ad inquirendum vid. Clar. lib. 5. §. fin. q. vij. n°. 2. ubi semper vid. Ill.mus (sic) Cardin. Tuschus tom. ij. concl. I92. n°. I5. et seq. Farinac. de iud. et tort. q. 52. n°. I67 et seqq. ubi vid.
(S.N.) Add. Pulchrum casum stat. dat terminum diei ad denunciandum si dilatio incidat in tempus (?) successoris num ipse teneatur denunciare vid. Gratian. in decis. Marchiae decis. I09. n°. 7.
(3) Quid si minor 25 quod excusetur, immo quod non possit esse syndicus. vid. Gratian. in d. decis. I09. n°. 9. et seq.
Et nunquid foemina dicas quod non ad trad. per Dec. in .l. foeminae. de reg. iur.
(4) Fac. trad. per Bald. in .l. fin. C. de negot. gest. et Grat. in decis. March. decis. I09.

De poena tondentis monetam. R. XCIIIJ

Quis si totonderit aliquam monetam auri, vel argenti solvat pro banno Communi Ameliae x libr. denar. (1) quas si non solverit infra x dies à die latae sententiae contra eum in duplum solvere teneatur sine diminutione. Et quilibet talem totondentem (sic) possit accusare, et denuntiare, et habeat quartam partem banni.

Note a margine
(S.N.) Vid. Caball. in suis resol. crim. lib. j. (?) cent. 2. cas. I9I post Menoch. de arb. iud. qq. lib. 2. cas. 3I6. cent. 4. et bannimenta stat. Ecc. per Cammer. iuss. Pauli Papae v. de Anno I609. edita et const. Pij. v. fel. rec. II5. inc. cum nihil magis. et de poena fals. et tondent. monet. late Farinacc. de crimin. laes. maiest. q. II5. ubi etiam de expend. fals. monet.
(1) An ob id videatur recessum à dispositione iuris communis vid. Menoch. latiss; dicc. in tract. recuper. rem. ix. q. 5J.

De stratis, et vijs custodiendis. R. XCV.

Ne maleficia, et robariae committantur in teritorio, et districtu Ameriae univesitas (sic), et Homines ("H" corretta) Castri focetoli Stratam de S. Leonardo: Universitas, et homines Castri Montis Campani, et Totani, seu Castri novi stratam S. Luciae Homines de S. Pancratio stratam de penna: Universitas, et homines Castri Fornoli stratam de Nucina (aliunde "Narnea") : Universitas, et homines Castri Macchiae stratas Montium Crucis sollicite debeant custodire, et custodiri facere, et si ipsi, vel aliqua ipsorum universitas negligens fuerit in aliquo dd.rum locorum, et robariae, (1) sive maleficia fuerint commissa ipsa universitas (2) negligens teneatur ad poen. 25 libr. den. solvend. Communi Ameriae, et in emendatione integra damni passi.

Note a margine
(S.N.) Mynsiger. cent. v. observ. lxx. ubi quod Domini terrarum reg. teneantur pro damnis datis iter agentibus et qualiter ista damna probentur obs. lxxj.
Vid. mult. de hoc per Clar. §. fin. lib. 5. q. 82. cum ib. add. per Baiard. Farin. de delict. et poen. q. 24. n°. I99. et seqq. post Mars. in suo tract. de Bannit. in verb. villa. Farinac. ib. supra omnino Andream Gail. lib. 2. observ. imper. cap. 64. ubi vid. M. Ant. Macer. lib. 3. iur. res. cap. 24.
(1) Intelligas ad hoc ut universitates praedictae obligentur, vel teneantur reficere damna et c. ut si fuerint robariae et alias legitimae (sic) probata. vid. in suis con. opin. Vin. opin. I5J. n°. j.
(2) Negligens quando dicatur universitas. vid. Bartol. cons. I02. vol. j. inc. Charissime.
(S.N.) Add. qualiter istae robariae probari possint per constit. March. sive Aegid. lib. 4. cap. xj. et quod Univers. non tenentur ad emendationem, quando constat de delinquente vid. Guttier. in suis qq. Canon. lib. 2. cap. xxx. n°. 28.
(S.N.) Add. mot. Propr. Pij. v. inc. exigit apostolicae servitutis. contra Communitates non custodientes eorum territoria etc. et Aegid. consit. lib. 4. rubr. 48 (cancellato) 87 et const. j. Julij. 2. inc. quia nihil est cum ib. relatis ubi quod detur via executiva damnum passis.

De poena revelantis secretum. R. XCVJ

Quia retro actis temporibus credentia, et secreta Communis (omesso "fuerunt") multipliciter revelata in Communis dispendium, ad occurrendum praedictis statuimus, et firmamus quod si quis deinceps credentiam sibi impositam, vel secretum impositum sibi cum iuramenti delatione, vel sine per d.um Potestatem, vel dd.os Antianos Populi dd.ae Civitatis, vel maiorem partem ipsorum in quocumq. consilio, seu cerna, vel congregatione hominum vocatorum, vel alias contra prohibitionem factam, vel ipsa spreta manifestaverit, dixerit, vel revelaverit cuicumq. personae, cuiuscumq. conditionis existat condemnetur, et puniatur pro tali revelatione per Rectorem, seu potestatem d.ae Civitatis summarie, et sine strepitu iudiciorum, et absq. aliqua diminutione in centum libr. denar. et nihilominus ipse revelans officium aliquod infra decennium ex tunc secuturum in Communi habere non possit, et quod quilibet possit, et valeat d.um sic revelantem denuntiare, et accusare d.o Potestati supradicto Cuius nomen secrete teneatur, et facta fide saltem per unum testem de ipsa revelatione d.i denunciati (aliunde "d.us denuncians") medietatem habeat d.ae poenae, et consequatur, et consequi possit quam Cammerario Communis, qui pro tempore fuerit sibi (correto) solvere debeat, et possit absq. alia deliberatione aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Add. Menoch. lib. 2. cas.537. de arbitr. iudic. cent. 6. Sot. in suo tract. de detegendo secreto.
Vid. omnino Gigant. de crim les. (sic) maiestat. q. xxj. Sot. in lib. de detegend. secr. Marsil. consil. j. in princ.
Vid. Cardinal. Paleott. de sacr. concist. cons. in conclus. tot. oper. membr. v. art. ix. ubi late de important. segret. Consiliariorum et quod nephas fuerit omni tempore apud omnes gentes arcana, et secreta Concilij divulgare. facit illud Ovid. Eximia est virtus praestare silentia rebus, at contra gravis est culpa tacenda loquentia. Graff. lib. j. suarum decis. cap. 23. in princ. plures gradus secretorum refert, et inter caeteros secretum quod pertinet ad bonum publ. idq. servare teneri consiliarios, et qui officium publicum gerunt etiam sub discrimine vitae.
Lege Aegyptiorum post Diodorum Sicul. refer. Graegor. Tol. in sua rep. lib. xxiiij. cap. vj. n°. 7. revelantibus arcana Reip. iubebatur abscindi linguam; idemq. Persarum iure cautum fuisse ex Q. Curtio de Gestis Alex. lib. 4. vid. ib. late apud Graegor.
(S.N.) Magna ratione hoc statutum conditum esse voluit Anton. Canal. hic inquiens, (sic) quod Consiliarij appellentur etiam silentiarij, et quod de iure communi tales incidunt in fals. et quotupliciter delinquant, et quomodo sint puniendi, et de exemplis, et rationibus te remittit ad Boss. in tit. de carcer. fid. com. n°. 30. et seq. in mater. conscient. vid. Sot. in lib. de deteg. secr.
(S.N.) Dixit propterea hic. d. Ant. Can. quod si Antiani iuraverint aliquid tenere secretum, et postea revelent in damnum Communitatis debent ab officio removeri. Gig. de crim. laes. maiest. lib. j. q. xxj. num. I9. add. Cepoll. consil. 39. n°. 28. et seq. in crimin.

De poena facientium iuram. R. XCVIJ

Nulla persona audeat, vel praesumat facere aliquam iuram, ligam, vel confederationem contra officium Antianatus Populi Civitatis Ameriae, vel ipsum Populum, seu statum Populi d.ae Civitatis, nec aliquis audeat corrumpere d.um officium Populi, vel status, et qui contrafecerit in praedictis, vel aliquo praedictorum condemnetur vice qualibet in mille libr. den. et si erit in fortia Communis, et infra x dies à die latae sententiae d.am condemnationem non solverit cum effectu ducatur ad locum iustitiae et ibi eidem caput à spatulis amputetur ita quod moriatur. Si vero passus (1) fuerit exbandiri, omnia bona sua devastentur, et devastata veniant in Communi, et ipsi Communi Ameriae publicentur. Et si quo tempore in fortiam Communis devenerit, et condemnationem de eo factam non solverit infra x dies supra dicta poen. capitis puniatur Super quibus Potestas, et Guardianus d.ae Civitatis, vel uterq. ipsorum, qui pervenerit possit, et debeat procedere ad petitionem cuiuscumq. petentis ex suo officio, et omni modo, et iure quo voluerit, et etiam quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et denunciator teneatur in credentia, et nihilominus omnis iura, (2) liga, et confederatio, et obligatio quae fieret contra dd.os d.nos Antianos, et officium ipsorum, et Populum, sit cassa, irrita, et nullius valoris, et nulla persona scribere audeat huiusmodi iuram, ligam, confederationem, vel obligationem, vel promissionem ad poen. centum libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. Constit. lib. 4. c. xlv. ubi de poena facientium confederationem, ligam vel conventiculam.
Add. secundum Polib. lib. xj. tres esse causas, propter quas homines adversus patriam et principes suos monere praesumunt, quando vid. vel praesides suos culpant, et aegre substinent, vel rebus quae aguntur offenduntur vel spem rerum maiorum animo potiuntur.
(S.N.) Quid sit facere iuram, seu coniurare, et confederationem, seu conspirationem habes per Gigant. de crimin. laes. maiest. lib. 2. q. 22. et an probetur per instrumentum, et litteras habes ib. remiss. et de seditiosis, et Remp. turbantibus, et remedijs eorum vid. Graegor. Tolosan. in sua Rep. lib. xxiij. per tot. ubi agit plene de causis seditionum; de seditionibus ex causa luxuriae; de factione, et coniuratione causa seditionis, et remedijs contra factiones etc.
(1) Intelligas secund. Anth. bona damnatorum. C. de bon. praeser. cum ib. annot.
(S.N.) Seditionis, et tumultus remedia habes ex Tacito annal. lib. xiij. A.V.C. mihi fol. 8I8. ibi Caesar populum edicto increpuit, atq. omne iter quo damnati ad supplicium ducebantur militaribus praesidijs scripsit.(?) et nota quod tumultum , aut seditionem faciens praecedente tractatu puniri debet ultimi supplicij, secus si accidentaliter tumultus fiat citra animum turbandi quietem populi. Clar. lib. v. recept. sentent. §. fin. q. lxviij. n°. 37. vers.o seditionis aut hor.
(2) In psalm. 2. liga, et confederatio recte describitur ib. astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum: conventiculam alias dicitur improborum conventus, et foedus.

De non sedendo ad stangam (corretto) maleficiorum
tempore concilij R. XCVIIJ

Tempore maioris concilij in palatio, in quo adunatur nullus de Ameria sedeat durante ipso Concilio ad stangam (1) maleficiorum contra, (aliunde "intra") et nullus consiliarius sedeat inter dd. Antianos, et decem de populo, sed ipsi d.ni Antiani, et decem sedeant sedeant (cancellato) in scanno contiguo nullo existente inter eos. Et qui contrafecerit in praedictis, vel aliquo praedictorum in quinq. sold. vice qualibet puniatur de facto (2) exceptis advocatis, et procuratoribus, qui sedere possunt inter d.am stangam.

Note a margine
(S.N.) Add. Romae antiquitus praescriptum ordinem sedendi in iudicijs, concilijs, spectaculis etc. de quo vid. Sigon. de antiq. Jur. Roman. lib. 2. cap. xvij. et seqq.
Facit quod legitur apud Valer. Man. lib. 2. cap. j. mos ludorum et quod etiam in sedendo servari debeat ordo. vid. Marant. de ordin. iudic. in proem. n°. I0. et latiss. per Boer. de author. magni Cons. Jacobat. de concil. ... (puntini) facit etiam illud Evangelij: in domo patris mei mans. multa sunt ,et alibi cum moratus fueris ad nuptias etc. Add. distinctionem ordinum, et dignitatum necessariam esse in omni Rep. seu Populo, de quo late Graegor. Tolosan. in sua Rep. lib. iiij. cap. x. ubi vid.
(1) Isti nam dicuntur honorati viri, qui secreta quoq. principum admittuntur .l. fin. ub. glos. et DD. C. de offic. divers. iud. Ben. de privil. doct. privileg. lviij. ultraq. istorum prudentia ius Civile constitutum est ut per Sigon. de antiq. iur. Civ. Rom. lib. j. cap. v. unde maximus honor debetur, atq. ipsis magistratibus, et ..(?) Regibus, qui .ll. constituerunt: vix nam edita .l. interpretationem et authoritatem dsiderat prudentum, necessariamq. disputationem fori, quae disputatio à prudentibus fit. vid. ib. Sigon. ac nostro tempore habiti sunt in maximo honore, et summa aestimatione optimis Princ. orbem moderantibus, sicut nunquam abiecti, nisi improbis, et scelestibus Remp. occupantibus ut passim Histor. declarant et pulchre per Decian. in sua Apolog. contra Alciat.
(2) Iste locus videtur ubi antiquitus constituebantur rei sedente Judice pro tribunali in propatulo, de quo habes Jo: cap. I8.

De poena (scritto sopra) euntium, seu petentium quod mittatur servitium faciendum pro guerra. R. XCIX

Nulla persona in Civitate (1) Ameriae, vel eius Comitatus audeat, vel praesumat ire, vel mittere, seu petere quod mittatur pro Communi Ameriae vel speciali persona (omesso "aliquo") quaesito colore ad praesidium, vel iuvamentum alicuius d.ni, vel Baronis, seu alicuius personae alicuius Civitatis, vel Terrae ad faciendam guerram, vel cavalcatam, sine licentia dd.rum Potestatis, et Antianorum, vel maioris (omesso "partis") ipsorum; et quod nullus habitator Civitatis praedictae faciat contra praedicta, vel aliquid praedictorum. Et qui contrafecerit puniatur per d.num Potestatem , et guardianum, vel (omesso "per") alterum ipsorum in centum libr. denar. Camerario Communis Ameriae solvend. dummodo quicumq. ipsorum in cent. libr. denar. praedict. ipsorum (da "in cent." a "ipsorum" è ripetizione) Potestatis, et guardiani in procedendo pervenerit, ipsum processum habeat terminare, et punire. (aliunde, in luogo di "punire" v'è "altera cognitio huius deicti penitus sit exclusa") Penitus addentes, et declarantes quod si post mandatum factum per d.um Potestatem, et Guardianum pro ipsorum parte de conscientia, et voluntate dd.um Antianorum Populi, seu per ipsos Antianos, vel maiorem partem ipsorum, aliquis Civis, vel Comitatensis, vel habitator Civitatos, vel Comitatus Ameriae contra praedicta, vel aliquid praedictorum aliquid attentare praesumpserit in 50 (aliunde "quingentis") libr. denar. per dd.os rectores modo, et form. praedictis dederit, condemnetur, (aliunde "debeat condemnari") et utroq. casu puniatur, et puniri possit contrafaciens in minori poen. arbitrio potestatis, et guardiani cum consensu, et voluntate Dd.minorum Antianorum, qui erunt pro tempore considerata qualitate personae criminis, et delicti.

Note a margine
(S.N.) Add. quod subditi sedis Ap. sine licentia militare, et stipendia dare, et promittere, et recipere non valeant etc. vid. Jul. iij const. 32. inc. videntes.
Add. nunquid Communitas puniri possit ob delictum eorum, qui coadunati facerent istas cavalcatas, vel privatas guerras, ex quibus damnum inferretur alicui per Jason. lib. 4. consil. cxxxix. ubi late quando communitas teneatur de depredatione, vel delicto commisso per aliquos de communitate.
(S.N.) Et nunquid Cives originarij, qui ivissent ad servitium faciendum alicui principi extero edicto possint revocari Ameriam, et si non revertantur illorum bona confiscari. vid. Roman. cons. 59. vid. latiss. per Ill.mum Cardin. Tusch. tom. iij. conclus. iur. conclus. 677. inc. princeps potest compellere vasallos. ubi n°. 4. quod idem possit fieri per statutum. et de statutis pun. habitantes extra dominium habes per Bursatt. consil. 34. n°. 26. et seqq. ubi quod sint valida. et de test. contrafac. qualiter probent. lib. p°.

De poena Civis, vel districtualis procurantium habere
officium potestariae. R. C.

Civis nullus, (1) vel districtualis, vel dioecesis (sic) Ameriae audeat vel praesumat procurare, vel procurari facere per se, vel alium modo aliquo vel colore habere, seu recipere officium Potestariae, seu guardianatus d.ae Civitatis, vel alicuius, vel alicuius (ripetuto) eorum, et qui procuraverit caeperit, vel acceptaverit, seu quis usus fuerit officijs supradictis, vel aliquo eorum puniatur, et puniri debeat in mill. libr. den. ad quam poenam solvend. cogatur ipse principal. si haberi, (omesso "et conveniri de iure poterit et si non posset haberi") vel conveniri, cogatur filius pro patre, et pater pro filio, fater Carnalis pro fratre carnali. Et nihilominus ille talis non recipiatur ad ipsa officia, vel aliquid ipsorim, sed expensis Communis defendatur, et experiatur quod ille, tale officium non habeat, sed ab illo penitus, revocetur. Et etiam contrafaciens ipse perpetuo sit infamis. Et de Caetero non habeat officium in Communi, de qua poena nulla fiat remissio. Et etiam in palatio depingatur, officiales vero, qui executionem fecerint de praedictis habeant, et habere debeant medietatem eius, quod eorum occasione venerit in Communi.

Note a margine
(1) Vid. different. inter Civem districtualem, et de Diaeces. per Felyn. in cap. Rodulphus n°. 7. et seq. lib. (corretto) rescript.
(S.N.) Franc. Patr. lib. 3. de instit. Reip. Magistratus Populi Peregrinis, non autem Civibus dati voluit, quoniam non solent Peregrini in administranda iustitia esse clemntes prout Cives, qui nisi facile indulgeant Concivibus, odia et capitales inimicitiae exoriuntur quae plerumq. maxima scandala in Rep. pariunt. vid. late per Gomes. in regul. de Idiomat. q. j. n°. 8. et seq. Contrarium velle videtur Cassan. in suo Cathal. glor. mundi. part. xj. considerat. xxij. ubi vid. et per Mastrill. de magistrat. lib. 2. c. vij. ubi an Magistratus assumi potius debeant Cives, quam exteri.
(S.N.) .L. ne quis .C. de crim. sacril. ub. glos. in verb. offic. et in .l. nullus apparitor .C. de offic. divers. iud. lib. xii.

Quod si aliqua persona fuerit condemnata et non solverit
intra, terminum, puniatur. in 4° pluris R. CI.

Statuimus, et praesentis .l. iure (corretto) firmamus quod si aliqua persona fuerit condemnata ob aliquod maleficium per eum Commissum, in aliqua quantitate pecuniae, et extra d.o maleficio non resultaret poen. personalis, sed pecun. tantum, et d.am condemnationem non solverit infra x dies à die latae sententiae conra eum latae, quod puniatur, et puniri debeat in quarto (1) pluri sine aliqua diminutione alijs poen. semper salvis.

Nota a margine
(1) De hoc recurras semper ad Angel. in suo tract. de Malefic. in verb. quas si non solverit infra decem dies. ubi quod illud quartum plus an dicatur poena p.a an poena contumaciae et ad illud teneatur fideiussor.

De reducendo homines de canali, et lacuscello ad servitia
Communis Ameriae. R. CIJ.

Omnes homines de Canali, et lacuscello, vel undecumq. districtus Ameriae, qui hactenus consueverunt solvere Communi Ameriae dativas, et collectas reducantur (1) ad servitia Communis Ameriae, et si aliquis (sic) ex eis essent facti vasalli alicuius nobilis quod per Potestatem, et Antianos Populi fiat, et procuretur, itaque reinfranchentur, et reponantur in vera libertate, et in pristinum statum pro communi praedicto, et omnes qui voluerint habitare, et habitaverint tam forenses quam comitatenses cuiuscumq. status, gradus, vel conditionis existant in Castro Collicelli iuxta Canale manuteneantur, et defendantur in franchitia, et libertate, et alij d.i Castri, et quicumq. dederint impedimentum, vel obstaculum, in iuvando, vel manutenendo d.um Castrum solvant pro banno Communi Ameriae qualibet vice cent. soldorum denar. Et si in praedict. fac. potestas fuerit negligens Communi praedicto in cent. libr. denar. condemnetur. Et quod omnes liberi, et affrancati de canali ponantur in d.o Castro Collicelli, et praedicta fieri facere teneatur ante exitum sui regiminis ad poen. cent. libr. den. Communi Amer. de suo salario persolvend.

Note a margine
(S.N.) Fuerunt nam d.a Castra ob dominorum scelera, et flagitia desctructa, cumq. domini ipsorum Castr. non haberent nisi iur. territorium vero essent communis Ameriae, merito ipsis Castris destructis reinfrancari homines et incolas illorum dicuntur ipsi Communi dominati, et avocantur à Vassallagio aliorum nobilium, quoniam iurisditio desctructo castro non transit de sub.o in subiectum nempe ad aliud Castrum, sed unitur, et consolidatur cum domino territorij ipsius loci, et Communis dominantis pulchre sicut reliqua D. meus Stephan. Grat. lib. 2. cap. 396. n°. 20. discept. forens. ubi dicit, quod cum iurisditio sit apud dominum territorij uti fontes à quibus fluunt, et refluunt flumina, ideo destructo Castro, ad illum iurisditio revertitur. vid. ib. et ita iudicatum vidimus à Sac.a Consulta de Anno I6I2. inter Civitatem Narniensem, et Marchiones Castri Montorij quod Postea per breve S.mi D. N. Pauli v. fuit confirmatum.
(S.N.) An vero Castrum existens in medio duarum Civitatum praesumatur illius Civitatis, cuius onera subijt et ubi persolvit ipsum Castrum Collectas quod sic vid. Bald. in .l. 3. etc. de nat. liber. Mascard. lib. j. de probat. cond. 270. n°. j. ubi late n°. 2. quod ex propinquitate etiam probatur cuius sit Castrum, et quod in dubio praesumitur esse iurisditionis illius cui magis est propinquum. Hyeron. de Mont. in tract. de fin. reg. cap. lxxxiij. vid. ib. Mascard. n°. 2. 3. et 4.
(1) Nota quod si vasallus fuerit obligatus ad servitia personalia, si recedat à terra dominij dominus potest ipsum capere, et reducere ad terram suam. Afflict. in constit. pacis cultum. iur. notab. n°. I6.
(S.N.) Nota quod Vasalli recedentes à terra Baronis, illi praeiudicare videntur, unde qui derelictis terris proprijs alterius terras habitant, et colunt, possunt poena cogi ad revertendum .l. 2. ubi Luc. de Penna n°. 3. C. de censibus et censitis. lib. xj. Vincent. de Franch. decis. 526. n°. 2. Mastrill. de magistr. p. 2. lib. 4. c. xviij. n°. 46. ubi quod fieri debet mediante salario, et quod neq. Baro posset vasallos expellere propter extraneos pro colendis terris, et quod Civitas potest condere statutum, ne quis vadat extra territorium et contrafacientes punire. Surd. consil. 2I0. n°. I4. Menoch. consil. II76. tot. vol. I2. ubi ampliat etiam si vasallus accederet ad locum superioris. Mastrill. de magistr. d. lib. 8. c. I8. n°. 84. cum seqq.

De poena non resignantium iura, et res alias Communis.
R. CIIJ.

Statuimus, et ordinamus, quod quicumq. habet, seu habebit in futurum aliqua iura, communis, et res alias quascumq. teneatur, et debeat resignare Cammerario Communis praedicti infra decem dies post bannimentum faciendum de praedictis ad poen. 100 libr. denar. (1) Et quod Potestas teneatur, et debeat banniri facere infra decem dies post introitum sui officij ad d.am poen. et lapso termino bannimenti inquirere (omesso "et") repertos non reassignantes punire, et condemnare in d.am poenam.

Note a margine
(S.N.) Mastrill. de magistrat. lib. 6. cap. viij. n°. 62. et seqq. usq. ad fin. ubi late de occupantibus bona, et iura Regis, vel Civitatis.
(1) Et sic vid. subtrahentes res alicuius Civitatis non incidere in crimen peculatus iuxt. not. per glos. et DD. in .l. 4 ad fin. ff. ad .l. iul. peculat. cuius criminis poena est capitalis. l. un. C. eod. de quo vid. late per Caball. cas. 99. n°. I4. et seqq. in suis resol. crim. et modern. Ven. in suo tract. de furt. §. alienae rei. n°. 57. et seqq. praesert. n°. 7J et seq. ad mat. huius stat.
(S.N.) Add. nunquid nunquid (ripetuto) communitas praeiudicet sibi renunciando privilegio, vel consuetudini ad eius favorem introductae, aut alijs iuribus per Jason. lib. 4. consil. cxl.

De his qui non possunt esse castaldi. R. CIIIJ

Quicunq. est in libra Communis Ameriae allibratus xxv libr. denar. et qui est artifex, qui reperiatur in matricula alicuius artis, (1) ita quod ipsam artem operetur, et operari solitus sit non possit Esse castaldus, (2) nec mundator (3) fontium, nec platearum, seu stratarum purgator (4), vel Syndicus contratarum, et quod Potestas, nec aliquis alius officialis d.ae Civitatis possit eum gravare, vel cogere ad d.a officia, vel alterum ipsorum recipiendum ad poen. x libr. den. Si tamen aliquis d.um officium voluerit sponte acceptare in aliquo dd.rum casuum possit, et valeat non obst. artificio supradicto, vel aliquo ipsorum.

Note a margine
(S.N.) Ex his, qui hic habentur potes adnot. huiusmodi munerum vilitatem. Et fac. quae habes sup.a hoc eod. lib. rubr. 85. ubi quod artem aliquam non exercentes sunt infames, etc.
(1) Et sic nota ad hoc, ut quis possit gaudere privilegio artis oportet, quod sit in matricula descriptus, et ulterius artem exerceat .l. scriniarios ubi Bald. et Salycet. C. de testam. milit. l. sub praetextu C. de sacros. Ecc. Jas. (?) in d. l. scriniarios, et in .l. j. n°. 40. et seq. ff. solut. matr. not. et. in .l. petitionem .C. de advoc. divers. iud. in .l. semper .ff. de iur. immun. Bald. in auth. habita .C. ne fil. pro patre. et Bartol. in .l. j. C. de Colleg. ill. lib. xj.
(2) Est nam officium vile .l. fin. ff. de iud. vid. Bart. in extravag. ad reprim. in verb. per nuncium.
(3) Talia exercentes an sint vel dici possint viles personae. vid. Alciat. in .l. mercis la (?) 2. ubi etiam Rebuff. de verb. signif. ubi quod generaliter dicantur viles. et quod exercentes artem aliquam puta Calceolariae, et sim. in parvis oppidis non dicantur viles. vid. Mancin. de iurament. part. 3. art. j. n°. I2.
(4) Per invidiam, et contumeliae gratia sordidus iste, et contemptus magistratus refert. Plutarch. in eius vita Epaminundae à Populo Thebano fuit delegatus, quem ipse non aspernatus est dicens, non solum magistratus ostendere visum, sed visum vicissim ostendere magistratum, in quo ita se gessit, ut deinde tamquam honestum munus à multis ambiretur, quem antea nil aliud fuerit, quam cura sordes, et stercora, e vijs, et angiportis eijciendi.

De poena incendiarij. R. CV.

Ut graviora maleficia graviter puniantur statuimus, et firmamus, quod si quis de Caetero studiose (1) ignem miserit in aliqua domo alterius posita in d.a Civitate Ameriae, vel cum igne ipsam domum combuserit studiose. (omesso "igne comburatur") Si vero aliquis ignem immiserit, et non combuserit (omesso "animo comburendi") in domum alicuius positam in aliquo castro murato Civitatis Ameriae, si quidem Civis, vel Comitatinus, (omesso "talis") qui ignem immiserit, seu combuserit condemnetur, et puniatur (2) in 50 (aliunde "500") libr. denar. et si d.am condemnationem de eo factam infra x dies à die latae sententiae computandos non solverit poen. praedictam in duplum solvere teneatur, et puniatur si vero fuerit forensis sine condemnatione (aliunde "redemptione") igne comburatur. Si vero aliquis Civis, vel Comitatinus d.ae Civitatis ignem iniecerit, (aliunde "immiserit") seu immitti fecerit in aliqua domo posita in districtu Ameriae extra Civitatem Ameriae, sive extra Castrum d.ae Civitatis condemnetur, et puniatur in cent. libr. den. qua (sic) poen. si infra x dies Cammerario d.i Communis taliter non persolverit computandos (corretto) à die latae sententiae contra eum, quod tunc in duplum solvere teneatur, et debeat; si vero fuerit forensis talis ignem immittens, seu immitti faciens igne comburatur, ita quod (omesso "flammis igneis") moriatur; si vero in Cripta, vel Capanna ignem immiserit, si Civis, vel Comitatensis fuerit solvat poenae nomine 65 libr. denar. et damnum emendet (3) patienti in duplum: si vero forensis fuerit solvat poenae nomine 200 libr. denar. et si d.am poen. infra x dies non solverit à die latae sentent. contra eum computand. ducatur ad locum iustitiae, et ibi una manus, (4) et unus pes, amputetur eidem. Si vero immiserit ignem in barchonem, sive metam frumenti, vel leguminis si Civis, vel Comitatensis fuerit solvat pro banno Communi Ameriae ducentas libras usualis monetae, quam poen. si non solverit infra x dies à die latae sentent. contra eum quod (omesso "tunc in duplum solvere teneatur. Si vero forensis fuerit talis ignem immittens seu immissor condemnetur et puniatur in quatringentis lib. den. quas si non solverit infra decem dies à die latae sententiae contra eum quod") ducatur (5) ad locum iustitiae consuetum et ibi eudem (sic) una manus, et unus pes amputetur, et in duobus (aliter "omnibus") supradictis casibus damnum in duplum patienti emendet, si quis vero extra Civitatem incendium, vel guastum dederit, seu fecerit, sive fuerit Civis, sive fuerit forensis incendium, vel guastum inferens, et facta solenni investigatione non poterit reperiri d.us damnum inferens tunc commune de sua propria pecunia absq. nova deliberatione teneatur, et debeat emendare damnum sic illatum secundum aestimat. faciend. per duos homines unum pro parte Communis, et alium pro parte damnum passi ad hoc, ut per ipsum Commune sollicite inquiratur ipsum damnum inferendum, (aliunde "inferentem") contra quem, et alios similes inquiri, et procedi possit, et debeat, et quocumq. modo procedi prout d.no potestati videbitur ita quod ipse ipsum (aliunde "dictum") Commune damnum non sentiat, si fieri potest, alias praedicta locum habeant praedictis non obstantibus ad quorum probationem sufficiat testis familiaris, et domesticus, et admittatur.

Note a margine
(1) Quod studiose ab aliquo etc. indicia erunt fuga, fama, inimicitia, Minae, odium, et similia, de quibus per Luch. de Curt. inter consil. crimin. divers. tomo p°. consil. 6J et quod ex istis indicijs deveniri possit ad torturam. ib. n°. I2. vid. etiam Calcan. consil. 63. n°. 2. Cravett. consil. 35.
(S.N.) Vid. mult. per Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 390. de arbitr. iud. Thom. Gram. vot. (?) j. num. 5. ubi quando haec poen. hab. locum. Caball. in suis res. crim. cent. j. cas. 22. Farinac. q. II0. cap. j. per tot. mult. per Polydor. Rip. in suo tract. de nocturn. tempor. cap. xxvij.
(2) Nunquid Dominus condemnari saltem poterit ad refectionem damni pro aliquo de fam. sua quod non vid. Menoch. consil. 53. per tot. lib. j. quicquid dixerit Franch. March. decis. 52J. lib. 2.
(S.N.) Et quid si à famulo locatoris (cancellato) conductoris odio locatoris incendium fuerit procur. in re conducta. vid. Farinacc. consil. lxiij. cum decis. Rot. post. dict. consil. impress.
(S.N.) Custos quando teneatur de incendio vid. late per Petrum Calephatum consil. 58. inter consil. crim. tom. 2.
(S.N.) Add. nunquid inhabitantes habeant praesumptionem contra se ut eorum culpa in dubio censeatur ortum incendium, cum non possit fieri sine ..us (?) culpa, immo plerumq. fiant incendia culpa inhabitantium. vid. pulch. alleg. Francisci Niconitij alleg. xv. ubi concludit, quod quamvis ita sit, conductorem nihilominus domus non teneri nisi de lata, et levi culpa. et nisi probata culpa certae personae, de quo Menoch. consil. 53. n°. 23. Surd. consil. 40. n°. xj. Afflict. decis. 52. n°. 2. et seq. et quando conductor teneatur ad refectionem damni. vid. Jos. Ludov. in decis. Perus. decis. 25. Post Roland. consil. 95. lib. 2. Hier. Gabriel. consil. I59. lib. j. et quid si retinuerit conductor in domo conducta paleas, vel foenum contra voluntatem locatoris, quod omnino ad refectionem teneatur. vid. DD. in .l. videamus .§. ultim. Salicet. in .l. si vendta. et in .l. quae fortuitis .C. de pignor. action. Anchar. consil. 348. n°. 3. Farinacc. q. II0. n°. 59. et seqq.
(S.N.) Add. Commodatarius nempe is, cui domus commodata nunquid teneatur de incendio. Hieron. Gabr. consil. I59. n°. 4. ubi quod sic etiam si eius culpa exortum fuisse, minime probetur. lib. j.
(3) Damnum datum per incendium omni iure refici debet. vid. Luch. inter consil. crim. consil. 6J. n°. 27. et seq. tom. j. et quod incendiarius non habens in .. (?) pro refectione etc. luere debeat in corpore. vid. ib. n°. I4. I5. et 29. et quod ultra peccat. mort. cum rest. obligat. non solum incendiarij teneantur de damno incendij, sed etiam rerum perditarum causa incendij. vid. in cap. pessimam 23. q. fin. et arg. in cap. fin. de iniur. sunt ipso iure excommunicati. vid. Graff. in suis decis. lib. 4. cap. xix. n°. 9. vers. tertio tales incendiarij post Sylv. et Angel. in verb. Incendiarius. Navarr. in sum. cap. 27. ib. relat. per Graff.
(4) Vid. semper Angel. in suo tract. de malefic. in verb. quas si non solverit infra decem amputetur ei manus.
(5) Quod poena incendiarij hodie sit poena Capitis et quandoq. ignis, quandoq. vivus incendiarius comburatur. vid. semper Vulp. in suis consil. crim. consil. I50, et quod regulariter poena incendiarij dolosi sit poena mortis. vid. etiam Caball. in suis resol. criminal. cas. 22. n°. 3. et seq. tu attendas stat. quia illud servari debet Ameriae per ea quae in princ. huius 4. lib. adnotavimus.
(S.N.) Intelligas secundum D. Ant. hic si probetur, ignem fuisse imissum. (sic) Socin. consil I5. inc. praestantiss. num. 4. vol. j. nec tenebitur Commune incendio exorto ex fulgure. Menoch. de arbitr. iud. lib. 2. cent. j. cas. 80. num. 4. Anton. Canal.

De non capiendo artifices pro executione sententiae
maximae art. lan. R. CVJ.

Ne artifices forenses maxime apti ad texendum, seu laborandum in arte lanae in Civitate Ameriae capiantur, vel graventur pro executionibus corporalibus, et per hoc habeant materiam recedendi, vel non veniendi ad ipsam Civitatem: Statuimus, et ordinamus, quod nullus officialis Civitatis Ameriae possit, vel debeat capere, vel invitum capere (aliunde "cogere") aliquem forensem tessitorem, vel laboratorem in arte lanae in Civitate Ameriae ratione executionis personalis contra aliquem condemnatum aliquo modo, vel causa, et officiales contrafacientes condemnentur, et condemnari debeant tempore sui syndicatus pro qualibet vice in xxv libr. denar. vel ipsa quantitas retineatur pro qualibet vice de suo salario etiam si condemnatus non esset.

Nota a margine
(S.N.) Quod autem si nullus adsit carnifex in Civitate sive minister iustitiae, qui sententiam capitalem exequatur possit iudex propter publ. util. cogere aliquem hominem, quamvis liberum. vid. omnino Cartar. in suo tract. de exec. sentent. capto bannit. cap. fin. n°. 453. et seq. cum alijs per eum relat. et add. Marant. de ord. iud. part. vj. in tit. de execut. sent. n°. 25. Cardin. Tusc. in suis conclus. iur. concl. .. (puntini)

De non recipiendo aliquem in fideiussorem, procuratorem et c.
  R. CVIJ

Potestas, vel aliquis iudex, vel officialis, vel aliquis alius d.ae Civitatis non possit, vel debeat aliquem procuratorem, vel notarium, vel iudicem, vel advocatum Civitatis praedictae recipere, vel recipi facere ad aliquam fideiussionem, vel securitatem praestandam, vel faciendam praecibus alicuius personae penes d.um officialem, vel alterum ipsorum pro aliquo maleficio, excessu, seu delicto, vel quasi (sic), (omesso "vel") debito ad poen. x libr. denar. de suo salario talis officialis recipientis, vel recipi facientis, et nihilominus (1) talis fideiussio facta contra d.am formam non valeat, nec teneat (2) authoritate praesentis statuti.

Note a margine
(S.N.) Notarius recipiens fideiussorem minus idoneum quod teneatur ad interesse, et quomodo vid. Stephan. Grat. decis. 69. cum ib. add. per eumdem.
Add. quando officialis, vel notarius teneatur si minus idoneos receperit fideiussores. in una Romana pecuniaria coram Platto die lunae I9 Februarij I590.
Add. multo minus recipiendos clericos, et si fuerint recepti nunquid conveniri possint coram iudice laico. vid. Surd. consil. 396. per tot. ubi quod non, quia non potuit sibi praeiudicare in foro. Stephan. Grat. ib. j. disceptat. forens. cap. viij. n°. 29.
Add. non esse recipiendos nisi homines et subditos Ameriae. Bartol. in .l. si fideiussor .§. si necessaria .ff. qui satisdar. cogantur. Roland. consil. 58. n°. I9. lib. j. Bertazzol. claus. 49. glos. 2. n°. 3.
(S.N.) Add. id. ipsum Caveri Romae in reform. sanctiss. sub rubr. de notar. §. Advocatos etc. verum quid si dati fuerint. vid.Seraph. decis. 423. add. nec minus posse in fideiuss. recipi pro domino subdit. aut vasall. ex const. Pij 4.
(1) Quod quando contractus fit contra .l. aut contra mentem .l. habeatur fictione iuris perinde ac si non esset factus. vid. Jason. in .l. non dubium n°. 9. C. de .ll. et an Stat. quod habens actum fieri licet non procedat ulterius annullando tamen contractus sit nullus. vid. Jas. ib. n°. I7. usq. ad num. 22. ubi vid. praesert. n°. I8. quod quando stat. aliquid inducit pro forma et contrafactum annullat persistens in prohib. consensus partium nihil operatur ubi vid.
Add. huiusmodi Stat. except. posse etiam opponi contra instrumentum quarantig. ut latiss. per Carol. de Grass. excep. 3. de except. per tot.
(2) Add. nunquid huiusmodi stat. disposit. possit iuramento renunciare. de quo per Seraph. de privil. iur. privil. 65. n°. 7. Mancin. de iuram. effect. I54. part. 4. et effect. p°. q. 4.

De sindicatu potestatis, et officialium Civitatis Ameriae.
R. CVIIJ.

Statuimus, (1) et ordinamus quod Potestas, (2) et iudex, et quilibet alius pfficialis ipsius Potestatis, et Communis Ameriae teneantur, et debeant omnia statuta ordinamenta, et confirmationes (aliunde "reformationes") Civitatis Ameriae facta, et facienda, et quamlibet particulam ipsorum statutorum, et reformationum ad unguem inviolabiliter observare, (3) et observari facere adimplere, et exigere, et in nulla, nec in aliqua ipsorum particula contrafacere, venire, omittere, vel negligere poena praedictorum Potestati, Judici et officialibus, et cuilibet ipsorum pro quolibet, et vice qualibet 50 flor. auri statim imminente quoties in praedictis vel aliquo praedictorum per eos, vel aliquem eorum fuerit contrafactum, commissum, (4) vel neglectum, et quilibet pro observatione statutorum, et reformationum, et ordinamentorum Civitatis Ameriae possit, et valeat (5) venire, et comparere, procurare, (6) et advocare, et protestari coram quocumq. potestate, et quibuscumq. officialibus tam in iudicio civiliter, sive criminaliter agatur quam extra iudicium, et quilibet esse possit, et valeat dare, sive facere petitiones, libellos, sive simplices narrationes contra Potestatem Civitatis Ameriae, iudices, et suos officiales, et familiares, qui valeant, et teneant, et vitiari non debeant etiam si in eis omnes solennitates, seu formae, vel modi iuris civilis, vel canonici, vel statutorum, vel reformationum Civitatis praedictae essent omissae, vel omissi, seu neglectae, et cum nomine, vel sine nomine dantis, vel facientis petitionem, quas petitiones, libelli (sic), seu externationes (?) emitti (aliunde "narrationes immitti"), et poni possint in quadam cassetta ponenda, et retinenda diu noctuq. tempore sindicatus dd.um officialium per tres dies in sala inferiori palatij solitae residentiae Dd. Antianorum Populi Civitatis praedictae, qua cassetta claudi debeat tribus clavibus diversorum serraminum, quarum una retineatur per Syndicos ipsorum, aliam per Potestatem Civitatis Ameriae, et altera per Dd. Antianos, qua Cassetta tempore, quo syndici vadunt ad banchum ad Syndicandum omni mane, et sero aperiri debeat in praesentia dd.um Dd. Antianorum, et Potestatis: et inde accipere omnes praedictas petitiones, (7) libellos, seu narrationes, et in praesentia dictorum legere debeant. Super quibus dd.i Syndici teneantur sine figura iudicij inquirere, procedere, et sententiare, (8), et repertos culpabiles punire, (9) et condemnre, quibus tribus diebus elapsis non possint amplius petitiones seu quaerelae fieri (10) exceptis debitis. Si quaerelae, et petitiones datae,et inventae, vel factae discuti debeant, et discerni infra duos dies immediate sequentes, quibus elapsis post depositionem officij, Potestariae (11) Et inchoatum syndicatum ipsius Potestatis, et suorum officialium, et familiarium, et alterius cuiuslibet Syndici ad praedicta deputati, et electi per duos Antianos Populi Civitatis praedictae: et alij quicumq. deputati debeant praedictum Potestatem omnes suos officiales, et totam suam familiam, ac etiam alios quoscumq. condemnare, vel absolvere, (12) quo termino elapso , si non fuerint condemnati habeantur pro absolutis: et exceptis debitis, quae peti possint semper, et pro ipsis continuo capi, et detineri non obstant. quibuscumq. in contrarium facientibus. Addentes quod Potestas (13) teneatur, et teneri debeat de omnibus, et singulis quibuscumq. gestis, commissis, (14) omissis, vel neglectis per suos officiales, et per suam familiam, vel per aliquem ipsorum tempore offitij suae Potestariae. Et pro omnibus, et quibuscumq. causis, seu debitis ipsorum officialium, et familiarium; decernendo, et firmando quod nullus Potestas Civitatis praedictae valeat neq. possit Syndicari si in d.o officio fuerit refirmatus, sed ultimis temporibus, quando scil. erit de Civitate Ameriae discessurus syndicetur pro toto tempore, quo fuit in officio praedicto. Et si quis potestas attentaverit contra praedicta d.o vel facto, vel scriptae fuerint à Gubernatore vel legato Provinciae pro d.o Syndicatu faciendo durante tempore sui officij, vel durante refirma quod de facto incidat in poen. 200 flor. auri, et nihilominus talis Syndicatus factus propter d.am summam (aliunde "praeter d.am formam") non valeat, neq. teneat. Et iterum Syndicetur, et syndicari debeat pro omnibus temporibus, et toto tempore, quo fuerit in officio d.ae Potestariae, vel alterius officij. Et praedicta omnia, et singula, quae de potestate, et eius syndicatu statuimus, et firmamus ut supra etiam de Guardiano, eiusq. syndicatu, et suae familiae intelligi volumus, et mandamus, et eodem modo, et forma inviolabiliter observari. (15)

Note a margine
(1) Add. constit. Aegid. Cardinal. lib. 2. cap. 36 (annullato) 40.
(2) Add. eodem tempore sind. debere notarium mal. et executores, et berroarij iuxt. constit. crim. const. xv. confirm. per Pium v. fel. record. Domit. August. tantum Curae adhibuisse legitur apud Sveton. in coercendis urbicis magistratibus, provinciarumq. praesidibus, ut neq. modestiores, neq. iustiores extiterint, e quibus post illum pleriq. reos omnium criminum visi sunt. Alius Princeps excoriari vivum fecit iud. iniquum iud. et corio tecto tribunali sedere, et iud. iussit postea ipsius excoriati filium. de quo Valer. Max. lib. ... (puntini)
(3) Vid. supra lib. j. rubr. viij. et seq.
(4) Vid. late de hoc per Parid. de Put. in suo tract. synd. et aliqua per Bald. in .l. observare .§. proficisci .ff. de off. procons. Jason. in .l. j. C. ut omnes iudices tam civil. quam militar. Aret. §. sunt praeterea .§. repetundarum. instit. de publ. iudic. aliqua in annot. nostris hic et de potest. transgredient. stat. nunquid de hoc pun. valeant in Synd. consil. 64. per tot. et nunquid pro extorsionibus, concus. et alijs possint durante officio puniri. Farinac. consil. 5. n°. p°. et seq.
(5) Facit illud Platon. lib. 6. de .ll. nemo autem iudex magistratusve sit qui gesti sui officij rationem non referat praeter eos, qui regum instar finem rebus imponunt: et de poen. vid semper Farinacc. consil. 64.
(6) Subintelligas habens legitimum madatum procurae in individuo. vid. late per Hieron. Giachar. in suo consil. de Synd. post pract. Jul. Clar. n°. 49. et seqq. ubi etiam quod ratificatio quaerelae porrectae per procuratorem non habentem mandatum contra potestatem non actendantur etiam ratificatae nisi intra tempus ad appellandum.
(7) Add. Hodie ex generali consuetudine officiales non teneri in syndicatu nisi de dolo, barattaria, et lata culpa non autem de iniquis sententijs imperitiam, vel alias male latis. Tul. Clar. recept. sent. §. 5. q. 65. add. Grammat. in criminal. consil. 54. n°. IJ. Bertazzol. consil. 7J n°. 3. Hier. Giachar. in suo cons. de Synd. post. pract. Clar. n°. 46. et 409. Farin. cons. 64. in fin.
(8) Probationes contra officiales debere esse luce meridiana clariores, et quod accusatoribus plane, et non concludenter probantibus probantibus (ripetizione cancellata) sunt ipsi officiales absolvendi ut late per Hieron. Giach. in d.o suo tract. Synd. seu consil. n°. 350. et seqq. ubi etiam dicit, quod accusatoribus non probantibus potest eos offic. convenire actionem iniuriarum. vid. Mastrill. de mag. lib. 6. c. x. Jo: Franc. à Pont. decis. xvi. per tot.
(9) Vid. Demost. orat. 2. contra Aristogitonem in princ. ubi quod expediat Reip. Magistratuum delicta poenis vendicare. vid. Sveton. in August. ubi prima (?) animadversione in magistratus egerit.
(10) Add. quod licet ex consuetudine generali officiales non sindicentur de iniquis sententijs non tamen liberantur ab onere restituendi in foro consc. et quando, et quomodo teneatur iudex, qui reum iniuste damnavit, vel vexavit per S. Bonav. in phantr. (?) lib. j. cap. 45. Anton. part. 2. tit. j. cap. I9. et 20. et quod sciens aut scire debens iniustam sententiam si ferat, aut iustam ferre negligit odio, praecibus, metu, vel alia de causa pecc. mort. non solum immo teneatur ad restit. non solum princ. immo damni, et interesse. vid. Navar. cap. 25. n°. I2. sequitur Graff. lib. 3. decis. aurear. (?) tit. de iud. cap. 6. n°. I3. ubi per tot. habes multa pecc. iudic. quem vid. Et de Barattaria iudicum, eorumq. poena, Concussionibus, Judicibus, qui corrupti pecunia ius dixerunt, et poena eosdem corrumpentium , de iudicibus recipientibus munera, et quando in iudicibus praesumatur potius imperitia, quam dolus; de iudicibus qui negligentes fuerunt in faciendo iustitiam, etc. et qui per imperitiam, vel alio modo male iudicarunt. vid semper Farin. de var. ac divers. crim. q. cxj. per tot., et utrum Judex indoctus, et imperitus, vel negligens peccet mort. iudicando, et ad restitut. damnorum teneatur. vid. S. Ant. in sum. 3. part. tit. 9. cap. 2. Navar. in Manual. cap. 25. n°. I2. latiss. Petr. Aug. Morl. tit. 2. de iur. omnium iud. q. vij.
(11) (Nota s.n. ma presumibilmente corrispondente ad un contrassegno che figura nel testo, ma non riportato a margine) Add. quod hodie tenetur dare officiales cautionem in Urbe de stando syndicatui in fine officij, et exhibere aliorum officiorum sindicatus liberat. Magistratuum edict. Borell. lib. j. c. xv. et c. xvj.
(12) Et not. quia iste temporis lapsus erit fortior defectus quam ipsa renunciatio expressa sive tacita, nam ex quo denegatur audientia processus redditur nullus. Jas. cons. I65. col. 2. et consil. I68. vol. 2. Vant. de nullit. in tit. ex defect. inhab. comp. n°. 5J. et seq. et statutum mandans contra aliquem procedi posse debet formaliter actendi (?) itaut lapso tempore praefixo processus excludatur. Mars. consil. 69. in princ. 87. n°. 8. II7. in princ. Bertazz. consil. 7J n°.j. et seq. in criminal. vid. Ferr. caut. xiiij. n°. I0. et seq. vid. Mar. Turb. in criminal. consil. lxxij.
(13) Interpretat. praesent. stat. consil. xj. et consil. xv. Ludov. Rom. Add. nunquid Potestas vel eius officiales valeant syndic. et condemnati relaxari fideiussoribus. Mastrill. lib. 2. decis. I62. in decis. Sicil. tenet quod sic si fuerit condemnatus in poen. pecuniariam, secus si dicatur in sententia quod condemnatur alia maiori arbitrio Principis, aut eius consultae vid. ib.
(14) Mastrill. in suo tract. de magistr. lib. 6. c. 8. late affert casus, in quibus visitari, et syndicari valeant officiales ubi late de crimine barattariae, extorsionis illicitae, concussionis, et caeteris huiusmodi, et quomodo probentur, et de convertentibus pecuniam publicam in sui commodum, et utilitatem, occupantibus, aut occupari permittentibus iura, et facultates Principis, aut ipsius patrimonij, retinentibus pecuniam fiscalem penes se, exigentibus gabellis, fructos (?) etc. neq. exigentibus poenas fiscales, occultantibus delicta, et delinquentes, et c. et de defensionibus officialium , ac magistratus. idem Mastrill. lib. 6. c. x. ubi inter caetera quando officialis excusetur in syndicatu, quando convenitur pro delicto suae familiae, vel substituti; et pro iniurijs verbalibus prolatis in suae iurisditionis subiectos insolentes; carceratione inobedientium, et c.
Et de sententijs ferendis in causis syndicatus. idem Mastrill. d. lib. 6. c. xj. ubi quod ferri debeant intra terminum praefixum syndicatui, et quod latae et elapso sunt nullae et an datur ab ipsis sententijs app.o et quid si vota syndicatorum scindantur in partes, quando una absolvat, alia condemnet. et de appell. à sententijs condemnatorijs ib. Mastrill. c. xij. scrib. in .l. nulli officium C. quorum appellat. non recip.
(15) Sindicatio videtur de iur. divino introducta ut in Evangelio redde rationem villicationis tuae, et ut legitur Reg. j. c. xij. ibi itaq. conversatus sum vobis ab adolescentia mea usq. nunc loquimini coram Domino de me etc. unde videtur non posse syndicatum officialibus remitti à Principe, late Mar. Turba in crimin. consil. lxxij. ubi habes etiam late de quibus syndicari possint; an vero semel absolutus possit amplius praetextu syndicatus officialis molestari idem Mar. Turb. in crimin. consil. liij. et de dimittentibus canceratos parte invita, aut creditoribus non concordatis an teneantur in syndicatu ad damna, et interesse eidem parti. idem Mar. iurb. (sic) in crimin. consil. lxxvj. per tot.

Finis 4.i lib.i

Incipit Liber quintus
extraordinariorum
et p°. quod nullus vadat ad aliquam terram habentem represalias
cum Commune. R. J.

Potestas Civitatis Ameriae qui nunc est, et pro tempore erit, et quilibet alius officialis teneatur, et debeat vinculo iuramenti quolibet mense publice banniri facere quod nulla persona d.ae Civitatis, vel eius districtus, si (?) occasione Communitatis, secus si occasione alicuius specialis persone (sic) (omesso "quo casu ipsa specialis persona") teneatur ad omne interesse, vadat ad aliquam terram, quae represalias habet contra Commune Ameriae, et speciales personas d.ae Civitatis, vel eius districtus, et si quis contrafecerit, vel iverit (corretto) vadat ad suum risicum periculum, et fortunam et pro Commune Ameriae non iuvetur.

Nota a margine
(S.N.) De represalijs non concedendis habes const. Aedig. (sic) lib. 4. c. 43. et 44. ubi glos. quid sint represaliae et quod etiam de iure communi sint, et dicantur interdictae de quibus Bartol. edidit tractatum vid. per Sylvestr. et summ. in verb. represaliae.

De poena non habentium mensuras iustas R. IJ.

Statuimus, et ordinamus, quod omnes et singuli vendentes pannum ad retaglium exercentes lanam, Speciarij, Mercatores, vendentes salumina, vel oleum ad minutum in Civitate Ameriae, et consueti retinere pro exercitio earum artium, quas administrant, et faciunt, retineant, et habeant, et retinere teneantur, et debeant secundum ministerium d.ae artis suae passectum, bilancias, et stateras, et mensuras rectas, et iustas cuiuscumq. (omesso "gradus") et conditionis existant. Jtaquod fraus, et deceptio non reperiatur in eis, et ipsas mensuras habeant sigillatas, et adiustatas legitime per sigillatorem, et adiustatorem Communis ad hoc deponendum, et deputatum per duos Antianos Populi d.ae Civitatis ad poenam quinq. librarum denar. cuilibet mercatori pro quolibet passetto non iusto, et sigillato ut dictum est, et 40 sold. pro qualibet bilancia, vel statera non sigillata, vel minus iusta inventa, et xx sold. pro qualibet dictarum mensurarum aliarum. Addentes quod si (aggiunto sopra) ipsae mensurae, passetti, staterae, vel bilanciae vel altera ipsarum fuerint semel sigillatae, vel adiustatae per ipsum adiustatorem cum sigillo plumbeo, vel merchio, vel impronta ad arma Communis quod iterato non sigillentur, vel adiustentur, et retinentes eas, vel eos, vel alteram ipsarum donec sigillatae fuerint per aliquem officialem gravari non possint. Si vero absq. facto retinentium eas apparuerit vitium, vel fraus in dd.is talibus rebus sigillatis, vel adiustatis puniatur ipse adiustator tantum in 25 lib. denar. pro qualibet mensura de fraude non obstant. aliquibus statutis, vel iuribus ubicumq. appositis.

Note a margine
(S.N.) Vid. semper Todor. (?) Burgens. in sua praxi crimin. cap. I23. multa remiss. per Bonacass. in suis qq. crim. in verbp mensura. et Bannim. Stat. Ecc. Ann. I599. n°. I9. et quod possit agi civiliter, et criminaliter. vid. Jo. Rayn. de mensur. vers.o octavo quaeritur .(?)
(S.N.) Apud Platinam monens filium suum Cosmus Medices in dialogo de Optimo Cive: Curato etiam, tuo igitur exemplo, ut eam (?) servent cives , cum inter se, tum (?) peregrinis utiq. in emendis vendendisq. rebus in contrahendo locando, conducendove, ut nulla fraude utantur: D. Ambros. lib. 3. offic. cap. x. ubi late quod dolus, et fraus abesse debet à contractibus fac. illud Proverb. cap. 20 relat. ab eod. Ambros. loc. citat. cap. ix. Pondus magnum et exiguum, et mensurae duplices, immunda sunt apud Deum: statura (sic) adultera abominatio est Domino: pondus autem aequum acceptabile est illi.
(S.N.) Vid. in .l. dardanarius (?) .ff. de poen. glos. in .l. arbitrio .§ de eo .ff. de dolo. Menoch. de arbitrar. iudic. qq. cas. 3I7. ubi qua poena puniatur utens falsis ponderibus et mensuris vid. Bertazzol. consil. 290. lib. 2. ubi n°. p°. nunquid proclama potestatis valeat poenam statutorum alterare poenam statuti confirmati à principe. et quales testes esse debeant ut probare valeant quem vendidisse cum dd.is quartis non sigillatis etc. vid. ib. Bertazzol. n°. 3. vid. Afflict. in constit. regni lib. j. rubr. 64. n°. 4.
(S.N.) Add. nunquid Clerici qui falsis mensuris aut iniustis utuntur possint puniri poena praesentium statutorum à iudice seculari vid. Dian. tract. de immun. Eccles. p. j. resol. lxxvj ubi quod licet Clerici et Ecc.ae personae teneantur obedire legibus civilibus in his quae spectant ad regimen Civitatis, quae sacris canonibus, et officio Clericali non repugnant, tamen ad hoc teneantur non directe sed indirecte, non in statutis, aut legis, sed in rationis, et ideo secundum canonem Theologorum, et Canonistarum sententiam contrafacientes à iudice seculari puniri. vid. ibi.

De non pignorando debitorem in vigilia S. Firminae. R. 3

Nullus pignorare possit suum debitorem, vel eius fideiussorem in vigilia, (1) et Festivitate S. Firminae, vel in alio die proxime seq. ad poenam xx soldor. Et quilibet teneatur porcos, scrofas, et anseres per quatuor dies ante ipsum festum. Et per quatuor dies post retinere in domo, ita quod non vadant per Civitatem, et qui contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae 20 sold. denar. et hoc capitulum banniatur quatuor diebus ante dictum festum.

Note a mergine
(S.N.) Extant litterae sac. Consult. ad Presidem Provinciae Umbriae 2J Martij I609 tenoris infrascripti vid. Ill.mo et N.ro R. S.re come Fratello. S'intende ben spesso li sbirri fanno essecutione per la provincia contra de, i, debitori in giorni di Festa il che non reputandosi bene, dalla Sac.a consulta come cosa prohibita, et insolita, si dice à V.S. grada ch'in avvenire in giorni tali non si possa mai esseguire per cause Civili contra alcuno, ne realmente, ne personalmente come facendo ne darà avviso; et Dio N.o S.re la salvi. Da Roma li 2J di Marzo I609. Come fratello il Cardinal Borghese.
(S.N.) Limit. hic Anton. Canal. in debitis Fiscalibus dicens quod fidantia data ad debita illa non comprehendit, de quo Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 337. num. I7. et num. I9. idem tradit de debitis iuratis.
(1) Festivis diebus fieri non posse executionem, et quod alias licite possit resisti. vid. Guid. Pap. decis. 95. ubi quid de hebdomada Paschae. vid. etiam Capell. Tolos. decis. I558 cum ib. add. glos. in const. March. lib. 2. cap. xlij.

Quod fratres sortiti ponantur divisim. R. IIIJ.

Fratres sortiti, et divisim habitantes ponantur in libris divisim, ita quod quis (1) plus habet in bonis, plus solvere teneatur in solidum solvere, si non poneretur... (spazio in bianco. Aliunde "in lib.") divisim, Et praedicta banniantur die Sabbati infra primum mensem post aperturam praesentium statutorum. Et fratres sortiti, uti dictum est praedicta facere teneantur infra unum mensem post eorum divisionem, et idem dicimus de Comitibus (aliunde "hominibus") habentibus libram Communem et essent divisi ad poen. 50 libr. denar.

Nota a margine
(S.N.) Vid. Boer. decis. 2I3. n°. I5. vers.o et circa ultimum dictum Petri et Bal.

De terminando iura Communis quae habet in monte Pilio. R. V.

Terminetur, et dividatur ratio, et (1) ius quod Commune Ameriae habet in monte Pilio scil. centum passus ad passum Communis à cima, sive à culmine ipsius montis infra, et vias, quas d.um Commune habet ad eundum, redendum ad d.am Civitatem secundum pacta, et conventiones contentas in venditione (2) d.i Communis, et Potestas teneatur ipsam terminationem, et divisionem fieri facere in principio sui regiminis vinculo iuramenti ad petitionem cuiuscumq. petentis: et postquam d.us mons fuerit (omesso "terminatus") d.o modo dd.os terminos teneantur dd.ni Antiani ire ad videndum semel in anno, et quicumq. ipsorum iverit pro suo salario de pecunia Communis praedicti habeat quinque sold. den.

Note a margine
(S.N.) Pascuis, nemoribus, montibus, et reliquis bonis communibus quomodo universitas utatur, vid. Thes. decis. 7J. et 72. Modern. Thaur. de iur. univers. cap. 2. n°. 6. et seq. et quod Decuriones, et Concil. facere non possit, quod nemora, et pascua destinata ad usum communem ipsi privati uti non valeant. vid. Surd. consil. 59. per tot. lib. j. Vincent. de Franc. decis. I97. tenutam vero affectam esse oneribus lignandi, et pascendi probatur ex stat. si hoc in eis disponatur, et testibus deponentibus hominibus, et incolis adfuisse facultatem lignandi pascendi etc. Rot. in una Tiburt. Castr. S. Poli Merc. I4 Mart. I60J et Ven. XIIIJ Xbris, I60J et 4. Martij I602. coram Litta.
(1) Vid. text. in .l. in tantum .§. universitatis sunt .ff. de rer. divis. et .§. universitatis. instit. eod. tit. ubi quod ea quae non sunt singulorum sed Communia Civitatis de iure universitatis dicuntur: et quando pascua, et nemora sita in territorijs oppidorum dicantur universitatis vel domini oppidorum. vid. Onded. consil. 84. lib. 2.
(2) Requisita in venditionibus rerum communium, et universitatis. vid. Bull. Sixt. in .l. j. et tot. tit. C. de vendend. rebus Civit. lib. IJ. late per modern. Thaur. part. 9. cap. 5. de iur. univers. et quando praesum. debitis solenn. interv. et quando ob illorum defectum competat rem. can. reint. vid. Surd. cons. 28. per tot. lib. j.

De defendendo Ecc.am S.ti Pauli prope lugnanum. R. VJ.

Cum Ecc.a S.ti Pauli prope lugnanum mensae Episcopatus Civitatis Ameriae sit immediate subiecta, ideo iure, et facto, et omni modo quo melius potest ipsa cum iuribus, et pertinentijs suis Episcopatus mensae praedictae omni tempore defendatur.

Nota a mergina
(S.N.) Id unum principium est favorabile Ecc.ae ut laicis potestatibus non subsit, et tamen laicae potestates teneantur protegere, et defendere Ecc.as vid. Geminian. consil. 8J quia per spectabilem in fin. vers. sicut patet.

Quod cuilibet sit licitum arborem pendentem incidere. R. VIJ.

Cuilibet sit licitum incidere, et incidi facere arborem existentem , et iacentem (corretto) super viam publicam, vel vicinalem si ire, vel redire non potest homo commode cum somario onerato, vel si faceret aliquod aliud impedimentum alicui vicino congrue requisito (1) primo d.no ipsius arboris, ut elevet. Jta quod via libera remaneat sine aliquo impedimento transeuntis per viam. Et hac requisitione prius facta postea incisor, et elevator ad poen. authoritate praesentium statutorum non teneatur: et notarius damnorum datorum ad petitionem cuiuscumq. petentis teneatur incidi facere, et elevare ad poen. cent. sold. de suo salar. Adijcientes quod cuilibet liceat ipsam incidere, et incidi facere arborem existentem in via publica, vel vicinali. Et Notarius praedictus praedicta facere teneatur ad petitionem cuiuscumq. ad poen. praedictam.

Note a margine
(S.N.) Vid. tot. tit. ff. arbor. cedend.
(1) Vid. l. 2. §. si ex fundo .ff. de loc. et itin. publ. vid. modern. in .§. si titius alienam. inst. de rer. divis. Bald. in .l. j. C. de interd. .l. j. et tot. tit. ff. de arbor. ceden.

Quod declaretur in titulo libri dativi tempus impositionis,
et quare imponitur. R. VIIJ.

Quando imponitur in Civitate Ameriae aliqua data declaretur ante omnia de titulo ipsius libri quare imponitur, et quod d.a intitulatio fiat cum temporis adiectione, et librum subscribatur, et publicetur per ipsum scriptorem, et quod ex inde nullus denarius expendi possit, nisi p.o facta fuerit pecuniae quantitatis solutio pro qua imposita erit dativa praedicta: et si Cam.us expenderit denarios d.i dativi contra d.am formam non habeantur pro legitimis (1) expensis, et quod solvat pro banno Communi Ameriae cent. sold. et tantumdem Communi restituat quantum expendidit, nisi fuerit ex deliberatione dd.um Antianorum et x de populo vel maiori parte ipsorum.

Note a margine
(S.N.) Et quod universitas si habeat bona sufficientia in communi, collecta imponi non possit, quia ex illis de necessitatibus providendum. Natt. consil. I50. et 4I9. in princ. Boccat. in comm. const. Ric. (?) glos. vj. num. 60.
(1) Exactor nam pecuniam communis ad alium usum destinatum impedere nequit etiam quod utile sit communi, et si secus faciat potest etiam puniri. Festesan. de Collect. part. 3. q. 3. n°. 30. et 3J. ubi habet locum etiam si habuerit licentiam per bollettam DD. Antianorum seu communis, si de destinatione non expressit.

De conservando indemnem detentum occasione represaliarum.
R. IX

Quicumq. Civis Ameriae haberet aliquid recuperare ab aliquo extraneo non Civi Amerino in loco ubi recipere deberet, non inveniret summarium ius, (1) quod pro Communi Ameriae concedantur (2) reprensaliae ad voluntatem maioris Concilij cum confirmatione d.ni Rectoris Provinciae, et omnes illae personae, quarum occasione represaliae sunt concessae contra Commune Ameriae, et speciales personas per Potestatem, et Guardianum, et quemlibet ipsorum cogantur, et specialiter constringantur, et realiter intra carceres cum cippis, et ferris ad tollendum, et sedandum represalias praedictas. Et quicumq. non obediverit de tollendo, et sedando d.as represalias supradictas. et quicumq. infra quindecim dies primos sui regiminis non sedaverit ad destructionem (omesso "bonorum"), et correctionem (aliunde "carcerationem") procedatur, et si dd.i officiales fuerint negligentes solvatur pro banno Communi Ameliae cent. lib. den. Volumus insuper quod si Civis (3) aliquis fuerit detentus in aliqua terra occasione represaliarum quod ille Civis, vel Comitatinus, cuius occasione represaliae sunt concessae, et quarum occasione d.us Civis est detentus cogatur per Potestatem ad solvendum debitum propter quod dd.ae represaliae sunt concessae, et satisfationem damnorum, quae passus fuerit d.us Civis, vel etiam comitatensis detentus occasione praedicta, et hoc d.nus Potestas facere teneatur vinculo iuramenti, et ad d.am poenam cent. lib. denar. de suo salario Camm.o d.i Communis et d.us Cam.us de salario ipsius d. Potestatis retineat ad poen. 25 libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Vid. late de hoc Gaspar. Ant. Thesaur. in suis qq. forens. lib. j; q. lxxiij. praesert. n°. j. et 2.
(1) Iuxta formam descriptam infra lib. vj. cap. 30.
(2) Iuxta constit. Aegid. lib. 4. const. cap. 43. qualiter vero et quo ordine repraesaliae sint concedendae vid. Bartol. in tract. de repraesal. q. iiij. principal. et de requisitis vid. Sylv. in sum. in verb. repraesaliae ver.o tertio quaeritur.
(S.N.) Id intelligit Anton. Can. hic quando fuerint iuste concessae, et non fuit procuratum, ut non concederentur, et non processit monitio, vel etiam quando fuerunt concessae eius negligentia, de cuius facto agitur secundum ius Commune declarando statutum ut per Boss. in tit. de damn. dat. n°. 8.
(3) De remed. exacti per repraesalias vid. semper Bartol. in suo tract. de repraesal. q. x. princip. ubi plene qualiter exacto succurratur. et quod captus pro repraesalijs repetat quicquid solvit ab eo, cuius causa concessae fuerunt una cum interesse damni passi, et etiam lucrum cessans si erat solitus negociari. pluribus auth. format Surd. consil. I2. n°. 4J.

Quod emptor, possessor, et laborator teneatur solvere
dativas. R. X.

Emptor, possessor, et laborator (1) teneatur solvere dativas Communi Ameriae pro ea possessione tantum, quam emerit seu possederit aliqua ratione.

Note a margine
(S.N.) Dicit hic Anton. Canal. quod si dominus possessionis non esset subditus statutum quod laborator teneatur pro eo solvere dativas non valet per Bart. in .l. 4. C. de agr. et cens. lib. xj. Jas. in .l. si quis suo .§. legis autem num. 2. C. de inoffic. (sic) testam.
(1) Nunquid teneatur laborator Ecc.ae ad collectas impositas ratione fructuum. vid. Natt. consil. 4I9. et Collecta nunquid solvi debeat per possessionem fundi vid. Alex. Trentac. lib. j. tit. de iur. fisc. resol. 4. vol. j. var. post DD. in .l. fin. C. si sine censu.

Quod cuilibet (omesso "liceat") ducere bestias forenses
inventas damnum dare. R. XJ.

Liceat cuilibet de Civitate Ameriae bastias quas invenerit damnum dare, quae sunt illorum, qui non constringuntur ad bannum Civitatis Ameriae ducere, et eas retinere donec de damno sibi plenarie fuerit satisfactum sine poena .l. et curiae etiam sine bestijs quis damnum dederit sit licitum damnum passo eidem damnum facienti accipere de rebus quas habuerit cap. et statuto aliquo in contrar. non obst. dummodo d.as bestias Cam.o Communis praesentet, et faciat scribere numerum bestiarum statuendo quod licitum sit cuilibet Civi, et Comitatensi si pastorem non cognoverit, vel d.num bestiarum. Et si de nocte invenerit damnum dare quod eas sine poena ducere possit, et praesentare d.o Cammerario. Et si aliquis fuerit inventus personaliter damnum dare in bonis alterius, et d.num rei sive bonorum non cognoverit sit licitum absq. poena eum damnum dantem pignorare, et eidem accipere de rebus ipsius sine poen.

Note a margine
(S.N.) Add. an procedat hoc statutum contra alia Clericorum et Ecclesiasticarum personarum, itaut capi, et detineri possint, ut hic disponitur. vid. addita ad Diaz c. 57. Crass. de effect. Clericat. effect. 2. n°. 448. et seqq. Marcell. super consuetud. Barens. in rubr. si animal in hominem n°. I8. et seqq.
(S.N.) Quod non poterit capi, aut detineri animal si dominus agri sit certus de damno, aut pastore animalium de iure vid. Gratian. lib. discept. forens. j. c. 79. quicquid contrarium servetur de consuetudine.
(S.N.) De iure communi non potest dominus agri alienum pecus retinere, et si inveniat damnum dare, nisi ad finem ut recognoscat cuius est, et debet illi restituere, et contra eum agere de damno dato ut est text. in .l. Quintus. et .l. se. ff. ad .l. aquil. Alc. tract. praesumpt. reg. j. praesumpt. 50.

Quod mensurae Communis cum quibus venditur bladum
stent in platea. R. XIJ

Omnes mensurae Communis cum quibus venditur bladum sint, et esse debeant, et inveniantur continuo de sabbato in Platea veteri d.i Communis cum rasora ad poen. x sold. denar. solvend. per illum qui ipsas mensuras habet à Communi si fuerit contrafactum, dummodo d.ae mensurae sint ferratae, et signatae signo Communi (sic), et qui alias mensuras retineret puniatur vice qualibet in x libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Imperator Valentin. August. l. generali cavit ut per singulas Romani Imperij Civitates pondera, et mensurae publice essent expositae cuius constit. verb. tit. de suscept. et Arcar. in x lib. C. habentur. idem quoq. Iustinianus statuit Auth. de Collator. vid. et. Lucan. Poet. lib. 3. de mensur. et ponder. graec. et Roman. in princ. qui lib. 5. in princ. pondera, et mensuras publice ideo, inquit, custodiebantur, itaut violari non possent. et cuius authoritate fieri possint mensurae. vid. Jo: Rayn. in suo tract. de mens. in princ.
(S.N.) Quod mensurae signar. debeant supra lib. eod. rubr. 2. Vid. ad instructionem aliqua lib. 3. Statut. Urb. cap. 47. ubi late de mensuris retinendis.

De Molendinis aestimandis, et accatastandis. R. XIIJ

Omnia molendina districtus Civitatis (1) Ameriae aestimentur pro medietate suae bonitatis per eas personas forenses, vel Cives, qui (corretto) placuerint maiori concilio. Jta quod res, quae maioris est fructus maioris sit aestimationis. Et omnia, et singula molendina fossati maioris in molendinis parae .... (spazio in bianco. Aliunde "lacus suptus usque ad micchignanum") quando ponentur dativae per Catastum sint aestimata, et pro aestimatis habeantur per ducent. libr. Et si plura molendina fuerint in una domo, quod teneatur dominus molendinorum pro quolibet molendino ducent. libr. Et si non solverit dd.i domini molendinorum cogantur molendinarij ad solvendum omnes dativas, quae imponerentur dd.is molendinis, ut dictum est. Et Cancellarius (aliunde "Camerarius") Communis teneatur vinculo iuramenti infra octo dies post apertura praesentis statuti: apponere, scribere, et addere in libris cuiuslibet dominorum molendini, et tenentium ei ducent. libr. pro quolibet molendino pro ducentis libris (omesso "pro quolibet molendino quod habuit computata omni alia extimatione facta vel facienda de praedictis molendinis") et si plura molendina fuerint in una domo...(spazio in bianco, con aggiunta a margine: "desunt hic aliqua". Da "et" a "domo" è stato ripetuto quanto già scritto sopra). declarantes quod praedicta non sint, nec intelligantur esse derogata pactis, et conventionibus adiectis in nostra venditione (aliunde "instrumento venditionis") molendinorum locus (aliunde "lacus") scriptus (omesso "manu") ser Rozelli Ser Francisci olim (parola aggiunta nel presente codice) Cancellarij dicti Communis.

Note a margine
(1) Add. nunquid Civitas statuere posset ne Amerini accederent ad alia molendina, quam ipsius districtus. vid. Rot. Rom. in una Bononiensi iuris Macinandi coram Cant. inter impress. (corretto) divers. decis. 50. part. 2. et nunquid Domini Molendinorum existentium extra districtum, in quibus solitum fuerat molere etc. per Amerinos et erant in quasi possessi. percipiendi molituras possent aliquod remedium contra d.um Statutum, seu statuentes, et Communitatem Ameriae intentare. vid. in ead Bononiensi iuris macinandi lunae 28 Januarij I577 coram eod. Cantuccio in impress. decis. 64. 70. et I27. divers.
(S.N.) Add. non solum deberi accatastari molendina, et stabilia, et pro illis solvi collectas, verum etiam mixta, et alia 3ij generis, ut sunt census annui et alij reditus secundum Bart. in .l. j. col. 5. vers.o. item quaero (?) pro imponenda collecta .C. de mulier. et in quo loc. lib. x. Bald. in .l. etiam col. pen. C. de sententia (cancellato), exce. re iud. Natt. consil. consil. 433. lib. 2. Roland. consil. 66. n°. I7. et seq. lib. p°. et Jo: de Amic. consil. viij.

Quod quilibet teneatur (1) solvere dativam sibi impositam.
R. XIIIJ.

Quelibet (sic) persona Civitatis Ameriae, et eius districtus teneatur, et debeat dativam, et collectam sibi pro communi impositam solvere, et nullus de d.a Civitate, et eius districtu habeat aliquam immunitatem, nec sibi concedatur (2) immunitas datij non solved. (sic) aliqua causa, seu modo capitulo aliquo non obst. in contr. statuendo, et declarando ad tollendam veterem abusionem, ex qua plures pauperes fuerunt iniuste gravati quod pauperes personae de Civitate, vel Comitatu Ameriae non habentes libram veram bonorum, quae habeant scripta in Catasto Communis, quod pro libra aliqua xxxv libr. praesumpta huc usq. de facto dativam aliquam imponend. per ipsam lib. solvere non teneatur, nec debeat, sed tantum pro foculari, quod fuerit impositum, seu pro igne solvere teneatur, et alia onera subire personalia, sicut alij Cives, vel Comitatenses d.ae Civitatis, et quod de scriptis in Catasto non teneatur solvere d.am dativam pro re quam non habet. Et hoc excedi non debeat, nisi in his attributio consueta servaretur pro pace et quiete d.ae Civitatis ad poen. cent. libr. de suo salario aliquibus non obstant. (3) Addentes quod possessiones, de quibus non essent solutae dativae per spatium xx annorum ipsae possessiones sint Communis ipso iure, et facto, et ipsas alienare, et vendere possint, dummodo restituat totum illud quod supererent dativas, et quarto plus debito (aliunde "quartum plus debitum") officialibus.

Note a margine
(1) Immunitas vero non solvendi collectas, et dativas quanto tempore praescribatur, et an ultra 40 annos requiratur tit. et extendatur ad onera belli. vid. per Gasp. Anton. Thesaur. lib. j. qq. forens. q. viij. per tot. et quanto tempore immunitas praescribetur. vid. M. Anton. Eugen. d.o Consil. 92.
(S.N.) Habes hodie Bulla Pauli v. revocat. immunit. et except. editam in princ. sui Pontificatus inc. .. (puntini) et quid fuerit concessa immunitas cum expressione certae personae nunquid privilegium sit personale, vel reale maxime quando est concessum ad instar alterius, et libertas non solvendi dd. dativas quanto tempore praescribatur. vid. M. Anton. Eugen. consil. 92. (Precede la nota 1)
(2) An Civitas, et universitas possit concedere immunitates à Collectis et alijs oneribus. vid. semper Modernos Taurinens. in suo tractat. de iur. univers. part. 3. cap. x.
(S.N.) Add. nunquid huiusmodi stat. extendatur ad colonos, et Emphiteutas clericorum, et Ecc.ae de quo vid. Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 563. n°. 22. et seqq. ubi late an privilegium immunitatis Eccles. extendatur Emphiteutis.
(S.N.) An pauperes collectam imposita (sic) à Communitate solvere teneantur vid. modern. Thaur. in suo tractat. de iur. univers. part. 3. cap. 9. n°. 23. ubi habes qui pauperes excusentur, et tunc qui pro eis solvere teneantur. add. Ethnicos (?) similem adhibuisse discretionem nam ut legitur apud Plut. in vit. Publ. et refert etiam Sigon. de antiq. iur. Civ. Roman. lib. 2. cap. xvj de iure tributor. et vectigal. Quaestores creati M. Minucius et P. Veturius centum, et triginta millia pro necessitatibus imminentis belli redegerunt, viduis, et pupillis collatione tributorum remissa.

Quod quaelibet ars debeat, et possit consules facere. R. XV.

Quaelibet ars Civitatis Ameriae possit, et debeat habere rectores, seu Consules ad conservationem Communis ipsius Civitatis, et artis, et eos facere possint pro ut fuit hactenus conservatum, et quod omnia, et singula ordinamenta facta, et stabilita non contra iuris d.i Communis Ameriae, et status eius pro qualibet dictarum artium, et retro fuerint firmata per aliquem Concilium d.ae Civitatis (1) rata sint et firma authoritate praesentis statuti, et valeant, et teneant nullo obstant. Addentes praedictis, quod trapezarij (aliunde "tappetarij" o "trippettarij"), et Molendinarij de olivis habentes pro olivis macinandis teneantur, et debeant d.a molendina aptare, et levare (aliunde "lavare") per duos dies, ante festum B.Firminae (corretto) de mense ixbris, ita quod quilibet molere possit in eis cum ea provisione quae per Concilium Populi declarabitur ad poen. decem Librar. pro quolibet contrafaciente.

Note a margine
(S.N.) Quod rectores, et Consules poen. imponere poterunt. infra lib. 6. rubr. I5. et quod quaelibet ars habere debeat duos rectores. infra hoc. eod. libr. rubr. xix. quibus quaelibet facere teneatur. lib. eod. ribr. 29. et si placet videre de ant. Collegiorum artium, et qualiter antiquitus permitterent et quando fuerint dissoluta vid. Sigon. lib. 2. de iur. antiq. Civ. Roman. cap. xij. de opific. et artific.
(1) Conventiones, et ordinamenta artificum, seu mercatorum de vendendis, aut emendis mercibus certis, et determinatis modis locis temporibus personijs praecijs etc. an, et quando sint licita, et permissa, et reprobata etc. vid. smper Caball. cent. iij. cas. 2I5. per tot. ubi de ordinamento, quod unus non possit vendere in loco, in quo alter vendet; quod certae personae non possint artem exercere, ne secum ducant sartores, vel cimatores emere volentes pannum etc. et quae ordinamenta sapiant monopolium n°. praesertim I2. et seqq.

Quod nullus habeat Calcinarium ante Ecc.am R. XVJ.

Nullus de Civitate Ameriae habere possit aliquod Calcinarium prope aliquam Ecc.am Civitatis praedictae per tres domos, vel aliquam...(spazio in bianco. Aliunde "zoczuram") facere, ne aliquid inde (aliunde "nec aliquid unde") fetor oriatur ad poen. cent. soldor. denar. Et praed.a d.nus Potestas, vel iudex teneatur bandiri facere; Et quod nullus possit habere calcinarium prope palatium Civitatis Ameriae prope domos, vel prope domum alicuius sui convicini sine expressa licentia talis sui convicini per quinque pedes, et nullus possit, (nota cancellata) seu debeat trascinare Coria, vel pelles incalcinatas per stratas (1) Civitatis Ameriae ad poen. xl soldor. pro quolibet contrafaciente, et qualibet vice, et quilibet tales contrafacientes possit accusare, et habeat medietatem banni, et credatur sacramento accusantis (2) cum uno teste, et teneatur in credentia, et nihilominus tale calcinarium habitum contra d.am formam destruatur per illum cuius est infra decem dies postquam denunciatus, vel accusatus fuerit ad poen. 20 sold. pro quolibet die quo steterit in mora non destruendi d.um Calcinarium, et quilibet possit praedictum accusare, et denunciare, et habeat medietatem banni, et in credentia teneatur (3) Addentes quod à porta Pisciolini usq. ad Ecc.am S. Augustini per stratam regalem nullus possit habere, nec retinere calcinarium, vel materiam (aliunde "mactaram"), nec purgare coria, vel pelles, nec ponere ad siccandum, nec assogniam fetulam retinere ad poen. 40 soldor. vice qualibet, et pro quolibet. Et potestas bandiri facere teneatur, et contra praedicta, et quolibet praedictorum procedere, et ad petitionem cuiuscumq. petentis poen. 50 libr. denar. et etiam per se, et suos officiales ex suo officio, et habeat quartam partem banni de inventionibus eorum tantum aliquo Capitulo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Olim cura haec ad Aediles spectabat habes text. in .l. aediles .ff. de via publ. praesertim ib. studeant autem, ut ante ergasteria. et ib. ponant autem, et hi et c. et in fin. d. l. aediles.
(S.N.) Vid. Bann. Gen. n°. 90. et 9J. ubi mandantur viae quolibet die sabati mundari, et purgari: et calcinaria intra triduum amoneri etc.
(1) De different. inter viam actum, iter, et stratam vid. Joseph. Lud. in suis conclus. conclus. lxxvj vid. Rip. in suo tract. de pest. tit. de remed. praes. ubi de purgat. viarum, domorum, cloacarum etc.
(2) Et quid si statutum stari vellet simpliciter d.o accusantis an ipsi adhibenda fides foret absq. iuramento. vid. Mancin. in suo tract. iur. part. 4. effect. I92. n°. 4. et seqq.
(3) Concord. text. in .l. p.a §. idem ait si odore soli .ff. ne quid in loc. publ.o et text. in .l. aediles .ff. de via publ. vid. poter. Rip. in suo tract. de pest. tit. remed. praeservant. aer namque vitiari contingit trifeliciter, uno modo cum patitur excessum in primis qualitatibus, ut quando fuerit iusto calidior, frigidior, et humidior Galen. lib. j. de differ. febr. cap. 4. ab init. 2°. modo cum fuerit coinquinatus à pravis exalationibus in re susceptis. 3°. cum propria substantia fuerit immutat. ad hoc igitur ne 2°. modo aer vitiari contingat removenda sunt ista, et similia à vijs non solum publicis, sed alijs locis, et reijcienda ad loca remota, et claudendae erunt cloacae, purgandae viae, et omnia, quae pravorum alitum in causa fuerint, amonenda, et memini quod Anno I6I2. Romae cum in Hiemis illius saevitia multa animalia occubuissent in districtu Urbis, fuisse transmissum cum facultatibus hominum, quae illorum cadavera, et coria comburi fecit.
(S.N.) Quae sit via regalis vid. infra lib. eod. rubr. fin. fac. text. in .l. j. §. viarum quaedam publicae etc. ff. ne quid in loc. publ.

De divisione contratarum. R. XVIJ.

Statuimus, et ordinamus (1) quod omnes, et singulae Contratae Civitatis Ameriae, quae sunt quinque scil. Platea Vallis, Collis, Pusturla, Burgus, sint, et esse debeant divisae, et limitatae pro ut per superstites Custodiae d. Civitatis sunt divisae, et declaratae.

Nota a margine
(1) Facit id quod legitur lib. v. de .ll. apud Platon. col. penult. ib. quin etiam dividere vicos oportet quemadmodum, et caetera bona omnium prorsus aequalitate servata, omniaq. describere, deinde duodecim sortes xij dijs tribuere patem qualibet sortis participem suo conservare deo tribumq. ipsam vocare etc. fac. etiam quod habetur extra tot. tid. de Parrochijs etc. et ut legitur apud Svet. in August. qui, ut idem Svet. refert spatium urbis in regiones divisit, instituitq. ut annui magistratus sortito tuerentur.

De (1) Jmmunitate advocatorum et medicorum. R. XVIIJ.

Iudices, Advocati, et Medici non teneantur facere, vel subire aliquod obsequium personale in Civitate, vel districtu Ameriae, nec ire, vel mittere in exercitum, vel Cavalcatam dummodo dativam pro (2) sua libra, et foculari solvere teneantur, tamen ad Concilium d.ae Civitatis, accedere teneantur, et si aliquis officialis d.i Communis contra d.am formam eos coegerit in x libr. denar. vice qualibet puniatur, et puniri debeat tempore sui syndicatus.

Note a margine
(1) Vid. late per Gaspar. Anton. Thesaur. in suis q. forens. q. xciij. per tot. et q. xcix. lib. j. vid. Natt. consil. 65. et 65. (sic) ubi extendit ad fratres socios bonorum ubi vid. et quod advocati habeant omnia privilegia doctorum legentium, vid. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. I86. n°. 3. et privilegia concessa advocatis extendantur ad fratres et filios. n°. 4.
(2) De iure communi doctor à patrimonialibus quoq. est immunis. Natt. consil. 486. n°. p°. caeterum de privilegijs advocatorum vid. Stephan Grat. lib. j. discept. forenses lib. (cancellato) cap. I86. per tot. vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 379. ubi de poen. violant. istorum immunitatum, et de poen (annullate le due ultime parole) an extend. ad licentiatos.

Quod quilibet ars habeat duos rectores. R. XIX.

Firmamus insuper quod homines cuiuslibet artis teneantur (omesso "et") debeant facere, et habere duos consules sive Rectores, qui durent eo tempore, quo homines d.ae artis duxerint ordinare Qui consules teneantur successive ad poen. x sold. congregari facere homines d.ae artis, et ipsos Rectores novos eligere, et eligi facere. Et teneantur d.ae artes omni tempore in Festo B. Mariae de mense Augusti, et B. Firminae de mense ixbris habere cereum. Et ars quae non habuerit, solvat quilibet de d.a arte 5 sold. denar. Et praedicta omnia teneatur Potestas praedictus facere observari ad poen. x libr. den.

Note a margine
(S.N.) Nunquid Collegia artium possint statuere, et quomodo vod. semper Rot. part. 2. divers. decis. I63. n°. 7. et seq. et quod p.ae Numa Pompil. artes in Collegia Romae distribuit, de quo vid. late per Sigon. de antiq. iur. Civ. Roman. de opificibus cap. vij. lib. 2.
(S.N.) Artium rectores in tantum in homines illarum artium iurisditionem obtinent, in quantum fuerit ipsis ex privilegio, aut statutis concessum, quo casu ad ipsa privilegia, et statuta erit recurrendum, ut dignosci possint ipsorum Rectorum facultates. fac. not. in .l. fin. C. de iurisd. omn. iudic.

Quod quilibet teneatur solvere pro libra, et foculari R. XX

Omnes, et singuli homines, et personae Civitatis Ameriae, et districtus teneantur solvere pro libr. igne, et foculari non obstant. (1) quod ignem, et focularem non faciant in Civitate, vel districtu Ameriae, et qui collegerit dativam teneatur ignem, et focularem exigere, et accipere à praedictis ad poen. x (aliunde "centum") soldor. exceptis illis, qui pro tributo aliquid solverent Communi Ameriae, et mulieribus viduis non habentibus libram, neq. ... (spazio in bianco. Aliunde "per appodium") neq. per aliam viam, et non habentes reditum, vel usumfructum aliquo quaesito colore publice, vel occulte: declarando quod si infra terminum sex mensium à die impositionis d. datij, non solverint cogi possint per officiales dd.i Pôtestatis de facto ad solvendum d. dativam, et quartum plus pro eorum executione capitulo Statuti aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Add. quod licet (?) in dubio omnis dativa, et collecta imponi possit per as (sic) et libram. collecta tantum pro salario persolvendo medico, vel officiali debeat imponi, et exigi per Focularia, et capita, non autem per aes, et libram. vid. adnot. supra lib. j. rubr. 4. et quod idem sit pro campana conficiendum, et campanarij salario persolvendo. vid. supra lib. p°. rubr. xviij.
(1) Vid. Boer. decis. 2I2. n°. 4. ubi quomodo focularia numerentur.
(S.N.) Tales nam dicuntur pauperes supra hoc eod. lib. rubr. I4. et quod pauperes non teneantur solvere collectas. vid. Festes. de Collect. part. 4. q. 2. n°. 60. et seqq. ubi quis dicatur pauper in hac mater. vid. Benincas. de privil. paupertat. part. (Alla pagina seguente:) et quod agentes in iudicio si praedicta non solverint non sint audiendi. vid. supra lib. 3. rubr. 8. in fin. et de poen. non solvent. dativ. lib. eod. infra rubr. 46. cum ib. concord.
(S.N.) Add. quod Clericorum bona etiam patrimonialia sunt sunt (ripetuto) immunia tam de iure divino quam positivo. Osasch. decis. 68. n°. p°. cum seq. late M. Anton. Macerat. lib. j. var. resolut. cap. lxxxviij. quamvis Covar. lib. j. var. resolut. cap. 4. n°. 3. videatur tenere privilegia Ecc.ae non habere locum in patrimonialibus Clericorum, etiam quod talia fuerint Clerico assignata in titulum pro sacris ordinibus sucscipiendis.

Quod laborator non possit accusari de damno à custode celato.
R. XXJ.

Laborator (1) bonorum alicuius de damnis per ipsum, vel eius filios, vel familiam datis, seu factis in ipsis bonis, quae habuerit ad laborandum non possit accusari, vel denunciari per custodem celatum, vel per alium, et si accusaretur non valeat ipso iure, et possit tantum accusari à d.no rei contrario aliquo non obstante.

Nota a margine
(1) Conductores, et Coloni tenentur ad denunciandum damna ab alijs data, et custodire bona conducta, quae colunt, quod si neglexerint, ipsi reficere tenentur. Rot. decis. ccxlj. n°. 2. p. 2. div. late Stephan. Grat. lib. discept. forens. cap. cccliij.

Quod nulla Donatio fiat alicui forensi de denarijs, quos habere
debet à Communi. R. XXIJ.

Nulla persona d.ae Civitatis Ameriae, vel districtus vendat, vel concedat (1) aliqua ratione, vel causa, vel aliquem contractum faciat alicui forensi de denarijs, vel de re quacumq. alia quos, vel quem recipere deberet à Communi Ameriae, vel specialibus personis d.ae Civitatis, et Comitatus ad poen. 25 librar. Et nihilominus talis contractus si fieret non valeat ipso iure. Et si quis dederit, vel dabit, vel alium contractum fecerit, et Commune Ameriae, vel speciales personae d.ae Civitatis, vel Comitatus damnum aliquod receperit quod talis , qui dederit, receperit, vendiderit, vel donaverit, vel alium contractum fecerit cogatur realiter, et personaliter ad restitutionem d.i damni: et nihilominus ad d.am poenam 25 librar. d.o Communi solvere teneatur.

Note a margine
(S.N.) Forensis dicitur, qui non est de foro Ameriae, et in foro ipsius civitatis constringi nequit, neq. statutis huiusmodi ligatur nam forum sortiri, et statutis ligari paria sunt, adnot. in .l. omnes populi ff. de iust. et iur. unde Clerici cum non sint de foro seculari dicuntur potentiores laicis, et cessio, et donatio illis facta secundum aliquos dicitur facta in fraudem. vid. Crass. de effect. Clericat. effect. xxxiiij.
(1) Scil. uti potentiori praesertim officiali provinc. (?) de quo tot. tit. C. ne liceat potent.
(S.N.) Add. de Stat. intelligentia prohibentis alienationem bonorum in forenses per Honded. lib. 2. consil. xiij.

Quod habentes plures artes debeant solvere in Cereo
cuiuslibet artis. R. XXIIJ

Si homines, et personae Civitatis Ameriae, et in ea habitantes plures artes fecerint, vel ex pluribus artibus se intromiserint, quod in cereo cuiuscumq. artis, de qua fecerint, solvere teneantur partem eos contingentem: et quod Potestas, et guardianus, et quilibet alius officialis ad petitionem rectorum artis cogat tales nolentes solvere ad solvendum id quod eisdem, seu eidem esset impositum.

Nota a margine
(S.N.) Vid. semper Roman. consil. 422. incipientem iste Franciscus Pauli. ubi etiam , quod utriusq. artis constitutionibus ligetur. cum ib. add. vid. Andream Gail. observ. vi. tit. de arrest. n°. 28.

De mercede danda capienti exbanditos. R. XXIIIJ.

Quicumq. (1) caeperit (sic) exbanditos aliquos, (2) vel aliquem exbanditum Civitatis Ameriae in aliqua quantitate pecuniae, occasione maleficij commissi per eum, et illum duxerit, et praesentaverit in fortiam d.i Communis quod habeat de bonis, et habere debeat d.i Communis quartam partem eius quod d.us exbanditus, vel alius pro eo solverit d.o Communi pro exbandimento, seu condemnatione de eo facta, quam quartam (omesso "partem") Camerarius Communis, qui pro tempore fuerit, statim cum ad manus eius pervenerit, solvere teneatur eidem vinculo iuramenti ad poen. dupli statuto aliquo non obstante. Si vero quis caeperit exbanditum aliquem Communis in persona, vel membro, et ipsum duxerit in fortiam Communis, et assignaverit, si in persona condemnatus exbanditus extiterit, talis capiens, et eum praesentans habeat, et habere debeat de bonis, et havere d.i Communis 25 libr. den. Si vero in membro exbanditus fuerit capiens, et ductus ut supra habere debeat à Communi x. libr. denar. (alcune parole cancellate) quas quantitates denariorum Camerarius Communis, qui pro tempore fuerit absq. aliqua alia deliberatione, et alicuius requisitione solvere teneatur statuto aliquo non obstante dummodo hoc statutum locum non (corretto) habeat (3) in officialibus forensibus d.ae Civitatis, et eorum famulos, seu familiam, qui nullam quantitatem pecuniae habere debeant à Communi ex captura, et representatione huiusmodi, statuendo quod quicumq. exbanditus d.ae Civitatis, seu d.i Communis praesentaverit aliquem exbanditum Communis praedicti, et eum in fortiam d.i Communis (4) duxerit (corretto) quod praesentans, sive ille cuius nomine repraesentatio fieret, sit, et habeatur pro rebandito Communis d.ae Civitatis si repraesentans esset exbanditus in pari, (5) et aequali poen. de eius exbandimento fiat detractio usq. ad summam condemnationem (sic) eius, qui fuerit repraesentatus. Addentes quod Dominus Potestas, qui pro tempore fuerit in Civitate praedicta vinculo iuramenti et ad poen. 25 libr. de suo salario retinend. teneatur, et debeat praesens capitul. notum facere (6) per publicum bannimentum quolibet mense sui officij.

Note a margine
(S.N.) Add. circumsripto praesenti stat. nunquid Potestas, et officialis possit statuere praemium capienti exbandito de bursa fiscali, sicut revelanti. vid. Parid. de Put. de Synd. in verb. praemium. n°. 3. Menoch. lib. j. q. 46. n°. 2. de arbitr. iud. Clar. lib. 5. §. fin. q. xxix n°. 6. vers.o sed quid si delinquens aufugiat.
(S.N.) Habes Romae Stat. lib. IJ. cap. xvj. quod banniti impune offendi possint si fuerint capitaliter damnati.
(1) Add. nunquid Statut. habeat locum si officiales capiant. per Caball. cent. 3. cas. 279. per tot. ubi etiam nunquid stat. huiusmodi intelligi debeat deductis expensis factis in capiendo exbandito. et nunquid habeat locum in capiente mulierem bannitam. Caball. cent. 3. cas. 276. ubi negative concludit. et quod ne dum capere sed perdere, et occidere liceat. Sot. lib. 5. de iust. et iur. q. j. art. 4. Marsil. cons. 2.
(2) Vid. aliqua de hac mater. per Put. in suo tract. Synd. in verb. praemium.
(S.N.) Vid. tractatum de bello exulum editum per Mod. Neapolitanos. multa per Nell. in suo tract. de bannit. et Marsil. in praxi, isti nam sunt ad instar gigantum, qui bellare audeunt cum Dijs nempe principibus terrae quibus dicitur: ego dixi Dij esti, et filij etc.
(S.N.) Hodie attenduntur in hac mater. Bull. et bannim. sum. Pont. et Sacr. Cons. et add. quod ista merces pro capiendo Bannito hic statut. potest peti condict. huius stat. si fuerit promissa à privato act. praescript. verb. l. solent ubi Bartol. in princ. ff. de praescript. verb. et nunquid praemium stat. capienti exbandito si in banno vel stat. non dicatur debeatur participi eiusdem criminis quod non vid. Bartol. in .l. 3. §. si stipulatum .ff. ad Silleian. Angel. de Malefic. in verb. quod fam. pub. praecedent. n°. 73. item quod non comprehendat Stat. ignoranter bannitum cap. vel intif.(?) Bartol. in d. l. 3. §. utrum ad Sylleian.
(3) Bartol. in d. l. 3. §. utrum .ff. ad Sylleian. Bald. in .l. 2. C. de oper. libert. idem tenet scil. quod stat. non comprehendat fam. potestat. stat. tribuens praemium cap. exbanditum, verum hodie Sum. Pont. considerans, aestimari non posse provinciam liberam malis hominibus .l. congruit. ff. de offic. praesid. ipsi quoq. famil. praemia statuit.
(4) Hodie banniti possunt impune offendi, et occidi ex Constit. Pontif. unde dub. an statutum dans licentiam vel praemium occidenti bannitum habeat locum, quando is qui occidit nesciebat esse bannitum. vid. Caball. cent. 3. cas. 274. ubi quid si quis bannitum occidat ex privata vindicta, et de multis casibus quibus licet bannitum occidere. vid. Farinacc. lib. j. consil. I0J. fere in et per tot. an bannitus nulliter absolutus possit impune occidi. idem Farinacc. lib. j. consil. 53. ubi quid de occidente bannitum toleratum.
(5) Quid si capitaliter bannitus fuerit ob repraesentationem capitis alterius banniti rebannitus, an possit iterum inquiri, si caput quod praesentavit minora delicta commiserit. vid. Farinacc. consil. 53. ubi latiss.
(6) Extra territorium banientis nunquid capi et occidi possit bannitus. vid. Farinac. lib. 2. consil. II3. Et an per assassinium et animo spoliandi et depredandi bannitum liceat occidere. vid. Farin. consil. I0J. lib. j. ubi an incendere, et an teneatur domino domus eam incendens de incendio.
Clericus vero occidens bannitum an aliquam poenam incurrat propter irregularitatem. vid. vid. (ripetuto) S. Thom. 2. 2. q. (?) 64 art. 4. Sot. lib. 5. de iust. et iur. q. j. art. 4. Ricc. in praxi p.ae (?) imp. decis. 587. cum alijs ab eo relatis. Ambrosin. decis. 23. lib. j. Caball. cent. j. cas. 60. n°. j. usq. ad I0. et e contrario nunquid Clericus immiscens se enormitatibus possit impune occidi. Navar. consil. 25. de privil. n°. 5. Vincent. de Franc. decis. 463. Caball. d. cas. 60. Mar. Anton. var. lib. 3. resol. 32.

De Poena portantium forcellas. R. XXV.

Forcellae, pali, et sarmenta non apportentur per aliquem ad Civitatem Ameriae sine licentia notarij damnorum datorum, et Portanarij portantibus eos (aliunde "portarum teneantur eis") accipere, et iurent, tempore quo acceptant officium, adimplere praedicta.

Nota a margine
(S.N.) Id statutum, ut sciri possit unde ista asportentur, quia auferri, et firmari consueverunt ex vineis, et hortis aliorum, et hinc nota boni regiminis esse, ne dum delicta punire, verum cavere ne ipsa delicta perpetrentur, et fiant, et privatorum commodis invigilare, hinc degentes merentur nomina praeclara custodum, et postorum populorum, parentum et c. ad differentiam Tyramni, qui suis tantum utilitatibus studens, subditorum res negligit. unde pulchrum in Augusti laudes, Horat. elogium lib. 4. Carmin. od. v. quem vid.

De foro (1) faciendo in platea veteri Communis. R. XXVJ.

Veterem consuetudinem servantes statuimus quod quolibet die (2) sabbati bona (aliunde "boves") ad vendendum debeant retineri in Platea veteri Communis Ameriae ad poen. cent. libr. denar. pro quolibet retinente in aliquo alio loco d.a die causa vendendi ad forum cum rebus venalibus in d.a platea. Et insuper quod mulieres, quae venient eadem die ad forum cum eisdem rebus venalibus statuimus quod ipsae venire, et stare debeant ad vendendum cum pullis, caseo, et alijs rebus venalibus in d.a platea tempore aestuali videl. à Kal. April. usq. ad Kal. 8bris exclusive ad poen. xx sold. pro qualibet muliere contrafaciente, et qualibet vice de facto exigend. ab eis.

Note a margine
(1) Ita appellatur mercatum in (corretto) glos. l. un. in fin. C. de nund. et simile stat. vid. Romae lib. 3. cap. 49 et seq.
(2) Scil. si non venerit vel ceciderit in die feriato in honorem Dei, nam tunc fiet die praecedenti non obstante quacumq. consuetudine in contrarium licet secus (?) dicendum sit de mercat. et nundinis solemnibus, quae fiunt singulis annis de mense 7bris. vid. Gratian. in decis. Prov. March. decis. 2J. per tot.
(S.N.) Vid. et add. facultat. concess. à Sum. Pont. faciendi huiusmodi merc. et eas attende. et de Nundin. et mercat. vid. Plin. lib. xviij. tot. tit. C. de nund. et Petr. Foller. in suo tract. de nund. et merc. in adnot. ad Marant. 4. part. ix. dist. n°. 50. et seq. et de foro Venalium rerum, et loco ipsius vid. Graegor. Tolos. in sua Rep. lib. ij. cap. viij.
(S.N.) Add. nunquid tempore necessitatis quis cogi possit ad vendendum. Mastrill. decis. xviij.
Forum aiebat Anacharsis esse locum multis hominum fraudibus, ac rapinis destinatum, notans mores vendentium esse per fas, nephasq. lucra venantium. iccirco, ut ait Bald. in .l. un. C. de nund. et mercat. n°. 2. ille, qui praeest foro, seu mercato debet invigilare ne fraudes fiant, neve illicita committantur in contrahendo: add. etiam non posse bona add. per comitatinos ad mercatum pignorari, arrestari seu sequestrari. d. l. un. C. de nund. et mercat. nec pro eis exigi pedagium, aut gabellam ut ibi. add. nunquid cogi possint habentes granum, aut ordeum venale expositum, et nunquid Rustici, et agricultores compelli ad afferendum victualia ad Civitatem, et venientes ad vendendum iusto praetio. Capell. Tolosan. 446. cum ib. addit. vid. Mastrill. d. decis. I8.

Quod cuilibet liceat monetam falsam rumpere. R. XXVIJ

Liceat cuilibet mercatori monetam falsam rumpere, quae ad eius manus devenerit, et devastare pro libito voluntatis, ita et taliter (omesso "quod") expendi non possit absq. poen.

Nota a margine
(S.N.) De poen. expend. fals. monet. supra lib. 4. rubr. 38, et de poen. tondent. eamd. lib. eod. 4. rubr. 92.

Quod tabernarij habeant mensuras sigillatas. R. XXVIIJ.

Quilibet tabernarius, seu vinum vendens habeat petittum, medium, et fogliettam sigillatam sigillo plumbeo, et ipsum vinum cum ipsis mensuris vendere secundum ordinem inferius declaratum. Et semper quando sibi petitum fuerit vinum debeat dare, et ire ad vegetem ad ipsum vinum hauriendum, et debeat ipsum vinum quod venditur, sive quod vendetur retinere in aliquo vase, nec mensuret d.um vinum nisi cum mensuris sigillatis, nec habeat in disco nisi d.as (omesso "mensuras") sigillatas: possit tamen habere , et retinere vas cum aqua (1) pro aqua danda petentibus, et qui contrafecerit in aliquo praedictorum solvat pro banno vice qualibet xx sold. Et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et nullus tabernarius possit miscere aliquod vinum cum aliquo vino, quod venderetur ad poen. x librar. Et non possit habere discum ante tabernam, et ante ostium, quod impediat quin possit intrare tabernam usq. ad vegetem; et praebeat d.us tabernarius, seu vinum vendens proprijs manibus miscere vinum omnibus ementibus, et petentibus ad poen. x soldor. pro quolibet, et qualibet vice, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et stetur, et credatur sacramento accusantis, et habeat medietatem banni. Et quilibet tabernarius vinum vendens alteri teneatur et debeat proprijs sumptibus ad ipsum vinum vendendum retinere vasa, et ciathos ad poen. 40 sold. pro quolibet, et qualibet vice, et quod si quis per iocum, vel alio modo ruperit, seu fregerit aliquod de dd.is vasibus et ciathis antequam recedat à d.a taberna teneatur, et debeat emendare id quod fregerit ipsi tabernario ad poen. 100 soldor. pro quolibet, et qualibet vice. Si vero fintive (aliunde "furtive"), vel alio modo exportaverit, vel acceperit clam aliquod vas, vel Ciathum cuiuscumq. fuerit aestimationis condemnetur, et puniatur in decem libr. denar. quorum medietas sit dd.i tabernarij, et alia Communis Ameriae, et quilibet admittatur ad denunciandum, et accusandum. Et ne fraus committi possit in venditione d.i vini statuimus quod ad ipsum vinum mensurandum pro Communi Ameriae pro utilitate Communis habeatur, et haberi debeat expensis Communis unus, qui teneatur, et debeat mensurare vegetes, et vinum quod vendetur, et eius d.o et mensurae stetur, et stari debeat, et tabernarij rationem reddere teneantur, et debeant d.no d.i vini secundum mensuram d.i mensuratoris (aliunde "sciabecatoris") ad poenam x libr. denar. pro quolibet contrafaciente, et habeat d.us mensurator pro sua provisione pro qualibet salma vini quatuor denarios, et à Communi domum suae habitationis, et immunitatem ab omni onere personali. Addendo quod non obstantibus verbis supradictis in praesenti capitulo licitum sit vinum vendentibus ad minutum in disco (omesso "et") extra retinere quaecumq. vasa voluerint etiam non sigillata, dummodo ipsa vasa sic retinenda sint minora petitto, et teneantur, et debeant una cum alijs mensuris praedictis retinere mediam fogliettam sigillatam ad ipsam poenam teneantur et debeant ipsas mensuras plenas et iustas, et nullam fraudem committere in praedictis ad poen. quinque soldor. pro qualibet vice. Et postquam d.us mensurator erit, et habebitur in Civitate praedicta ad mensurandum vinum ibi vendendum, et ipsum adiustandum, nullus vinum vendi faciens in ipsa Civitate, vel eius comitatu eidem possit d.um vinum vendi facere d.a mensuratione, et adiustatione non facta ad poen. x librar. d.o vendi facienti pro qualibet vice, et vegete qualibet, seu carrato quis vinum venderet, et ad eandem poen. teneatur vinum vendens d.a mensuratione non facta, aliquo non obstante, et quod in causis occasione venditionis d.i vini contra ipsos vendentes pro alijs ad petitionem cuius fuisset d.um vinum Judex Civitatis Ameriae possit, et debeat procedere, et super ijs cognoscere, precipere, et mandare, summarie, et de plano sine dolo (cancellato e scritto sopra "figura"), et sine strepitu, et figura iudicij omni solemnitate omissa ad poen. 25 libr. denar. d.o iudici si non observaverit supradicta. Addentes etiam quod nullus recedat à d.a taberna invito tabernario ante solutionem vini recepti ad poen. xx soldor. pro quolibet, et vice qualibet.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bull. Sixt. v. super hoc edit. et bandim. Ill.mi Cammerarij Urbis. vid Forcat. in suo penuar. (?) iuris Civil. cap. ix in fin. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 382. de arbitr. iud.
(S.N.) Quod mensurae ad hoc ut quis uti valeat signatae esse debent signo principis, vel communitatis habes .l. stigmata C. de Fabr. lib. xj. l. 2. ib. nostrae pietatis .C. de frum. Alex. spectat nam ut adnot. Fulv. Ben. in stat. art. agric. cap. 63. ad principem ordinare mensuras per .l. modios .C. de sisc. et arch. lib. I0. quod est meri, et mixti imperij Franc. March. q. 279. n°. 2. et 3. lib. j. ubi late: inquit ulterius loc. alleg. Fulv. Ben. quod si mensurae non fuerint signatae praesumentur adulterinae, et magistratus, ad quem spectat poterat illas frangere per text. in .l. iubemus .C. de debitor. Civitat. l. item quaeritur .§. si quis mensuras iuncto.§. inten. (?) ff. loc. Jo: Regn. in tract. mensur. n°. 4. 5. et 6. Mascard. noviss. de prob. conclus. I044. n°. 5. lib. 2. Immo addit ib. Fulv. Ben. posse etiam utenti similibus mensuris poena relegationis .l. pen. ff. de fals. l. annonam .§. fin. ff. de extraord. crimin. ultra poen. dupli de qua per Franc. Marc. d. q. 279. n°. 5. et quod possit etiam iudex ex arbitrio contrafacientes punire ut per Bellott. consil. 43. in fin. Menoch. de arb. iud. qq. cas. 3I7. n°. 7. tu videas Bull. Sixt. v. et bannimenta Ill.mi Cammer.
(1) Add. pulchrum casum aliquis tabernarius habet vini optimi (?) genus valens pluris quam potest publico foro vendere, nunqid possit vendere minoris scil. ad praetium commune curtando mensuram vel miscendo aquam et tutus sit in foro conscientiae. vid. Graff. in suis decis. lib. 2. cap. cxvj n°. ij. et seq. ubi concludit quod sic concurrentibus omnibus conditionibus de quibus ib. per eum.
(S.N.) Tempore vero penuriae vini, nunquid poterunt domini cogi ad vendendum vinum inviti, praesertim Clerici et forenses, et quod dicatur praetium iustum. vid. Mastrill. decis. xviiij.(?) ubi etiam num (?) Episcopus, nunquid Ecc.a tali tempore ad vendendum victualia cogi possit.
Sed quicquid sit in materia frumenti, et casu penuriae panis, in quo loquitur Mastrill. d. decis. xviij non melita (?) in vino quod suppleri potest aqua, iuxta illud Lucani: satis est populis fluvius Ceresq.
Et quid si aliquis pertranseat cum vino, quod aliquem locum destinaverat pro praetio convento, si à Communi retineatur pro necessitate, et subiectione ipsius Communis Ameriae an solvi domino debeat, ne si fuisset exoneratum in loco destinato. vid. Mastrill. d. decis. xviij. n°. 20. et seqq. ubi late quod praetia rerum, quae foris exportantur ad Civitatem non debent restringi.

Quod quilibet teneatur favere rectoribus artium. R. XXIX.

Pro honore, et statu (1) Communis, et Populi Civitatis Ameriae Potestas, et guardianus: et D.ni Antiani Populi, et quilibet ipsorum teneantur, et debeant rectoribus artium d.ae Civitatis, et cuilibet ipsorum favere, et opportunum consilium, et auxilium quoties requisiti fuerint, dare.

Note a margine
(S.N.) De artificum necessitate in Civit. et Rep. vid. late Graegor. Tolosan. in sua Rep. lib. iiij. cap. ix.
(1) Nam ut late dixerit M. T. lib. 2. offic. paulo post princ. mihi fol. 42 quicquid in vita commodi hominibus ex quibus Civitas constat affertur ab homine artificius nascitur ubi semper videas. concludit nam ib. per M. T. sine artibus vitam omnino nullam esse potuisse, et quod solis artibus exculta hominum vita distat à victu, et cultu bestiarum . et ante Illum Plat. lib. 2. de iusto sive de rep. pluribus contendit Civitatem maxime artificibus indigere, et oportere singulos singulis incumbere, cum non omnia possimus omnes, et à teneris ipsius artis executio pueros esse inbuendos, et occupandos, ut promptiores fiant: ac de eadem re (corretto) quam latissime Cassan. in suo Cathal. glor. mund. part. xj.

Quod cuilibet liceat carnes morticinas vendere extra portam.
R. XXX.

Unicuiq. sit licitum vendere carnes morticinas extra muros Civitatis Ameriae sine poen. aliqua pro duobus denarijs librae tantum non obstant. aliquo capitulo statuti in contrant. (sic) loq. Addendo quod nulla persona possit vendere alicui de dd.is carnibus ultra quinq. libras ad poen. xx sold. in quolibet dictorum casuum, et quilibet possit contrafacientes in praedictis denunciare, et accusare, et habeat medietatem banno, et in credentia teneantur, et habeantur pro carnibus morticinis ... (spazio in bianco. Aliunde "omnes") quae venduntur extra muros praedictos. Et quilibet possit tales contravenientes denunciare, et accusare, et credatur sacramento accusatoris, cum uno teste, et habeat medietatem banni: Et Potestas recepta d.a accusatione, et attestatione unius testis ut dictum est, summarie, et de facto d.am poen. accipiat vinculo iur. ac etiam inquirere possit, teneatur, et debeat.

Note a margine
(S.N.) Romae singulis annis extrahitur unus ex RC. clericis, qui Grasciae praeses dicitur, et is publicat edicta contra Macellarios, et est eorum iudex privative quod alios, imponit praecium carnibus, aliaq. necessaria praescribit iuxta suas ordinarias facultates.
(S.N.) Vid. Capitulata quae singulis annis fiunt à Concilio in deliberatione Macelli. et id quod hic habes Romae in bannim. grasciae Praesidis, quibus cavetur huiusmodi carnes vendi non posse nisi ad pontem quatuor capitum.
Add. nunquid Carnem morbosam et morticinam dicatur vendidisse, qui vendidit bovem claudum. quod non Bertazzol. lib. 2. consil. 355. in Crim. ubi quibus credatur carnes esse putridas, vel corruptas, et an praesumatur pro Macellarijs.

De poena macellariorum tenentium Carnes in domo propria.
R. XXXJ.

Nullus macellarius tenere debeat de die in domo sua propria, vel conducta aliquas carnes sine signo, porcij (corretto) masculi, vel castrati, carnibus bovinis exceptis, et qui contrafacere inventus fuerit in x lib. denar. in qualibet vice puniatur ac si inventus esset vendere unam carnem pro alia, et de hoc stetur, et credatur inventioni, et relationi cuiuslibet officialis d.i Potestatis, et inventioni notarij damnorum datorum, et cuiuslibet alterius officialis d.ni Potestatis, et inventioni, ut supra cui commissum fuerit, et quilibet eorum, vel dictorum familiariorum d.ni Potestatis ac etiam si legitime probatum esset. Super quibus d. D.nus Potestas, Notarij; el alij officiales quibus commissum fuerit, et quicumq. eorum invenerit, possit inquirere procedere, et punire eo modo, quo sibi videbitur, et inventum culpabilem condemnare, et ipsos punire. Addendo quod de poen. praedictis, et alijs appositis in quocumq. capitulo... (spazio in bianco. Aliunde "praesentium") statutorum contra macellarios tantum quilibet officialis habeat quartam partem de inventionibus eorum tantum quorum alibi nulla fuerit mentio de praedictis.

Nota a margine
(S.N.) Romae inter alia habes similia stat. à Praesid. Grasc. scil. ut Macellarij carnes domi reconditas habere non possint, sed eas palam faciant cuicumq. emere volentibus et in tabernis, et macellis expositas habeant, et quod habens rem venalem expositam sive ad victum, sive ad vestitum hominum pertinentem cogi possit iusto praetio vendere text. 2.um Abb. in cap. j. de empt. et vendit. n°. 4. et de poena vendentium rem pro alia. vid. Caball. lib. j. cent. 2. cas. I77. n°. 5.

Quod notarius damnorum datorum possit procedere
contra macellarios. R. XXXIJ.

Notarius damnorum datorum Communis, et Populi Civitatis Ameriae possit, et teneatur et debeat procedere per accusationem, denunciationem, et inquisitionem omni modo, et iure, quibus melius potest in quo melius sibi videbitur contra omnes, et singulos macellarios, et omnes vendentes pisces, et carnes in Civitate Ameriae, (1) et eius districtu, qui non observantes (aliunde "observarent") ordinationes faciendas, et qui fierent contra eas. Et ab alijs contrafacientibus poen. et bannum, in quibus incurrerent auferre de facto. Qui notarius teneatur, et debeat de praedictis semel ... (spazio in bianco. Aliunde "inquirere") qualibet hebdomada et praedicta, et quodlibet praedictorum observare summarie ad poen. x libr. denar. de suo salario. Super quibus per Dominos Antianos fiant, et eligantur custodes celati, qui contrafacientes denuncient, et eorum, et cuiuslibet ipsorum relationi stetur, et credatur usq. in x sold. ab inde vero supra usq. in 20 sold. credatur cum uno teste bonae famae. Et nihilominus quaelibet alia persona eosdem contrafacientes possit denunciare, et accusare, et in credentia teneatur, et habeat quartam partem eius quod ex sua denunciatione, vel accusatione devenerit in Commune reservata d.no Potestati, et suis officialibus authoritate procedendi contra praedictos non obstante praesenti capitulo.

Note a margine
(1) Tales officiales successisse loco aedilium. vid. Decian. consil. 4. n*. 6J. lib. 3.
(S.N.) S. D. N. Paulus Papa v. in reform. tribunalium urbis, quam edidit Kal. Mart. Anno I6IJ. in tit. de Cap. et eius offic. quibus in ipsa alma urbe Cura istorum demandatur ad comprimendum Macellariorum malit. et avaritiam stat. ut Cons. abstineant ab omni genere muneris etiam esculenti ab istis, et similibus artificibus, et ut abstinere facerent etiam eorum scribas notarios seretarios etc. etiam contrafacientes praesertim extraordinarios qui celatorum custodum officio illic funguntur corporali poena coercendo, et deide ab officio removendo; et quod de poenis stat. et eorum edictis inflictis aliquo modo in totum gratiam facere etc. quae constitutio licet localis sit, tamen poterit uti quaelibet Civitas ad ipsius discretionem.

De poena macellariorum, et pisces vendentium. R. XXXIIJ

Macellarius, sive aliquis alius vendens carnes (1) pro carnibus, et quaerenti non respondens cuius animalis sint carnes illae, (2) seu macellarius (aliunde "macellans") scrofas, vel porcos aliquos ad ("d" semicancellata) Kal. Maij usq. ad festum Omnium Sanctorum solvat pro poen. vice qualibet Communi Ameriae cent. sold. denar. Et super ijs Potestas, et sui officiales cum accusatore, et sine procedere debeant omni mense, et culpabiles punire, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, (3) et habeat quartam partem banni praedicti, et si accusatus non fuerit aliter convictus sacramento p.o accusantis puniatur in x libr. pro quolibet praedictorum cuius poenae quarta pars sit accusatoris, et alia quarta pars officialis executionem (corretto) facientis, el aliae duae Communis. Et si Potestas non fecerit executionem praedictam ipso facto poen. incurrat decem floren. auri. Possint autem macellarij vendere carnes scrofinas, et hyrcinas, et his similes extra macellum Communis, ubicumq. separatim ab alijs bonis carnibus, et quod non possint vendi prope locum ubi perfectae, et bonae carnes venduntur per x pedes, vel via mediante ad poen. praedictam, et nullus macellarius inflet carnes, vel inflari faciat ad poen. 5. libr. denar. Et ad hoc eligantur duo homines de qualibet contrata quorum accusationi, et relationi debeat stari, et stetur, vel alicuius ipsorum et habeant quartam partem banni, qui iurent eorum officium facere (omesso "bona") fide, sine fraude: qui debeant perpendere, et ire, et custodire ad praedicta et si fiat contra, vel ne, et si accusatur contrafaciens (aliunde "et accusare contrafacientes") de singulis praedictis ad poen. x libr. denar. Et Potestas de negligentia, et fraude contra eos inquirere teneatur omni mense: Macellarij autem non incidant, seu dividant carnes ante diem ad d.am poen. et debeant retinere septem pondera ad minus idest septem petia ferri, quorum unus sit ponderis quinq. librarum, et aliud unius librae pro quolibet, et unus sit ponderis mediae librae et omnia sint sigillata sigillo communis, et adiustatoris, et quilibet vendere teneatur carnes cuilibet petenti ad perfectum pondus, videlicet ad libram, et tot, quot petitae fuerint qualibet vice ad poen. 40 soldor. et quod si habens excusam nolle petitas dare, quia venditae essent, et contrarium probaretur solvat vice qualibet pro mendacio, et negatione quadraginta sold. denar. et carnes, quas dixerant vendidisse posquam petitae fuerint ab eo in toto, vel in parte antequam d.us petens recedat, macellarius teneatur extrahere, et extrahi facere de d.o macello ad d.am poen. de ijs possit denunciari et accusari, ut de alijs, et puniri. Pisces autem tempore quadragesimali vendantur solum in Macello Communis, alio vero tempore in tota platea S. Mariae, et non alibi, et vendi in totum debeat eo die quo portatur Ameriam, vel sequenti per illos à quibus portatur. (4) Qui vero eos associaverint ad vendendum eosdem pisces solvat vice qualibet 20 sold. denar. quam poen. solvat quilibet contrafaciens in aliquo praedictorum. Et semper pisces vendantur ad libram. Addendo supradictis quod dd.i Macellarij, vel alij carnes vendentes ad minutum, seu taglium non possint, nec debeant aliquo modo, vel causa vendere ad pondus, vel alicui ponderare aliquas Cotecas capitis, vel pedes, vel gambam usq. ad iuncturam genochij, alicuius animalis quod venderetur ad minutum, nec etiam capita animalium praedictorum ad poen. 40 sold. denar. pro qualibet vice, qua contrafecerit in praedictis. Et quod (5) quilibet Macellarius teneatur in d.o Macello viriliter animalia (aliunde "virilia animalium") reninere donec carnes fuerint venditae per eum ad poen. xx sold. pro quolibet, et qualibet vice: declarando quod omnes, et singuli vendentes carnes à Sabbato Pascali Resurrectionis D.ni usq. ad xv dies mensis Maij teneantur facere carnes, et cogi possint, et debeant pro toto anno per Potestatem, et quemlibet alium officialem Communis Ameriae. Et si Potestas negligens fuerit in praedictis, seu aliquo praedictorum, vel omiserit, poen. incurrat decem floren. auri ipso facto ac etiam declarando quod omnes praedictae poenae sine diminutione intelligantur aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bannim. gen. tot. Stat. Ecc.i Ann. I599. n°. I9.
(S.N.) Macellarij et qui foetidas carnes vendunt puniri possunt poena iud. Arbitraria ut per Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 382. num. 6. vid. Bertazzol. consil. 355. ubi omnino.
(1) Extendas huiusmodi statutum ad vendentes salcicias, et alia salamina, quae non differunt à genere carnium. vid. Gemin. consil. 6.
Caeterum appellatione Macellarij quod veniant non solum, qui carnium macellum exercent sed omnium obsoniorum ultra quod colligitur optime ex ijs, qui infra dicuntur. vid. etiam Cassan. in suo Cathalog. glor. mundi part. xj. considerat. 49. ubi late tradit unde dictum sit Macellum. et quod cura carnis scil. ut iusto praetio, et pondere vendantur spectet ad urbis praefectum habes .l. j. §. cura carnis. ubi Bartol. ff. de offic. praefect. urb.
(2) Alias qua poena Macell. vendens carnem pro carne vid. not. in .l. saccularij in princ. ff. de extraord. crimin. Caball. centur. 2. c. clxxvij.
(3) Add. nunquid Macellarius ista poena pecuniaria poterit affici pro famulo vendente unam carnem pro alia. vid. Bonacos. de famul. q. cxxxviij. cxlj. et clx. ubi de iustitia statuti punientis dominum pro famulo post Alberic. de stat. q. 50.
(Una nota interamente cancellata)
(S.N.) Pondera. Vid. Bannim. gener. tot. stat. Ecc. n°. I9.
Episcopus posse contra laicos falsis ponderibus, vel rebus, aut mercibus utentes punire. vid. Beneven. Strach. in suo tract. de mercat. p. j. num. 20. notat. in .l. munerum .§. item episcopi .ff. de muner. et honor. in .l. j. C. de episcop. aud. c. j. et 2. extra de empt. et vendit. non autem e contr. quia iudices secul. ob id non poterunt punire Ecc.as personas. Stracha ubi supra. Bertach. de Episcopo. lib. 4. p. j. n°. 26. et seqq. fac. trad. per Mastr. decis. I59. per tot. Vincent. de Franc. decis. 479. Caball. resolut. crim. 64. Capell. Tholos. decis. 379. Guid. Pap. decis. 45. n°. 4. Ann. singul. I35. Ambrosin. de imm. c. I8. n°. I9.
(4) Esus (sic) et commestio Carnium caepit post diluvium , de quo vid. Sotum de iust. et iur. ... (puntini) quas neq. in infirmitate necessarias esse ad consumationem, et substentationem corporum humanorum late demostrat Arnald. Villanova in Apologia fratrum Cartusianorum contra Jacobitas; extantq. de his carmina Publij Nasonis pulcherrima lib. xv. Methamorphos. post. princ. ib. "Parcite mortales dapibus temerare nefandis", etc. et tract. Jo: Gersonis parisiensis de non esu carnium. et fratris Vincentij Cusentini ordinis minimorum S. Francisci de Paula de eadem re.
(5) Clerici artem hanc uti vilem omnino exercere prohibetur Clem. j. de vit. et honest. Cleric. et ibi glos. Cardinal. et Vital. Crassus de effect. Clericat. effect. 6. n°. 4. tamen si de facto d.am artem exercuerint an contravenientes ligentur huiusmodi statutis, et à quo puniri possint vel debeant. vid. not. per scribent. in Clem. j.

Quod Rectores Macellariorum teneantur inquirere
pro malis carnibus. R. XXXIIIJ.

Rectores (1) Macellariorum, et quilibet ipsorum possint, et teneantur, et debeant qualibet hebdomada semel, et pluries, si eis videbitur, ne ad Apothecas, banchos, et domos macellariorum, et alia loca in quibus carnes... (spazio in bianco; aliunde "invenire") vendiderint (aliunde "crediderint") ... (spazio in bianco; aliunde "unas") carnes pro alijs, seu aliquid facerent contra formam statutorum et quos invenerint statim referre debeant d.o Potestati, seu notario damnorum datorum, seu alijs officialibus quibus commissum fuerit quorum relationi stetur, et credatur, ac si legitime probatum esset, et de omni eo, quod ex denunciatione ipsorum venerit in Communi, medietas sit Communis, et alia medietas sit artis macellariorum predictae (sic), et rectores praedicti teneantur praedicta iurare, et observare vinculo iuramenti: et si negligentes fuerint in quinq. sold. denar. de facto vice qualibet puniantur.

Note a margine
(1) De iure communi spectant ad Gubernatorem .§. cura carnis .ff. de offic. praefect. l. j. in urbe hodie adest Praeses Grasciae unus (corretto) ex R.C. Apost. cler. qui super his habet ampliss. facult. et est Macellariorum iudex competens privative quoad alios, itaut neq. in Civilibus alibi conveniri non (annullato) valeant. dum agitur de re macellaria pro quo fac. l. fin. C. de iurisd. omnium iud.
(S.N.) Episcopus posse prope aut subtus episcopatum retinere apothecam seu officinam, et in ea exerceri facere macellum per personas sibi bene visas, nec posse in eo impediri. vid. Mot. proprium Clem. viij. editum in confirmat. laudi lati ad favorem Episcopi Tuburtini contra Communitatem et homines Civitatis Tiburtinae eiusdem. S. Pontif. anno xij.

Quod quilibet habeat hortum in sua possessione. R. XXXV.

Statuimus quod quilibet habens possessionem in tenuta Civitatis Ameriae teneatur facere, et habere hortum saltem in una ex suis possessionibus sub poen. xx sold. Et Potestas possit inquirere suo officio et similiter Notarius damni dati, et hoc bandiatur.

Note a margine
(S.N.) Olim parcius utebantur carnibus animalium homines pro obsonio, sed illarum vice vescebantur oleribus, et ideo Horti habiti fuerunt in praetio, hodie vero, et ipsa oluscula ultra carnes, quibus quisq. ventrem bis in die ad saturitatem refarcire consuevit in delicijs sunt eoq. magis in praetio haberi solent, in locis, in quibus ob inertiam agricolarum desiderantur, sicut evenit Ameriae, unde vicini, et adiacentes illa suppeditantes plurimas pecunias inde allatis olusculis extrahebant, ideo ad excitandam industriam incolarum, et Civium, et ut pecunijs exuberet, et foras non mittantur statuire (?) ut quilibet hortum habeat in suo agro. de hortorum vero utilitate, et cultura multa videre poteris apud M. Varronem, Columellam, Celsum, Palladium, Crescentium, et novissime per Stephanum Umbonem in suo tract. de Hortis, et eorum cultura, et apud alios, qui de re rustica scriptitarunt, apud Draconem veterum .ll. conditorem tali, ac tanto imperio hortos, et olera extitisse dicitur, ut poena capitis illa furantes puniri eisdem legibus statuerit.
Plutarch. in eo libell. quem Grillum inscripsit ubi declarat plerasq. bestias naturae congruentius vivere, quam vulgus hominum, inquit, Homo, ut est gula, et studio voluptatum praeceps carnibus utitur non quod necessitas, aut penuria cogat, suppetunt saepe pro anni temporibus, vel ex arboribus, vel seminibus, quae colligat, quae accipiat, quae decerpat, tantaq. illarum rerum copia est, ut nullo labore sit fere opus etc. et nihilominus cibos à natura sua abhorrentes aggrediuntur et laniatu pecudum sese polluerunt. vid. ib.

Quod cuilibet liceat carnisferculos per Capillos. et c. R. XXXVJ.

Statuimus quod si quis consuetus portare carnes, et requisitus (1) noluerit portare à macello ad domum, requisitus sine poen. possit capi à d.o requirente per Capillos, et cogi, et trascinari per capillos tantum cum moderatione, ita quod penitus cogatur ad portandum d.as Carnes.

Note a margine
(S.N.) Add. Pulchrum instit. Laced. refer. Manut. lib. 2. Apoph. inter instit. lacon. apoph. 8. et IJ. et I0. ut quilibet senis posset iuvenes corrigere, et eis imperare, itaut si puer à quopiam castigatus quaerelam ad patrem detulisset, turpe esset patri si hoc audito filium iterum non emendasset. vid. ib.
(1) Vid. l. invitus .ff. de reg. iur. ubi Dec. cum ib. conc. fac. l. un. C. de ..(?) propinq.
Hodie maxime cum dedecore quilibet domum carnes sibi affert, et aedulia, ut nisi Anacharsidis exemplo possint se tueri, qui ...ugatus (?) cum ipse carnem domum afferret, inquit mihi emi, non famulis.

De Molendinarijs. R. XXXVIJ.

Statuimus, et ordinamus quod D.ni Molendinorum, et molendinarij ipsorum debeant accipere pro molitione duos octaiolos rasos pro qualibet salma grani septem quartorum, et tres octaiolos pro qualibet salma .. (spazio in bianco; aliunde "misticanze") et aliorum bladorum, et nullus det vicendam alteri, et recolligant ... (spazio in bianco; aliunde "bene circum") circa farinam molendini ad poen. 5. libr. denar. Et quod si aliqua mulier (omesso "portaverit") in capite frumentum ad macinandum molendarius (sic) habeat ei molere macinato frumento quod esset intus mogiam (aliunde "in tremogiam") ad poen. x. soldor. et credatur sacram. ipsius mulier. Et quod in omni molendino retineantur, et retineri debeant mensurae sigillatae cum sigillo Communis videl. (1) quartus, Octaiolus, et medius Octaiolus ad poen. quinq. lib. denariorum (corretto). Si vero aliquae (2) mensurae non sigillatae reperte fuerint in praedictis, vel quolibet praedictorum eamdem poen. 5. librar. solvere teneantur, et damnum emendare patienti, et credatur sacramento cuiuslibet cum uno teste. Addendo quod Potestas, et quilibet alius officialis habeat, et habere debeat quartam partem de inventionibus earumdem.

Note a margie
(S.N.) Vid. Garzon. in sua univers. platea de Molendinarijs, et eorum maleficijs, et sceleribus et add. quod Molendinarij si contra edictum, aut statutum quid moliantur, de quo aut per eorum confessionem, aut alio modo notorie constet poterit contra eos procedi ad poenarum exactionem absq. alia condemnatione, et sanct. vid. D. Federic. de Sen. consil 2IJ. et ratio est secundum ipsum Federicum consil. I98. n°. 3. quod spontanea confessio dicitur notorium iuris, et irretractabilis diffinitio .l. res iudicata .ff. de re iudicata.
(S.N.) Et de molendin. olivar. vid. supra lib. eod. rubr. I5.
Vid. Stat. Urb. lib. iij. cap. lxiij. nam licet non se extendat et comprehendant incolas Ameriae poteris uti tantum pro instructione, et gubernu.
(1) Ameriae mensura ita aemulatur aridorum salma constat ex octo quartis, quae efficiunt rublum Romanum, quilibet vero quartus constituitur viij octaiolis. et xvi (una parola cancellata) medij octaioli efficiunt quartum.
(2) Vid. supra lib. eod. rubr. IJ. Lucas Pet. in lib. 4. de ponder. et mens. tit. de aridorum, quibus Romani utuntur mensuris, refert Rublum, rublitellam, quae Rubli est semis, Quartam, quae rubli est pars quarta, Scortium, semiscortium, quartucium, semiquartuccium: Rublum intellectu potius percipitur quam se appareat propter illius magnitudinem, quae manibus à metientibus facile tractari non posset, quod ex duabus rublicellis constituitur: hoc autem rublum secundum Lucam Pet. ib. supra constat ex duabus rublicellis, quartis quatuor, scortijs viginti duobus: quinque scortia et semis efficiunt quartam rubli, quartaccia est scortij quarta pars, semiquartuccia octava scortij: itaut duo rublicella efficiunt rublum unum: 4 quartae rubrum (sic) unum, 22. (?) duo scortia rubrum unum, 82 quartucciae rubrum unum. vid. ib. Petrum.

De iuramento furnariorum, Panifacularum, Macellariorum,
et eorum assettamento. R. XXXVIIJ

Furnarius quilibet seu furnaria (1) teneantur panem omnibus petentibus sufficienter, et bene coquere custodire, et salvare, pro uno pane, et pro (aliunde "de") xl panibus à se electo, et secundum consuetudinem, et conditionem temporum, et temporis caritudinem, seu frumenti secundum modum, et formam, quae declarabantur per Dd.nos Antianos, (2) et decem de Populo Civitatis Ameriae, et ille panis sic electus sit illius magnitudinis, et bonitatis, sicut alij xl. Et d.i Fornarij, et Fornariae non recipiant aliquod ... (sparzio in bianco; aliunde "ensenium") ab aliquo, aliquo quaesito colore etiam si daretur, vel sibi mitteretur ad domum ad poen. infrascriptam, nec etiam vicennam dare, nec tollere alicui debeat, nec ardere, seu deguastare panem, vel subtrahere debeat alicui: contrafaciens autem in praedictis, vel aliquo praedictorum solvat pro banno vice qualibet xx sold. et damnum emendet patienti d.no, alias d.nae panis sacramento stando, vel eius, qui assignaverit in praedictis. Et Potestas, et sui officiales facere vocari (aliunde "iurari") ipsos fornarios, vel fornarias teneantur, et omnia praedicta faciant inviolabiliter observari et bona fide, et sine fraude. (3) Panifaculae autem omnes, et singulae panem vendere volentes teneantur facere, et habere, et habere (ripetuto) panes ad vendendum bene factum sine fraude ad poenam 5 sold. pro qualibet vice. Et Potestas in principio sui regiminis faciat poni modum vendendi panem et assectum secundum modum inferius declaratum, et ipsum modum facere observari, et qui non observaverit solvat pro banno Communi Ameriae xx sold. Et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et teneatur in Credentia, Carnes vero in Civitate Ameriae vendantur, et vendi debeant per Macellarios quoscumq. ad d.as carnes vendendas deputatus (sic) in d.a Civitate, et eius districtu secundum modum, et assectum qui pro tempore habetur, et retineatur in Civitate Narniae, et quod Cancellarius Communis teneatur, et debeat omni mense mittere ad Cancellarium Communis Narniae pro habendo d.o assetto, et modo, et forma praedicta per eos (aliunde "ut secundum eos") carnes vendantur, et non aliter, vel alio modo in (aliunde "ad") poen. x librarum pro quolibet contrafaciente. Et potestas faciat publice banniri praedicta per Civitatem, et etiam banniri faciat, quod quilibet Panifacula, seu panem vendere volens faciat se scribi in quaterno Communis obligando se ad praedicta, quae vero non essent scriptae panem vendere non audeant exceptis hospitatoribus, qui possint panem vendere in suis domibus secundum modum per infrascriptum ordinamentum: contrafaciens autem solvat pro banno Communi Ameriae vice qualibet xx sold. denar. Et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et teneatur in credentia. Et Potestas, et sui officiales teneantur, et debeant inquirere in convicinijs praedictis, et in dd.is locis: et si inquirere contra fornarios neglexerint puniantur in xx libr. denar. pro qualibet vice, qua debuerint inquisivisse, et per Concilium Speciale eligantur certi accusatores super praedictis sc. (scilicet) pro qualibet contrata unus, cui de predictis cum sacramento fides debeat adhiberi, et habeatur pro plena probatione. Addentes quod omnes Pizzicaroli teneantur, et debeant facere panem, et tenere ad vendendum iuxt. assectum faciendum per Dd. antianos, et per Consiliarios x. vel maiorem partem ipsorum ad poen. x libr. denar. de facto auferend. sine aliqua diminutione.

Note a margine
(S.N.) De inventione furni et pistorum introductione, eorumdemq. peritia vid. aliqua per Garzon. in suo foro univers. tit. de fornari, et panattieri, ubi etiam de eorum excessibus ad Instit. Civitatis poterunt etiam vid. bannimenta annua Praefecti Annonae Urbis.
(1) Nam Ameriae antea panes à mulieribus confectos vendebantur quos non ipsae coquebant, sed furnarijs coquendos tradebant, quae dicebantur Panifaculae ut infra habetur, nec multis ab hinc annis, et ni fallor vix 50 pistores Ameriam introducti fuerunt: Urbs Romae 400 et plures annos pistores non habuit, teste Livio, et Plin. lib. xviij.
(S.N.) Add. si Furnarij praed.i obligentur ad coquendum panem alicui familiae, et illa incrementum postmodum habuit nunquid erunt Furnarij relevandi, de quo Dec. consil. 325 n°. 2. part. 3.
(2) Nunquid edictum, seu stat. possit prohibere ne subditi accedant ad coquendum panem nisi in furno communis, vel bannis, quod non, quia sic praeiudicaretur libertati Ecclesiasticarum personarum saltem per indirectum. vid. Rot. in una Massafrensi furni 2J Junij I59J. coram Cardinali Mellino (sic) . Et an universitates, vel Barones cogere possint suos subditos, vel cives ad molendum, et coquendum panem in suis molendinis, vel furno. vid Clar. lib. 4. §. faeudum q. xxx. cum ib. addit. Grat. discept. forens. c. lxxix. Vincent. de Franc. decis. ccclxxx. Anna alleg. cxvj. Rot. decis. 50. p. 2. divers.
(3) Vid. C. de pistor. ubi glos. et Luc. de Penn. lib. xj.
(S.N.) Add. nunquid tempore penuriae domini frumenti cogi inviti possint ad vendendum praesertim Clerici, et forenses, et an praetium frumenti, vel panis dicatur quanti res valebat loco destinato. vid. Mastrill. lib. j. decis. xviij. ubi n°. 30. quod tempore necessitatis praetium restringi non debet praesertim forensibus, ne ex eo maior penuria oriatur, licet praetium taxari possit iustum. Mastrill. ib. n°. 3I post. Roland. consil. 7I. n°. I0. lib. 3. Gayl. observ. 56. n°. 8. lib. 2. et quod praetium iustum dicitur iuxta locum destinatum, quando Civitas vult cogere, aut retinere frumentum, vel victualia transeuntia forensis. ib. Mastrill. n°. 23. et seqq. ubi etiam habes quomodo mercatores tempore penuriae portantes victualia in aliquem locum transeuntes cogi possit (sic) vendere.
(S.N.) Add. quod iustum praetium victualium dicitur id, quod statuitur à magistratibus et potestatibus locorum. Mastrill. d. decis. xviij. n°. 9. in quo taxando haberi debet ratio expensarum, laborum et an iustum praetium dicatur quantum ab alio offeratur, ubi quod, sed iustum dicatur quantum communiter in loco vendi posset. Mastrill. d. decis. xviij. n°. I6.
Verum nunquid in foro conscientiae vendens maiori praetio, et ultra taxam secundum ..fare, (?) et commune praetium an pec. et teneatur restituere. vid. Anton. Dian. de contract. tract. j. resol. lx.
(S.N.) Hodie venduntur ad assettamentum praedictum diminuto quadrante.
(S.N.) Panifacula faciat se scribere etc.
In regione Calabriae ad hoc mulieres panes ad vendendum conficiunt. quibus syndici locorum et universitatum regimina modum , et pondus, et praetium statuunt. de istis fit mentio lib. Reg. j. c. 8. ib. filias quoq. nostras faciet sibi unguentarias, et focarias, et panificas.
(S.N.) Add. hic quis modus, vel forma servandus in Civitate in distribuendo frumento civibus, seu incolis qui in civitate ubertatis (?) tempore morantur. Franc. à Pont. in suo tract. de potest. Proregis tit. de abundantia Civitatis .§. v. Et an urgente inopia exteri eijciendi sint à Civitate, et remittendi ad patriam. id. eod. tit. de abbundantia Civ. §. 2.

De poena extrahentium grasciam extra districtum. RXXXIX.

Grasciam aliquam praeter vinum, oleum, ficus, mala, et pira aliquis (1) extrahere non audeat de d.a Civitate, et eius districtu, et qui contrafecerit perdat somarium, et salmam, et puniatur in decem libr. denar. Et quicumq. accusaverit extrahentem d.am grasciam habeat medietatem banni praedicti. Licitum tamen sit patri habenti filium, fratri habenti fratrem extra Ameriam ad studendum mittere duas salmas grani pro sua vita, et licitum sit unicuiq. extrahere vinum, nuces, oleum, ficus mala et pira, et etiam bladum ad macinandum. Et quicumq. repertus fuerit alio tempore quam sementis cum aliquo genere grasciae praedictae prohibitae extrahere de territorio d.ae Civitatis sine licentia dd.rum Antianorum in confinio territorij d.ae Civitatis, vel prope ipsa confinia, vel prope ipsa confinia (ripetuto) per medium miliare (2) praesumatur extraxisse de confinibus ex territorio praed.o itaquod incurrat poen. superius nominatas.

Note a margine
(S.N.) Vid. semper Ludov. in decis. Perus. part. 2. decis. 80. ubi tale stat. an comprehendat repertos in itinere, (?corretto) an minores an extrahentes pro eorum usus. vid. Farinacc. in fragment. in in (ripetuto) verb. bannimenta n°. 44. usq. ad 69. vid. Jo: Franc. à Pont. de Off. et potest. Proreg. tit. de abbundantia Civitatis. §. 5.
Adnotavi etiam hic voluit Ant. Canar. quod licentiae concessae mercatoribus pro extrahenda grascia de aliquo districtu intelliguntur si illa quantitas superest ab usu habitantium, et sic recipere dd. licentias interpretationem Batt. in .l. si quis per divinam .C. de aqueduct. Cass. in Cathal. glor. mundi part. xij. cons. xviij. num. 8.
(1) Quod vero non comprehendatur forenses possidentes bona in territorio Amerino extrahentes ex illo ad eorum domos, nec laboratores et c. vid. omnino Caball. lib. j. cent. j. cas. I4. et nunquid forenses emptores, et venditores. vid. Vin. in com. opin. 74J. n°. 3.
(id. numero) qui dicantur extrahere aut in extractu reperti vid. infra hoc. eod. lib. rubr. 97. post. med.
(id. numero) nunquid comprehendat clericos. Vin. in com. opin. 74J. n°. 2.
(S.N.) Vid. Vin. com. op. opin. 775. et 766. vid. Anton. Sol. ad decret. Sabaudiae etc.
De poen. extrahent. grasc. extra districtum Ecc.ae qua poen. afficiantur vid. Bull. Paul. v. edit. p°. Ann. sui Pontificat. et ad declar. huius stat. vid. Clar. lib. 5. recept. sent. §. fin. q. 82. stat. vij. Menoch. de arb. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 360.
(S.N.) Add. huiusmodi stat. comprehendere laicos, colonos, et conductores bonorum Ecclesiasticorum, et emptores fructuum eorumdem bonorum. vid. Caball. in suis resol. crimin. cas. I2. n°. 5.
(2) Quid si captus vigore huius stat. per falsos testes probaverit contrarium, an d.i testes ultra pecc. sint obnoxij restit. fisco. vid. in respons. cas. consc. coram Paleott. cas. I58.

De textricibus et modo texendi. R. XL.

Testrices, (1) vel testores panni lini, Canapis, et consuetae, vel consueti texere d.um pannum cogantur teneantur, et debeant ad petitionem cuiuscumq. petentis masculi, vel foeminae tenere ipsum pannum pro praetijs infrascriptis videlicet quod accipiant, et accipere debant pro quolibet brachio sachi, et grosselli soldum unum, et denarios tres pro quolibet brachio panni x ligaminum, sold. (omesso "unum") et denar. tres pro quolibet brachio panni xj et xij ligamin. sold. unum, et denarios sex, pro quolibet tobagliolo usitando in domo quotidie quatuor unciarum bombacis, et abinde infra sold. sex et denar. tres pro quolibet tobagliolo à quatuor uncijs bombacis supra bonenum (sic) unum pro qualibet uncia bombacis pro quolibet brachio tobaliae subtilis bonon. tres, pro quolibet brachio tobaleae usitandae in domo quotidie minus subtilis videlicet grosselli, seu grossi filati bonen. duos. Et pro quolibet sciuccatorio bonenum unum pro qualibet uncia bombacis, et non ultra exceptis tobagliolis laboratis, seu laborandis cum ucellis, et alijs novis laborerijs de quibus fieri possit conventio cum textoribus, seu textricibus praedictis , et secundum eorum consuetudinem ita solutio fieri debeat, et quod d.ae textrices, seu textores teneantur, et debeant facere exercere d.am artem bene, et legaliter, et bona fine, et sine fraude, et pro praedictis praetijs ad poen. cuilibet contrafacienti, et deneganti in praedictis, vel aliquo praedictorum exercere d.am artem bene, et legaliter pro praetijs praedictis xl. sold. pro qualibet vice. Et Potestas d.ae Civitatis, et sui officiales teneantur, et debeant vinculo iuramenti et ad poen. x libr. denar. de eorum salario pro quolibet eorum, et quolibet mense inquirere, et inquiri facere, et ad petitionem cuiuscumq. petentis procedere super praedictis saltem in mense, et contrafacientes in praedictis, vel aliquo praedictorum punire debeant summarie (corretto), et de facto d.as poenas ab ipsis contrafacientibus exigi faciendo absq. aliqua diminutione, et deveniri ad manus Cammerarij d.i Communis.

Note a margine
(1) Ista nam ars, si Plinio Credimus lib. 7. et Polidoro lib. 3. cap. 6. de invent. rerum à mulieribus originem habuit: commendatur praeterea Penelopes assiduo huic artificio operam navans apud Nason. et in lib. Job. legitur quod mater illius continuo exibat ad opus textorium. veteri .l. erat prohibitum indui veste lino, et lana contexta, olim in epit. et sepulcrorum inscriptionibus pro muliebri, et mulierum encomio addi solebat post enum. contin. laudes pudic. etc. lanam fecit etc. nec immerito testricibus taxa statuitur quoniam mulierum genus avarissimum, et semper est in extremis nec unquam dicit sufficit.
(S.N.) Add. quod Princeps possit taxare, et cogere artifices ad operandum tali praetio. vid. Cab. in suis resol. crim. lib. j. cent. j. cas. ix. ubi vid. et nunquid extendatur ad moniales Caball. ib. ubique religiosi non possint cogi ut laborent secundum huiusmodi taxam nolentes secundum illam talia facere, peccare tantum si vendant vel labor. ultra taxam. vid. ib. n°. ij. et quod fieri possit scil. per statut. moderari praecia rerum, et mercedes artificum id suadente publica utilitate habetur in cap. j. §. post natale de pac. tenen. in us. faeud. l. fin. ff. ad .l. iul. de ann. Alvarott. in d. §. post. nat. et ib. etiam Afflict. et Isern. cum alijs relat. per Fulv. Ben. ad adnot. ad stat. art. agricult. cap. 62. ubi vid.
(S.N.) Add. quod sententia, seu decretum lata contra aliquos artifices ratione artis, seu alicuius exercitij afficit omnes eiusdem artis cultores non secus ac ipsis vocatis latum, et auditis foret latum. vid. Franciscum Hyeron. Leon. in decis. Regni Valentiae decis. ... (puntini)

Quod nullus emat olera causa revendendi. R. XLJ.

Olera, cucurbites, porros, caules, et cetrones nullus emat, nec accipiat causa revendendi ante vesperas, et qui contrafecerit solvat vice qualibet sold. xl et quod nullus emat pro revendendo lepores, ova, pullos, et alias aves, (omesso "et") alias res commestibiles exceptis apris, cervis, et capreolis ad poen. praedictam, et quod Potestas, et sui officiales de praedictis habeant quartam partem poenae.

Note a margine
(S.N.) Advertas quod secus videtur dicendum authoritate Platonis referente Berno. (sic) consil. I7J n°. 6. lib. 3. qui voluit ob publicam utilitatem esse permissum illis, qui in civitatibus manent, et ministeria emendi, et vendendi utensilia exercent ut possint à rusticis, et ab hominibus mercatoribus alijsq. conductoribus innehentibus (sic) singula etiam ad victum humanum necessaria emere omnia, quae ab illis erant conducta ut ipsi postea omnibus, et singulis quandocumq. emere volentibus minuatim vendant ne mercatores et c. vid omnino Beron. consil. I7J. d. n°. 6. et seq. ubi de validitate statuti.
(S.N.) Add. nunquid Clericis talia facere liceat, et si contrafecerint nunquid poena praesentis statuti, vel alia arbitraria plecti debeant ab episcopo per Petr. August. Morl. in suo empor. utr. iur. tit. ix. q. x. ubi de Clerico negociatore, qui emit triticum, ut postea revendat quibus poenis puniri possit, qui concludit Clericos contrafacientes similibus statutis peccare mort. quod tantum respectu poenae temporalis sunt puniendi à suo iud.e Ecc.o non à temporali, nec plecti debent poena à .l. seculari definita, sed alia arbitraria.

Quod mercatores lealiter faciant artem suam. R. XLIJ.

Mercator (1) quilibet, seu artifex, vel negociator faciat fideliter artem suam, et legaliter, et nullus vendat (2) unum pannum pro alio, et unam rem pro alia, et quod (sic) contrafecerit puniatur vice qualibet in xx libr. denar. et quilibet Canappacciolus debeat portare secum per terram quando vadit emendo pannum brachium panni canapis iustum, et vegiatum vegis de ferro à capite, et à pede.

Note a margine
(1) Mercatores laudabiliter se gerentes omissis fraudibus summopere extolluntur à Polit. unde non apud Graecos solum, vero etiam nationum omnium populos mercatura in praecio semper habita, et quo celebriores, et humaniores fuerunt populi, apud eos magis fuit negociatio frequentata, ac ij apud quos mercat. non admittebantur barbarie notati, sunt qui Mercaturam Dijs tribuant, ut Galli Mercurio. Plin. vero lib. vij. cap. 56. Libero patri assignavit, et nulla Civitas fuit olim bene constituta, quae inter caeteras necessarias artes, huic tamquam utilissimae in Civitatem locum non dederit, et quae multis privilegijs, et immunitatibus mercatores ad se non allexerit. Caesar August. invidorum quorumdam suasu mercaturam abolere statuit, sed non perseveravit, immo ita propositum temperavit Svet. teste, ut non minorem negociantium, quam totius populi rationem haberet; et antiquitus tanta in aestim. fuit, ut Philos. ea se exercuerint, ut de Solone, et Thalete apud Plut. accepimus, et ipsomet Platon. apud Laert. et Reges, et Princ. ut refert Spart. et Haerodianus: ac si vellemus de (cancellato) Principibus (corretto) nostrorum temporum studia erga mercaturam referre, longum esset recensere; de nobil. ipsius merc. etc. vid. Tiraq. in suo tract. de nobil. ij. sei cap. .. (puntini)
(2) Vid. semper Caballum in suis resol. crimin. cas. I77. n°. 4. et seq. de fraudibus mercatorum vid. poter. mult. apud Garzon. in suo theatro, seu platea univers. cap. .. (puntini) et quid de contexentibus merces diversas, adulterinas, occultantibus vitia rei etc. an pecc. mort. et ad restit. astringi valeant. vid. in respons. cas. conscient. coram Paleott. cas. 64.
(S.N.) Quod Civitatibus et Rebuspubl. necessarij sint mercatores, et negociatores, cum Civilis Societas duobus potissimum constet, nempe commercio, et imperio vid. Graegor. Tolosan. in sua Rep. lib. 4. cap. vij. ubi de honest. lucro, de honore olim habito mercaturae, de Abusibus, de privilegijs eorumdem, Jurisditione etc. et de necessitate artificum eod. lib. cap. ix. ubi vid.

De pesone Communis habendo, qui vocatur iustitiae. R. XLIIJ

Quia varietates in pesonibus mercatorum ut plurimum inveniuntur in d.a Civitate, Statuimus, quod mercatores Civitatis praed.ae teneantur, et debeant fieri facere unum pesonem iustum ad ponderandum floren. et congrui ponderis, ita quod pondus iustitiae sit, et nominetur, itaque secundum praedictum pondus iustitiae, et ad d.um pesonem, et non ad alium unusquisq. teneatur, et debeat ad poen. x libr. denar. pro quolibet contrafaciente (1) floren. sive ducatos dare, et recipere, ita quod floreni, et ducati d.i ponderis occasione ponderi recusare non possint, quem personaliter (aliunde "pesonem") bene, et legaliter faciant per unum ex eis publice retineri, ita quod d.us peso, et mercator, qui eum debeat retinere ordinetur, et publice appareat cuilibet ponderare volenti infra xv dies post publicationem, et script. praesentis Stat. et pro perpetuo duret d.us peso, et pondus Civitatis Ameriae dummodo d.us mercator cuilibet petenti suos florenos, (2) et ducatos ad petitionem ponderare volentis debeat ponderare, et eidem dicere, (3) si florenus ponderatus sit iusti ponderis, vel iniusti sine aliquo salario, vel mercede ad poen. x librar. pro quolibet eorum, et quoties contravenerit in praedictis, quarum poenarum habeat potestas, vel eius officialis de inventionibus suis tantum quartam partem.

Note a margine
(S.N.) Hodie habes Const. felic. record. Clem. viij super ponder. et mensur. inc. ... (puntini)
(1) De florenis vid. multa per Scacc. in suo tract. de Cambijs.
(S.N.) Add. multum prodesse varietates ponderum et mensurarum ad unum idemq. redigere pondus. legitur apud Polyb. lib. 2. multos fuisse conatus Peloponnenses in unam voluntatem redigere, neq. id perficere potuisse, cum omnes suo potius commodo quam libertati patriae studerent tantam deinde factam fuisse immutationem, ut non solum amicitiam, ac rerum communicationem inter se inierint, sed etiam ijsdem legibus usi sunt ijsdem ponderibus, ijsdem mensuris, ijsdem nummis, ijsdem principibus , ijsdem consultoribus, ijsdem iudicibus, ut nulla alia res peloponesso deest, quin omnis una Civitas foret, nisi quod non erant una moenia habitantium, caetera omnia, vel eadem, vel quam simillima erant.
(2) De florenis, solidis, marchis etc. vid. late per Scacc. in suo tractatu de cambijs: et aliqua per Parladorum (?) de rebus quotidianis p. 2. c. .. (puntini) et de veterum numismatum Collatione Covar. in suo tractat.
(3) Vid. contra text. invitus .ff. de regul. iur.

Quod nullus neget artem suam operari. R. XLIIIJ.

Artem suam nullus operari, et de ea alicui petenti servire neget oblato salario competenti, et qui contrafecerit puniatur vice qualibet in 20 sold. denar. nisi iustam excusationem haberet.

Note a margine
(S.N.) Vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 369. ubi de advocatis notarijs etc.
(S.N.) Vid. not. per Dec. in .l. invitus .ff. de reg. iur. et quod valeat artifex cogi, ut rem venalem expositam iusto praecio vendere. vid. Graff. in suis decis. lib. 2. cap. II3. n°. 8. vers.o secundus casus. et an quis vendere rem suam cogi possit vid. in .l. dudum C. de contrahend. empt. l. nec emere .C. de iur. delib. ubi Jas. Covarr. lib. 3. var. res. cap. xiiij. Socin. in suis regul. regul. DXXX. Petr. Aug. Morl. in suo emp. utr. iur. tit. ix. q. j. nunquid vero certo praetio, et taxa vendere cogi possint. vid. l. j. et 2. ff. ad .l. Jul. de annon. l. annonam. ff. de extraord. crimin. l. in dardanarios 32. ff. de poen. l. j. C. de ep. aud.(?) .l. animalia .C. de Curs. publ. lib. xij. late Petr. Aug. Morl. q. vj. tit. 9. in d.o empor. utr. iur.

De tegularijs, et forma tegularum. R. XLV.

Tegulas, mattones, (1) et canales tegularius debeat facere bene coctas, et coctos, et bonae cretae, et debeat tegularius quilibet facere ipsas tegulas longitudinis unius pedis et ... (spazio in bianco; aliunde "tertij") et latitudinis unius pedis .i. (infra) orlos ad pedem Communis Ameriae, et quod grossitudo respondeat longitudini, et latitudini, et Mattones in longitudine unius pedis, et in amplitudine unius ... (spazio in binco; aliunde "summissi") ad pedem praedictum, et grossitudine trium digitorum, et qui contrafecerit qualibet vice puniatur in x libr. denar. dicto communi solvend. sine aliqua diminutione, et quilibet possit contrafacientes denunciare, et accusare. Et quilibet tegularius faciat ad longitudinem tegulae, canales, quae bene corperiant (aliunde "coperiant") tegulas ad d.am poenam, et Potestas Civitatis praedictae teneatur, et debeat ... (spazio in bianco; aliunde "rimari") facere quolibet mense contra praedictos tegularios, et mettere (sic) unum ex notarijs suis pro investigatione praedictorum, ita quod de praedictis appareat in actis d.i Communis, et habeat ipse Potestas 12 den. pro libr. de quacumq. quantitate, quam occasione praedictorum perveniri fecerit ad manus Cammerarij d.i Communis, quam de facto ad eius manus faciat deveniri.

Note a margine
(1) Ars haec ars antiquissima et ea onerati, et gravati filij Jsrael dum erant in Aegypto sub iugo Faraonis. de lateribus, forma, materia eorumq. mensura vid. Vitruv. de Archit. lib. j. cap. iij.
(S.N.) Civitatem, vel Remp. posse rebus, et mercibus venalibus diffinire iuxta earum qualitatem praecium non est dubium ut occurratur fraudibus et cupiditati artificum, qui si praesumptam à .l. sub stat. modum excesserint emptoribus in foro conscientiae restituere tenebuntur, et in foro exteriori per iudicem cogendi erunt id restituere, immo et puniendi poena à pragmatica taxata uti .l. transgressores. vid. Graff. in suis decis. lib. 2. cap. II3. n°. I0. vers.o quid si post diffinitionem.

De puniendo non solventes dativas. R. XLVJ

Datium aliquod (1) impositum pro libr. mensurae terrarum, sive pro Capita, vel foculare, et generaliter quomodocumq. et qualitercumq. imponeretur secundum form. praesent. statuti quilibet (2) teneatur solvere. Contemnentes vero, et nolentes Potestas, et sui officiales possint punire, et condemnare, et contra eum cui impositum esset datium procedere, et bona sua, et ab eo poen. et banna accipere ad suum arbitrium, et voluntatem, non obst. aliquo stat. Et Potestas, et sui officiales teneantur, et debeant excutere, seu solvi facere (3) omnia datia, quae tempore sui regiminis imponerentur per Commune Ameriae ex form. statutorum, et ordinamentorum. Addentes quod si praedicta excuti non fecerint requisiti ab Antianis, qui pro tempore fuerint quod quantitas non excussa in salarium d.i Potestatis computetur, et computari debeat.

Note a margine
(1) Vid. supra lib. 4. rubr. 5I. et infra lib. eod. rubr. 85. supra lib. eod. rubr. xiiij et quod non possit habere officium Communis infra lib. 6. rubr. j. et rubr. 3J. et quod Potestas teneatur excutere dativas infra lib. 5. rubr. 85. et quod emptor possessor, et laborator teneatur solvere dativas supra lib. eod. rubr. x. et quod pluribus modis puniri possint non solventes collectas, seu dativas vid. annot. ad stat. Agriculturae Urbis Romae. c. xxj.
(2) Hoc statutum conforme esse iuri communi vid. supra annot. in fin. rubr. I4. in fin. hoc eod. lib. et quod procedi possit executive pro collectis vid. Osasch. decis. 86. Thesaur. decis. I64. n°. 2. immo absq. citat. vid. Mar. de ordin. iud. part. 4. dist. (?) ix. n°. 65. et seq. vid. annot. ad stat. agricult. Urb. Romae c. xxj.
(S.N.) Add. quod licet regulariter Universitas de iure communi possit imponere collectas, et dativas tamen hodie ex Const. et decret. Sacrae Congregationis Boni regiminis secus. vid. in decis. Valentiae per Franciscum Hyeron. Leonem. decis. lxxxij. et nunquid Domini oppidorum possint concedere licentiam universitatibus imponendi dativas. Franc.s Hyeron. Leo in decis. lxxxiij. et quod non solventes dativas, et collectas non possint habere munera et honores in Civitate sua. vid. eumdem Fran. Hyeron. Leon. dec. lxiij. ubi quod fallit si civis sit debitor in minima quantitate.
(3) Add. nunquid pro bonis faeudus et Emphit. Ecc. teneantur possessores ad solutionem collectarum, et quid si longo tempore pro bonis in distr. possessis nihil fuerit solutum, nec ipsa bona accatastata, seu registrata an ex praeteriptione dicatur acquisita immunitas à solutione istorum datiorum. vid. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. j. qq. forens. q. viij per tot. ubi vid. et an immunitas praescribatur spatio 40 ann. absq. tit. (?corretto) id. ib. n°. I0. et seq. et in omnem casum an immunitas praescript. extendatur ad casum belli n°. I2 et seqq.

Quod nulla mulier vadat ad luctum, seu ad forum. R. XLVIJ.

Nulla mulier Civitatis, et Comitatus Ameriae possit ire extra territorium d.ae Civitatis ... (spazio in bianco; aliunde "et diocesis") ad aliquem luctum, (1) nec ad aliquod (2) forum causa emendi, (corretto) vel vendendi aliquam iumentam, (aliunde "nummatam") vel mercantiam, et qui contrafecerit puniatur in centum sold. pro quolibet, et vice qualibet, cuius poenae medietas sit accusantis, et alia sit Communis, et cuilibet sit licitum contrafacientes denunciare, et accusare, et teneatur in credentia, et habeat d(ictam) partem banni, et credatur sacramento accusantis cum uno teste. Et Potestas praedicta banniri facere teneatur infra octo dies primos sui regiminis, inquirere, et inquiri facere, et repertos culpabiles punire, et condemnare.

Note a margine
(S.N.) In Regno Neapol. servatur, quod mulieres nisi ex causa, et causa cognita transeunt de loco ad locum et de una provincia in aliam et alias repertae carcerantur.
(1) Nam ut inquit Alciat. emblemat. ... (puntini) manere domi, et tacitas decet esse puellas: et saepe mulieres huc atq. illuc discurrendo amiserunt pudicitiam extantq. pulcherrini versus Martialis lib. j. 30. (errato: 62) de Levina casta, et ad Baias adultera:
Casta, nec antiquis cedens Levina Sabinis
Et quamvis tetrico tristior ipsa viro,
Dum modo lucrino, modo se permittit averno.
Et dum Baianis saepe fovetur aquis
Incidit in flammas, iuvenemque secuta, relicto
Coniuge Penelope venit, abit Helene.
(2) Add. quod si fuerit honesta neq. personaliter vocari poterunt ad iudicium. vid. in d. c. mulieres. de iud. lib. 6. cum ib. notat.

De poena aperientium Apothecas diebus festivis. R. XLVIIJ

Item quod nulla persona artifex d.ae Civitatis Ameriae debeat aperire aliquam Apothecam aliquo die dominico, vel aliquo die festivitatum suprascriptarum videl. S. Fiminae de mense ixbris, Nativitatis, et Resurrectionis d.ni, et festivitatum B. Mariae excepto festo de mense vijbris, et nisi currant in die sabbati, quo casu in d.o die sabbati non obstant. dd.is Festivitatibus possit quilibet aperire (1) apothecam suam pro mercato faciendo, vel ostendendo alicui, vel aliquod laboritium facere ad poen. x sold. Communi applicand. Et quod rectores (2) cuiuslibet artis teneantur, et debeant iurare, omni festo, et die dominico praedicto inquirere, et contrafacientes denunciare quorum denunciationi credatur, et praed.a poen. de facto auferatur. Et si aliquis alius contrafacientes denunciaverit, aut accusaverit stetur eius accusae, et habeat medietatem banni. Et quando res (3), et medicinae, quae sunt, et esse consueverunt in Apothecis Speciariorum sunt quolibet tempore necessariae pro remedio, et salute personarum, statuimus, et decernimus quod non obstantibus praedd.is verbis huius capituli et quolibet tempore diebus festivis, vel non Speciarij possint et valeant eorum Apothecas apertas retinere, et de rebus suis vendere petentibus prout eis videbitur, et placebit, et occasione praedictorum artis cum lumine et sine (scritto sopra) de nocte impune possint ire per Civitatem Ameriae dummodo sine armis, et recta via ad domum infirmorum de ipsorum apothecis, et ad suam propriam non obstante statuto quod in contrarium loqueretur, et credatur, (4) et credi debeat eorum libris cum Juramento de eorum credentijs usq. ad quantitatem centum sold.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aegid. Const. lib. vj. c. xxiij. et c. xx. et lib. 5. c. xxiij.
Add. quod violantes Festos dies mulctare est mixti fori vid. Bull. (corretto) Pij. v. infra alleganda. vid. in Thesaur. For. Ecc. part. 2. in tit. de iurisd. ordin. n°. I9. licet sit solius episcopi dispensare. ib. n°. 32. post Graff. in suis decis. aur. cap. 34. n°. I4. olim iurisditio istorum privative quoad alios erat apud Sacerdotes ut videre est apud Fenestellam. de magistratibus, et latius postremo per R.mum Germonium in suo tract. de Immun. sacror. lib. j. cap. xix. ubi vid.
(S.N.) Adde quod neq. officinae notariorum , vel studia Advocatorum. vid. Aegid. Constit. lib. vj. c. xxiij. Add. quae hisce diebus fieri vetita per Sylv. in sum. in verb. Dominica. Navar. in suo Encher. (?) Confessar. c. xiij. Card. Tolet. in sua instruct. ad Sacerd. lib. iiij. c. xxiiij. et c. xxv.
(1) Add. hodie inter Magistr. seu Potestatem, et Episcopum esse locum preventioni circa transgress. cognit. vid. Bull. Pij v. inc. cum primum ad Apostolatus .§. cum vero in summo vero Bull. in verbo dies festus.
(2) Advertas hoc stat. hodie sublatum per Constit. Felic. record. Pij v. inc. cum primum Apostolatus .§. cum vero dierum Festorum observatio ut in Bullario n°. 5. ubi expresse prohibentur fieri Mercatus, et huiusmodi prophanae negotiationes et opera semilia, (sic) quae constitutio obligat ad pecc. mort. secund. Stephan. Grat. in decis. constit. March. decis. 2J. ubi habes an excuset tolerantia episcopi, et consuetudo in contrarium; et quod episcopi similes abusus possint non solum, verum etiam tollere teneantur. vid. omnino ib. ubi quam latis. nunquid Episcopus nundinae privatae impediri valeant diebus festis. et vid. Syn. diaeces. cap. 745. et in d.a decis. quid de publicis nundinis n°. I4. et seqq.
(3) Vid. Synod. Amer. cap. 746. et 747.
(4) Add. facultates, et privilegia Aromatarij concessa tam in urbe, quam extra per felic. record. Clem. Pap. viij.

Quod omnis conventio fiat ad denarios monetae currentis.
R. XLIX

Item quod quaelibet conventio, emptio, vel venditio, et quilibet contractus ubi pecunia apparet, (sic) et quaelibet ... (spazio in bianco; aliunde "nummata") de singulis rebus debeat fieri ad monetam currentem pro tempore, et non ad rationem (aliunde "ravenensem et") perusinen., ut antea consuetum extitit, (1) et qui contrafecerit solvat nomine poen. pro qualibet libr. quinq. sold. denar. et quilibet possit contrafacientem accusare, et denunciare, et credatur sibi, et habeat medietatem banni , et teneatur in credentia, et quod in Civitate Ameriae non possint expendi ravennenses, seu perusinenses ad poen. praedictam. Et quod per Commune Ameriae procuretur reicere perusinenses parvos seu (aliunde "procuretur perusinos parvos haberi") sicut videbitur per Concilium Speciale. Addentes quod in omni conventione, et solutione, quae ascenderet quantitatem 43 (aliunde "44") soldor. inclusive, et abinde supra quilibet teneatur recipere floren. vel ducatum pro illo praetio quod communiter valet in Civitate Ameriae absq. aliquo cambio (2) sed à 44 sold. infra teneatur solvere monetam pro qualibet conventione nisi alicui processerit de voluntate creditorum, et accipere debentis, et ad hoc compellantur, et compelli possint tam solvens, quam recipiens aliquo non obstante.

Note a margine
(1) Add. id. intelligi in contractibus de quibus hic cum ad id fuerit pecunia taxata à lege, et ideo non potest (corretto) à contrahentibus eius aestimatio transgredi, et debet fieri secundum monetam , et eius aestimationem currentem, secus vero si permutetur pecunia cum pecunia. vid. Covarr. in tract. de veter. collat. num. cap. 7. n°. 3. ubi late disputat, an pecunia possit pluris aestimari in privatis commercijs, quam publice sit aestimata.
(2) Secus in permutatione pecuniae cum pecunia etc. ut per Covarrun. d. cap. vij. n°. 3. ubi quando licitum sit aliquid acciper (sic) pro cambio.
(S.N.) Add. super ist. mat. Bannimenta Zeccarum Praesidis, quae erunt attendenda. Caeterum si contingat multari moneta quam debitor solvere teneatur. vid. Gabr. consil. I64. lib. j. per tot. post Natt. consil. 454. et quod attendi debeat valor pecuniae secundum tempus contractus etiam in obligatione annua. Put. decis. I49. lib. 2. vid. Oldrad. consil. 3J. de solution. ubi quod legatus solvi debeat de moneta, quae currebat tempore conditi testamenti etiam si sit ad pias caus. et de mut. monetae quoad decrem. et increm. vid. Bart. et scrib. lat. in .l. paulus .ff. de solut. Abb. et DD. in cap. quinto de iur. iur. Affl. decis. 90. et I94. cum ib. add. Guid. Pap. decis. 492. Did. (sic) Cov. de Vet. Collat. num. cap. 7. §. unus etc. Gabriell. conclus. j. tit. de solut. et conclus. 2. eod. tit. cum seqq. usq. ad conclus. viij.

De termino faciendo in montibus et vijs fornolis. R. 50.

Item Statuimus, et ordinamus quod mons et Castellare Castri fornulis terminetur, et discernatur à possessione (1) specialium personarum adiacentium d.o monti et vijs, quibus itur ad d.um Castrum, et vijs, quibus itur ad fontes. Et quod (2) sylva S. Sylvestri banniatur, et custodiatur per homines d.i Castri, et contrafacientes puniantur secundum formam statutor. Et ad praedictas vias, (3) et montes terminandos sint, et esse debeant duo homines eligendi, et deputandi per Dd. Antianos populi, et quod per eos factum fuerit valeat, et teneat.

Note a margine
(S.N.) Add. ex his, quae infra habentur differentiam esse inter terminos distinguentes territoria, et distinguentes pascua montes, et praedia ut per Hieron. de mont. tract. de Fin. cap. 7. n°. 2. Franc. March. decis. iij. n°. 5. part. 2.
Item assignationem terminorum esse de regalibus cum spectet ad dominantem, quae assignatio est irrevocabiilis ad ea quae habes in decis. regn. Aragon. per Sessam decis. 74. n°. I8. quia talis assignatio populis subditis fit in dotem. ib. n°. I3.
(1) (diverse parole cancellate) Et sic publicum à privato, vel rectius universitatis à bonis, et possessione singulorum ad not. in .§. universitatis. instit. de rer. divis. et in .l. communis libertus .ff. de in ius vocan. §. singulorum. inst. de rer. divis. et .§§. seqq.
(2) Not. quod ista silva nunquam fuit communis singularibus personis, quoniam non posset banniri neq. introduci, ut semper esset prohibita. ad trad. per modern. Taurin. in suo tract. de iur. univers. part. 3. cap. j. n°. 7. et seq. Surd. consil. 59. per tot. lib. j. ubi quod Concil. non possit pascua destinata ad usum privatorum, facere ut d.i privati uti non possint. nunquid vero Incola uti possit in cas. perm. gaudere nemoribus, et pascuis, quod sic vid. Surd. d.o consil. 59. n°. 8. etc. vid. ib.
(3) Vid. scil. terminatores communis ut supra lib. 4. ribr. 65. et infra lib. 6. rubr. 8.

De via vicinali terminanda, et amplitudine eius. R. LI.

Ad petitionem cuiuscumq. (1) petentis Potestas, et eius officiales, et etiam Notarius damnorum datorum, qui pro tempore fuerint teneatur, et debeant facere terminari cum effectu quamlibet viam vicinalem, (2) ut quae via vicinalis est vadat, et sit ipsa via ampla quinque pedum ad minus, (3) et fiat expensis adiacentium. Et praedicta omnia d.us Potestas ad poen. 20 librar. denar. et quilibet alius officialis eius, et d.us Notarius damnorum datorum ad poen. x libr. fieri facere teneatur sine salario summarie sine libello, si tunc aestimata non fuerint salvis tantum semper pactis (4) habitis inter partes, et similiter possessiones non terminatas ad dictam poen.

Note a margine
(1) Et sic videtur tribuere action. st. alijs etiam si non sint vicini ad trad. per Cepoll. de serv. rust. praedior. cap. 3. n°. 3J.
(2) Vicinalis via, quae ex agris privatorum collectione facta est, ista privata etiam dicitur .l. 2. §. vicinales .ff. ne quid in loco pub. Cepol. de serv. rust. praedior. cap. 3. n°. I8. vers.o quaedam sunt viae vicinales.
(3) Nam si esset angustior vehiculum ire non posset, et non diceretur via sed iter. vid. Cepoll. in d. cap. 3. n°. 4. et n°. 5. ubi ex mente Isidori inquit in dubio pedem intelligi spatio quinque (?corretto) digitorum. quicquid de sus (?) pedibus late scribat Luc. Petrus de ponder. et mens. lib. p°. pes quod sit I5 digitorum digitus vero. glos. l. 3. ff. de verb. obligat. ubi Alc. et Rebuff. et cap. sicut el. j. I7. q. 4. not. scrib. in .§. qui autem inst. de excus. tutor.
(4) Nam istae viae secund. Cepoll. loc. citat. fiunt ex collatione vicinorum agrorum, et ex agris privatorum.

Quod Fons (1) nucichiae reaptetur. R. 52.

Fons Nucichiae reaptetur, et in ea remittatur tota aqua, quae exit, vel emanat de muro antiquo Communis Ameriae in fosso suprad.i fontis, (aliunde "supra dictum fontem") et si videbitur .d. Potestati, et dd. Antianis (2) cum consilio magistrorum lapidum, et lignaminis, qui pro meliori Communis Ameriae essent quod remitteretur in aliquo loco Camerarius Communis teneatur expendere de havere d.i Communis necessariam quantitatem pecuniae pro d.o opere faciendo, et ad dictum opus faciendum sint superstites unus, vel duo eligendi per Dd. Antianos Populi.

Note a margine
(1) Add. quod etiam habens numerum xij. filiorum tenetur per his contribuere. Novar. qq. forens. p. j. q. xvij.
(S.N.) De studio Romanorum antiquorum circa aquaeductus, et fontium reparationes. vid. late per Justum Lipsium de magn. Urbis Romae. de agris vid. Multa per Vitruv. de Arch. lib. viij. per totum.
(S.N.) Add. nunquid Clerici ad reaptationum huiusmodi contributionem, aut reaptandum viam ante suas domos cogi possit vid. Dian. tract. de immun. p. j. resol. lxxv. ubi quod quando, et in casibus quibus Clerici contribuere tenentur cogi debent à iudice Ecc.o.

De vijs superapprehensis (1) reaptandis. R. LIIJ.

Potestas, (2) vel Notarius damnorum datorum, vel, vel (ripetuto) quivis alius officialis Civitatis Ameriae teneatur, et debeat ad petitionem petentis, vias, sive stratas Communis Ameriae vel vicinales, vel loca communia inter consortes superapprehensa per aliquem relaxari facere, et in pristinum statum reponi, et reduci, et ingomberatas excomberari expensis adiacentis prout videbitur Potestati, vel Notario damnorum datorum ubi superstites non eligerentur infra decem dies postquam fuerint requisiti per aliquem, vel aliquos, et dd.i d.ni Antiani, et Potestas, vel quivis alius officialis teneantur, et debeant sollicite ad petitionem cuiuscumq. petentis procedere in praedictis ad poen. 25 libr. den. de eorum salario si negligentes fuerint in praedictis, et quod duo proximi convicini viae, seu viarum apprehensarum teneantur, et debeant ad poen. x libr. denar. denunciare praed.o d.no Potestati, vel notario damnorum datorum infra 15 dies post aperturam praesentium statutorum, et assignare viam, seu vias super apprehensas, vel ingomberatas, et subsequenti potestati infra decem dies in princ. sui regiminis, et praedictum Capitulum sit praecisum, et nihilominus officiales praedicti, et quilibet ipsorum teneantur, et debeant vinculo iuramenti praed.a inviolabiliter observari. (3) Addentes quod omnes viae, et stratae, et super apprehensae tam publicae quam vicinales mundentur, et spazzentur singulis diebus sabati. Et si aliquem (sic) dictarum viarum esset ingomberata lapidibus, vel terraepleno per convicinos debeat exgomberari aut vero per Commune exgomberetur. Et si aliqua dd.rum viarum fuerit superapprehensa per Potestatem praed.um fiat relaxari, et in pristinum statum reponi.

Note a margine
(1) Pro his reaptandis nemo excusatur à contributione. Novar. in suis qq. forens. p. j. q. xvij.
(2) Pro quibus vijs reaptandis qualiter sit imponenda collecta vid. in adnotat. ad rubr. 55. lib. vii. vid. Const. Sixti v. qua provisum super omnibus vijs, seu stratis publicis, et pontibus Status Ecc.i et decreta Congregat. desuper institutae; et quod nemini suffragetur immunitas quoad refectionem viarum, pontium et c. l. absit .C. de privileg. domus Aug. lib. xij. in refectione tantum, et reaptione (sic) id animadverti oportet, ne graventur qui longius absunt, nec incolae unius provinciae in alia, sed haberi debet ratio distantiae loci .l. nemo .C. de annon. lib. x.
(S.N.) Publica via quae dicatur, et quomodo probetur. vid. Laderch. Imolen. consil. I24. n°. 5. et ea occupata an liceat ire prope fundum vicini. Franc. March. decis. 23. lib. j. in fundo privato an via publica fieri possit. idem Franc. March. decis. 324. lib. j.
(S.N.) Antiquorum Roman. studium praecipuum extitisse super vijs et stratis publicis ipsarum viarum, et pontium opera declarant, de quo vid. Fenestell. de Magistr. Roman. tit. de aedilib. quod istis invigilando Principes dicantur explere opus maxime pium maximamq. laudem ab hominibus, praemium à Deo sint consecuturi pluribus ostendit Capron. in dedicatione suarum lectionum ad Ducem Sabaudiae. ubi vid. et relictum pro vijs publicis reficiendis, ampliandis, vel construendis dicitur pium.
(S.N.) Plut. in praecept. civilibus refert Thebanos per (?) Contumeliam curam viarum Epaminundae demandasse, quam ille non contempsit, sed ea Cura gessit, ut muneri prius contemptissimo maxima dignitas, et authoritas accederet, quo ostendit, non solum Magistratu (corretto) virum, sed etiam viro magistratum patefieri. quantum vero conferat aeris salubritati, et corporum incolumitati vias mundatas, et purgatas retinere vid. Rip. in suo tract. de Pest. de remed. praeservat.
(3) Vid. infra bannim. tot. Stat. Ecc. §. 90. ib. desiderando con ogni modo possibile, che la Città sia spurgata, et netta. et nunquid Clerici possint ad refectionem (omesso "cogi"?) et compelli, et eorum coloni etc. vid. Surd. consil. cccj. lib. 3.

Quod liceat cuilibet populari edificare in castris. R. LIIIJ.

Cuilibet Populari, et de Populo Civitatis Ameriae liceat domum vendere, seu aedificare in quibuscumq. Castris comitatus Ameriae tam factis, quam fiendis, statuto, vel ordinamento aliquo non obstante, dummodo nullus possit emere, vel aedificare (1) unam domum tantum.

Note a margine
(S.N.) Refert Svet. in Vespas. quod cum deformis urbs veteribus incendijs, ac riunis esset vacuas areas occupare, et aedificare si possessores cessarent, cuicumq. permisit.
(1) (Adde) nisi

De fonte porcelli aptanda. R. LV.

Fons Porcelli aptetur (1) expensis Communis ea via, et modo, quibus videbitur superstitibus eligendis per Dd. Antianos Populi, Et aqua, quae est in Grutta Martini Vicignioli (aliunde "Cinciglioni" o "Cancigloni") ducatur (corretto) expensis Communis ad ipsum fontem: et Potestas teneatur facere vinculo iuramenti infra terminum statuendum per Dd. Antianos ad poen. 25 libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Simil. stat. habes Romae lib. 3. cap. 8J. et seqq.
(1) Secus si esset puteus in vicinia, et egeret refectione, quia tunc ex collectis vicinorum debebit refici nec poterit aliquis ex vicinis usui, et commodo putei renunciare, à qua collecta nemo ex vicinis sub quovis praetextu etiam dignitatis excusatur cum non fiat propter personam sed propter domum, et inquilinus si solverit collectam excomputabit in pensione. vid. Specul. in tit. de cens. et exact. §. nunc dicendum restat vers.o item pone quaedam vicinia n°. I0.

Quod ars Merciariorum sit separata ab arte. pizzical. (aggiunto)
R. LVJ.

Ars Merciariorum sit separata ab arte pizzicariolorum, et quaelibet dictarum artium per se faciat separatim, rectores suos habeant, (aliunde "cereum") et alias factiones, ad quas tenentur aliae artes.

Nota a margine
(S.N.) Fac. (?) consil. Gemin. 6. ubi dicit quod quotiescumq. ars non est eiusdem generis dicitur separata, et non comprehendi sub alia arte. ubi vid. an ars pizzicariolorum comprehendatur sub arte macellariorum, et salariae.

De praestantia non imponenda per Commune Ameriae. R. LVIJ.

Statuimus, et ordinamus quod nulla praestantia possit imponi per Commune Ameriae, (1) vel aliquem alium officialem, alicui personae, vel Civi, vel Comitatensi, nec fieri executionem in praedictis, et talis contrafaciens non habeatur ex tunc pro officiali, nec ei obediatur.

Note a margine
(S.N.) Primus qui Venetijs praestantias imposuit urgente bello Constantinopolitano contra Emanuel. Regem fuit Vitalis Michaelis, qui ob id fuit in die Paschatis à populo interemptus.
Add. nunquid Communitates ab incolis valeant mutuo accipere pecunias pacto appositi, quod donec eis satisfiat, nihil solvant pro Collectis, et an talis contractus sit usurarius? quod sic. vid. Cacher. decis. 95. ub. etiam habes an superven. nec. talis contractus rescindi valeat.
(1) Tamen cum Dionisius pecuniarum quamdam summam à Siculis exigeret, et tumultus fieret, mutuum petijt, et sic sedasse dicitur tumultus. vid. Liv. lib. 3. in fin. 2. bell. pun. ubi in maxima Reip. eg. vides taxari (?) cives ad praestantias non compelli.
(S.N.) Vid. Boer. decis. decis. 60 ubi pro collecta non possit imponi per modum mutui.

De non tollendo Pedagium alicui Civi. R. LVIIJ.

Ut Cives, et districtuales Civitatis Ameriae occasione Pedagij, et gabellae non graventur statuimus, et ordinamus quod nulli subditorum (aliunde "subdito") Jurisditioni, vel Diocesi (corretto) Ameriae liceat auferre, vel auferri facere alicui Civi, vel districtuali Ameriae aliquod Pedagium, vel gabellam ad poen. centum libr. den. nisi d.um Pedagium, vel gabellam exigi, vel levari temporibus retroactis (1) consueverit ad quod praesens statutum non porrigatur seu extendatur, nec talis sic auferens incidat in poena praesentis statuti. Et si aliquis terrigena, vel Castellanus alicuius terrae (2) in qua exigeretur contra d.am formam Pedagium, et gabellam, (sic) aliquid traxerit de Civitate, et districtu Ameriae sine apodissa, quod perdat (3) res quas portaverit, et bestiam in qua portaverit, et cuilibet liceat accusare, et id quod extraheret accipere, et gabellario Communis praesentare, et habeat medietatem eius quod acceperit, et praesens statutum banniatur quolibet mense una vice, et die sabati, et durante foro ordinibus Gabellae d. Civitatis in suo statu remanentibus.

Note a margine
(S.N.) Conc. Stat. Urb. lib. 3. cap. 55. et 56.
Add. quod Civis exemptus à Gabella vendens alicui non exempto poterit pacisci, ut triticum extrahat sine solemnitate ("lemnitate" annullato e sostituito con "lutione") gabellae Hyeron. Gabr. consil. I56. n°. 5. et seq. lib. 2. ubi loquitur de Episcopo, qui de iure communi potest extra territorium extrahere sine solutione gabellae; et quando emens ab exempto teneatur solvere gabellam vid. late per eumd. Gabriell. lib. 2. consil. I6J. Quid vero si quis à Principe, vel Communitate quae gabellas levavit emerit nunquid emptores, aut conductores illarum in transportatione solvere teneantur gabellam. vid. Peregr. de iur. fisc. lib. vj. tit. v. n°. 24.
(S.N.) Quae sit differentia inter pedagium, et gabellam, et guidagium vid. Bertach. in praelud. sui tractat. de Gabell. et quid si Communitas vendat Gabellam, et pedagia privato nunquid ipsamet eam solvat vid. Boer. decis. 3I2. n°. j. et seq. ubi quod teneatur.
(1) Quod in exactione Pedagij et gabellae servari debeat consuetudo vid. Surd. consil. 470. n°. I5. Becc. consil. n°. 6. lib. p°. et excedentes ipsam consuetudinem in exact. Gabellarij qua poena puniri debeant. vid. Menoch. lib. 2. cent. 5. cas. 443.
(2) Forenses non solventes gabellam quando excusari possint à fraude vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 397. de arbitr. quod teneantur exquirere locum vid. Rimin. Tun. (?) consil. 26. n°. I8. et I9. vol. j. ex Bald. consil. 473. vol. 3.
(3) Add. quid de vectoribus qui ignorabant quid esset in valisia, vel ballis, et quando suscepisse in se onus solvendi gabellam dicantur per Bertazzol. consil. 93. lib. j. in Crimin. et consil. 94.

Quod bona illorum de Canali, et Podio qui non solverunt
dativam applicentur Communi. R. LIX.

Statuimus, et ordinamus (1) quod omnes de Canali, et de Podio, qui consueverunt dativam ordinatam Communi Ameriae solvere, et omnes de districtu Ameriae qui exiverunt extra districtum Ameriae (2) seu qui habitant alibi, quam in districtu Ameriae, qui cogi non possunt ad d.um datium solvendum, quod eorum bona apprehendantur pro d.o Communi pro d.o datio solvendo; Et praedicta bona apprehensa sint d.i Communis, et per ipsum Commune vendantur, et locentur, et fructuentur ut alia bona d.i Communis, et quod immunitas talium corrigatur , ut alij de districtu, in districtu Ameriae habere non possint, et hoc locum habeat in praeteritis, (3) praesentibus, et futuris. Et de praedictis Potestas inquisitionem facere teneatur ita quod d.o Communi persolvatur tale datium in poen. 25 libr. denar. d.o commun. solvend.

Note a margine
(S.N.) Vend(iti)o praediorum ob tributa non soluta, ut valeat, qui requirantur vid. semper Alex. Treantacinq. lib. j. tit. de iur. fisc. resol. vj. vol. j. var. resol. ubi late.
(1) Et nota quia collectarum solutio, et census denotat solventes subiacere illi cui solvunt. vid. omnino Hier. de Mon. in suo tract. fin. cap. 64.
(2) Quod forensis pro bonis quae habet Ameriae et in eius territorio de consuetudine totius Italiae cogi possit ad solvendum collectas, et dativas. vid. Thesaur. decis. I49 per tot. et decis. 257. n°. J.
(3) Intellige ut in Clement. dispendiosam extra de iudic. in fin. cum ib. not.

De modo tenendo per Castaldos circa pignora. R. LX.

Quia pignora, quae per Castaldos Communis Ameriae tolluntur, vel recipiunt, ut plurimum amittuntur, ut ab eis occasio cesset, et tollatur ab eis materia delinquendi, statuimus, et ordinamus quod quilibet Castaldus d.i Communis teneatur, et debeat die acceptionis pignoris, quae per eum fieret ipsum pignus dare, et assignare massario d.i Communis, seu superstiti cuiuscumq. operis si ad eius petitionem pignoratio fieret, et curare quod ipse Massarius, vel Superstes ipsum pignus, et nomen cuius est scribat in quodam quaternulo ipsius Castaldi, itaquod si ex tunc ipsum pignus (1) perderetur d.o Massario, vel superstiti perditum intelligatur, et ad eius damnum, et ad damnum d.i Castaldi statuto aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Vid. idem stat. Romae Anno I6I2 sub die xj Mart. per Bullam reformat. Pauli Papae v. sub tit. de Baroncell. et executoribus .§. quo vero ad pignorum et .§. seq. mih. fol. 45. ubi habes etiam in .§. quae pignora, ut pignora capta describi debeant in libris depositarij ut hic. reliqua de subhastat. et deliberat. Romae eod. anno stat. vid. ib. tit. de Cursoribus et mandatarijs .§. pignora omnia, et .§. seq. mihi fol. 43.
(1) Vestes pignori in executione captas si mures corroserint quod iste superstes, vel Massarius custos teneatur vid. glos. in Constit. March. lib. 4. cap. 49 in verb. Baiulum n°. 4. per text. in .l. item .§. si fullo .ff. loc. Parid. in suo tract. synd. in verb. negligentia. Marsil. in rubr. de fideiussor. n°. 298. et seq. aliqua per Sebast. Medic. in suo tract. de cas. fort.

De castro novo faciendo in colle resto. R. LXJ.

Ut possessiones, et terrae circumstantes iuxt. Castrum focis melius laborentur, et colantur, et laboratores existentes in territorio Civitatis Ameriae, ultra foces iuxt. confines inter Civitatem Ameriae et Civitatem Narniae habeant, et habere possint domum, et recursum propinquiorem ad habitandum standum, et morandum, ordinamus quod per homines Civitatis Ameriae fiat, et fieri debeat quoddam Castrum in Colle resto prope Castrum Focis, quod vocatur Castrum Guardiae, et nullus Civis, vel comitatensis d.ae Civitatis Ameriae audeat, vel praesumat in posterum addicere, (aliunde "directe") vel per obliquum vendere donare, vel cedere alicui fociano, vel habitatori d.i Castri focis aliquam suam possessionem nec alij recipienti pro eis, nec de dd.is bonis aliquem contractum facere (1) cum praedictis focianis vel habitantibus in focio (sic) ad poen. 50 libr. denar. de facto auferend. eidem, et quod ipse contractus qui fieret contra praedicta non valeat, nec teneat ipso iure, et Potestas Civitatis Ameriae teneatur contra praedcitos, et de praedictis inquisitionem facere omni mense ad poen. x libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Castrum novum aedificans nunquid habeat iurisditionem in populum ib. congregatum. vid. Boer. decis. ccxij n°. I6. post Nost. (?) Abb. et alios in cap. quid per Novale extra de verb. signif. qualiter autem aedificari debeat Castrum nuvum vid. ib. Boer. n°. 28. et seq. ubi quod aedificari debeat in loco sublimi, et quod non sit nimiae magnitudinis etc.
Et quod in d.o Castro faciendo liceat cuilibet Populari aedificare supra lib. eod. 5. rubr. 54. de reparat. Castr. Mont. Campan. infra hoc eod. lib. rubr. lxxvij.
Add. nunquid Castra circumcirca in territorio Ameriae per sententiam aut rescriptum Principis amplius reedificari valeant, quod non obstante semper illo rescripto glos. in .l. sacra .§. muros .ff. de rer. divis. Jas. in .l. nam, et postea .§. si petitor n°. 5. ff. de iur. iur. et nunquid Castrum desertum reparans, et aedificans, et congregans gentes an habeat in eis iurisditionem. vid. Bald. in cap. j. §. Marchio. n°. 7. qui faeud. dar. possunt. vid. Duen. in suis reg. in verb. aedif.
(S.N.) Castra vel Fortalitia nova hodie aedificare non licet vid. constit. Aegid. inter constit. March. lib. 2. rubr. 45 quae an se extendat ad reficientes vid. Faelin. et scribent. in cap. consuluit extra de iudeis. glos. in d. const. Aegid. et de novo aedificata, cui iurisditionem acquirant. vid. Abb. consil. lxxxij lib. j. col. 3. et an Potestas quod hoc valeat mulctas, et poenas addicere vid. annot. infra hoc eod. lib. rubr. lxxvij.
(1) Idq. in personam, cum saepius homines d.i Castri rebellaverint à Civitate Ameriae, ut videre licet in Annalibus .d. Civitatis: et quod varijs modis rebelles puniri consueverint vid. Livium lib. viij ab Urb. Cond. ubi vid. ob rebell. aliquas Civitates ipsi Populo Romano subiectas muros fuisse in poena deiectos, senatum abductum, mulctatos illorum homines agro, glebae ascriptos etc.

De capiendo tenutam authoritate publici instrumenti. R. LXIJ.

Statuimus, et ordinamus quod (1) authoritate propria licitum sit unicuiq. sine requisitione alicuius iudicis, vel officialis capere tenutam rei emptae authoritate instrumenti emptionis, et rem emptam intrare, et alias tenere, et possidere et ex ea fructus percipere, et habere statuto aliquo non obstant. vel aliqua constitutione, quae in contrarium loqueretur. Et (corretto) quod laboratores teneantur reddere, (2) et respondere de fructibus d.o emptori ad poen. x lib. denarior. Praedictis locum habentibus in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Note a margine
(S.N.) Propter scanldala, (sic) quae evenire consueverunt hodie propria authoritate, et de facto tenuta nullibi (sic) accipitur, quamvis ampla à .l. aut stat. vel partibus, in instrum. detur facultates, sed imploratur offic. iud. qui solet dare mandatum de associando cum manu militari servato ordine de quo modern. ad praxim AC. lib. j. cap. 57. utrum vero de iure emptor soluto praetio possit auth. propria poss. rei emptae ingredi circumscripto pacto, vel stat.o. vid. Petr. August. Morl. in suo emp. utr. iur. tit. ix. q. iiij. per tot. et utrum ad Dominij translationem sit necessaria ind.o in possessionem. vid. Petr. Aug. Morl. ub. supra tit. eod. q. v.
(1) Quod talis facultas possit non solum à Stat. sed etiam à testatore ad favorem legatarij à debitore ad favorem creditoris tradit Bartol. in .l. creditores n°. 9. vers.o 2°. principaliter quarto (?) .C. de pignor. et in .l. titia (?) cum testamento .§. Lucius n°. 3. vers.o nota ergo quod testator ff. de leg. 2. Bald. consil. 234. veritas est vol. 3. et in .l. j. n°. I8. vers. erat quintum genus vol. 4. C. com. de legat. Gozad. (?) consil. 9J p.a fac. n°. I0 vers.o 7.o videmus col. 3. Dec. consil. 424. proponitur. n°. I5 vers. et idem si testator. col. pen. Durant. caut. I2. n°. 4. vers.o 3.um ..ed (?) tit. de legat.
(2) Contra quos stante licentia praedicta poterit emptor sibi ius dicere sine armis iniuriosis, idest sine percussione ad terrorem resistentium illicite Bald. consil. I77. n°. 3. vol. 3.
Et quid si in instrumento non fuerit tradita possessio rei venditae an emptor qui sciente, et patiente venditore ipso possessionem rei emptae occupavit censeatur inductus. vid. Petr. Aug. Morl. in suo empor. utr. iur. tit. ix. q. iij. ubi vid.

De electione procuratorum, et syndicorum bonorum indefensorum
R. LXIIJ

Statuimus, et ordinamus quod per Dd. Antianos Populi eligantur duo procuratores Cives Amerini, qui sint, et esse debeant procuratores (1) miserabilium personarum, et Communis Ameriae, et ad videndum iura (2) d.i Communis et ad opponendum se, ne facta d.i Communis male procedant, et quod sint Curatores legitimi bonorum indefensorum, et defunctorum (3) sine haeredibus, ita quod quicquid per eos, et cum eis in iudicio, vel extra factum fuerit, sive gestum de ipsis bonis, et ipsorum occasione valeat, et teneat (omesso "et") inter creditores ipsorum, possint distributionem facere, et eisdem satisfacere, et sine requisitione iudicis, et citatione facienda, dummodo ipsi Curatores fuerint Citati, et requisiti quorum officium duret sex (4) mensibus, et promittant, et iurent eorum officium facere bona fine, et sine fraude.

Note a margine
(1) Add. pro istis, et in alijs ad pias causas posse absq. mandato comparere quemlibet de populo. vid. Marsil. in repet. l. si quis ne quaestio n°. I06. vers.o alius est etiam casus .ff. de qq.
(2) Alias est procurator fisc. cum bon. defuncti absq. haer. pertin. ad fiscum ut tot. tit. C. de bon. vacant. lib. x. et not. quia Civitas nostra habet bursam fiscalem ex tit. oneroso. etc.
(3) Add. istos procuratores et sindicos ob it non posse deserere causam communis praetextu salarij non soluti. l. j. C. de advoc. fisc. quod debeant nihil praetermittere non tamen calumniose agere. l. 3. C. eod.
(4) Quo tempore elapso poterunt in alijs causis contra Communem (sic) procurationem suscipere .l. 2. C. eod.

De Rebus acquisitis per filiumfam. separatim à patre. R. LXIIIJ.

Quia aequum est, ut qui laboribus gravantur lucro, et honoribus releventur, et aliorum sollicitudine gesta cedant alijs in exemplum statuimus, et ordinamus, quod si quis filiusfam. in praeteritum stetisset (1)separatim à patre ... (spazio in bianco; aliunde "extra patris") familiam, seu in futurum steterit, et non probaretur d.um filium peculium habuisse, seu pecuniam, vel res mobiles d.i sui patris, et tempore retroacto suis sumptibus, (2) et labore acquisivisset, vel lucratus fuisset aliqua bona, vel pecuniae quantitatem, vel in futurum acquireret, vel lucraretur (3) ex personae industria super quolibet dd.rum casuum, quae praesumatur, sit d.um peculium, quantitatem pecuniae, vel res mobiles à d.o suo patre (4) non habuisset quod ipse filius d.a acquisita et per eum lucrata communicare non debeat, nec teneatur fratribus suis, vel alicui cuiuscumq. personae, sed si ea (5) sint propria, et ad ipsum pertineant pleno iure, (6) usufructu patri debito semper salvo non obstante aliquo iure, seu statuto quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) Quod antiquissima sit patria potestas et quod antiquitus non solum bona, sed vita quoque fuerit in potestate parentum. vid. Sigon. de antiq. iur. Roman. lib. j. cap. x.
Vid late per D. Ascan. Clem. in suo tract. de patria potest. effect. ij. et tot. tit. C. de bon. quae liber. quid vero de bon. matern. vid. tot. tit. C. de bon. matern. ubi Arr. pin.
(1) Vid. Menoch. lib. 3. praesumpt. 50. n°. 30. et seq. ubi vid.
(2) In dubio vero an ex suis operibus vel patris pecunijs acquisivisse filium, praesumatur. vid. D. Ascan. Clement. de patria pot. effect. ij. n°. 46.
(3) Add. etiam si ex liberalitate fortunae .l. cum oportet. C. de bonis quae liber. lim. praetext. in l. cum multa .C. eod.
(4) Quid si ex suo labore et pecunia patris. vid. M. Anton. Eug. consil. 68. per tot. ubi vid.
(5) Quid si pater alienaverit nunquid possit revocare. vid. Rot. part. 2. divers. decis. 47. (?) n°. I4. et seq.
(6) Limita in bonis acquisitis per filiumfam. Clericum utq. Sjrat. in decis. March. decis. 49. n°. 4J. et seqq. ubi ampliat etiam in minoribus ordin. constituto; et Surd. cons. 259. n°. 2J et seq. lib. 2. ubi vid. limita in acquis. per filium, qui in sem. palatio Apost. tot. tit. C. de castr. omnium palat. pecul. lib. xij.

De prohibita retentione logiarum et aedificiorum supra viam.
R. LXV.

Statuimus, et ordinamus quod nulli liceat logiam facere, vel aliquod aliud aedificium supra viam vicinalem, (1) nec facere possit contra voluntatem suorum vicinorum, seu alicuius ipsorum ad poen. cent. sold. denar. si non tolleret ad petitionem cuiuscumq. petentis vicini d.o statuto, seu ordinamento quod in contrarium loqueretur non obstante, et si aliquod aedificium iam factum esset supra quacumq. via, vel in futurum fieret, dummodo non sit strata regalis, quae intelligatur à Palatio Communis usq. ad Portam Pisciolini per rectam viam quoad haec tantum ipsum aedificium sit, et esse (omesso "debeat") firmum, si vicini non prohibuerint à principio et in principio d.i aedificij non obstante aliquo quod in contrarium loqueretur, et quilibet possit aedificare supra viam publicam per altitudunem 12. vel x peduum aliquo non obstante.

Note a margine
(1) Vid. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. 2. qq. forens. q. lxxxix per tot.
Vid. Cepoll. de serv. urb. praedior. cap. 60. Surd. dec. 42. ubi late n°. 8. et 9.
(S.N.) Add. ultra disposit. stat. posse pro amplianda, vel facienda via domum alicuius privati demoliri. vid. Andr. Gail. lib. 2. observ. 56. n°. 2.
Vid. simil. stat. Rom. in Bull. Sixt. 4. et Pij 4. super facultat. magistr. viarum et quod non possint fieri pontes inter utramq. domum sine licentia administratoris Civitatis potestatem habentis .l. 2. §. merito et .§. si quis à princ. ff. ne quid in loc. pub. Peregr. de iur fisc. lib. j. tit. j. n°. I6. quia solum publicum debet esse liberum usq. ad Caelum. Bald. in .l. item lapilli n°. 8. col. ult. ad med. vers.o viso de occupat. de rerum divis. Cepoll. de servit. urban. praed. cap. 60. Surd. consil. I37. n°. 2. lib. j. quamvis nemini noceat. id. Surd. decis. 42. n°. 8. et 9. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. 84. n°. 24. et seqq.

De purgatione puteorum, et ipsorum aquaeductuum. R.LXVJ.

Statuimus, et ordinamus quod per Dd. Antianos Populi eligatur unus, vel plures prout eis videbitus, qui mundent, et purgent, seu mundari faciant puteos plateae veteris d.ae Civitatis, et iurent, et iurare debeant, quod aqua, quae currere consuevit ad ipsos puteos, seu aliquem ipsorum , et intrare in eos more solito, currant, et intrent undecumq. et qualitercumq. et si dd.i D.ni Antiani, vel electi per eos in praedictis fuerint negligentes, vel remissi puniantur ad petitionem cuiuscumq. postq. requisiti fuerint de praedictis in x librarum, (1) et nullus possit àquam (sic) à suo consueto cursu deviare intus Civitatem Ameriae, vel extra in quacumq. parte sui districtus in praeiudicium alicuius, nec impedimentum dare, quando libere currat ad d.am poenam x librar. statuto aliquo non obstante.

Note a margine
(S.N.) Solon suis .ll. statuit inter caetera, ut ubique (correto) poblicus puteus esset, cum nec perennibus fluvijs, nec uberibus fontibus regio abundaret. meminit Plut. in eius vita.
(S.N.) Vid. Aegid. Constit. lib. 4. c. lxxxviij. de purg. fontium infra hoc eod. lib. v. eubr. lxxij.
(1) Vid. semper in .l. fin. et .l. si quis .C. de Aquaeductu. lib. xj. et qua poena affici debeant corrumpentes meatus formarum .l. j. C. de aquaed. lib. eod.
(S.N.) Ad refectionem Putei cogi posse vicinum etiam si nunquam eo uti consuevit; aut velit. vid. Rom. sing. 68. inc. puteus. Jas. in .l. 2. n°. 26. C. de iur. Emphit. Andr. Gail. lib. 2. observ. 56. n°. 6.
(S.N.) Ad. collectas pro refectione, et purgatione praedictorum imponendas pro Capita secund. Spec. de censibus .§. sed nunc dicendum vers.o sed pone immo secundum Bartol. in .l. per Bythiniam .C. de immun. nemini conc. lib. x. pro viribus patrimon. alij quod habeatur ratio mixta scil. quod partim imponatur pro capita partim per aes, et libram secund. Bald. ex modern. in .l. 4. §. actor ff. de re iud. tu videas Bartol. Cepoll. de serv. rustic. praed. tit. de via .q. 25. qui tenet quod omnino per aes imponi debeat.

De augumentatione Castrorum. R. 67.

Ad augumentationem castrorum statuimus, et ordinamus, quod si quod Castrum Civitatis praedictae voluerit in futurum Communiter ad Communem usum d.i Castri aliquod melioramentum facere Communi Ameriae teneatur pro adiutorio d.i Castri solvere salarium magistri necessarij. Addentes quod ipsum melioramentum fiat, et fieri debeat de voluntate Communis Ameriae, et cum licentia dd.rum Antianorum qui pro tempore fuerint, et non aliter.

Note a margine
(S.N.) Et quod in eo liceat cuilibet aedificare supra lib. eod. rubr. 54. add. Castrum dictum fuisse secundum Sygon. lib. 2. de Antiq. iur. Ital. cap. j. oppidum loco altiss.o situm, quasi casam altam, à quo Castellum etc. ubi quod vici Castra, et pagi sint, quae nulla dignitate Civitatis ornantur, sed vulgari homininum conventu incoluntur, et propter parvitatem sui maioribus Civitatibus attribuuntur.
(S.N.) Add. Collectam pro ampliando castro imponi debere pro viribus patrimonij singulorum secund. Bald. et modern. in .l. 4 .§. actor. ff. de re iud. de quo etiam Bartol. in .l. j. col. 4. vers.o venio ad 2.um C. de mulier. et in quo loco. lib. I0. et in .l. per Bythiniam .C. de immun. nem. conced. lib. eod. Bald. in .l. etiam vers.o secundo (? corretto) videndum est. col. pen. C. de execut. rei iudic. et in .l. omnium C. de vectigal.
Add. quod Casalia, et Castra dicuntur esse de territorio, et sub iurisditione Civitatis sicut loca adiacentia; de quo late videndum Jo: Francisc. à Pont. lib. j. consil. lj. ubi late si Castrum, vel casale fuerit adeo actum, et excreverit, ut Civitatis magnitudinem excedat, et incipiat habere episcopum, quid iuris. vid. ib. ubi multa de Civit. Casal. Castrorumq. iurisditione, unione, segregatione, et reliquis huiusmodi.

De credentijs mercatorum. R. LVIIJ.

Statuimus, et ordinamus quod stetur, et credatur libro, et scripturae cuiuslibet mercatoris occasione praetij pannorum usq. in quantitatem x libr. denar. si debitum factum esse appareat ante unum annum, ab uno vero anno supra credatur usq. in quantitatem quinq. librar. den. inclusive, et non ultra. Si vero mercator mortuus esset credatur eius libro, et scripturae usq. in quantitatem 50 soldor. nisi probaretur contrarium, dummodo d.us mercator, et ipsius nomen recipiatur in scriptis in matricula suae artis, et viso d.o libro, et scriptura Potestas, vel iudex Communis Ameriae teneatur, et debeat praeceptum facere suo debitori usq. in dd.as quantitates de pannis credentijs, et accommodat. (aliunde "accomanditijs") pannorum guarnellorum diploidorum (aliunde "diproidiorum" o "diproidorum") burdi, et bombicis, dummodo iuret d.us mercator quod de d.a quantitate non est in totum, vel in parte satisfactum in aliquo, et quod recipere debet ex causa in d.o libro inserta, et non aliter.

Note a margine
(S.N.) An istud stat. comprehendat libros artificum. vid. Surd. decis. 3I3. et qualiter libris mercatoribus fides adhibeatur. vid. modern. de privat. script. lib. 4. tit. de libris mercat.
Add. quod stat. disponens ut libris mercatorum credatur est inductivum peccati, et non valet, et casu quo valeat intelligendum est si verisimiliter aliter non potest probari. Rot. decis. 95J. lib. 3. part. 3. divers.
Add. etiam quod in ijs casibus, in quibus libri mercatorum habentur à statuto pro publicis instrumentis, et habent executionem paratam praeferuntur posterioribus creditoribus fundantibus se in instrumento. vid. Stephan. Grat. in dec. March. decis. 203.
(S.N.) Quod de consuetudine totius Italiae libris Mercatorum hodie fides adhibeatur. vid. Cartar. in decis. Januensi in execut. decis. I27. n°. 3. et quod ista consuetudo valeat. vid. Andr. Gail. in suis observat. xx. n°. 6. et per tot. qualiter intelligantur stat. quae plenam fidem libris Mercatorum adhiberi statuunt etc. vid. Alex. Trentac. lib. ij. de privat. vol. j. var. iij.

De vigore laudi inter coniunctos. R. LXIX.

Statuimus, et ordinamus, quod quicquid fuerit sententiatum dictum, terminatum, vel diffinitum in praeteritum, vel in futurum laudabitur inter coniunctos, vel affines per aliquos arbitros (1) quod valeat, et teneat, (2) et retardiari, infringi, cassari, vel tolli non possit (3) aliquo iure, vel aliquo quaesito colore iuris, actionis, officij iudicis, restitutionis beneficij, (4) vel alio modo dummodo statutum locum non habeat si d.um laudum latum fuerit tempore aliquo, in quo aliqua pars expulsa esset de Civitate Ameriae.

Note a margine
(S.N.) Vid. supra lib. 3. rubr. xj. in med. an suspendatur Executio laudi pro petit. reduct. ad arbitr. bon. viri. vid. Gabr. conclus. iij. n°. viij. de arbitr.
(1) Differentia iudicis, et Arbitri magna est ut pulchre Sigon. de antiq. iur. Civ. Roman. lib. 2. tit. de iudic. cap. xviij, nam ut ex Cicer. Auth. inquit ad iudicium ut totam litem, aut obtineamus, aut amittamus, ad arbitrium hoc animo adimus, ut neq. nihil, neq. tantum, quantum postulavimus consequamur. vid. ib. Sigon. ubi concludit Arbitrum totius rei habere arbitrium, et facultatem, iudicem certa praetoris (?) formula esse astrictum.
(2) Enormis, aut enormissima laesio an possit opponi non obstante praesenti statuto pacto, et iuramento vid. Joseph. Ludov. in decis. Rot. Luc. decis. xxvij. per tot.
(3) Limita huiusmodi stat. ut non habeat locum si adsit enormissima laesio. Rot. in una Ravennatem Bonorum 20 8bris I58J. et iterum I9 Januarij I582. coram Ill.mo Blanchetto. sublimita (sic) dummodo non fuerit dictum, quod arbitri procedant alte, et basse uni dando alteri tollendo. Rot. in una Asculana laudi Lunae 5. Julij I599 coram Litta.
(4) Dici tamen poterit de nullitate. vid. Bart. decis. II2. n°. I5. et de enorm. laesione decis. 86. n°. 3. et seq. item si latum supra non contentis in compromisso. decis. II2. n°. 5. et 9.

De cessione facienda per principalem fideiussori. R. LXX.

Ordinamus, et statuimus, quod si quis fideiussor ab eius creditore conventus, debitore pro quo fideiusserit, omisso debitum d.o creditori qualitercumq. persolverit, d.us creditor ante solutionem sibi factam (1) ut de iure valere possit, ne decipiatur tantum à fideiussore per eum recepto de solvendo cautione solemni teneatur, et debeat cedere (2) ipsi fideiussori contra principalem debitorem omnia sua iura, et quod ipse fideiussor, et haeredes eius ipsum debitorem, et eius facultates, et bona si extant in patrimonio debitoris alias contra bonorum possessores quandocumq. fuerint d.i (3) debitoris authoritate praesentis statuti, seu capituli possit habere recursum , et ipsa bona capere, et irrevocabiliter iure dominij retinere dummodo de ipsa fideiussione, et solutione praed.a quam in pecunia, sive rebus ipse fideiussor suo creditori asserit se fecisse constet (4) publico instrumento, vel saltem attestatione trium testim fide dignorum, quod statutum in praeteritis, praesentibus, et futuris aliquo non obstante, nec etiam cursu temporis obtinere volumus plenum robur.

Note a margine
(1) Post solutionem cessio facta ex intervallo regulariter non valet secus si ex incontinenti. Rot. decis. I48. n°. 8. et seq. part. 2. div. fallit etiam si praecesserit pactum de cedendo iura. vid. ib. Rot. et decis. I53. n°. j. ead. part. 2. ubi etiam quod fallat in Fideiussore. vid. in .l. Modestinus .ff. de solut. vid. Rot. decis. in una Dohana salis. Merc. 7. Februarij I582 coram bon. mem. Card. Seraphino.
(2) Quod Creditor agens contra unum ex fideiussoribus teneatur ipsi solventi cedere actiones personales, et hypothecarias iuxt. trad. in .l. 2. C. de fideiuss. Socin. consil. 200. lib. 2. Dec. consil. I04. in princ. Negusant. de pignor. in 3. membr. 5. part. princ. non teneatur tamen cedere nisi tales, quales sunt. Rot. quam vid. in una Cornetana grani lunae 20 Februarij I589. coram Gipsio. vid. ib.
(3) Ad hoc nam ut cessio valeat debet constare de veritate causae cessionis .l. per diversas ubi Bartol. n°. xj. C. mandat. Roman. consil. 86. n°. p° cum alijs adductis per Rot. in una Romana pecuniaria Veneris .5. Maij I589. coram Camitulo. vid. Roman. in .d. consil. 86. et 97.

De Jmmunitate artificum forensium rubr. 7J.

Statuimus, et ordinamus quod si quis venerit in Civitate Ameriae ad operandum aliquam artem, quae non operaretur per (1) aliquem in d.a Civitate, quod tali, seu talibus remanentibus in d.a Civitate et operari voluerit d.am artem pro Commune Ameriae dentur, et solvantur de pecunijs d.i Communis Ameriae pro pensione domus cent. sold. denar. perusinor. pro quolibet anno solvendo pro rata temporis postquam steterit in d.a Civitate ad d.am artem exercendam usq. ad 3. annos et non ultra dummodo praed.a locum non habeant nisi tantum in forennsibus, qui venirent ad aliqum artem novam exercendam, quae non operaretur in d.a Civitate, et dd.i artifices à novo venientes non teneantur facere custodiam in Civitate praed.a. Addentes quod quilibet forensis veniens in Civitatem Ameriae, seu in futurum venire volentes in d.a Civitate, sive eius Comitatum, et districtum habitare voluerit, et habitavit, et artem aliquam, seu laboritium facere voluerit, et promiserit, et fideiussionem dederit, et continuo habitando in Civitate, seu Comitatu praed.o quod talis sic veniens, et promittens à die d.ae promissionis, (2) et fideiussionis praestitae sit immunis ab omni onere personali, et etiam ab onere ignis, (3) usq. ad tempus quinquennij usq. tunc proxime secuturi. Et quod elapso d.o tempore si in Civitate habitaverit ut Civis in omnibus habeatur, et tractetur, si in Comitatu ut verus Comitatinus praeterquam ad officia Communis, quae per ipsos habitatores haberi non possint. Et id intelligatur de forensibus nunc habitantibus, et qui iam venerint in Civitatem Ameriae ad habitandum sicut dispositum est in forensibus, qui venient in futurum, et in facientibus, et promittentibus ut supra. et quod d.a promissio, et fideiussio scribatur, et rogetur per Cancellarium d.i Communis pro tempore existentem, et in libro uno distincto d.i Cancellarij ad haec facto scribatur. Et d.um Capitulum bandiatur in principio officij cuiuslibet Potestatis, seu Rectoris, ut in omnibus notitiam (sic) pervenire possit.

Note a margine
(S.N.) Add. quod immunitas ista concessa per huiusmodi statutum non nocet principi, cui non minuitur emolumentum, quod proveniret ipsi principi ex istis artificibus sed alij solvunt quod dd. ipsis (sciritto sopra) artificibus est remissum. Surd. consil. 278. n°. 6. quia universitates, et Communitates non possunt tales immunitates concedere, nisi quoad sui praeiudicium. Surd. ib. n°. I6. et quod immunitas (corretto) concessa per Principem onus accrescat alijs. vid. Surd. per tot. d. consil. 278. lib. 2. Caeterum nunquid communitates possit (sic) immunitates à Collectis non subdito qui Civis efficitur. vid. Bellon. cons. xxxvij ubi quod sic in sui praeiudicium, et quomodo concedatur, vel possit revocari consil. xxxviij. vid. Rot. Bonon. per Barz. (?) decis. cxviij ubi quod ex causa supervenienti, et propter pub. utilitatem possit revocari immunitas concessa, quamvis in contractum transierit maxime quando ledit concedentem propter eius intentionem ubi vid. Et immunitas an, et quando , et quibus à Communitate concedit valeat idem Barz. d.o loco decis. cxix. ubi ponit regul. negativam ex .l. vacuatis. C. de decur. lib. in .l. un. C. de his, qui à Princip. vacat. acc. l. immunitates. C. de agricol. et censit. lib. xj. limitat in Cive noviter creato, in Doctoribus, Medicis, et ob remunerationem. vid. ib.
(1) Lacedemonij quoniam severiores erant ac moribus incorruptioribus, belliq. gloriam potissimum spectabant. ref.(ert) Plut. in vit. Licurg. contemnebant omnes artes, quae civium animos videbantur emasculare, et à vera virtute ad ociosam ostentationem traducere.
Roma quoq. cum adhuc spiraret germanam illam austeritatem ref. Man. (corretto) lib. j. Apophet. in princ. graeculos professores urbe exegit. Item Lacedemonijs, qui milities parabantur authore eod. Manutio in Aegesilao (sic) Apophet. lib. j. interdictum erat opificium, aut artem sedentariam vel exercere, vel discere.
(S.N.) Quod ista immunitas concessa forensibus artificibus etc. non possit illa durante alio statuto tolli vid. Alex. consil. I0J. vol. j. et quod ius municipale id efficere valeat scil. artifici novello immunitatem dare. Festesan. de Collect. part. 4. q. I2. n°. 28. et seq.
(2) Et nota quod post praestitam talem Fideiussionem, et expressam, huiusmodi declarationem contrahitur statim per istos incolatus. vid. Surd. consil. I74. n°. ij. lib. 2.
(3) Nunquid possit ista immunitas revocari. vid. Anchar. consil. ij. Alex. consil. 206. lib. 2. et consil. I0J. lib. j. Barz. d.a decis. cxviij. Bellon. consil. 38.
(S.N.) Quod istos artifices, et mercatores receptos postea non poterunt expelli sine causa, et quod includuntur nomine popularium et quod si expellantur fiat contra bonum publicum, et naturalem aequitatem vid. Surd. consil. I74 n°. I0. lib. 2.
Immo quod neq. tempore famis. vid. D. Ambros. lib. 3. offic. cap. 7. tom. 4.

Quod reaptetur fons, qui est in strata montis labri. R. LXXIJ.

Ordinamus, (1) et statuimus quod reaptetur fons, qui est in strada monti labri iuxta campum Marij Bucciarelli, et prope Campum Jacobi luci per adiacentes contratas ad voluntatem duorum superstitum eligendorum per Dd. Antianos, et Notarium damnorum datorum, qui pro tempore fuerint, teneantur d.um fontem fieri facere (2) ad requisitionem dictorum (3) superstitum, vel alterius ipsorum vicinorum vinculo iuramenti ad poen. x librar. denar. de suo salario, et occasione reductionis aquae d.i fontis si d.us Marius in aliquo damnificaretur reficiatur, et emendetur per homines d.ae contradae, et adiacentes ipsius fontis secundum aestimationem (omesso "faciendam") per dd.os superstites, seu homines d.ae Contratae.(4)

Note a margine
(S.N.) De refic. font. Pont. et vijs. vid. Aegid. Constit. lib. 4. c. lxxxviij.
Vid supra hoc eod. lib. rubr. lij et lv. et de vijs reaptandis. rubr. liij.
Et à contributione pro his nemo excusatur. vid. Novar. p. j. qq. forens. q. xvij. ubi an Clerici cogi possint. et per Dian. tit. de immun. p. j. resol. lxxv.
(1) Vid. Rip. in suo tract. de pest. sub remed. praeservat. contra pestem ubi praesertim, quando et quomodo pro purgandis, et reficiendis fontibus possit imponi collecta. n°. 39. et seqq.
(2) Aquam ex publico fonte, quae Civium necessitati non sufficit non potest ordinaria Principis potestate concedi pro extravendis(?) privatorum fontibus, vel molendinis. immo gratia aquae à Principe facta, potest si Civium usui aqua deficiat revocari. vid. de hac re late, per Jo: Franciscum à Pont. de offic. Proregis. tit. de abundant. Civitatis n°. 5. et seqq. §. vj. post Franc. decis clxxxiij. text. in .l. si quis .C. de aquaed. lib. xj. repugnat nam omni aequitati fontem sumptibus, et laboribus universitatis paratum pro substentatione vitae humanae converti ad utilitatem, et quaestum privatum. Tanta fuit apud antiquos cura conservandi fontes, ut religioni praetextu custodirent, in illis Deos esse , et numina non crederent, sed multitudinem edocerent, ut à violatione exterrerent. vid. Natal. Comit. in sua Mitolog.
(3) Add. his superstitibus inspecta qualitate, et quantitate laborum providendum de salario competenti vid. Jo: Franc. à Pont. d. tract. de offic. Proreg. tit. de abund. Civitat. §. xj. n°. I0. et seqq.
(4) De purg. puteorum supra lib. eod. rubr. 66. , et de Troscione Castri Macchiae, et fonte Capetae infra lib. 6. rubr. 64. et de fonte Machiae supra lib. 5. rubr. 52.

De poena retinentium formas contra suum convicinum.
R. LXXIIJ.

Statuimus, et ordinamus ad tollendam materiam scandali inter homines, et vicinos Civitatis Ameriae, quod quicumq. miserit, seu fecerit formas, (1) seu sciaquaiales (2) inconsuetos sciacquantes super possessiones alterius quod ipsas, vel ipsos tollere (3) debeat , ita quod deinceps non damnificet suum convicinum infra quindecim dies postquam à suo convicino fuerit requisitus ad poen. 40 sold. pro quolibet, et vice qualibet, et d.a requisitio debeat fieri coram duobus testibus ad minus: et nihilominus teneatur talis mittens, vel retinens d.as formas, et sciaquaiales emendare (4) damnum patienti, et credatur sacramento damnum patientis usq. in 5 sold. Et cum uno teste usq. in x sold. et cum probatione duorum testium usq. in quantitatem, et interesse (omesso "quocumque et dicti testes sint homines bonae famae et bonae fidei et hoc locum habeat in praeteritis praesentibus et futuris". L'omissione è stata indebitamente riportata in fine alla rubrica 79, corretta da 83).
(Quanto segue riguarda la rubrica 77 "De fortificatione Castri Montis Campani" ed erroneamente trascritto nel contesto della rubrica 73) (*) et esse debeat in adiutorium d.ae fortificationis, et ad id cogi, et compelli possint (5) per .d. Potestatem Civitatis Ameriae realiter, et personaliter, et intelligantur omnes adiacentes omnes personae possidentes, et possessiones habentes à Fossato Resignani ultra versus d.um Castrum, et à d.o Castro ultra versus fines, et usq. ad ipsos fines territorij Civitatis Ameriae, et ipsa contributio fiat, et fieri debeat per ipsas personas pro ut fuerit declaratum, et impositum per Dd. Antianos Populi Civitatis Ameriae, qui ad ipsum officium deputati erunt tempore inceptionis praed.ae. Addentes quod pro ipsa fortificatione facienda, homines, et personae habentes domos in d.o Castro, et prope dd.os muros d.i Castri teneantur, et debeant sindico, et universitati d.i Castri vendere, (6) et tradere ipsas domos pro ipsarum destructione, si expediat ad petitionem d.ae universitatis, et quod ipsa universitas teneatur, et debeat ante eius syndicum habentes speciale mandatum dd.is dominis Antianis promittere omnia suprad.a et fideiussiones dare super observatione d.ae promissionis, et aliter, et alio modo praesens provisio executioni nullatenus demandetur. Et insuper quod praetium dd.rum domorum scil. vendendarum ut profertur, sit et esse intelligatur sicut fuit declaratum per ipsos dd.nos Antianos, vel superstites d.i operis, qui per Dominos Antianos praedictos possint, ed debeant denominari unus, vel plures prout eis videbitur convenire, aliquo non obstante.

Note a margine
(1) Quid si arando vicinus superior opus faciat, ex quo aqua possit nocere vicino. vid. text. in .l. vicinus loci superioris xxiiij. ff. de aq. pluv. arcend.
(S.N.) Tot. tit. ff. de aq. pluvia arcend.
(2) Nam si naturaliter aqua decurrat non intrat stat. .l. j. §. ijdem .ff. de aq. pluv. arc. item si non nocet inferiori vicino, et prodest superiori .§. sicut autem opus. d. l. j. item si vicinus tenetur recipere vicinus inferiot vel propter servitutem impositam, vel propter praescriptam .l. 2. ff. eod. item si fiat à superiori aliquid gratia culturae liceat damnum imferat inferiori, nisi aliquid si factum ultra necessatatem culturae .l. 3. ff. eod. §. si vicinus nunquid vero usufructuarius possit experiri tali act. vid. l. si ususfructus 22. ff. de acqua pluv. arc.
(3) Impensis suis si conveniatur, quae fecit vel eius haeredes .l. si tertius vj. §. Celsus scribit .ff. de aqua quotid.
(4) Scil. quod contigit post litem contestatam, secus si ante vid. .l. si tertius vj. §. officium ubi glos. quae vid. ff. de aq. pluv. arcend.
(S.N.) Vid. Demosten. orat. lib. 3. in Calliclem.
(*) Folium à librarium antepositum, vid. quia est sub. rubr. de fortificatione montis Campani.
(5) Intellige ut dixi si precesserit licentia principis, sine qua neq. ad effectum huiusmodi Civitas, aut universitas potuisset imponere istud adiutorium; vid. Alex. post alios in .l. si se non obtulit .ff. de re iud. Bald. in .l. etiam col. 6. de execut. rei iud. Mastrill. de magistr. lib. 3. c. 4. n°. 446.
(6) Et sic cessat reg. l. dudum .C. de contrahend. empt. l. nec emere .C. de iur. deliber. intellige tamen id fieri non posse nisi auth. principis, quia neq. pro ampliando, neq. muniendo Castro potest quis authoritate ordinaria cogi ad vendendum domum vel agrum, nisi tanta et talis immineat necessitas, quod Princeps consuli antea nequeat, quia tunc licebit, et poterunt cogi etiam inconsulto princ. vid. Mastrill. d. c. 4. n°. 446. et n°. 72. et seqq.

Quod omnes denarij (corretto) qui solvuntur Consiliarios, et
Rectores propter ipsorum inobedientiam conserventur
in quodam Cippo. R. LXXIIIJ. (corretto da 78)

Omnes denarij, qui (1) solvuntur per Consiliarios Communis, et populi, et decem de populo, et Rectores artium conserventur, et mittantur in quodam Cippo, et singulis duobus mensibus durante concilio generali d.us Cippus aperiatur, et denarij, qui invenientur distribuantur (2) inter consiliarios supradictos ibi in concilio astantes per Cammerarium Communis, et hoc Potestas, et Camerarius Communis teneatur observare ad poen. x librar. (3)

Note a margine
(1) Cui debeat applicari mulcta Mastrill. de indulct. c. xviij. n°. 8. ubi quod licet fisco regulariter applicari debeat, tantum iudex, cuius imperium contemnitur poterit in alijs necessarijs causis, vel publicis operibus, et etiam parti (?) vel ut hic obedientibus. Judex vero Ecc.us omnino locis pijs, et in causis criminalibus fisco. vid. ib. Mastril. d. n°. 8. et seqq.
(2) Add. an debeantur ijs consiliarijs, qui erant tempore commissae inobedientiae an tempore condemnationis per Mastrill. decis. xii. per tot. lib. j. et an officiali qui condemnavit, vel qui eas poenas exegit Farinacc. d. lib. 2. cons. cxlviij.
(3) Add. quod fructus iurisditionis sunt poenae. Bald. in .l. fin. ff. solut. matr. Alex. in. (?) .l. divortio n°. I6. C. de fruct. et lit. expens. Boer. decis. I80. n°. 4. Tiraq. de retract. convent. §. 5. glos. 4. n°. I8. Molin. de primog. (?) Hyspan. lib. j. c. xxv. n°. j. et seqq. et ideo regulariter spectant ad principem, vel dominum Castri itaut non possit eas praetendere universitas loci nisi ex prescriptione immemorabili aut titulo oneroso. Rot. per Farinacc. ad 2. lib. resp. crimin. decis. cclxx. per tot.

Quod Cammerarius Communis emat unum Marchum
expensis Communis. R. LXXV (corretto da 79)

Pro adiustandis (1) stateris Communis, et aliarum specialium personarum Civitatis Ameriae Cam.s Communis praed.i de pecunijs d.i Communis emere teneatur, et debeat unum marchum cum quo d.ae staterae debeant adiustari, (2) et in Communi praed.o retineatur.

Note a margine
(S.N.) Hodie extat Constit. Clem. viij qua fuerunt totius Status pondera, et mensurae aequatae.
(1-2) Vid. Stat. Urb. lib. 3. cap. 46. ubi simile habes stat. quod mensurae debeant signari à Principe, et suis ministris destinatis, antequam quis illis utatur, ad hoc ut non mulctetur. l. 2. C. de frum. Alex. lib. iij. et debent coequari per superiores ut nemo possit ex his (sic) fraudari. l. modios .C. de suscept. lib. I0. quod ius est de regalibus. Avendan. de exeq. mandat. cap. j. Guid. Papae decis. 490. itaut in quacumq. investitura generaliter facta Baroni non censeatur facta de ponderibus, et mensuris. Avend. ib. Capobl. (?) in suo tract. de Baron. super pragm. viij.

De poena (aliunde "modo") mulctarum et poena inobedientium.
R. LXXVJ. (corretto da 80)

Pro inobedientijs coercendis (1) ex legitima causa procedentibus possit, et valeat Potestas (2) pro conservatione suorum praeceptorum ultra (3) poen. specialiter ordinatas, et capitulum praesentis statuti, de facto exigetur à quocumq. in 40 sold. denar. Judex vero in xx sold. denar. et ultra ipsas poen. extraordinarie procedendo accipere, vel exigere non possit, nec eadem (omesso "die") contra unummet ipsas poen. augumentare nisi ex nova causa non obstante aliquo statuto quod in contrarium loqueretur, ubi vero ex forma alicuius statuti poen. ordinaria esset, et specialiter contra euntem de nocte, vel alias teneantur observare ipsam poen. limitatam, et aliam de facto quod ipsa vel similibus causis imponere non possit, vel possint non obstante aliquo stat. in contrarium disponente.

Note a margine
(1) Vid. multa tot. tit. C. de modo mulctandi. et per Dd. in .l. j. ff. si quis ius dicent. non obtemper.
(2) Nota mulctam inferri à iudice, poenam à iure communi, vel municipali, de quibus Mastrill. de indult. c. xviij. et c. xix.
(3) Vid. l. j. et tot. tit. ff. si quis iud. non obtemperav. Boss. in praxi hoc eod. tit.
Poenae, et mulctae quare sint necessariae. vid. Mastr. de magistrat. lib. iij. c. x. n°. 342. et seqq. ubi quod ad defensionem iurisditionis concessae vid eumdem Mastrill. de indulct. c. xvij. et c. xviij. et poena pecuniaria in quo differat à multa (sic) vid. Mastr. d. tract. de indult. c. xix. iuncto cap. praecedenti.
(S.N.) Limita si iusta, et aequa ista praecepta fuerint. ut per Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 367. in fin. Ant. Canal.
Declara etiam ut non possit per iudicem veniri ad impositionem ipsius mulctae nisi nova citatione facta. ut per Gabriel. conclus. j. de citatione. num. I60 et dicit hanc esse communem opinion. ib. tamen num. I63. declar. duobus modis. refert. Ant. Canal.

Quod Potestas praestet familiam Cammerario Communis.
R. LXXVIJ. (corretto da 81)

Potestas teneatur (1) dare familiam suam ad petitionem dd. Antianorum Populi Cam.o et Cancellario Communis Ameriae, (2) et cuilibert ipsorum petenti praestare quoties petierint pro executione facienda seu pro suo officio debite exercendo ad poen. x librar. denar. quam poen. Communi Ameriae solvere teneatur quoties non servaverit praed.a et de hoc stetur relationi dd. Antianorum (3) Cancellarij, et (4) Camerarij praedictorum, vel alterius.

Note a margine
(1) Brachium, et auxilium denegari non potest praesertim hodie ex Const. super bono regim. fel. rec. Clem. viij. per quam Gubernatores locorum tenentur procedere contra debitores universitatum, quacumq. inhibitione non obstante.
(2) Add. quod ipse Potestas debet exigere omnes dativas, et condemnationes hoc eod. lib. v. infra rubr. lxxxv.
(3) Officio, et munere Cancellarij vid. supra lib. j. rubr. xlj. xlij. xliij. et seq.
(4) De Camerarij munere in exigendo, et retinendo introitus communis. lib. j. rubr. lxviiij quae est fin. de eiusdem Syndicatu eod. lib. j. rubr. xlviij. quod nihil solvere possit absq. ordine ib. Rubr. xlvij.
(S.N.) Et sic nota quod pro collectis, Gabellis, et alijs exigendis, eadem privilegia competunt illorum exactoribus contra particulares debitores, quae ipsi universitati. Bald. in .l. j. n°. 4. in 2.a lectura ff. quod cuiq. un. nomine. Modern.Thaur. de iur. un. part. 3. cap. ix in fin.

Quod potestas visitet castrum focis. R.LXXVIIJ (corretto da 82)

Potestas tempore sui regiminis habeat ad poen. 25 librar. denar. ad requirendum castrum focis, si videretur ibi aliquid faciendum utilitate d.i Castri, et homines d.i Castri teneantur facere prout melius videbitur d.o Castro ad poen. centum libr. den.

Note a margine
(S.N.) Add. nunquid habere, et exigere valeat Potestas visitans Castra communis expensas victus, et equorum quod non vid. Bald. in .l. observare in princ. ff. de offic. proconsul. vid. semper D. Stephan. Grat. in p°. lib. discept. forens. cap. 57. n°. I0. et seqq.
(S.N.) Isti fociani sunt mali homines, et soliti fraudare gabellas. infra hoc. eod. libr. rubr. 97. nec istis vendi possunt possessiones vid. infra Rubr. 6J hoc eod. lib.

De ressignatione (corretto) librorum facienda per potestatem.
R. LXXVIIIJ. (corretto da 83)

Statuimus quod Potestas, qui pro tempore fuerit in d.a Civitate teneatur, et debeat ressignare omnes libros, (1) et acta Communis decem diebus ante finem sui regiminis, et quod de processibus tam Civilibus, quam Criminalibus occurrentibus infra dictos decem dies novi libri intitulentur, et ipsos in dd.is libris scribere teneantur ad poen. decem librar. et hoc fiat coram Dominis Antianis, qui Antiani teneantur, et debeant eligere duos bonos, et sufficientes homines litteratos, et notarios, qui videant, et revidere debeant omnes, et singulos processus factos per d.num Potestatem, et eius officiales in maleficijs, et omnia acta, et condemnationes, et absolutiones factas per Dominum Potestatem, et omnes processus reducant in scriptis. (2) Et si dd.i duo, sic electi reperierint in dd.is actis processibus, et libris d.i Potestatis aliquam fraudem, vel defectum teneantur, et debeant tempore sui syndicatus assignare (omesso "in scriptis sindicatoribus electis, et deputatis ad Syndicandum d.um Potestatem et eius officiales, et familiam, et ipsi, et sindicatores praed.i teneantur, et debeant delinquentes in praedictis punire, et condemnare secundum formam statutorum, et ubi statutum non loqueretur quod sit poen. 25 librar. et condemnetur ad interesse tam Communi, quam parti, et praed.i sic electi iurent ad S. Dei Evangelia praed.a omnia, et singula facere legaliter bona fide,et sine fraude).
(La parte omessa risulta erroneamente trasposta in fine alla rubrica 77).
(Il testo della rubrica termina con l'erronea trasposizione del finale della rubrica 73: "interesse quodcumque (3) Et dd.i testes sint homines bonae famae, et bonae fidei, et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris").

Note a margine
(1) Necesse nam habet iudex acta, et proventus, et regesta causarum videre quamdiu non sunt ipsae causae decisae, unde notarius seu actuarius debet annotare, quando affert ipsos processus, et defert regesta iudici, et quando recipit, sicut etiam habere librum accommandatorum alioquin eius culpa amissa si fuerint tenebitur ad interesse parti. vid. supra annot. lib. j. rubr. xl. et xlij. et quod sententias ferre non possint iudices nisi confecto registro. Aeg. Const. lib. 5. c. xxiiij. et lib. 6. c. xxiij. et xxiiij. c. xx.
(2) An pars falsitatem committens in processu circa testes, instrumenta, vel acta amittat causam. vid. Clar. in .§. falsum. n°. 32. vers.o item propter falsitatem commissam in causa. cum ib. addit.
(3) Contra officiales in sindicatu omni exceptione maiores. vid. de hac re Mastrill. de magistr. lib. 6. c. 2. n°. 30. cum seqq.

De custodiendo festivitates Sanctorum Augustini,
et Francisci. R. LXXXIIIJ. (corretta da 74)

Ad laudem, et reverentiam Omnipotentis Dei, et B. Mariae Semper Virginis matris eius, et Beatorum Augustini, et Francisci, et status pacifici (aliunde "ut status pacificus") d.ae Civitatis Ameriae de bono in melius augumentetur dicimus, et censemus, quod Festivitates S. Francisci, et S.ti Augustini custodiantur, et reverentur per Cives, et Comitatenses ipsius Civitatis, et habitantes in ipsa Civitate, et Comitatu, et nulla persona in dd.is Festivitatibus audeat, vel praesumat facere aliquod laboritium ad poen. xx soldor. Et Potestas teneatur praed.a banniri facere per d.am Civitatem in vigilijs dictarum festivitatum, ac etiam teneatur ire (corretto) ad missam ad ipsas Ecc.as tempore dd.rum festivitatum cum uno Cereo eisdem (corretto) Ecc.ijs dimittendis valoris centum soldorum emendo per Cammerarium Communis, de pecunia Communis praedicti absq. aliqua deliberatione.

Note a margine
(S.N.) De festis diebus qui celebrantur apus gentes authoritate Sacerdotum. vid. Ger. de immun. sacror. lib. j. cap. xix.
De alijs festivitat. custod. vid. supra lib. 4. rubr. 78. et quid agendum, vel fugiendum diebus festis in honorem Dei habes constit. fel. record. Pij. v. inc. cum vero dierum seu cum primum in bul. fol. 925. in sum.o eiusdem bullar. in verb. dies festus. per Stephan. Quarant. ubi circa dies fer. in honorem Dei habes multa decr. sacrae Congregat.
(S.N.) Add. nunquid dispensatus ab Episcopo ut possit operari possit puniri à laico vid. Covarr. post. Sot. relat. ab Alderan. Mascard. in suis conclus. statut. conclus. j. n°. 256. et quod laici possint stat. condere contra non custodientes dies festos etc. vid. eumdem Alder. Mascard. ib. supra lim. xiiij n°. 255.
(S.N.) Vid. Aegid. Constit. lib. 6. c. xxiij. et c. xx. et lib. 5. c. xxiij.
In hisce quoq. diebus (corretto) an exequi sententia, examinari testes, citar. pignorari, decretum interponere (corretto) subhastari pignora capta, adoptare manumitti etc. vid. Guid. Pap. decis. 2I5. immo iudici secus facienti poterit quis resistere. vid. Thesaur. decis. 95. et quae, et qualia in diebus festis operari liceat, vel non vid. semper Graff. in suis decis. aur. lib. 2. part. 2. cap. xiij. de diebus festis. vid. supra annot. lib. 4. rubr. 78.

De Cereis faciendis per Syndicos Castrorum Comitatus
Ameriae. R. LXXV. (sic)

Ad honorem et reverentiam B. Firminae Virginis, et Martiris, statuimus, et ordinamus, quod omnes, et singuli Syndici Castrorum districtus Civitatis Ameriae teneantur, et debeant comparere singuli in Vigilia B. Firminae de mense 9bris in Platea Communis Ameriae cum uno cereo Cerae pro quolibet ipsorum ponderis tot unciarum quot sunt foculares in Castro cuius est Syndicus. Et cum dd.is cereis accensis sequere regimina Civitatis Ameriae, et cereos artium d.ae Civitatis Ameriae dum portantur ad vigiliam d.ae festivitatis ad poen. xxv libr. pro quolibet syndico, et quolibet castro, et quod ad praed.a facienda requirantur singulis annis in festo omnium SS.rum pro parte d. Potestatis Civitatis praedictae.

Nota a margine
(S.N.) De supplicationibus quae apud gentes mandantibus sacerdotibus olim fiebant multa tradit Germonius de Sacror. immunit. lib. j. cap. xviij. et not. quod olim superstitiosa antiquitas ref. Specul. in suo rut.(?) lib. vij. cap. 7. n°. I4. Februo idem Plutoni, sive Februae Martis Matri Kal. Febr. tota nocte cum cereis, et facibus accensis festum exercebant; quos lustrandi mores mutans in Melius Ecc.a festum Purificat. statuit, et deinde Assumptionis B. Virg. nec non tutelarium DD. locorum, et oppidorum in quibus festis plebs universa portans cereos ardentes in manibus per Ecc.as procedunt in memoriam luminis fidei quod effundit in orbem Maria, et deide ambulantibus in tenebris patefecerunt SS. tutelares.

De poena Castaldi, seu banditoris perdentis pignora. R. LXXVJ.

Si quis banditor, vel Castaldus luserit, (1) vel pignoraverit, vel aliter alienaverit, seu perdiderit aliquod pignus Communis, vel Specialis personae, quod talis banditor, et Castaldus stet ligatus in Palatio Communis in interula per totum diem, Et ille, qui habet tale pignus ipsum restituat sine denarijs, (2), et perdat quod debet habere super ipso pignore, et hoc banniatur per loca consueta civitatis (sic) Ameriae in principio regiminis .d. Potestatis ad hoc ut nemo praetendere possit ignorantiam.

Note a margine
(1) Idem si vestes pignori datas mures corroserint quoniam tenetur Castaldus, seu baiulus glos. in Const. Aegid. lib. 4. cap. xlix in verb. baiulum n°. 4. vid. Parid. de Put. in tract. Syndic. in verb. negligent. Marsil. in rubr. de fideiussor. n°. 298. et seq. et quod depositarius uti re depositata dicatur furtum committere. lisi (?) pignore. in princ. ff. de furt. §. furtum autem ff. de obligat. quae ex delict.
(2) Tamquam rem furtivam .l. incivile .C. de furt. quod pignus scienter habens uti rem alterius non d.i banditoris, etiam quod cum protest. (?) reciperet ut domino redderet, non potest quod pro eo impendit repetere. vid. Caball. cent. 3. cas. 292. per tot. contra Caut. I0. Barth. Cepoll.

De Fortificatione Castri montis Campani. R. LXXXVIJ.

Considerantes quod temporibus retroactis homines, et personae Castri Montis Campani Comitatus Ameriae fuerunt, et sunt plurima, et maxima damna passi quando propter debilitatem ipsius Castri, et murorum eius fuerunt coacti multis, et diversis vicibus cum eorum familijs, et supellectilibus fugere, et d.um Castrum inhabitatum relinquere in damnum, et praeiudicium ipsorum, et Communis Ameriae, et contra honorem S. Matris Ecc.ae volentes iccirco praedictis requisit,i et attente rogati pro parte universitatis d.i castri salubriter providere, statuimus, et ordinamus ad tollendam debilitatem Castri praed.i et ad ipsum fortificandum pro statu provinciae, ne ibi gentes rebelles Ecc.ae statum recipere possint prout hactenus ita fecerunt, quod universitas, et homines Castri praed.i pro fortificatione facienda teneantur, et debeant infra quatuor annos proxime futuros recipiend. (aliunde "incipiendos") de mense Martij proxime tunc venturi post confirmationem praesentium statutorum faciendam per officiales Ecc.ae, et deinde ut sequitur finiend. Castrum reparare, et fortificare de quatuor turrionibus bene muratis, et constructis lapidibus, et calce, et arena altitudinis super terram ad minus xl pedum pro quolibet torrione ad pedem, seu mensuram Communis Ameriae: et Muros d.i Castri reparare construere, et firmare in locis opportunis, et foveas (aliunde "fovens") etiam facere in locis habilibus, et consuetis, et necessarijs ita, et taliter quod d.um Castrum sit forte, et non expediat derelinquere propter novos incursus gentium praedictarum, et ut universitas praed.a et personae d.i Castri obtulerunt per ipsorum petitionem se paratos facere prout superius continetur, materiam habeant faciendi, quae sunt superius ordinata pro adiutorio d.ae fortificationis, et ipso tempore quatuor annorum ipsa universitas, et personae Castri praed.i sint exempti, et immunes, et exempti intelligantur esse à d.o Communi Ameriae ab omnibus, et singulis oneribus et gravaminibus realibus, et personalibus seu mixtis Datijs, et gabellis, quae eos tangerent, et tangere possent in futurum infra d.os quatuor annos à die inceptionis praed.ae dum tamen non intelligantur de gabellis venditis, et quae vendi consueverunt in Civitate praed.a à quibus immunitatem aliquam per haec habere non possint, nec etiam ab onere eundi, et standi in generali exercitu, quod per Romanam Ecc.am interim imponeretur, (1) vel indiceretur Communi Ameriae, vel eius districtui, et quod insuper personae adiacentes, et possessiones habentes iuxt. et prope d.um Castrum sint et esse (Il seguito della rubrica risulta erroneamente trascritto in fine alla rubrica 73, cui va fatto pieno riferimento).
(La rubrica termina con l'erronea trasposizione della parte finale della rubrica 79, con numerazione corretta da 83).

Note a margne
(S.N.) Nunquid Ecc.ae personae teneantur contribuere in reparatione d.i Castri, si redundat in ipsarum vel bonorum illarum utilitatem. vid. Lader. Imolen. consil. I45. et seq. vid. Const. Aegid. lib. 2. 43. cum ib. add.
Et quod collectae imponi debeant per aes et libram vid. quae adnot. supra hoc eodem libro rubr. 67. et quod sint exigendae ab habitantibus vid. Corn. consil. 72. n°. I4. vol. 4.
Et quod pro refectione Castri etc. licita sit impositio collectae et tempore pacis studendum sit reparationi moeniarum. vid. Roland. consil. consil. j. n°. I95.
(S.N.) Add. nunquid ad reparationem murorum castri contribuere debeant clerici, et nunquid stat. laicorum disponentia de reparatione murorum et frontium comprehendant clericos vid. Surd. consil. 30J. lib. 3°. ubi determinare videtur quod non coactiva .l. et stat. ratione, sed directiva teneatur, quod nota pro reparation. viarum et nunquid tale statutum ligaret bona clericorum. ib. n°. 74. et seqq. vid. Testes. (?) de Collect. q. j. part. 4. n°. I5. et seqq.
(S.N.) Vid. ulterius modum reparat. urb. exactiss. descript. in lib. Neem. qui est Esdr. ij. cap. iij. ubi unusquisq. reparat, et aedificat contra domum suam etiam sacerdotes. et ib. cap. 4 quod nec etiam milites in tali opere sint exempti: Et factum est in die illa: media pars iuvenum eorum faciebat opus, et media parata erat ad bellum, et lanceae, et scuta, et arcus, et loricae, et princeps post eos in omni domo iuda aedificantium muros, et portantium onera, et imponentium: una manu sua faciebat opus, altera tenebat gladium, extat etiam apud Liv. lib. v. in fin. oratio Furij Camilli hortantis Cives suos ad ad (ripetuto) reaedificationem, et reparationem urbis post excidium Gallorum. et aliqua per Just. Lips. de magnit. urb. Romae.
(S.N.) Add etiam posse D. Potestatem poenas, et mulctas convertere in reparationem aedificiorum publicorum, et alia aedificia utiliter faciendo de novo, et nunquid ibi arma, et insignia sua ponere. per Parid. de Put. in suo tract. Synd. in verb. expensae cap. 2.

Quod Potestas teneatur observare omnia statuta, et ordinamenta,
et sententias exequi facere. R. LXXXIIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod si Potestas, et sui officiales non facerent, et executioni mandarent, quae facere debent secundum formam statutorum, et ordinamentorum (1) d.ae Civitatis Ameriae, et requisitus (2) ab Antianis, et syndicis per se teneantur, et possint executioni mandare, et quod per eos factum fuerit valeat, et teneat, ac si factum esset per Potestatem statuto aliquo non obstante. et quod d.us Potestas teneatur praed.a facere ad poen. 50 libr. de suo salario.
(A lato: "desunt aliqua." E' stato, infatti, omesso quanto segue: "Et potestas Civitatis praedictae et sui officiales teneantur et debeant executioni mandare omnes et singulos contractus et sententias tam factas quam per eum et suam Curiam fiendas infra spatium viginti dierum. Et hoc intelligatur de illis contractibus et sententijs de quibus possit executio fieri quod si non fecerit et executioni non mandaverit ut dictum est quod quantum in summa capient ille sententiae vel contractus de quibus executio facta non esset et potuerit fieri tantum detrahatur de suo salario et nomine poenae Communi Ameliae applicetur").

Note a margine
(1) Et nota quia executio quando fit debent servari stat. loci ubi fit. ad not. per Jas. in .l. cum quaedam puella. col. fin. ff. de iurisd. omnium iud. Marant. de ordin. iud. part. 6. de execut. sententiae n°. I0. unde requisitus Potest. ut alterius iudicis sententiam exequatur statuta, et consuetudines sui tribunalis sequi tenetur. late D. Stephan. Grat. lib. j. discept. for. cap. I46. n°. 34. et seqq. usq. ad fin. ubi quod omnino executor debeat servare consuetudines, et statuta sui fori in exequendo aliorum iudicum sententias etc.
(2) Add. nunquid Antiani, et Populus possint dispensare observantiae huiusmodi stat. dic non posse post confirmationem Superioris. vid Novar. in suis .qq. forens. p. j. q. cxxiiij. post. D. Thom. 2. z.(?) q. I85. art. 8.
(S.N.) Intelligas tamen si d.ae sententiae sint (tre parole cancellate) iuri consonae, alioquin iuste denegatur executio; Simonidi petenti, ut in negocio quodam Themistocles iniustam sententiam exequeretur, neq. tu inquit bonus poeta fueris, si praeter musicae modulos caneres, neq. ego princeps bonus si contra leges hanc sententiam executioni demandarem: Rot. Rom. Auditorium aliorum iudicum sententiarum executione sibi commissa nunquam exequi consuevit, nisi illarum iustitia prius degustata vid. (?) in practic. Rot. post decis. divers. Mohed. (?) decis. 3I9. et I48 Paleott. decis. 37.
(S.N.) Add. nunquid potestas requisitus si nolit exequi, et recuset teneatur ad interesse partis, et quid si sententia fuerit notorie nulla, et tunc an detur appellatio etc. vid. semper D. Stephan. Grat. lib. j. discept. for. cap. I46.
An vero sit necessarium producere sententiam cum processu, vel satis sit producere instrumentum sententiae. vid. Flamin. Cartar. in decis. Rot. Januen. dec. 58. in exect. (sic) per tot.
Multa de execut. sententiarum aliorum iudicum, vid. semper Stephan. Grat. lib. 2. discept. forens. cap. 389. per tot.
(S.N.) Quid vero si potestas excedat in executione istarum sententiarum? vid. D. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. I46. n°. 30. vers.o nec faciebat quod fuerit excessum ubi quod si excedatur modus in executione detur appellatio solum quoad effectum devolutivum, non suspensivum, et ratio est, quia via executiva efficeretur longior ordinaria, et lites nimis protraherentur.
(Nota in fine rubrica) Add. Potestas, et officiales posse super premissorum observantiam syndicari, et puniri tamquam periuri cum in ingressu officij iurent , se observaturos d.a statuta, de quo vid. Mastrill. de Magistrat. lib. 6. cap. 8. n°. I09. et seq. et quid possit iudex supra poenas statutas vid. Alphon. de Castr. de .l. poenali lib. 2. c. I2. et quando eamdem poenam statutorum possit minorare, vel temperare iudex idem Alphons. ib. d. lib. 2. c. I3. quando officiales excusentur ob ignorantiam si no observaverint, aut servari fecerint ipsa statuta, d. Alphons. eod. lib. 2. c. I4. et quid si delicta fuerint adeo occulta, ut inveniri, aut probari nequiverint. idem .d. lib. 2. c. I5. Item add. quod si potestas, aut iudex pro tempore contra expressum casum, seu casus expressos horum stat. vel legum et Constit. Aeg. quid fecerit, aut attentaverit, erit nullum ipso iure. Caput. decis. I36. p. 3.

Quod Potestas excutiat omnes dativas, et condemnationes.
R. LXXXV.

Potestas, et sui officiales teneantur, et debeant excutere omnes dativas, et quascumq. alias collectas, et gabellas, ac etiam omnes alios proventus d.ae Civitatis Communi Ameriae solvendos, et solvendas elapsis decem diebus post latam sententiam, seu condemnationem elapsis terminis bannimentorum datis ad solvendum dativas, et collectas, et gabellas vinculo iuramenti, et ad poen. 25 librar. denar. de suo salario, et nihilominus si non fecerit fiat per Dd. Antianos Populi addentes, et declarantes, quod si quis voluerit communicare ignem, et unum, et eumdem ignem facere cum patre, fratre, patruo, socero, genero, nuru, seu socru, quod dd.i duo ad invicem unum ignem facientes non teneantur; nec cogi possint ad solvendum nisi pro uno foculari tantum statuto, vel ordinamento aliquo non obstante.

Nota a margine
(S.N.) Vid. Bullam fel. rec. Clem. viij super bono Regimine Stat. Ecc.i ib. Gubernator, aut Potestas in exigendis rationibus etc. vid. ib. et quod secus faciens iudex vel rector Civitatis permittens res, et bona, seu iura principis, vel civitatis deperire possit, et debeat puniri in syndicatu. vid. Mastrill. lib. 6. c. 8. n°. 86. et seq. de Magistratibus. ubi etiam n°. 70. qualiter puniatur officialis non exigens poenam fisco applicatam, et incursam, ubi quod teneantur fisco tantumdem solvere, et amittant salarum. vid. Hond. consil. 82. n°. 8. cum seq. vol. 2.

Quod domus non caventur. R. LXXXVJ.

Potestas, seu officiales eius non permittant cavari, seu destrui, nec cavari faciant aliquam domum sitam in Civitate Ameriae, et eius burgi occasione alicuius maleficij, vel occasione quacumq. ad poen. 50 libr. solvend. per eum sui tempore syndicatus, et damnum emendet d.no domus et de hoc (omesso "absolvi") non valeat non obstante aliquo statut. quod incontrarium (sic) loqueretur (1) exceptis casibus permissis in aliquo ex capitulis insertis (aliunde "infrascriptis") hoc tantum servato, quod ille, vel illi, qui habebunt solvere dativas, vel commiserit aliquod maleficium, et venerit ad mandata d.ni Potestatis, et ad districtum quod domus sic (aliunde "talis") venientis ad mandata, cavari non possint, nec debeant ullo modo, et si aliquis per damnum fuerit detentus in curia, et non solverit infra duos dies quod Potestas, et sui officiales possint eum mittere in pagliatam, et eum ibi retinere donec solverit datium quod debuerit, non obstante aliquo statuto quod in contrarium loqueretur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Mastrill. de magistr. lib. 3. c. 4. n°. 379. et seqq.
(S.N.) Concord. Constit. Aegid. inter Const. March. lib. 4. cap. lxxx, et seq.
(1) Quod nunquam cavari vel destrui debeant in praeiudicum creditorum. vid. Parid. in tract. Synd. in verb. contumacia. cap. 2. ubi etiam quod uxor possit defendere destructionem bonorum viri ratione suae dotis. et de hac re vid. latiss. per Baiard. in add. ad Clar. q. 82. stat. viij. n°. 92. et seqq. post Gig. in tract. de crimin. laes. maiest. ab eo alleg. q. 37. ubi nunquid refici valeant etc. vid. D. Stephan. Grat. lib. j. disceptat. forens. cap. I79. per tot.
(S.N.) Domus delinquentium antiquitus cavari et destrui non consueverunt, nisi aliquid contra maiestatem publ. fuissent demoliti, ob id Spur. Cassij domus eversa, quia scil. regnum appetijsset; M. Manlij, Fulvij Flacci, et aliorum de quibus. M. T. pro dom. sua ad Pontif. idq. fiebat secundum Cicer. ib. ut facinus, et illius memoria nomine loci notaretur. similiter ob rebellionem ultra mortem rebellis domus diruebantur ut apud Liv. lib. viij. refer. de quodam Vitruvio Privernati, quem vivum cum caepissent verberatum necari iussit Senatus, et aedes eius, quae erant in palatio dirui.

De non mittendo in pagliatam aliquem qui voluerit satisdare.
R. LXXXVIJ

In pagliatam, seu Carceres Communis nulla persona offerens Curiae, vel parti dare fideiussorem de parendo mandatis Curiae, et de non discedendo de Palatio mitti, et poni debeat ullo modo, praeterquam homicida, (1) Jncendiarius, depopulator, latro publicus, exbanditus pro gravi maleficio, et in alijs casibus à statutis permissis etiam talis offerens, vel dans fideiussorem praed.o modo custodiri non debeat, seu dispendio custodum gravari nisi personali poena expresse (2) puniendus. Et hoc locum habeat in Civilibus, et criminalibus, si autem aliquis coactus in Palatio pro executione alicuius praecepti instrumenti, vel sententiae non solverit infra quinq. dies, quod debitor abinde in ante ponatur in pagliatam, et cogatur ad solutionem ad voluntatem creditoris, et etiam eius fideiussoris, et Potestas, vel aliquis eius officialis, qui contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae vice qualibet 25 libr. denar. et eidem gravato, et carcerato pro suis gravaminibus, et emendatione x libr. denar. pro qualibet die, et qualibet vice. Et sufficiat, si hoc probaretur per publicam famam cum iuramento talis positi in pagliatam, seu carcerem contra d.am formam sine aliqua probatione d.us Potestas per syndicos tempore sui syndicatus condemnetur in centum sold. denar.

Note a margine
(1) Vid. late per Clar. lib. 5. recept. sentent. §. fin. q. 46. vers.o plerumq. vero aut ipse reus. n°. 6. et latius per Menoch. lib. 2. cent. cent. (ripetuto) 4. cas. 303. ubi multae leges municipales declarantur cum add. ad Clar. per Baiard. et alios mult. per Glos. in Constit. Aegid. lib. 4. cap. j. in verb. fideius. Farinacc. de carceribus. q. 33.
(2) Et quod is, cui venit poena sanguinis irroganda audiri non possit extra carceres vid. vid. (ripetuto) const. xj. Julij ij. et constit. 4J Pij. v. cum alijs concord. per Laert. Cherub. immo quod etiam si veniat imponenda poena pecuniari (sic) quis audiri non debeat extra carceres ex consuetudine totius Italiae. vid. Baiard. ad Clar. q. 32. vers.o haec autem conclusio n°. I6. post. Ant. Scapp. (?) in tract. de iur. non script. lib. 3. cap. 42. et ita resolutum coram R.mo D. meo Pritio Grasciae Praeside Anno I6I2. de mense Aprilis in una Rom.a petitionis debiti iam soluti.

De modo congregandi Concilium. R. LXXXVIIJ.

Congregare, vel facere concilium, addunantiam, vel arrengam quocumq. nomine censeatur Potestas, seu iudex, et quilibet alius officialis Communis Ameriae non possit, neq. debeat ullo modo sine expressa licentia, et voluntate dd. Antianorum Populi, vel maioris partis ipsorum, et antequam Concilium congregetur ea proposita, quae processerit de voluntate d.norum Antianorum scribatur per Notarium reformationum, et aliter non procedat nisi esset proposita facienda de facto alicuius ambasiatae retractae in d.o Concilio quae tunc proposita fieri possit etiam durante concilio. licet non fuerit scripta ante d.um Concilium, et si contrafieret non valeat, sed Potestas, et quilibet ex suis officialibus contrafaciens, seu per se contrafieret solvat pro banno Communi Ameriae xx libr. den. de suo salario, et quod Cam.us Communis, qui pro tempore fuerit debeat retinere de suo salario d.i potestatis in hac forma, et semper licentia, et consensus d.norum Antianorum scribatur.

Note a margine
(S.N.) Habes inter Stat. Urb. Rom. lib. iij. cap. 3. pulchrum ordin. in coad. et habendo Concilio generali, et pub.o sicut etiam modum congreg. et habendi secretum eod. lib. iij. cap. ij.
(S.N.) Add. quod non servata forma huiusmodi stat. in Congreg. Concil. omnes actus facti in eo erunt nulli .l. 2. ubi glos. ff. de decret. ab ord. fac. l. 2. C. de decur. lib. I0. l. actor .ff. rem rat. haber. Roland. consil. 90 n°. 3. vol. j. vid. late per Nicolaum Losaeum de iur. univers. part. j. cap. 3. n°. 66. et seqq.

Quod notarij D.ni Potestatis teneantur registrare (corretto
su "mittere ad quaternum") scripturas. R. LXXXIX.

Statuimus etiam quod Notarij Potestatis teneantur, et debeant registrare (corretto sopra "mittere ad quaternum") in actis omnes scripturas, quae agitarentur in iudicio coram eis vinculo iuramenti, et si aliqua scriptura per defectum dictorum, vel alicuius ipsorum missa non fuerirt ad quaternum, et aliquis ad cuius instantiam facta esset d.a scriptura, vel causa sua in aliquo lederetur dd.i notarij teneantur tempore syndicatus ipsorum reficere ei damna, et interesse, et poenae nomine Communi centum sold. denar. et teneantur dd.as scripturas mittere ad quaternum ea die, vel sequenti postqum fuerit coram curia agitata ad d.am poenam pro quolibet ipsorum nutariorum, et vice qualibet. Et nihilominus mittere (1) teneantur, et damna parti reficere si ob dictum defectum aliquod sentiret.

Note a margine
(S.N.) Vid. Constit. Pij Papae 4. super Cancellar. etc. Aegidij Const. lib. 5. cap. xxiiij. et c. xxviij. et lib. 6. c. xxiij.
(S.N.) Habes idem Stat. Romae Anno I6I2. die I0. Martij ex constit. Pauli Pap. v. sub rubr. de not. tribunal. urb. §. protestationes. fol. 32. et .§. instrumenta quaecumq. fol. 33. et .§. ijdem dol. 3J. et .§. et ad fugienda. fol. 37.
(S.N.) Quod notarius teneatur scripturas in eius officio productas, et nisi concludenter probavit illarum amissionem praesumantur culpa ipsius notarij occultatae et teneatur ad interesse. vid. Rot. in una Roman. deposit. 9. Junij I599. coram Ill.mo Seraphino. add. quid si occultaverit, vel negaverit se de ea esse rogatum, qua poena notarius puniri debeat , et ex quibus occultatio praed.a probetur. Farinacc. consil. 50 per tot. in crim.
(S.N.) Concord. supra lib. j. rub. 7. vid. const. Aegid. inter const. March. cap. xiij. lib. ij. ubi etiam per nos adn. supra lib. j. ad rubr. 42.
(1) Quid si plus vel minus scripserit notarius in quaternis nunquid id per errorem fecisse iudicandum sit. vid. Surd. consil. I49. lib. j.

Quod Potestas, et sui officiales non ludant. R. XC.

Potestas, (1) sive aliquis eius officialis, (2) vel familiaris in Civitate Ameriae, seu in palatio non debeant ludere cum aliquo Cive, vel comitatensi Ameriae ad aliquem (omesso "ludum taxillorum vel alearum vel ad") alium ludum, seu etiam interesse cum aliquo alio undecumq. existat, salvo quod inter se diebus feriatis ludere possint ad chartas, vel aleas, et quicumq. contrafecerit solvat pro banno vice qualibet Communi Ameriae xx libr. denar. et eamdem poen. ludens cum quocumq. ipsorum.

Note a margine
(1) Quod in officialibus ludus sit detestabilior vid. Baiard. ad Clar. lib. 5. recept. sentent. §. ludus. n°. 4. et n°. 3. ubi etiam dicit teneri ad restitutionem perditi si cum possint prohibere non prohibent ludos.
(2) Vid. Aegid. Constit. lib. 2. c. 4. §. volemus etiam, et mandamus ubi glos. Caballini. quod ludus fuerit inventus à diabolo, et quod consuetudine non potest excusari tamquam nutritiva peccati.

Quod nullus tormen(te)tur sine licentia dd.rum
Antianorum. (1) R. XCJ.

Tormentare aliquam personam Potestas, seu officiales et familiares, vel aliquis ipsorum occasione alicuius maleficij, vel occasione quacumq. non possint, nec debeant per se vel alium aliquo modo aliquod genus tormentorum inferre alicui, sine expressa dd.rum omnium Antianorum licentia, (2) vel maioris partis eorum, et ipsorum liberali voluntate, (3) nisi fuerit persona malae famae, vel homicida, vel proditor, vel falsarius, vel alius fabricator falsae monetae, vel robator stratarum, vel aliquis alius committens aliquod maleficium de nocte, (4) vel qui offenderet aliquem officialem forensem Civitatis Ameriae, vel aliquem de suis familiaribus, vel aliquem qui fecisset, vel fieri fecisset, seu diceret contra honorem seu statu S. Rom. Ecclesiae, vel Communis Ameriae, et non posset curare, vel dare curiae fideiussorem. Qui possint torqueri (le due ultime parole cancellate) non possint torqueri sine licentia d.norum Antianorum procedentibus tantum legitimis (5) indicijs: Et si contrafecerint quilibet contrafaciens de suo salario immineat Potestati nomine poenae Communi Ameriae cent. lib. denar. et confessio tormentati contra hoc capitulum sit cassa, et nulla, et persona tormentata contra d.am formam possit petere pro tali iniuria à praed.o Potestate, et officialibus à quolibet ipsorum contrafacientium, ac ipse Potestas pro se, et quolibet contrafaciente de suo salario eidem personae dare, et solvere debeat 50 libr. denar. et ad probationem talis iniuriae, seu tormentationis factae sufficiat publica fama per duos testes bonae famae qualitercumq. probantes, et syndicatores, (6) seu qui rationem fecerint off.ij praedicti teneantur omnia praed.a facere observari in quolibet capitulo, et si fuerint negligentes, puniantur in 50 libr. denar.

Note a margine
(1) Add. quod Episcopi, et eorum offisiales (sic) in inferenda tortura tenentur servare formam sacrorum canonum praecedentibus legitimis indicijs datis defensionibus, et pendente appellatione à decreto de torquendo ne dum post appellationem suprasedere. vid. Mastrill. decis. cclxix. n°. I2. et seq.
(2) Vid. supra lib. j. rubr. xv. Alber. de Ros. (?) in 2.a part. statut. q. I88. Felyn. in cap. pastorales num. 9. ad fin. de rescript. et adde quicquid sit de consuet. cum minores de iure torqui non valeant sine praesentia sui Curatoris, et eorumdem confessiones aliter factae non valeant, secus tamen erit si tales minores fuerint torti cum licentia DD. Antianorum de quo vid. Joseph. Lud. in luc. (?) decis. xvij. n°. 8. et seq.
(3) Intelligas tamen si legitima praecesserint inditia. Clar. lib. 5. §. fin. n°. xj. vers.o nunquid q. 64. quamvis ut ipse dicit multi voluerint in d.o n°. x. vers. sed pone quod reus solitum delinquere et virum malae opinionis et famae posse absq. indicijs torqueri. causa vero praesentis stat. est ration. ad hoc scil. torqueri non faciat Potestas, qui torqueri prohibentur de iure, de quo loc. supra citat. Clar. n°. I6. vers.o ubi subsint legitima indicia et seqq. d. q. 64 post Parid. de Put. in suo tract. Syndic. in verb. Tortura cl (?) iij. cap. 6. n°. 5. et postea late Farinacc. in suis qq. de indit. et tortur. q. 40 per tot.
(4) Intellige tamen legitimi precedentibus indicijs, sine quibus nemo torqueri debet ac datis defensionibus vid. Mastrill. decis. cxcj. ubi an contra latrones publicos, et alios malae conditionis et famae possit de iure communi procedi ad torturam ex abrupto, scil. denegatis defensionibus. n°. 4. et latius decis. cclxj. n°. 52. et seqq. mult. et de modo procedendi contra assassinos, latrones et alios famosos delinquentes in notorijs etc. idem Mastrill. d. decis. cclxj. n°. I09. et seqq. ubi vid. Farinacc. lib. j. consil. xcix. n°. 32. et seq.
(5) Addas etiam si fuerit reus Crimine laesae maiestatis qui torqueri non poterit non praecedentibus .ll. inditijs. Gigas de Crim. laes. maiest. lib. 2. tit. quomodo probetur crimen laesae maiest. q. j. n°. 27. et seq. vid. Mastr. d. decis. cclxj. n°. I02. usq. ad II0.
(6) Vid. an à decreto de torquendo detur appellatio et an pendente appellatione possit quis torqueri. Farinacc. q. xxxviij. n°. 23. Practica Archipp. (?) Mont. Martan. c. lxx. n°. I6.

De refutatione facienda per potestatem in fine sui officij.
R. XCIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod Potestas, et quilibet officialis post depositionem sui officij antequam licentietur, et de civitate discedat teneatur, et debeat Syndico Communis Ameriae, (1) qui recipiat pro ipso Communi, et singulis personis refutationem facere de salario soluto ipsi Potestati, et generaliter de omni eo quod d.o Communi, vel specialibus personis d.ae Civitatis, et eius districtus (2) petere, et dicere posset quacumq. occasione, vel causa usq. in praesentem diem promittens non molestare, nec molestari facere in iudicio, vel extra per modum quaerelae, vel alterius petitionis, vel represaliarum d.i coniuncti, vel specialium personarum, (aliunde "dictum Commune et speciales personas") nec aliquem ipsorum in persona, vel rebus modo aliquo, sive causa, et specialiter iuret in principio officij eiusdem inviolabiliter observare omni exceptione remota, et aliter ultra terziariam solvi non possit potestati, vel alteri eius nomine, et si aliter fieret Cammerarius de suo solvisse intelligatur.

Note a margine
(1) Et sic habes limit. ad reg. quae habet, ut alter pro altero non possit stipulari.
(2) Restringenda erit semper tantum ista refutatio ad recepta in specie (?) alioquin tamquam captiosa materiam fraudandi officiales pararet ad trad. per Thesaur. decis. 74.

Quod mulieres viduae possint stare in domo mariti defuncti.
R. XCIIJ.

Statuimus quod mulieres, quae viduae remanserint in Civitate, vel Comitatu Ameriae possint, et valeant stare, et habitare in domo mariti defuncti cum dotibus suis sine aliqua contradictione donec viduae stare voluerint, et caste, et honeste vixerint, vel dotes praed.ae sibi restitutae fuissent nisi per eius virum aliter provisum fuisset.

Note a margine
(S.N.) Scias, quod de iure Communi possunt solummodo authoritate propria retinere domum in qua habitabat cum Marito donec dos actualiter solvatur. ut per Jas. in .l. si non sortem .§. si certum .ff. de condict. indeb. in fin. Anton. Canal. add. Gramm. consil. II4 in Civil. Vin. decis. 3I7. n°. 4 et seq. Joseph. Ludov. in decis. Perus. decis. I09.
(S.N.) Tenebitur tamen operari, et ea facere, quae faciebat constante matrimonio . Paul. Castr. in .l. divortio in princ. vers. in glos. 2.a ff. sol. matrim. Ant. Canal.

Quod Catasta Communis non possint extrahi de Camera
Communis. R. XCIIIJ.

Ad hoc ut catasta Communis conserventur illesa, et in eis fraus aliqua committi non possit, statuimus, et praesenti lege firmamus quod in Cammera Communis sit, et esse debeat quoddam suppedaneum, in quo (1) suppedaneo reponentur ipsa catasta, et nullus possit ipsa Catasta extrahere sine praesentia, et voluntate notariorum (2) deputatorum, vel deputandorum super ipsis catastis, vel alterius ipsorum ad poenam 25 librar. et dd.i Notarij teneantur, et debeant ipsa catasta ostendere volentibus ipsa videre, et ponere, et levare terras, et possessiones de una libra in aliam ad petitionem partium, vel alicuius ex partibus, et quod nullus ex dd.is notarijs, vel quaevis alia persona possit, nec debeat ipsa catasta vel aliquod ipsorum extrahere, vel extrahi facere de d.a Cammera Comminis sine licentia dd. Antianorum ad d.m poenam (omesso "quae poena") à contrafacientibus auferatur de facto per potestatem Communis Ameriae.

Note a margine
(1) Suppedaneum erat quoddam capsae, seu schrinij genus sic vulgu Amer. appellatum add. vero an liber aesitmi seu catastr. probet, et non probare contra 3.um. vid. Hieron. de Mont. in suo tract. de fin. reg. cap. 64. Mascard. consil. 273. n°. 3. Menoch. de arbitr. iud. lib. 2. cent. p.a cas. 9J. n°. 27. limit. tantum plur. mod. per Nicol. (?) de Passer. in suo tract. de privat. script. lib. 5. tit. de libr. aestimi.
(S.N.) Vid. supra lib. p°. de mod. corrigendi catastr. et levand. etc. rubr. rub. 27.
(2) De quibus supra d. lib. j. rubr. 27.

De Massaritijs Communis conservandis. R. XCV.

Quia massaritiae, et res defectu officialium perduntur ad custodiam dd.rum rerum Commune non damnificetur, sed potius res ipsae conserventur, statuimus, et ordinamus quod per D.nos Antianos Populi Civitatis Ameriae eligatur unus, vel duo boni, et sufficientes homines, qui sint massarij omnium librorum Communis Ameriae exceptis Catastis, etiam infernatis, et libris existentibus in sacristia S. Firminae, et Cancellaria Communis praedicti, et teneantur, et debeant facere inventarium de omnibus, et singulis massaritijs, et rebus communis existentibus in palatio Potestatis, et d.norum Antianorum, Notarij damnorum datorum et Cancellarij, et dd.as res inventis (sic) in dd.is locis dd.rum officialium, vel qui fierent de novo in principio eorum officij, et cuiuslibet alterius officialis forensis assignare in scriptis ipsis officialibus, qui officiales teneantur, et debeant ipsas massaritias, et res bene custodire, et salvare, et in fine sui officij resignare dd.as res, et massaritias. Et si aliqua ipsarum tempore reassignationis non reperirentur, vel perdita, seu devastata essent, quod talis officialis, cui assignata fuerit teneatur, et debeat emendare, et Camerarius Communis teneatur, et debeat de suo salario retinere talis officialis aestimatione dd.rum rerum deperditarum (sic), et deguastatarum ad petitionem dd.rum massariorum, et secundum aestimationem per ipsos massarios faciendam, et eorum officium duret tantum per unum annum, et tempore eorum officij non teneantur facere custodiam, nec ire ad Concilium si noluerint, et habeant pro eorum salario ultra provisionem praed.am x lib. sold. pro quolibet mense, et pro quolibet eorum, et etiam teneantur dd.i massarij simile inventarium ponere in Ecc.a S. Augustini ad poen. x libr. denar. et secund. ipsum reddere rationem Massarijs futuris deputatis ad d.um officium. Volumus tamen quod quando d.a Electio de dd.is hominibus non fieret ad hoc ut Commune damnum non patiatur Camerarius Communis, qui pro tempore fuerit d.um officium faciat, et facere debeat, prout alias extitit deliberatum, et reformatum.

Note a margine
(S.N.) Concordat Stat. Urbis lib. 3. cap. 24. Add. quod appellatione massaritiarum veniunt ea omnia, quae ven. (?corretto) suppellectilis appellatione. Jas. in .l. si quis in fundi vocabulo n°. 27. ff. de leg. p°. et quod appellatione massaritiarum, et supellectilis ven. lecti Culcitrae (sic), capsae, scanna, et similia. vid. Abb. consil. 88. lib. 2.
(S.N.) Add. quod isti massarij ed custodes tenebuntur istas massaritias exhibere etiam si fuerint amissae, quotiescumq. non probaverint amissionem concludenter, et eius casum. vid. Rot. in una Romana depositi coram Ill.mo Pamphil. 9 Junij I595.

De Catenis Claudendis. R. XCVJ.

Quia in quibuscumq. negocijs nihil videtur actum, si aliquid restat agendum, et in Civitate Ameriae fuerit deliberatum, quod Cathenae fierent, et stratae Communis incatenarentur, et sint (1) perfecte: iccirco videntes quod interdum opus est ipsas claudere, statuimus et firmamus quod d.ae cathenae Civitatis Ameriae tempore quo dd.nis Antianis videbitur, et placebit, claudantur, et claudi possint de sero per illas personas, quae per D.num Potestatem, seu d.nos Antianos deputabuntur, et dd.i sic deputati ad claudendum dd.as Cathenas teneantur, et debeant claudere, et aperire horis debitis ad poen. x. sold. pro quolibet, et qualibet vice eis de facto auferend., et non teneantur facere custodiam.

Nota a margine
(S.N.) Granatae Civitas inter caetera habet catenas in capite cuiusq. vici, quae clauduntur tempore negociorum, ne mercatores, et caeteri equorum et equitum appulsu terantur, vel impediantur à negocijs. vid. modern. in illius Civit. decsript. add. istas Catenas, in quibus residebat decor Civitatis fuisse sublatas decreto decurionum pro reparatione portarum Civitatis, timentes si istae salvae forent, collectari etc.

De Fraude adhibita in Gabellas (sic). R. XCVII.

Quia experientia manifesta cognovimus pro possessionibus et rebus situatis in Comitatu, et districtu Ameriae iuxt. et prope confines seu districtum (aliunde "ipsius districtus") vicini, et maxime Porchianenses, et Fociani, in solutionibus gabellarum frumenti, et musti quotidianas fraudes (1) adhibuerunt, et quotidie adhibent non solvendo ipsas Gabellas, et quod in his praecepta officialium Ecc.ae fuerunt saepissime vilipensa, et hoc redundat, et redundare cognoscitur ad damnum iacturam, et dispendium d.ae Civitatis consideratis eorum (2) oneribus, quae maxime per Ecc.am imponuntur, iccirco volentes praedictis posse tenus (aliunde "in posterum") obviare statuimus, et odinamus quod d.us Potestas Civitatis Ameriae, qui pro tempore fuerit super praedictis, ne fiant, sollicitam curam gerat, et gerere debeat annuatim per se, et familiam suam ipsam mittendo temporibus habilibus prope ipsos confines pro inveniendis capiendis, et deducendis fraudatoribus praedictis, et quod de ipso districtu, et extra (omesso "eum") extraheret, vel portaret per se vel cum bestijs blada, seu frumenta tempore quo recolliguntur, seu etiam mustum, quod sic inventum dd.i officiales, et familia dd.i (sic) Potestatis, et aliae personae etiam Cives, quos secum ducerent dd.i officiales de mandato d.ni Potestatis, et conscientia d.ni (sic) Antianorum Populi d.ae Civitatis possint, et valeant ipsos, et eorum bestias sic inventas in actu d.ae extracturae (aliunde "extractionis") (3) prope ipsos confines capere, et in fortiam d.i Communis deducere, et praesentare una cum salmis, quas secum deferrent. Et quod ipse Potestas insuper contra praed.os sic Fraudantes possit, et valeat, et teneatur, et debeat quoscumq. alios dd.as gabellas non solventes, vel in eis fraudem (4) committentes procedere, inquirere cum denunciatione, et sine semel de mense Augusti, et semel de mense 9bris ad minus quolibet anno super quibus inquisitionibus, et quolibet praedictorum teneatur, et debeat pro veritate recipienda examinare quatuor homines de quolibet castro Civitatis Ameriae ad minus, et xx Cives d.ae Civitatis, et habentes maxime possessiones prope dictos confines, et quos repererit coupabiles super praedictis condemnare, et punire in decem libr. denar. pro qualibet salma frumenti et musti defraudati, et ab inde supra vel infra pro rata, et in (5) perditione salmae, et bestiarum si reperirentur in d.o actu extrahendi, et portandi extra d.um districtum. Et intelligatur quilibet extrahere de districtu Ameriae, quicumq. fuerit inventus ire, vel deferre versus confines, et terras circumstantes vicinas d.o districtui videlicet versus Focium per medium miliare, et etiam versus Porchianum, et versus confines aliarum terrarum propinquarum etiam per medium miliare, et quod quilibet inventor, et praesentans d.um frumentum, bestiarum, et salmarum, et bestiarum sic inventarum contra praesentem prohibitionem etiam si sit de familia, et officialibus supradictis authoritate praesentis statuti lucretur, et lucrari debeat (6) quartam partem omnium, quae ratione d.ae inventionis, et praesentationis venirent in Communi aliquo in contrarium loquente non obstante, et quod quilibet possit denunciare, et accusare dd.os contrafacientes in praedictis, et super eis, cuius nomen si voluerit, teneatur in secreto, et pro tali denuncia, et accusa habeat etiam, et lucretur quartam partem totius eius quod occasione suae accusae, vel denunciae venerit in Communi. Et si d.us Potestas super praedictis fuerit negligens, vel remissus non inquirendo, et procedendo ut supra dictum est in 50 libr. de suo salar. retinend. per Camerar.um Communis Ameriae de eius ultima tertiaria pro interesse d.i Communis eiusdem Civitatis tempore Syndicatus, puniatur.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bertach. in suo tract. de Gab. part. ult. per tot. DD. in .l. cotem (?) Ferro .ff. de publ. et vect.
(1) An vero omittens per simulationem, vel fraudem solvere gabellas peccet mor. et teneatur ad restitutionem. vid. omino Covar. in 2.a part. relect. §. v. ad reg. peccatum de reg. iur. in .6. ubi concludit, fraudantes gabellas tenere in animae iudicio praeter mortalem, quam(?) contrahunt culpam ad restitutionem. ubi testatur de communi. ubi vid. limita ut ib. per eum in gabellis iniustis.
(S.N.) Add. etiam quod fraudantes gabellas peccant mortaliter licet se subijciant periculo poenae Graph. lib. 2. cap. I25. n°. 7. part. j. et confirm. tom. 2. lib. 3. tit. de regular. et trans. ad rel. consil. 2. in 3. diff. n°. 3. non tamen posse confessarios iniungere in foro animae poenas poenas (ripetuto) vigore huius stat. incursas, nisi sit facta condemnatio per iudicem, sed sufficit, ut fiat restitutio gabellarum subtractarum.
(2) Fac. ad hoc trad. per Covar. loc. supra citat. ad fin. d. §. v. vers. idcirco quaestioni.
Et hinc inferas quod statutum huiusmodi neq. quoad forum exterius comprehendit fraudantes gabellas iniustas, quae fuerint ab eo indicta, quis ius eas indicendi non habet, vel absq. ulla causa praeter iustam dictorum onerum sublevationem. vid. Covar. ib. in fin. d. §. v.
Caeterum gabellae si rite, ac recte fuerint impositae exigi ab omnibus poterunt praeterquam ab ijs, qui sunt immunes. Surd. consil. 470. n°. 9. ubi quod neq. gabellarij possint eas cuiq. remittere n°. 7. et seq. in quarum exactione omnino consuetudo, et solitum attendi, et servari debet. Surd. d.o consil. 470. n°. I5. Becc. consil. 97. n°. 6. lib. j. an autem emptores rerum ab exemptis teneantur solvere gabellas. vid. Hieron. Gabriell. consil. I6J. lib. 2. et I56. eod. lib. 2.
(S.N.) Quid si Clericis fuerit coniugati, qui gabellas solvere indubitanter tenetur, et debet vid. Antoninum Diana de immun. tract. 2. Resol. xliij .
(3) Add. nunquid statut. hoc comprehendat laicos emptores rerum Ecclesiarum, aut bonorum Clericorum. vid. Boer. decis. 223. n°. I9. Riccium var. resol. c. 273. Anton. Dian. de immun. tract. 2. resol. xlviij. et an Colonos ecclesiarum. Boer. d. decis. 223. n°. I0. an famulos Clericorum Ricc. decis. 394. et quid si istae res fuerint donatae Clerico. Anton. Dian. tit. 2. resol. xlij. et quid si donatio ipsarum rerum facta Clerico animo fraudandi gabellam. idem Anton. Diana .d. tract. 2. resol. xliij.
(4) Quae fraus non dicitur committi si de re modica tractatur. Bec. consil. 98. n°. I0. Bertaz. consil. 7. n°. 8. lib. j.
(5) Quid vero si neq. salma, neq. iumentum sit extrahentis an dolus, et fraus ipsius debeat obesse domino rerum . vid. not. in .l. cotem Ferro .ff. de vectigal.
Add. quid si res fuerint Religiosorum, aut novitij alicuius religionis. vid. Ant. Dian. de immun. tractat. 2. resol. xxxviij. et quid si res Equitis S. Jo: Hieros. vid. eumdem Anton. Dian. d. tract. 2. resolut. xlix.
(6) Agasones, mulio, vel nauta si fraudaverint gabellas an merces, et animalia alterius incidant in commissum, et amissa dicantur. vid Cuman. concil. 5. Anton. Thesaur. in suis forens. quaestion. q. lij. lib. j. et quando forenses excusantur si preteuntes (?) non solverit gabellam. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 392. de arbitrar. post Bald. consil. lib. 3. Rimin. Tun. (?) consil. 26. n°. I8. et seqq. lib. j. et quando non solvens gabellam dicatur fecisse animo fraudandi. vid. Beccium 96. lib. j. consil.

Quod nullus aedificet in vijs publicis sine licentia. R. XCVIIJ.

In vijs publicis (1) Civitatis Ameriae nullus aedificet, seu ponat (2) aliquod aedificium, et qui contrafecerit solvat pro banno decem libr. denar. (3) Et ipsum aedificium, et rem in pristinum statum reducendo, et nullus etiam possit aedificare iuxt. ipsas vias, seu plateas, et rem Communis sine licentia d.ni Potestatis, et sine praesentia Syndici Communis, fundamentum, quod de novo faceret ponere, (4) et qui contrafecerit puniatur in xx libr. denar. et nihilominus quod posuit in fundamento noviter debeat (5) elevare, et si inde accusa (aliunde "accusatus") non fuerit, volumus habere locum per inquisitionem. Et Potestas teneatur praed.a executioni mandare infra p.os duos menses sui regiminis, et teneatur videre (6) omnes vias, et Plateas Civitatis ad petitionem cuiuscumq. petentis, et si viderit aliquem contrafacientem eum puniat secundum d.am formam, (7) quicumq. vero apprehenderit, sive superapprehensum fuerit (aliunde "tenet") à xxx ann. citra de vijs publ. vel vicinalibus, vel possessionibus communis, (omesso "debeat superapprehensum restituere ad poenam xx libr. pro vijs publicis et posssessionibus Communis") provincialibus (aliunde "pro vicinalibus") autem ad poen. xl sold. communi praed.o solvend. Qui vero de bonis, et rebus Communis Ameriae mobilibus (omesso "habet vel") abstulerit, vel subtraxerit ipsas res restituat infra terminum in banno assignandum ex parte Potestatis, et qui contrafecerit si res valuerit à x libr. supra solvat detentor centum libr. pro banno Communi Ameriae si autem valuerit x libr. ab inde infra usq. ad centum sold. solvat detentor pro banno 20 libr. si autem valuerit centum sold. usq. ad 40 sold. solvat pro poen. Communi xx sold. denar. et abinde infra solvat pro poen. x sold. denar. (8) Et Potestas, et sui officiales in principio sui regiminis teneantur omnia haec per Civitatem publice facere banniri, mandando ea Communi restitui infra terminum supradictum, et qui ad d.um terminum non (superfluo) restituerit ad poen. aliquam non teneatur. Et elapso d.o termino teneatur Potestas solemniter inquirere de omnibus supradictis, et inquisitos punire, et restitui facere vinculo iuramenti ad petitionem cuiuscumq. et quilibet tales detentores, et occupatores possit denunciare, et accusare, et teneatur in credentia, et si Potestas fuerit negligens in praedictis solvat Communi pro poena centum libr. denar. appodiare muro Communis, vel aedificare aliquid, vel appodiatum tenere nemo possit sub d.a poena, et aedificium cesset.

Note a margine
(1) Vid. Mastrill. de Magistrat. lib. j. c. x. n°. 27J. et seqq.
(2) Vid. tot. tit. ff. ne quid in loc. publ. et advert. quod si quis licentiam aedificandi in d.is vijs, et locis publicis impetraverit semper ista licentia concessa intelligetur dummodo alijs incommodum non afferat. l. 2. §. si quis à principe .ff. ne quid in loco publ.
(3) Neq. superaedificet logias supra lib. eod. rubr. 65. et lib. vij. rubr. lxviij.
(4) Nemo in vijs publicis potest aedificare nisi cum licentia principis, seu magistratus expressa ad huc potestatem habeatis .l. servitutes .§. publico .ff. de servit. l. 3. §. plane. vers.o sed si à principe .ff. quod vi aut clam. Tholos. de Rep. lib. 9. c. j. n°. 2J. Molin. de delict. disput. 707. n°. 5. et seq. de iust. et iur.
(5) Adde non obstante quocumq. temporis lapsu, quia nec id praesenti potest .l. fin. ff. de via publ. l. usucapionem .ff. de usuc. Rimald. Tun.(?) consil. 622. per tot. lib. 6. Mastr. d. lib. j. c. x. n°. 272.
(6) Vijs superapprehens. vod. supra lib. eod. rubr. 53.
(7) Add. idem de eo qui pontem fecerit de una domo in aliam, aut viam clauserit etc. Molina loco citato. n°. I9. Surd. consil. I37. n°. j. et seq. lib. j. Mastr. d. lib. j. c. x. n°. 273. et seq.
(8) Vid. libr. vij. rubr. lxviij. Plato lib. 6. de legibus referente Mastrill. d. lib. j. c. x. n°. 270. ib. curent Aediles, ut urbs quam mundissima sit, nec à privatis unquam patiantur, aut aedificando, aut fodiendo publicum occupari.

De modo Colligendi dativas. R. XCIC

Statuimus, et ordinamus, (1) quod quicumq. collegerit aliquam dativam, seu gabellam in Civitate Ameriae, vel eius Comitatu debeat ipsam, seu ipsas colligere (2) legaliter ab omnibus eam solvere volentibus, et si dd.i tales solventes voluerint apodissam d.ae solutionis in carta pecudina, vel alibi pro ut sibi petitum fuerit cum millesimo, mense, Indictione, et die, et quantitate soluti, recepti (sic) p.o à d.o petente x (corretto) denar. solutis pro eius labore pro qualibet apodissa ad poen. cent. soldor. si praed.a solvere recusaverit.

Note a margine
(1) De mod. easdem dativas impon. supra lib. eod. rubr. 8.
(2) Quod exactores dativarum teneantur debitoribus illarum apocham, seu quietantiam facere. vid. Festesan. in suo tract. de collect. part. 3. q. 3. n°. 48. post Bartol. in .l. j. C. de Apoch. public. lib. x. vers.o sequitur. add. ulterius contra tales apodissas non dari exceptionem non numeratae pecuniae .l. fin. C. eod. et quod quis ostendes (sic) tribus annis solvisse praesumatur annis retro elapsis solvisse. l. 3. C. eod.
(S.N.) Quomodo probetur solutio collectae, vel dativae possit. Jo: de Amicis consil. 8. n°. 34. Festesan. in tractat. de collect. p. 3. Natta consil. 406. n°. ij. lib. 2. Mascard. de probat. conclus. cccxvj. Simon de Pret. (?) cons. clxx.

De mensuratore (aliunde "mensuratione") terrarum. R. C

Statuimus, (1) et ordinamus quod terrae possessiones Civitatis, et Comitatus Ameriae intus, et extra mensurentur, et mensurari debeant de novo, ac etiam aestimari, (2) et nova libra fiat (3) per mensuratores, et aestimatores eligendos per dd. Antianos Populi infra octo menses post publicationem praesentium statutorum, et de ipsis nova (4) catasta fiant, et scribantur p.o in cartis bombacinis secundo in cartis pecudinis, et expensis Communis Ameriae: et quod d.ni Antiani, qui erunt de mense Junij, et Julij proxime futurorum p.o mense eorum officij teneantur, et debeant eligere, et nominare mensuratores forenses, qui mensurare debeant possessiones, et terras praedictas, (5), et etiam notarios, qui scribere debeant, et pro eis mittere quod veniant at praed.a faciendo, et incipiendo de mense Julij cum salario deliberando in Concilio generali, et etiam eligantur per Dd. Antianos dd.i aestimatores aetatis ad minus xl annorum cum salario in suprad.o Concilio ordinando alias vero personas pro assignatione terrarum, et possessionum, et pro alijs necessarijs eligere (omesso "debeant") dd.ni Antiani prout eis videbitur, et placebit.

Note a margine
(1) Caeter. de Catast. vid. supra lib. 4. rubr. 80. et rubr. I3. cum ib. concord. vid. Festes. in suo tract. de aestimo.
(S.N.) Vid. ff. et .C. de censibus et censit. ubi quod isti aestimatores dicuntur peraequatores, eorumq. offic. abunde.
(2) Aestimatio autem fieri debebit inutilia cum utilibus conferendo. l. j. C. de omni agro desert. lib. xj. et .l. qui utilia C. eod. cum simil. et aestimari debent puris praedia propinqua oppidis, quam longinqua. Natt. consil. 433. quae aestimatio fieri debet non solum bonorum immobilium, sed etiam mobilium, et pecuniarum non ociosarum 2.um Natt. in d.o consil. 433. n°. 5. lib. 5. et quomodo se habeat illud enunciatum ut census, non reditus, sed patrimonij aestimatio dicatur. vid. Zas. lib. 2. intell. singular. in tit. de cens.
(3) Reformari saepe solet aestima Decian. consil. 40. lib. 4. n°. 77. et hoc propter depauperatos et qui tributis alleviari volunt. glos. in .l. omne territorium C. de cens. et censit. lib. xj. vid. Bartol. in .l. placet n°. 28. C. de Sacros. Ecc.
(4) Qui quamdiu non fuerint in observantia non habentur in consideratione. Decian. consil. 40. n°. 76. lib. 4.
(5) De quibus supra lib. j. rubr. 27.

De Pignoribus Communis vendendis. R. CJ.

Statuimus quod in principio cuiuslibet Antianatus infra quindecim dies ipsi dd.ni Antiani teneantur, et debeant reinveniri facere omnia pignora Communis Ameriae accepta cuicumq. personae, et quibuscumq. de causis, et ipsa pignora post modum infra octo dies (1) vendi facere in Platea Communis, et plus offerenti dentur (2) factis prius infra 25 dies tribus bandimentis, et quicumq. habet aliquod pignus in Communi debeat ipsum recolligere, et quicumq. fuerit tempore retroacto massarius Communis, et habeat aliqua pignora Communis teneantur eisdem dd.nis Antianis infra terminum dictorum bandimentorum assignare, et restituere ad poen. 25 libr. pro quolibet contrafaciente, et Canc.us d.i Communis sit praesens una cum Cam.o qui d.a pignora (3) vendant, et praetium eorumdem scribi debeat in libro introitu(u)m Comm.is et scribi faciat nomen ementis pignus, et cuius fuit, et quantitatem solutam.

Note a margine
(1) Intellige servata forma iuris et iuxta Stylum curiae. tot. tit. C. de pignor. distr. seu distr. pignor. Guid. Papae decis. 329. late Stephan. Grat. lib. 2. cap. 375. discept. forens.
(2) Quibus elapsis nihilominus laesis enormissine succurritur. vid. omino Ant. à Gamb. in decis. Lusitan. decis. 96. (?) per tot. et decis. I98. et 266. n°. j.
(3) Add. quod distractiones et alienationes pignorum factae omissa forma iuris, aut stylo curiae sunt nullae, et datur contra detentorem remedium spolij. Rot. in recentioribus tom. j. p. 2. decis. 476. sicuti etiam nullae si factae fuerit (sic) pro indebito, aut vigore decreti nulli, aut iniusti tamquam à radice infecta. Rot. ib. decis. 545. n°. 6. tom. 2. p. 2. item si non fuerint factae praesente pecunia nisi adsit consensus interesse habentium. Rot. ib. decis. supra. 476. limita huiusmodi statutum quod non debeant vendi pignora magni valoris pro parvo credito .l. magis puto .§. ne passim. ff. de rebus eorum praesertim si Communis brevi tempore ex fructibus pignoris possit satisfieri.

De poena intrantium violenter per portam cum armis
vel sine contra voluntatem custodis. R. CIJ.

Statuimus quod nulla persona forensis cuiuscumq. status, et conditionis existat audeat, vel praesumat intrare per aliquam portam d.ae Civitatis violenter (omesso "cum") armis, et sine contra voluntatem custodum portarum exceptis officialibus, et stipendiarijs S. Matris Ecc.ae ad poen. mille librar. denar. quam poen. si non solverit infra decem dies à die latae sententiae contra eum, unus pes amputetur eidem. Et cuilibet liceat ipsum capere, et ducere in fortiam Communis sine poena aliqua, et hoc capitulum banniatur in principio officij cuiuslibet Potestatis.

Note a margine
(S.N.) Et quid de exeuntibus aliunde quam per portam. supra lib. 4. rubr. 77. vid. Caball. in suis resol. crim. cas. preasert. n°. I26.
(S.N.) De exerc. custod. vid. supra lib. j. rubr. x. et de poen. intr. per mur. supra lib. 4. rubr. 26.
Qui sint forenses supra lib. 4. rubr. 58.
(S.N.) Quod cuilibet licitum sit capere exbanditum supra lib. 4. rubr. 68. immo quod quis eum capere teneatur. lib. eod. 4. rubr. x. et de praem. stat. cap. exbandit. d. lib. 4. d. rubr. 68. cum ib. concord.

De poen. Colligentium Gabellas infra districtu Ameriae
sine licentia, vel authoritate. R. CIIJ.

Ordinamus insuper quod nulla persona audeat, vel praesumat in territorio, vel districtu Ameriae colligere, et exigere aliquod pedagium, viagium, seu gabellam aliquam, vel transitum cum salmis, vel mercantijs, seu bestijs (omesso "quoquo modo impedire") praeter habentem authoritatem, seu licentiam à d.nis Antianis Populi, seu Communitate Ameriae, vel ab eius officialibus, si quis autem contrafecerit, vel attentaverit, seu consilium, auxilium, vel favorem praestiterit, vel contra praed.a fieri mandaverit habeatur perinde, ac si stratam rupisset, in ipsisq. stratis derubbasset (omesso "et") ad poen. centum floren. auri condemnetur.

Nota a margine
(S.N.) Add. quod propria authoritate officium alterius magistatus (sic) assumens cum falsis litteris, vel alio dolo malo committit crimen laesae Maiestatis, et incurrit poenam falsi, non solum qui facit, sed qui facere curavit. vid. Gigant. de Crimin. laes. Maiest. lib. j. q. 22. n°. I5. et seq. et add. rationem quia imponere gabellas est de reservatis principis. late Castald. de Imperat. q. II0. vers.o vigesimop°.

De nuptijs faciendis, et vestibus portandis. R. CIIIJ.

Volentes sequi formam reformationis per infrascriptos alias factam, et circa utilitatem publicam providere praed.a p.a reformatione moderata, et correcta Xpi nomine invocato statuimus, et ordinamus, quod nulla (1) mulier oriunda Civitatis Comitus (sic), et districtus Ameriae cuiuscumq. gradus, vel conditionis existat praeter infrascriptas, nec ulla alia mulier tam nupta, quam nubenda alicui Civi, vel forensi in d.a Civitate, Comitatu, et districtu Ameriae possit ferre aliquam vestem, seu clamidem, quae sit coloris scarlatti, vel rosati grani, neq. velluti, neq. alterius generis (corretto) serici, (2) seu setae ad poen. centum libr. denar. exceptis mulieribus Doctorum, (3) et omnibus alijs personis forensibus, quae non sint nuptae Civibus comitatensibus, et districtualibus Civitatis praed.ae, quibus liceat fare indumenta pro eorum libito voluntatis impune. Jtem quod nulla mulier tam Civis, quam Comitatina et districtualis praed.ae Civitatis Ameriae possit nec debeat, nec sibi licitum sit ferre aliquod vestimentum (alcune parole cancellate) quod excedat mensuram undecim brachiorum ad mensuram d.ae Civitatis: volumus tamen quod in vestibus, quas licet dd.is mulieribus portare, non possint ferre aliquod racamen, seu recamatum, neq. argentum, neq. aurum aliquod, praeter uncinellos, vel maspillos, seu buttones argenteos, qui non excedant pondus quartae partis unius unciae salvis mulieribus iam dictis ad poen. 50 libr. denar. (4) Jtem quod d.ae mulieres , nec aliqua earum salvis praedicis possit portare aliquod ornamentum capitis munitum (omesso "perlis"), neq. coopertum (sic) aliquo alio ornamento, quod excedat valorem, et aestimationem trium florenorum ad rationem quinquaginta bolenorum pro quolibet floren. monetae currentis ad (omesso "poenam") decem libr. den. Jtem quod praedictae mulieres exceptis praedd.is non possint ferre aliquod balteum, vel Zonam, vel Corrigiam, seu fiectam argenteam, quae excedat pondus sex unciarum computata fiecta in d.o pondere sub x libr. poen. Jtem quod mulieres praed.ae non possint ferre maspillos, seu buttones argenteos, nisi in manechettis (corretto) tantum, qui non excedant pondus unius unciae cum dimidia, ac etiam non possint ferre (5) annulos, qui excedant valorem, et summam sex floren. auri inter omnes, quos portare contigerit una simul ad poen. x librar. Jtem ad reprimendum onerosos, et insopportabiles sumptus, qui ultra modum saepe numero, qui fundebantur (aliunde "saepe numero profundebantur") et fiebant in nuptijs, seu convivijs nuptiarum Civium Comitatensium, et districtualium Civitatis Ameriae, in quibus pleriq. ultra facultates suas conabantur procedere, ordinamus quod quando contigerit nuptias celebrari per aliquos Cives comitatenses, et districtuales Ameriae, si (aliunde "hij") qui dd.as nuptias de cetero celebrabunt non possint, nec debeant quoquo modo ducere, et retinere ad dd.as nuptias ultra numerum sex hominum, et totidem mulierum coniunctarum ultra consanguineos, et affines ultra tertium gradum conputandos tam de affinibus, et consanguineis mariti, quam ipsius sponsae: non computando in hoc numero (6) servitores, et coquinatores tam masculos, quam foeminas, quos, et quas ducere, et retinere possint ad eorum velle computandos dd.os consanguineos secundum ius Canon. expresse decernentes, quod nullus Conviva, neq. alius qui accederet ad dd.as nuptias possit donare, seu tradere aliquod xenium, (aliunde "ensenium") seu donum illis celebrantibus dd.as nuptias, neq. alteri pro eis; quae omnia etiam observari volumus quando mulier, vel sponsa remitteretur ad Sanctum, et quod nullum donum, (7) seu bursiam cum denarijs, vel sine, neq. cum ... (spazio in bianco; aliunde "aromatibus") fieri possit (8) per matrem, neq. aliquam aliam personam inter sponsum, et sponsa quando retromittitur ad Sanctum pro ut alias consuetum extiterit ad poen. 25 libr. denar. Jtem addentes quod nullus socrus, seu socer, neq. aliqua persona Civitatis Comitatus districtus Ameriae teneatur, nec astringi possit alicuius usitatae consuetudinis vi (aliunde "vigentis") in d.a Civitate, Comitatu, et districtu Ameriae, adducant sponsum, neq. sponsam ad eorum propriam domum, neq. pro illis expensas aliquas facere plusquam illis placuerit tam ante, quam post celebratas nuptias praedd.as Jtem Statuimus, et ordinamus declarantes quod in die sponsalitij, vel eo die, quo narratur sponsa, eius sponsus non possit, nec debeat aliquod convivium facere, sed post ipsum sponsalitium factum, vel narrationem (9) sponsus possit socios, et quos voluerit ducere solum ad bibendum ad tabernam prout hactenus in d.a Civitate cinsuetum extitit ad poen. convivantibus 25 librar. (10) Addentes ad tollendam omnem abusionem, quod si quis percuteret in huiusmodi celebratione sponsalitiorum sponsum pugno, vel alapa, vel alia percussione poen. dupli puniri debeat, ac si in platea, vel in praesentia Potestatis d.ae Civitatis id Committeret, et perpetraret. Qui Potestas ut praed.a Firmius servari possint in futurum teneatur, et debeat in huiusmodi sponsalitijs mittere unum ex officialibus suis ad videndum ne sponsus aliquis percuti valeat, vel percutiatur ab aliquo,seu ab aliquibus hominum circumstantium ibidem. Jtem volumus, et mandamus quod post diem nuptiarum per viij dies tunc prime secuturos tam sponsus, quam reintromittentes Sponsam ad Sanctum, nullum aliud convivium facere, vel continuare possint ipsi, vel aliquis ipsorum in Civitate, Comitatu, et districtu Ameriae excepto die, quo sponsus faceret nuptias, et die, quo d.a sponsa reintraret ad Sanctum, quae associari possit à sex hominibus tantum usq. ad Ecc.am et à sex mulieribus exinde ad domum die praed.o de mane. Et similiter eadem sponsa reverteretur ad domum mariti, die, quo intromissa fuerit ad Sanctum de sero per sex homines, et non plures associari possit ad poen. x libr. exceptis duobus, qui torcias tenent. Et si qui non vocati associarent eamdem sponsam contra formam, et ordinationem praedictorum ille talis poenam incurrat, et non aliter. Jtem quod nullus sponsus post contractum sponsalitium de sero possit ire ad domum suae sponsae, nisi p.o sero cum duobus socijs, et cum (aliunde "non") pluribus excepto puero, seu altero, qui torcias deferet ad poen. x librarum. Decernentes quod quando sponsa accedit ad domum mariti, et eo die, quo reintromitteretur ad Sanctum non possit portari, vel deferri crescia, seu panis aliquis, nec procipi(?) (aliunde "prohici") granum possit, nec aliud genus bladi pro ut iam fuerat consuetum. Et quod nullus sponsus solus, neq. associatus accedere possit, neq. debeat ad domum suae sponsae de sero ante diem, quo sponsa debet duci nuptui ad d.am poen. (12) Jtem volumus, et mandamus quod nulla mancia de caetero detur neq. dari possit alicui sponsae nisi per patrem, fratrem, (13) tutorem, et curatorem, vel alium in propria domo existentem, et ipsi sponsae pertinentem, et quod quando d.a sponsa ducitur ad domum sui mariti nulla alia congregatio fieri possit, nec sequenti die post celebratas nuptias ullum cortegium, seu visitatio fieri possit per mulieres ad domum mariti ipsius sponsae sub poen. et ad poen. in quolibet dictorum trium casuum 20 libr. denar. Jtem decernimus, et mandamus quod in convivio nuptiarum tam mariti, quam etiam sponsae quando retromittitur ad sanctum de mane non possit dari nisi una maneries ciborum lissorum, seu assatorum ad poen. xl. libr. den. sine diminutione, exceptis insalatitijs solitis, (aliunde "salzis et subtestis") et tam de mane, quam de sero. Et praed.a dicimus, et intelligi volumus quoad tabulas servitorum, in quibus dari posse volumus ad voluntatem convivantium de assato, et lisso simul sine poena. Jtem reformamus quod cofani, qui feruntur ad domum mariti non possint excedere valorem sex floren. auri, et quod mobile dandum illis non excedat quantitatem x floren. auri ad poen. 50 libr. denar. sine diminutione aliqua de cuius quantitatis aestimatione stetur, et stari debeat iuramento d.um mobile tradentis si per officiales fieret requisitio aliqua. (14) Jtem quod quotiescumq. mulier parit, nullum aliud donum, seu xenium sibi dari, tradi, et donari possit per patrem, matrem, vel aliud sibi pertinentem ultra quatuor paria caponum, seu pullorum tollentes omnia alia usitata omnia quae dabantur in partu dd.rum mulierum prout sunt mobile, coltrarellae, cunabulae, et aliae consuetae res, nec etiam in d.o Partu fiant dona per alias personas de denarijs, vel onibus, (aliunde "ovis" o "onis") seu alijs rebus ad poen. 25 librar. denar. sine aliqua diminutione in quolibet dictorum casuum. (12) Jtem ulterius statuimus quod p.a vice, qua sponsus ducitur ad domum sponsae per ipsum sponsum nullum donum fieri, vel donari possit eidem sponsae, et e converso d.a sponsa donare non possit suo sponso quando stat in domo sui patris. Et quod antequam d.a sponsa tradatur nuptui nullum donum mitti, seu dari possit sibi nec in planellis, nec in caligis, seu alijs ornamentis sub poen. 25 libr. denar. sine diminutione aliqua. Jtem statuimus ut praed.a et infrascripta melius observari valenat, et ne ignorantia allegari possit, quod pater, frater, consanguineus, vel affinis, cui nuptias celebrari contigerit, vel ipse met teneatur, et debeat dicere, vel notificare Potestati d.ae Civitatis Ameriae nuptias quas celebrare intendit per unum diem ad minus ante dd.as nuptias ad poen. x libr. (15) Qui Potestas teneantur, et debeat quando fiunt d.ae nuptiae destinare officialem suum ad inquirendum, et investigandum omnes, et singulos, qui contra praed.a ordinamenta, vel aliquid infrascriptorum quicquid attentare praesumerent. Et repertos culpabiles punire supra, et infrascriptis poenis ad poen. cent. libr.denar. d.o Potestati de suo salario aufer. vice qualibet qua contrafecerit in praedd.is vel ipsorum (cancellato) aliquo praedictorum. Jtem ordinamus ad tollendum omnem malam consuetudinem postquam sponsa iverit ad domum mariti non possit destinare quartum carnium ad domum patris, vel ipsius sponsae ad poen. x libr. den. (16) Jtem statuimus quod in publico, ut consuetum extiterit in praeteritum non possint stipulari neq. constitui aliquae dotes alicuius milieris, sed alibi in loco honesto eadem dotes debeant stipulari, et omnes mali exempli materiae deponantur ad poen. centum libr. den. Et praed.a omnia, et singula constituta (aliunde "constituimus") observanda tam pro praesenti, quam pro futuro sub poen. superius declaratis quarum poenarum praedd.rum medietas sit Communis Ameriae, quarta pars sit accusatoris, et quilibet possit accusare, et eius nomen sit secretum omnibus praeterquam dd. Antianis, quibus notificari debeat, et reliqua quarta pars sit Potestatis executionem facientis. Declarantes quod dd.a ordinamenta, et decreta non vendicent sibi locum in militibus, et doctoribus, et in eorum mulieribus, qui et quae à praedd.is et quolibet praedictorum sint penitus exclusi, et exclusae.

Note a margine
(S.N.) Vid. Aul. Gell. noct. actic. lib. 2. cap. xxiiij. Thesaur. Polit. (?) Aphor. lib. 5. cap. xix. per tot.
(S.N.) Si (?) infrascripta in usum revocarentur (una parola cancellata) satis foret factum diaeces. syn. cap. 952. et quod huiusmodi statutum nisi sit in usu receptum non liget. vid. Socin. Junior consil. 32. n°. 45. lib. 4. ubi etiam dicit quod si probetur lapsus x ann. non astringatur quis ad probandum non usum. n°. 46. quod autem huiusmodi statuta sint rationabilia vid. D. Bernardinum sermon. 44. cap. 2. tom. p°. fer. 3. post. domin. de passione. et ib. sermon. 46. cap. art. 3. cap. 2. et seqq. fer. 2. post dom. in pass.
(S.N.) Vid. semper D. Bernardinum tom. p°. sermon. 44. fer. 3. post domin. de passion. ubi contra mundanas vanitates, et pompas latiss. invehit. praesent. cap. p°. ubi quae consideranda, ut ornamenta sint licita etc. et sermon. 46. fer. 8. post. domin. de pass. de malis, quae ex istis vanitatibus oriantur.
(S.N.) De vestitu, et moderatione illius late tradit Graeg. Tolosan. in sua Rep. cap. xj. lib. iiij. ubi pulchra, et multa congessit.
(1) Nunquid poenae hic statutae habeant locum, si haec constitutio à nemine fuerit servata. vid. in termin. Zab. in proem. clem. vers. universitas. n°. 2.
(2) Nunquid statutum de luxu vestium minuendo extendatur ad vestes iam factas. vid. Marsil. in pract. crimin. §. secunda. n°. 56. fol. 50. mihi in impress. lugdun.
(3) Add. excipi etiam uxores grammaticorum, et magistr. gram. de quo Rimin. consil. 3. lib. p°.
(4) De multiplici ornatu mulierum vid. Tiraq. de .ll. conn. l. 3. ubi vid. multa adversus ornatum mulierum. in princ. et per tot.
(S.N.) De statuto circa superflua ornam. muliebria vid. Tiraq.in 3.a l. conn. num. I4. Ant. Canal.
Add. Jo: Andr. in cap. ea, quae fiunt de reg. iur. in 6. per Alber. de Ros. in .l. factum à iudice .ff. de reg. iur. in suo opere (?) statut. in 2. part. q. 206. per Anton. de Butr. in suo tract. de orn. mul. ut. Cepol. in .l. mulieris in princ. in 2. q. ff. de verb. signif. et an Episcopus possit haec eadem in sinodo statuere. vid. Henr. Bott. in suo tract. de sinod. post. 3. part. art. j. conclus. I3. num. I36. add. Petr. à Plaz. in epit. delict. cap. v. in fin. Tertul. adversus ornatum mulierum duos libros conscripsit refer. Tiraq. ad .l. 3. connub. glos. j. part. 3. n°. 3.
Add. num vestes, et caetera huiusmodi à statuto deferri prohibita, et gestari vetita possint domi retineri, et an statutum comprehendat vestes antea factas, et an sit proprie delictum prohibitas vestes deferens. per Constant. ad .l. j. et seqq. C. de vest. ...ber.(?) lib. xj. n°. 7. et seqq.
(5) Et an huiusmodi quae à sponso sponsae dantur intelligantur donata. vid. semper Lader. Imolen. consil. II8. per tot. vid. Sanchez de Sanct. matrin. (sic.) lib. 6. disput. 25. Clar. in .§. donatio .q. I0.
(S.N.) Quid si pater, et filius simul faciant suas nuptias nunquid poterunt xij hom. convocare. dic quod non quia censeantur unae nuptiae. Liv. in rep. l. si unquam in praefat. num. 220. C. de revoc. donat. Anton. Canal.
(S.N.) Vestes autem factas à viro uxori ea mortua nunquid possit sibi retinere. vid. Capell. Tolos. decis. 336. Tob. Non. cons. 9J. et nunquid ista censeantur donata vel commodata. vid. Surd. decis. I66. Grat. in decis. Marchiae decis. II8. n°. 9.
Et nunquid super istis pro debito viri possit fieri executio. vid. Beronum consil. 47. lib. j. et nunquid facta super eisdem executio consentiente uxore vel matre nihilominus possit per ipsas agi ad restitutionem. vid. Grat. in decis. Marchiae. decis. II8. ubi vid. post. Luc. Pet. in formul. Capitul. for. tit. de exec. rei iud. in ordin. n°. 24.
(6) Nota hic luxum, et nimium damnari, non ipsa convivia nuptialia si congrua sint, quae nec damnari possunt, cum legatur in Evangelio Jo: cap. 2. quod nuptiae factae sunt in Cana Galileae, et erat mater Jesu ibi, vocatus autem et Jesus, et discipuli eius ad nuptias. et caenasse et saepius quod vescebatur Xpus cum suis, legitur; sumptuosa convivia, opiperae (sic) caenae in quibus detractionis, fabulae, turpis ludi, vixij, (sic) et caeterae (?) huiusmodi admisceri solent, detestantur. xliiij. dist. c. convivia. c. seq. non autem, quae recreationis causa, aut honestis, et iustis causis celebrantur ut not. ubi supra Jo: c. 2. et Lucae c. I5. ibi epulari, et gaudere oportebat, quia frater tuus hic mortuus erat, et revixit, perierat, et inventus est. execrandum convivium Haerodis et puellae, cui saltanti in praemium caput Xpi praecursoris assignatum. Marci c. 6. Hinc cogita an Synodalis constitutio, qua Clerici prohibentur convivijs nuptiarum sub certa poena interesse, iusta, et aequa sit.
(7) Praesupposita autem hodie consuetudine in contrarium ista cui donata acquirantur et quod viro cuius contemplatione sunt donata. vid. Be(ro)num (sic) cons. 62. vol. j. ubi late. Rot. in antiq. tit. de donation. dec. j. Bisign. Anchar. cons. 8J. Afflict. decis. 3I5. Clar. lib. 4. recept. sentent. §. donatio. q. x. Menoch. de arbitr. iudic. qq. cent. 3. cas. 2I8.
(8) Et non sequatur matrimonium nunquid possit talia sibi sponsa retinere. vid Beronum d. consil. 62. n°. 2J. lib. j.
(9) Not. quod facilis est transitus de convivio ad rixas, de vino ad tumultus: tumultuosa est nam ebrietas .C. 35. distinct. luxuriosa, et ubi est ebrietas ibi libido, et furor. 35. distinct. venter. ebrietas autem quando sit peccatum, aut delictum vid. Sylvest. in sum. in verb. ebrietas. ubi quod scienter, et volens se inebrians peccat (?) et delinquit, quia sponte se iudicio et ratione ad tempus privat, et multis se periculis exponit. S. Thom. 22. q. I50. Diaz. in sua pract. canon. c. lxxiix (?) inter magna delicta dicit numerari ebriet. et ad id magis dignosci (?) hortatur legi Aug. sem.(?) de ebriet. et D. Basilij Magni. de ebriet. et luxu. et de frequentantibus ganeas et ...inas, (?) qua poena affici debeant . vid. in decis. Catalon. Pegner. decis. xliiij.
(10) Nunquid delinquens ebrius excusetur? resp. quod si sciens, et volens factus est ebrius nullo modo excusatur, secus si ipso inscio vid. Clar. in pract. lib. 5. §. fin. q. 60. n°. 9. vers.o praeterea. Menoch. de arbitrar. iud. lib. 2. cent. 4. c. 326. Tiraq. de poen. temper. c ... (puntini) Caball. cent. 3. cas. 297. n°. 7. usq. ad I8.
(11) Statutum prohibens indistincte donationem fieri, ut hic videtur minus rationabile, et iustum, cum liberalitatis, et beneficientiae virtuti et ipsius virtutis actioni adversetur, et etiam regulae, qua quisq. rei suae est dominator, et arbiter: vid. Sylvestrum in suum cl. j. §. j. n°. 3. ubi late donationem quis facere possit absolute, et ab ea, qui nam prohibeantur et cui donari possit n°. 5. et quantum n°. 6. et inter caetera habes ibi per Sylvest. §. 5. et §. 6. quod nec Abbas nec religiosus, vel monachus, et similes possunt donare, de quo tu hodie vid. Constit. Clem. viij. sub dat. Romae. 2. Julij I594. in qua multa adnot. scrib. Franciscus de Sosa Soarez in suo tract. de relig. lib. viij. c. xv. Anton. Diana tit. 6. de paupert. religiosa de largition. munerum. resol. j. cum seqq.
(12) Tutores nunquid nomine pupilli possint facere dona nuptialia affinibus pupilli (nam hic loquitur quod tutor nomine pupilli (corretto) pupillae etc. (?) donare possit) vid. l. tutor. littera (?) 2.a §. fin. I6. glos. ff. de administr. tutor. et curator. add. nunquid filiusfam. poterit donare. vid. Sylvest. in verb. donatio el. j. §. 3. §. 4. et nunquid minor vigintiquinq. annorum §. 3. et nunquid uxor ib. Sylv. q. 7. vid. Tiraq. de legib. connub.
(S.N.) Et nunquid statuentes potuissent taxare dotem, sive dotes. vid. Covar. de spons. part. 2. cap. 3. §. ix. n°. 3.
(13) Ista difficille (sic) est tollere quia invenimus ab initio fere nascentis orbis in usu extitisse, natura nam ipsa gestire videtur, cum nascitur homo in (?) mundo, et multo magis parentes mulieris puerperae, cum ex ea augeri ne dum speciem, sed genus ipsum suum propagari vident; nec video qua ratione, ne dum iure, possit pater, vel mater prohiberi, ne donet faecundae filiae, aut natis ex ea crepundia, mantilia etc. et quis non foveat carnem suam, et quibus potest iuvet?
(14) Nunquid donata à sponso sponsae, puta iocalia et gemmae censeantur ad usum tantum tradita vid. Sanchez de sanct. matrim. lib. 6. disp. xxiiij. usq. ad disput. xxvij. Clar. in .§. donatio .q. x. Vincent. de Franch. decis DIIJ. Menoch. de arbitrar. c. ccxviij. Surd. I66. et quid si matrimonium fuerit nullum. Vincent. de Franch. decis. lij. et de donatis à sponsa sponso. Rot. decis. II3. n°. 7. et seqq. in recentior. p. j. tom. j.
(15) Non minus si praetoris (?) suscitatur officium et quasi desipientibus resq. suas prodigaliter et sine mente effundentibus iuris statuitur hoc remedium, utile nam Reip. eidemq. maxime expediat subditos habere divites, rerumq. suarum moderatores fac. tot. tit. ff. de curator. furios. et vet. (?) in .l. is cui. ff. verb. oblig. §. prodigus. instit. quibus non est permissum facere testament.
(S.N.) Add. quid de donationibus inter virum, et uxorem an indistincte sint prohibitae, et quomodo substineantur, praesertim de effectibus iuramentis in d.is donationibus appositis. vid. Sanchez de sancto Matrim. lib. 9. disputat. j. et lib. 6. disput. 2. 3. et 4. Cardinal. Mantic. de tacit. et ambig. tom. 2. lib. 2J. per tot. Guttier. lib. j. de contractu i....t. (?) c. 3. Seraphin. de privileg. int. c. lxxj. Trentacinq. lib. 3. variar. resolut. tit. de donat. resol. 6. Gabriell. in suis conclus. tit. de donat. conclus. 3. Andreas Gagl. observat. xl. lib. j.
(S.N.) De donatione vero quae fit propter nuptias quid proprie sit vid. Cravett. consil. I8J. et de ipsa donat. propter nuptias Cardinal. Mantic. de tacit. et ambiguis coniect. lib. xx. tit. j. et seqq. tom. 2.
(16) De his vid. Petrarch. lib. 2. de remed. fortuit. dialog. cxxxv. ubi quod in mulieribus non dos, aut pecunia optabilis sit, sed pudor, modestia, integritas, patientia, fides, humilitas quibus gemmis ornata sponsa ostentari, et hoc auro onusta, his ancillis dotata et comitata prodire debet ad coniugium: multum nam dotata uxore nihil importunius, nihil intractabilius. et teste eod. dial. lxviij. lib. j. de rem. utr. fort. summa vir dote auctus obsidetur maxima tyrannide, malum malo additum superbiae coniugalis. vid. ib.

De Cloacis, quae non debeant respondere in stratis publicis.
R. CV.

Volumus insuper statuentes, quod cloacae aliquae non respondeant, nec ipsas aliquis respondere faciat, ita quod exitum, vel meatum habere possint, seu faciant in stratis publicis maxime in strata regali à Porta Pisciolini usq. ad domum ser Petri .q. Stephani et Palatium Communis et si quis ipsas haberet, ipsas muret, et aptet itaut (aliunde "ita et") taliter (omesso "quod") nihil turpe exeant inde ad poen. x librar. denar. sine aliqua diminut. de facto auferend. vice qualibet, et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Note a margine
(S.N.) Fac. trad. per Rip. in suo tract. de pest. tit. de remed. praescr. et de Cloacis. vid. Cepoll. in suo tractatu de servit. urban. praedior. tit. de Cloaca c. xlviij. ubi late de Cloacis. Cloacae vero sunt fistulae, et fossae, seu cuniculi, et viae subterraneae in modum aquaeductus, parietibus munitae per quas aquae pluviae extra urbem, vel alibi dilabentes urbis, vel domorum sordes rapiunt.
(S.N.) Strata regal. quae sit habes supra lib. eod. rubr. 63. et via regia idem est quod via recta. vid. num. cap. 2J.

Quinti libri finis

Incipit liber Sextus
De electionibus civium

De exceptuatis ab officio communis. R. I.

Minores decem et octo (1) annorum, et etiam non allibrati in catastis, (2) et qui non solvunt dativas Communi Ameriae (omesso "vel qui non sunt subiecti curiae potestatis Ameriae") non possint esse, seu eligi in aliquo officio, et electione de eis facta non valeat, (3) et etiam si contrafieret elector, et acceptans solvat pro quolibet xl. sold. Communi pro banno, et nemo, qui haberet potestatem eligendi aliquem debeat eligere patrem, filium, fratrem carnalem, filium fratris, vel sororis, vel nepotem ipsius electoris, nec possit eligere ad d.um officium exercendum aliquem de electoribus electis ad eligendum d.um officialem, ne se ipsum ad d.am poenam. Et qui habet unum officium in Communi uno, et eodem tempore non possit habere aliud exceptis consiliarijs, qui habere possint unum aliud officium. Et qui contrafecerit in eligendo, vel acceptando electio non valeat, et puniatur in xx sold. den. Et hoc capitulum in singulis electionibus legatur per Cancellarium Communis (omesso "et si contrafecerit") pro qualibet vice poenae nomine x libr. den. (omesso "solvere") teneatur.

Note a margine
(1) Vid. quid stat. foret antiq. Plin. lib. x. epist. 83. et seq.
(2) Et qui non solvunt dativas concord. infra hoc lib. eod. rubr. 3J.
(Stesso numero) Vid. Bull. fel. record. Clem. viij de bono regim. supra lib. j. insert. et nunquid ultram (sic) lacerationem cogi possit debitor ad solvendum poenam, resp. quod non immo Bussul. ordinat. quia erat stat. ut deb. communis non solum extracti ammonerentur ex officio, verum quoque mulctari deberent, uti nimis rigorosam sacra consulta reiecit Annum I60J dicens, non esse aequum, ut quis puniretur bis in id ipsum: sed nunquid is qui non solvit dativas si obijciat compensationem debeat audiri; dicas quod sic secundum eamdem Consult. cuius tale extat responsum. Magnifico mio amatissimo Marcello Petrignani ha hauto ricorso alla S.C. con l'alligato memoriale, lo vedrete, et quanto al Credito del quale si tratta ogni volta l'habbia pagato, se però apparirà veramente creditore lo farete admettere all'offitio del Vicariato conforme alla sua instanza, che così s'è considerato esser ragionevole avvisandone, et state sano. Di Roma li I3 di Gennaro I607. Vostro il Cardinal Borghese.
(3) Intelligas donec debitum non solverint .l. j. C. de debitor. Civit. lib. xj. Rebuff. ad l. vers.o Sext. Reip. debitores .ff. de verb. signific. limita ut procedat si fuerint in modico debitores. Franciscus Hieronimus Leo in decis. Valent. decis. cxiij.
(S.N.) Add. Homicidas etiam post obtentam remissionem sive ex gratia, sive iustitia non posse fungi officijs communis iuxt. const. Pij 2. Sixt. 4. et Pij 5. contra homicidas et eorum poenas. ubi vid. et ut quis ad istos honores, et munera restitutus censeatur, quibus verbis concepta esse debeat restitutio. vid. omnino Mandos. designat. grat. de absolut. et rehabil. ab homicidio in fin. fac. etiam illud Reg. lib. 2. cap. I4. ubi revertatur in domum suam, et faciem meam non videat.

Quod quilibet possit agere contra potestatem tempore syndicatus
R. 2.

Non tantum per hoc intendentes derogare alij (sic) statuto super simili materia superius condito, immo ipsum confirmantes statuimus quod de omni eo, et poena, quod et quam potestas, vel aliquis eius officialis, vel familiaris incurreret dando, vel accipiendo, omittendo, et negligendo, fraudem committendo, et quicquid faciendo contra formam statutorum, et ordinationum Civitatis Ameriae contra eos (corretto), et quemlibet eorum post depositionem eorum officij possit quilibet agere, et pro legitimo accusatore, et denunciatore habeatur sive de facto proprio, sive de alieno ageretur, et audiatur sine salario, et oblatione libelli, et sine strepitu, et figura iudicij, et causam determinet ac si actor, vel accusator, seu denunciator legitime intervenisset in causa non obstante aliquo statuto, et iure quod in contrarium loqueretur, et teneatur potestas pro omnibus officialibus suis poenam solvere in quam (sic) fuerit condemnatus, vel aliquis ex eis.

Nota a margine
(S.N.) Alias de iure, quod requiratur mandatum procurae speciale, immo in individuo ad opponendum sic, et sic. vid. not. in cap. procurator. de elect. in 6. Spec. tit. de procur. §. j. post num. I5. Hyeron. Tacc. in suo consil. synd. quod habetur impressum post opera Jul. Clar. n°. 48. 50. et 52.

De Concilio generali d.ae Civitatis et modo eligendi.
R. IIJ.

Inhaerentes dispositioni, et ordinationi Rectorum patrimonij volumus, et firmamus quod in Civitate praed.a pro ordinandis, et gerendis, (omesso "negotijs Communis dictae Civitatis") et casibus occurrendis in eadem Civitate sit, et esse debeat (omesso "una") cum concilio speciali concilium generale, (omesso "dictae Civitatis et ipsum concilium sit et esse debeat creari et nominari") et esse de xxx hominibus bonis pro negocijs Communis d.ae Civitatis, (aliunde "bonis hominibus ipsius Civitatis") (1) eligendis, et deputandis per d.num Potestatem et dd.nos Antianos Populi, et reformatores positos, seu ponendos ad reformandum officia, et officiales Communis praed.i, sicut alias reformatum fuit, quorum consiliariorum officium duret, et durare debeat sex mensibus tantum.

Note a margine
(S.N.) De Bonis consiliarijs, eligendis et qualitatibus eorum vid. late per Graegor. Tolos. in sua Rep. lib. xxiiij. cap. vj.
An dd.i xxx consiliarij aequiparentur decurionibus, et ipsorum privilegijs gaudeant maxime in criminalibus. vid. Cepoll. consil. 39. n°. I7. in crimin.
(S.N.) Municipium loco Senatus decuriones habuit, ut pulchre per Signon. lib. 2. de antiq. iur. Ital. cap. viij de Municip. ubi concludit dicens: Ergo qui fuit Senatus Romae, idem in Municipijs decurionum Consilium, in quibus legendis summa cura fuit adhibita: ex decurionum ordine decem primi legebantur qui ut scriptum est in Hermogesianum tributorum exactioni ita praeerant, ut si qua detrimenta Fiscus mortuorum causa contraheret, ipsi suis sumptibus resarcirent, de quibus meminit Cic. pro Sext. Rosc. nostro: decretum fit decurionum, ut decem primi statim proficiscantur ad Syllam.
(1) Isti successerunt in locum decurionum de quibus vid. late per Nicolaum Laesum (sic) in suo tract. de iur. univers. part. j. cap. 5.
(S.N.) Vid. poteris apud Franc. Guicciard. lib. 2. Histor. paulo post princ. latiss. ad partes disputat. utrum paucis, et optimatibus Remp. regi, vel potius plurimis, et popularibus debeat gravissimis undiq. adductis rationibus. et tandem concludit ut crearetur in Civitate Consilium, in quo non omnes de plebe adesse possent, sed solum, qui iura, et leges Civitatis probe tenerent, et ab isto crearentur magistratus etc. vid. ib.

De electione syndici ad prosequendam appellationem.
R. IIIJ.

Ad prosequendam appellationem contra quemlibet appellantem in maleficijs fiat syndicus (1) ad petitionem iniuriam passi, et appellat. etiam (aliunde "appellationem") ipsam prosequi teneatur: (2) si autem aliquis condemnatus appellans, et postea veniat quod supplicet quidem (aliunde "venerit et supplicet quod") admittatur pariturus mandatis Potestatis, et Communis Ameriae, et solvere voluerit medietatem residui à xl sold. supra condemnatus, reficere communi expensas in ipsa appellatione per ipsum Commune factas, et potestas, et sui officiales recipiant eum ad mandata, et d.am medietatem, et expensas reficiant praedd.as pro causa, et alia medietas sibi misericorditer relaxetur. Si autem appellans perseveraverit animo indurato d.us syndicus d.am appellationem prosequatur, et defendat pro Commune in causa usq. ad tertiam sententiam, si erit necesse. Syndicus autem ad hoc non possit esse, qui attineat appellanti aliqua linea parentelae: et potestas hoc capitulum teneatur observare, et observari facere ad poen. cent. libr. denar. de suo salario solvend. Communi praed.o tempore syndicatus si contrafecerit. Addentes quod praed.a remissio misericordiae fiat, et fieri possit, si ipse appellans d.ae appellationi renunciaverit coram iudice super appellationibus deputato per Ecc.am et si per concilium generale dictae Civitatis item sit obtentum.

Note a margine
(1) Qui syndicus erit in quolibet actu citandus ut per Angel. de Malefic. in verb. praesente Caio, etc. appellante n°. 27. Add. autem quod licet Fisco in iniminabilibus liceat regulariter de iure communi appellare Inn. et Abb. in cap. cum clamor. de test. Gram. decis. I4. n°. 2. et 4. tamen ut dicit R.P.D. Marchesan. in suo tract. de sign. Iust. part. j. cap. xxv. n°. 58. de laudabile consuetudine non appellat. extatq. Bulla fel. rec. Pij. 4. in qua fisco appellandi à sententijs absolutorijs poenae corporis afflictiscis (sic) modus, et forma traditur. vid. ib.
(2) Quid si iuste condemnatus appellet an peccet mort. et quid si ille primam sententiam iustam favore, vel gratia, aut pecunia revocari obtineat nunquid in foro conscientiae absolvi valeat, si p.ae non obtemperet. vid. in respons. cas. consc. coram Paleott. cas. 65. ubi concluditur peccare, et teneri ad rest. part. ad omnia damna etc. post Navar. in suo manual. cap. 25. tit. de peccat. rei etc. facit etiam id quod divinitus inquit Plato in Gorgia contra subterfugientes poenas delictorum, et iuris legumq. correctionem, dum eos, qui ad dolorem respicientes, et timorem amissionibus bonorum iudicia subire vitant, caecos appellat ad utilitatem ignorantes quanto miserius sit animo esse non sano, sed fracto etc. et quod Reus appellans à iusta sententia pecc. mort. noviss. trad. Graff. in suis decis. aur. lib. 3. cap. vij tit. de reis in carcer. detent. in fin.

Quod omnis electio quae non distinguitur fiat
per Concilium Speciale. R. V.

Omnium officialium Communis Ameriae, de quorum electione non fit mentio, electio fiat per concilium speciale, et si aliter fieret, non valeat; et Camerarius, qui tali non sic electo quacumq. de causa pro suo salario, et labore daret aliquid, Communi praed.o de suo proprio reddere teneatur, et quod his non obstantibus dd. Antiani Populi, qui pro tempore erunt possint, et valeant omnem, et quemlibet officialem civem mutare, (1) et cassare, et cassatum de novo eligere prout de ipsorum voluntate processerit dummodo d.us officialis Civis, de cuius cassatione, vel mutatione tractaretur non fuerit Antianus, vel unus decem de populo d.ae Civitatis, et etiam possint, et valeant d.i Antiani praed.i quemlibet officialem forensem non habentem puras (2) manus, vel aliqua tractantem contra statum d.ae Civitatis, cassare, et removere à suo officio facta p.o de ipsis forensibus (3)notificatione d.no rectori patrimonij.

Note a margine
(S.N.) Add. non expedire, ut officia vendantur: nam ut inquit Severus in Lampridio ref. necesse est vendat, qui emit, neq. pati debet princeps potestatum mercatores fieri, et quod vendere officia non expediat. vid. late per Foller. in sua praxi censual. in verb. Nicolaus Episcopus n°. 220. et quod electio officialium publicorum fieri debeat secundum .ll. et stat. et consuetudines cuiusq. loci .l. pen. C. de iur. fisc. lib. x. l. 6. C. quod cuiusq. un. nomine Franc. Marc. dec. 800 n°. 3. lib. j. late modern. Thaur. de iur. univers. part. j. cap. 3. n°. 54. et seqq.
(1) Intelligas si delinquerit in officio, et quando officialis delinquere dicatur in officio, et tunc an incurrat ipso iure privationem officij vid. semper Farinac. consil. 5. per tot.
(2) Add. ulter. officialem subtrahentem publicos proventus puniri posse poena capitis ut per Clar. lib. 3. §. fin. q. 68. n°. 3J. vers.o officialis, qui publicos. et officialibus non habentibus puras manus vid. semper Petr. Caball. cas. 99. per tot. in suis res. crim.
(Stesso numero) Cato Maior mirari consueverat dicens rerum privatarum fures in compedibus vitam agunt, publicarum in auro, et purpura conspicui incedunt: olim nam simplex furtum non puniebatur capite, sed vincti compedibus praestabant operam, sed longe gravius est peculatus quam furtum, et tamen qui Fiscum principis, qui Remp. expilant magnates sunt; idem animadvertens Anacharsis Philosoph. referente in eius vit. Laert. (?) cum vidisset Athenis quaedam ob furtum puniri, inquit, magni fures minores puniunt.
(3) Intelligas si fuerit ab eo officialis confirmatus nam electus ab univeristate, et confirmatus à superiore non potest per universitatem removeri. vid. Put. de Synd. in verb. electio officialis. cap. 3. n°. 3.

Quod officium Civium duret tantum 2obus mensibus.
R. VJ.

Officium Civium (1) officialium duret tantum duobus mensibus, de cuius tempore non esset aliqua mentio facta in hoc statuto, quorum loco semper eligantur alij, et unicuiq. detur officium terminatim (aliunde "determinatum").

Nota a margine
(1) Regulariter officia secularia sunt annalia tot. tit. C. de mun. et honor. non continuand. lib. x. et late per Boer. decis. I49. n°. 4. tantum potest confirmari per biennium modo fiat nemine discrepante illorum ad quos spectat nominatio, vel electio. vid. ib. Cato Senior Cives incusabat, quod semper ijsdem committerent magistratum: videmini nam inquit aut vilem habere magistratum, aut indicare paucos esse dignos magistratu, quorum alterum ut inquit Manut. lib. 5. Apoph. 20 in Cat. erat male sentire de publica potestate, alterum male sentire de Civibus et qualiter prorogari valeat officium non obstante .l. vel stat. vid. semper Stephan. Grat. lib. j. discept. for. cap. I84.

De electione, et officio viariorum. R. VIJ.

Viarij duo per quamlibet contratam, et vocabulum, intus, et extra Civitate eligantur per Concilium speciale, qui iurent eorum officium gerere bona fide, et teneantur saltem omni mense accusare habentes troscias, et immunditias in vijs publicis, vel vicinalibus contratis (aliunde "contratae") ipsorum, et Notarius Potestatis vadat omni hebdomada per Civitatem, et burgos, et si invenerit aliquem habentem huiusmodi trosciam, vel immunditiam in dd.is vijs, vel turpitudinem suo officio de facto poen. auferat quinque soldor. pro Communi, et stetur scriptis dd.i notarij ad eamdem poenam mandet, (1), ut faciat elevari ad terminum dandum per eum, (una parola cancellata) si contrafacienti accipiatur ut supra. Et si d.us Notarius neglexerit sic ire, et facere, solvat Communi xx sold. den. pro poen. vice qualibet, et in fine sui officij Viarij autem habeant (2) potestatem faciendi aptare vias per adiacentes, et homines contradae, et qui eis non obediverit solvat vice qualibet Communi quinq. sold. Et si dd.i viarij fuerint negligentes puniantur vice qualibet in quinq. sold. denar. et de accusatione vicinorum credatur eorum d.o et Notarius mittat singulis quindecim diebus pro viarijs, ut denuncient contrafacientes.

Note a margine
(1) Scil. à vicinis habentibus domos iuxta vias .l. 2. et ib. Bartol. et duct. de via publ. etiam conductas, ut ib. et not. quod hic dicitur ut faciat elevari: via nam purgari non dicitur, quando in totum lutum non tollitur sed ponitur iuxta viam .l. 3. §. purgari .ff. de via publ. et per Alex. in .l. 2. eod. tit. et add. quod quilibet vicinus poterit ad iudicis officium implorare. Spec. de offic. omnium iud. §. j. vers.o item imploratir el. 2.
(2) Not. quod solus Princeps aedificando de novo strata publica possit imponere collectam, ac pro illam taxam domorum vel agrorum dominis constituere, et dominos domorum, vel agrorum cogere ad vendendum ipsas domos, vel agros pro nova via vel veteri amplianda. de quo Mastrill. de magistr. lib. 3. c. 4. n°. 72. et seqq. per text. in .l. opus .ff. de op. publ. in .l. aedificia .C. eod. tit. Rom. consil. 7I8.

De officio et electione terminatorum. R. VIIJ

Terminatores duo eligantur ad terminandum intus, et extra Civitatem Ameriae, et terminos mittendos inter omnes vias possessiones, et res, quae non essent terminatae, de quorum confinibus esset quaestio, ad quos ire teneantur ad petitionem cuiuscumq. partis, et habeant pro eorum salario à qualibet parte (1) in die x sold. denar. et non ultra, et si ultra acceperint, puniatur (corretto) unusquisq. ipsorum de facto in xx sold. et de praedd.is stetur sacramento denunciatoris, vel alterius cum uno teste: et iurent eorum officium facere bona fide; et ad haec habeant convicinos, consanguineos, qui melius noverint veritatem, secundum quorum testimonium terminent. Et qui vocatus à dd.is terminatoribus non venerit solvat pro poena vice qualibet quinq. sold. et si praed.i terminatores inique terminassent extra finem (sic), vel aliquam aliam fraudem commiserint puniantur vice qualibet in decem libr. denar. et male actum, et fraus per Potestatem, et iudicem Communis Ameriae reducatur ad iustitiam, qui iudex cum notario ad requisitionem cuiuscumq. tam ad praed.a vel ad videndum locum alicuius .q. accedat quandocumq. intus, et extra Civitatem, vel quando aliquis terminatur reputaretur suspectus ab aliqua partium .q. per modum iustitiae decisurus suis proprijs vecturis, et equis ad poen. x libr. et habeat pro suo salario à qualibet parte quinq. soldos, et notarius, qui cum eo iverit duos sold. et (corretto) sex denar. Si vero (omesso "non") iverit extra muros antiquos d.ae civitatis habeat d.us iudex à qualibet parte x (aliunde "duos") sold. et Notarius xij denar.

Nota a margine
(1) A quibus quicquid recipitur dicitur honorarium, et sic remunerationis loco potius quam mercedis receptum .l. j. ff. si mensor fals. mod. contra quos si dolose falsum renunciaverint datur actio de dolo, et ab eo, cuius interest poterunt in solidum conveniri, et condiri qicquid ipsorum dolo amiserit. vid. tot. tit. ff. si mensor fals. mod.

De purgatione plateae Communis. R. IX.

Ad Plateam veterem, et S. Mariae eligantur duo superstites, qui eas faciant purgari ad eorum velle, et qui eis non obediverit in hac parte solvat vice qualibet quinq. sold. Et si ipsi superstites fuerint negligentes solvant decem soldos pro quolibet negligente, et teneantur dd.i superstites saltem eas mundari facere quolibet die sabbati, et mundator Plateae veteris habeat pro mundatura totius anni 20 soldos de pecunia Communis, et totidem habeat mundator Plateae S. Mariae, et sint custodes totaliter, et per d.um tempus exempti. Et si quis (1) acceperit fimum de dictis plateis solvat vice qualibet quinq. sold. sed sic sit, et esse debeat dd.rum mundatorum videlicet de qualibet platea mundatoris ipsius plateae.

Note a margine
(S.N.) Paulus .v. Romae purgationem platearum, et viarum adeo animum intendit, ut superstites plures stat. qui vias, et plateas pulvere, et luto expurgarent certo salario seu mercede stat. pro ea solvenda artificibus collecta imposita, qui commodum inde sentire videbantur.
(1) Florentiae certare artifices, audivi, in colligendo firmo, et pro eo non sinere incolas illius Civitatis ut alter alterius domus vias verrat, et purget, quo uti solent in sterc. agris, et vineis

De statutis Castrorum corrigendis. R. X.

Ad corrigenda statuta castrorum Ameriae Potestas faciat coram se ea portari, et cum duobus hominibus eligendis per concilium speciale videre, et examinare debeat. Et si aliquod Castrum contra libertatem Communis Ameriae, et eius iura aliquid statuisse invenerint, illud cassent, et cassum sit, et irritum. Et si castrum, et universitas examinationem, correctionem, et cassationem contra praed.am libertatem eiusdem non faceret, et in illo casu uterentur solvat Communi Ameriae pro banno 50 lib. denar. Et quod factum fuerit per dictum castrum, vel universitatem post ipsam cassationem in quibuscumq. causis maleficijs, et processibus (omesso "ex vigore") dd.rum statutorum cassatorum (aliunde "castrorum") non teneat ipso iure , et quod Potestas Civitatis Ameriae praed.am cassationem, examinationem, et d.a statuta videri, et corrigi faciat d.o modo p.o mense sui regiminis, ad poen. 25 libr. denar. de suo salario.

Note a margine
(S.N.) Statuta locorum particularium quando servanda sint omisso provinciali, seu superiori. vid. late per Stephan. Grat. lib. j. cap. ix. discept. forens.
Add. Statuta ista sic confirmata esse servanda in d.is castris, et non stat. Civitatis, illis vero deficientibus servantur stat. Civitatis. Bald. in .l. 2. n°. 4J. C. quae sit long. consuetud. add. alterius non posse in d.is stat. apponi poena, vel mulcta nisi, cum impositio poenae spectet ad habentes Jurisditionem, nisi sit solita, et consueta id facere. vid Modern. Thaur. de iur. univers. part. 3. cap. I5. n°. 3. et seq.
(S.N.) Add. non posse Consilium Civitatis confirmare statuta Castrorum contraria iuri communi, vel augere poenam constit. superiorum vid. Stephan. Grat. lib. 2. cap. I45. n°. 46. et 47. et in defectum stat. huiusmodi recurri debeat ad statuta Civitatis Dominantis, vel ad ius Civile Romanorum vid. Joseph. Ludov. conclus. 55. Gaspar. Anton. Thesaur. lib. 2. qq. fores. q. xlix. ubi vid.

De electione custodum celatorum. R. XJ.

Ad custodienda bona de foris Potestas teneatur vinculo iuramenti ad poen. x librarum in principio sui regiminis facere eligi per Concilium speciale octo bonos viros pro custodia facienda de bonis de foris per quamlibet contratam, vel plures si videbitur Concilio suprad.o qui iurent eorum officium facere bona fide, denunciare, et accusare omnes, et singulos, quos viderint damnum dare in possessionibus alienis personaliter, vel cum bestijs et credatur denunciationi ipsorum usq. in x sold. inclusive, et habeat tertiam partem poenarum suarum denunciatarum, (aliunde "denunciationum") et officium ipsorum duret tantum per tres menses, et sic currat per totum annum; et Potestas, et eius officiales teneantur excitare praed.os custodes, et (aliunde "ut") sollicite custodiant ad poen. x librar. teneaturq. Camerarius Communis solvere omni die dominico partem, et condemnationem tangentem dd.os custodes ad poen. x soldor. pro qualibet vice. Custos autem qui falsitatem, seu fraudem commiserit accusando indebite, vel accusare omittendo quem debuerit solvat pro banno Communi Ameriae xl sold. denar., quoties contrafecerit, et hoc capitulum sit praecisum.

Nota a margine
(S.N.) De istorum potestate vid. Bald. in .l. j. C. locat. ubi late.

De modo congregandi Concilium. R. XIJ.

Concilium generale, et speciale Communis Ameriae videlicet x bonorum (1) virorum, et concilium generale triginta bonorum virorum quando necesse fuerit semper cum consensu dd.norum Antianorum Potestas ipsum faciat banniri in locis consuetis publice per Civitatem Ameriae (2) ad sonum Campanae maioris Communis, quae pulset tribus vicibus extense per congrua intervalla: et Potestas, (3) et iudex saltem (cancellato) saltem tertia pulsatione faciant congregari ipsum Concilium. Et antequam ipsum concilium congregetur per Notarium Cancellariae proposta facienda per Potestatem de voluntate d.norum Antianorum scribatur, salvo quando in aliquo tracteretur, vel retraheretur aliqua ambasiata per aliq.os ambasiatores extraneos, qui tunc possit proposita fieri in ipso Concilio supra ipsa ambasiata. Et quod nullus debeat interesse in aliquo Concilio, nisi fuerit Consiliarius, (4) vel adiunctus; et etiam si esset consiliarius, et de facto proprio tractaretur interesse non possit, et qui contrafecerit solvat vice qualibet centum sold. et reformatio per eum facta non valeat: Et Potestas, et eius officiales sine d.nis Antianis non possint congragare arrengam, nisi prius inter eos, et cum concilio generali deliberatum fuerit, et sicut in ipso Concilio deliberatum fuerit ita proponatur arrengha. (5) Et si aliter fieret congregatio, et quicquid in ea cogregatum (aliunde "deliberatum") fuerit non valeat. Et Potestas, et sui officiales, qui contrafecerint puniantur in 50 libr. et quilibet Antianus in x libr. et quando congregaretur arrenga pulsetur campana maior Communis ad martellum sine intervallo; quando vero congretatur (sic) Concilium credentiae pulsetur d.a Campana ad retoccos per congrua intervalla usq. ad xx vices, qui non venerit ad arrengam, seu ad Concilium solvat de facto poenas declaratas in capitulo de electione, et officio consiliariorum videlicet quinq. sold. et quod in concilio vel arrenga non possint surgere nisi quatuor (6) arrengatores, et quod nemo in eadem congregatione, concilij, vel arrenghae assurgat arrengando nisi una vice tantum. Et Notarius, qui leget propositam de consensu d.norum Antianorum exprimat in ea, et scribat omnia nomina Antianorum consentientium, et praesentium ipsi propositae. (7) Et ad hoc, ut pulsatio Campanae ad Concilium Communis semper in fine pulsationis Campanae maioris pro maiori Concilio dentur duo retochi divisim. Et si Potestas ad haec fieri facienda fuerit negligens perdat de suo salario x libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Simile stat. adest. Romae lib. iij. cap. ij. et iij.
Quid sit Consilium generale supra hoc eod. lib. rubr. 3. et de spec. lib. j. rubr. I2. quod representet totum populum, et de ipsius Concilij Civitatis potestate vid. Jason. lib. 4. consil. 7J. ubi etiam habes quando dicatur, et sit legitime congregatum.
(S.N.) Alias de iure comuni , quae requirantur ad hoc ut universitas dici possit legit. congregata, et pro expediendis negocijs eiusdem quot ex ea adesse requiruntur an suffic. quod segregatim consentiant etc. vid. late per Alexandr. Trentacinq. lib. j. tit. quod unius univers. nomine resol. j. vol. j. var. resol.
(1) Bonus vir secundum M. T. lib. 2. offic. est is, qui prodest omnibus, nocet nemini: secundum Psal. j. qui in via peccator non stetit in cathedra pestilentiae non sedit, non abijt in consilio impiorum. Bonus vir in iure iudex interpretatur glos. in cap. potuit in verb. celeri ad fin. de loc. l. sed si unus .§. praetor .ff. de iniur. l. continuus .§. cum ita .ff. de verb. oblig. l. vir bonus .ff. iud. solv. quasi velit stat. innuere, ut ex talibus constituatur concilium, qui habeant omnia requisita iudicum scil. innocentes manibus, mundi corde, longe ab amore, odio, cupiditate etc. de quibus late supra lib. j. rubr. 9. ubi agitur de probitate potestatis, itaut consulendo solis legibus, et statutis nitatur, quemadmodum iudex iudicando. de quo Concil. vid. supra lib. j. rubr. xij. id. M. T. lib. 3. appellat virum bonum simplicem, ingenuum, iustum, non versutum, non obscurum, non astutum, non malitiosum, non callidum, non veteratorem, non vafrum. et de authoritate boni viri vid. Decian. in sua apologia pro iurisprudentibus cap. xxij. n°. p°. usq. ad n°. x.
Add. praeterea dici Concil. bonor. virorum non sapientum, non peritorum cum in publicis consultationibus honestum sit praeferendum utilitati cum (?corretto) secundum viros probos quod honestum non est, nec utile esse possit. ut per M. T. late lib. 3. off. mihi fol. 7J. quod sapientes nostrorum temporum non admittunt.
(2) Vid. semper Boccac. ad const. March. lib. 5. cap. 25. glos. 6. n°. I5. vers.o quid si requiratur vocatio absentium an sufficiat sonus campanae etc. et ib. dicit quod debet apparere quod sibi fuerit nempe Preconi, et Campanario fuerit commissum etc.
(3) Nam ad eum spectat congregare Concilium . Vid. infra hoc eod. lib. rubr. 38.
(4) Quod possit uti tubatorem expelli. vid. modern. Thaur. de iur. univers. part. p.a cap. 3. n°. 8J.
(5) De modo vid. (cancellato: "instit. in") glos. inst. §. constat. de iur. natur. gent.et Civil.
(S.N.) Add. ante omnia in congreg. Conc. confugiendum esse ad opem divinam, et praemittendam de more precatiunculam S. Spir. sine quo nihil sanctum, nihil validum etc. legitur praeterea apud Svetonium in Aug. illum non solum lectos habere voluisse senatores, sed etiam religiosos, ut minori molestia, et sanctius senatoria munera fungerentur, et ideo sanxisse, ut prius quam consideret quisque thure, ac mero supplicaret apud aram eius Dei, in cuius templo conveniretur(?) etc.
(6) Ordo autem in arrengando talis est antiquitus servatus nominatim nemo rogatur, et tantum ut quisque honore, et aetate antecedit ita prius solet sua sponte dicere, idq. à caeteris ei conceditur si quando taceant omnes, tunc sortito coguntur dicere. qui mos fuit etiam Siracusis referente M. T. in Verr. act. 4. ad fin.
(7) Nam alias campana non loquitur licet à pluribus audiatur, et sonus Campanae habeat multas repraesentationes. Bald. in .l. j. C. de dedit. libert. toll. relat. per Boccac. ad d.am const. 25. lib. 5. glos. 6. n°. I5. in fin.


Quod Castaldi, et banditores obediant d.nis Antianis. R. XIIJ

Castaldi, et banditores Communis Ameriae teneantur obedire (1) d.nis Antianis in omnibus ad poenam quam eis, vel alicui ipsorum imponerent. Et si Potestas hoc impedimentum praestaverit, (2) vel aliquis eius officialis quo minus obediant solvat vice qualibet 25 sold. de suo salario. Et nullus Castaldus possit cogi ad serviendum in proprijs Potestati, vel alicui de sua familia, et cogens puniatur vice qualibet in x libr. denar. et in p.a Citatione dd.i Castaldi nihil recipiant à Citato.

Note amargine
(S.N.) Vid. Const. Aegid. lib. 2. c. 34. de baiulis, et Precone.(sic)
(1) Vid. Aegid. lib. 4. c. 92. ubi de poena non parentis mandato officialis, et faciunt not. in .l. j. et tot. tit. ff. si quis ius dicenti non obtemperaverit.
(2) Facit illud Evangelij: non potestis duobus dominis servire. et c. et nota quod deputatus pro servitio communis non potest cogi ad serviendum in privatis rebus, aut negocijs particularium personarum.
(S.N.) Annotare hinc poteris quod vasallus universitatis non est vasallus singulorum, nec e contraria glos. in .l. 2. ff. quod cuiusq. univers. nomin., uti nec vasallus maioris partis univesitatis dici potest, quamvis alias quod à maiore parte fit, et approbatur ratum sit, ac si tota universitate factum esset quod maior .ff. ad municipal. L. 3. l. 4. ff. quod cuiusq. univ. nomin. Roland. à Vall. consil. 53. n°. I2. Bald. in .l. 2. ff. quod cuiusq. univers. nomin. et ideo Vasallus universitatis non praestat servitium, et et (ripetuto) fidelitatem omnibus, et singulis de universitate, sed dumtaxat ei, qui universitati, seu Reip. praeest, ne eiusdem moderationem habet syndico scil. vel Antianis, aut procuratori ad id specialiter electo urg. l. municipalibus .ff. de cond. et dem. d. l. 2. l. item .§. sed hodie .ff. quod cuiusq. un. nomin.

De salario, et officio banditorum. R. 14.

Banditor quilibet Communis Ameriae, (qui sint duo) teneatur ad suum officium spectantia facere bona fide, et quolibet anno habeant pro eorum salario à Communi Ameriae illud quod (omesso "per") D.nos Antianos Populi declaratum fuerit, et habeant robas consuetas à Communi quilibet praedictorum sicut consuetum est. Et quilibet Cam.us solvat illam quantitatem eis, quam habere debent pro tempore, quo steterint tempore sui officij, et possint citare homines, sicut alij Castaldi. Et dd.i banditores, vel aliquis ipsorum non debeant se absentare à Civitate Ameriae, vel eius districtu sine expressa licentia d.norum Antianorum ad poen. x soldor. pro quolibet, et qualibet vice, qua steterint extra dictam Civitatem, et districtum. Et teneantur dd.i banditores bandire per loca consueta d.ae Civitatis ad poen. 5 soldorum Et quod dd.i banditores qualibet die post vesperas debeant se praesentare coram Potestatem, et Notario reformationum banditorum d.ae Civitatis, et dicere dd.is officialibus si per ipsos in servitium dd.i Communis (omesso "est") aliquid faciendum ad poen. duorum soldor. pro quolibet, et vice qualibet, qua contrafecerint, et quod singulis concilijs valeant interesse ad primam pulsationem campanae calceati cum calceis, et palluctis, ad supradictam poen. de facto per ipsum Potestatem, et quemlibet officialem Communis à quolibet contrafaciente auferendam. Addentes quod dd.i tibicines (1) pro futuro tempore non graventur, nec gravari possint pro aliquibus oneribus personalibus in Civitate, et Comitatu praed.is imponend. durante eorum officio.

Note a margine
(S.N.) Vid. Const. Aegid. lib. 2. c. xxxiiij. de baiulis et praecone.
Add. quid si insti Banditores ultra suum officium aliquid aliud pro dicta communitate exerceant nunquid petere possint duplex salarium. vid. Roman. consil. 25. cum ib. add. per Mandos.
(1) Nunquid universitas possit concedere immunitatem à collectis, et alijs oneribus particularibus personis. vid. late per Nicolaum Losaeum de iure univ. p. 3. c. x.

Quod consules mercatorum, et capita aliarum artium
possint imponere poen. R. 15.

Jtem statuimus quod consules, seu rectores cuiuslibet artis possint inter se artifices imponere poenam, et etiam à contrafacientibus accipere quinq. sold. Et si petierint Curiae Castaldum pro executione facienda quod Curia teneatur eis dare.

Note a margine
(S.N.) Add. quod solus Princeps potest concedere in loco consules nationum. vid. Mastrill. de mag. lib. 3. c. 4. n°. I52. et seqq.
(S.N.) Add. posse huiusmodi Collegia approbata facere, et habere statuta discrepantia à iure communi super Factis illius artis vel professionis vid. Rot. decis. I03. n°. 7. et seqq. part. 2. divers. vid. omnino Beronum consil. 7. per tot. lib. 3. praesert. n°. I3. et seq.
(S.N.) An isti consules dicantur habere iurisditionem. vid. Bald. in cap. cum ab Ecclesiarum col. 2. extra de offic. iud. ordin. et quod huiusmodi stat. intret contra clericos artifices. vid. Aufr. (?) de potest. saec. super ecc. regul. p.a fallent. I6.

Quod Ecc.ae Civitatis Ameriae defendantur. R. XVJ.

Ecclesiae omnes Civitatis, (1) et Comitatus Ameriae, et maxime Ecc.a S. Pauli prope lugnanum mensalis Episcopatus Ameriae defendatur contra omnes personas, et si quis contrarium arrengaverit solvat pro banno x libr. Et si Potestas fuerit negligens solvat de suo salario 50 libr. denar.

Nota a margine
(1) Fac. not. in Clem. un. de iur. iurand.

De non alienando aliqua bona immobilia alicui forensi.
R. XVIJ.

Statuimus, et firmamus pro utilitate, et pacifico statu Civitatis Ameriae quod nullus de d.a Civitate, vel eius districtu audeat, vel praesumat, per se, vel alium aliquo colore quaesito alienare, vel obligare, vel pignorare, vel in alium transferre quocumq. alienationis titulo quoad proprietatem, vel usumfructum, vel locare in Emphiteusim, vel in modicum tempus concedere alicui aliqua bona immobilia, vel iura, vel possessiones, quae, vel quas haberet, vel possideret in Civitate Ameriae vel eius districtu alicui, vel in aliquem forensem non oriundum Civitatis Ameriae, vel eius districtu, vel qui non esset legitime constitutus Civis in Civitate praed.a et si quis contrafecerit alienando dd.a bona, vel iura condemnetur, et condemnari debeat per Potestatem Civitatis Ameriae pro qualibet vice in ducentas libr. denar. absq. aliqua diminut.

Note a margine
(S.N.) Honded. cons. vj. lib. 2. vid. supra lib. 4. rubr. I7. et 23. Alber. de Rosat. part. 2. q. 2. De hoc statuto vid. M. Anton. Eugen. consil. ix. et I4. post Clar. lib. 5. recept. sentent. §. fin. q. 82. stat. 5. vers. statutum prohibens. quos vid. nunquid comprehendat mulierem alibi nuptam sed oriundam Ameriae. vid. Paul. de Castr. consil. 89. n°. 2. lib. 2. et nunquid Ecc.os ib. n°. p°. et quis dicatur forensis ib. n°. 3. Et isto stat. nunquid comprehendatur successio ab intestato vel testamentaria, et de interpretatione huius stat. late per Mandell. consil. 2I8. per tot. cum ib. addit. add. Joseph. Lud. decis. Perus. decis. 85. ubi de validitate istius stat. et an comprehendat haeredis institutionem. ubi etiam quando bona alienata in forensem possit Fiscus vendicare.
Add. nunquid huiusmodi stat. comprehendat forensem alienantem bona, quae possidet in territorio Ameriae. de quo Corneus consil. I52. licet in hac consultatione. vol. j.
Et an comprehendat legatum factum uxori vid. Hond. consil. vj. lib. 2.
(S.N.) Vid. Bullam Sixt. v. et Clem. viij contra alienantes in personas extra Statum Ecc.um inc. Romanum Pont. vid. supra lib. 4. rubr. xvij. an vero huiusmodi statutum liget clericos, et Ecc.am vid. Fabian. de Mont. in suo tract. de empt. et vendit. 3. q. princ. q. xxj. num. 45. et quod huiusmodi stat. non debeat attendi non obstante Confirm. de qua supra. vid. Stephan. Grat. lib. 2. cap. 245. discept. for.
(S.N.) Add. nunquid contractus, sive donatio bonorum stab. facta cum iuramento forensi possit ab eodem met donante rescindi vigore praesentis stat. per Corn. consil. 78. lib. j.

De affrancatis lacuscelli reducendis ad castrum
S. Focetuli. R. XVIIJ.

Item quod Potestas teneatur vinculo iuramenti reducere, et reduci facere omnes personas de Castro S. Focetuli ad ipsum Castrum, et ibi habitari, et stari sicut olim steterunt. Et si quis ipsorum non obediverit, et non steterit ibidem solvat pro banno Communi Ameriae centum sold. et super hoc curia possit procedere suo officio.

De non defraudando iurisditiones Communis. R. XIX.

Quoniam multi excogitatis fraudibus iurisditonem (sic) Communis Ameriae defraudare (1) conantur, et iura d.i Communis d.o modo tollantur. Et penes alios indebite transferuntur in praeiudicim d.o Communis, ad hoc ut dd.a maleficia penitus extirpentur, statuimus quod nullus comitatinus d.ae Civitatis audeat, vel praesumat aiquo quaesito colore directe, vel per obliquum facere se vasallum, vel perpetuo subiectum personae alicuius d.ni, vel baronis, vel alterius cuiuscumq. personae sub. poen. et ad poen. confiscationis omnium, et singulorum bonorum contra (2) praed.a facientium applicanda d.o Communi. (3) Et nihilominus poena (4) capitis puniatur. Et quilibet rector Civitatis praed.ae teneatur p.o mense sui regiminis de praedictis contrafacientibus inquisitionem facere, et repertos culpabiles punire super praedd.is (aliunde "poenis supradictis punire") Et praed.a locum habeant in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Note a margine
(1) Iurisditio turbari, et defraudari quot modis dicatur vid. Eugen. consil. 3J. lib. j. et nunquid se protectioni alicuius subijciens incurrat poenam praesentis stat. vid. Abb. in cap. accepimus. n°. 2. extra de privileg.
(2) Quid si iste tres aut plures filios habeat. vid. Onded. (sic) consil. II0. per tot.
(3) Not. derogar. dispos. Auth. bona damn. C. de bon. proscript. et reduci in hoc casu poen. confiscationis ad ius antiquum, quo bona reorum cavebatur confiscari in consequentiam alterius poenae.
(4) An veniat poena mortis naturalis. vid. Marant. de ord. iudic. part. 4. dist. 2. n°. 38.

De reducendo affrancatos de canali ad unum locum. R. XX.

Item statuimus quod Potestas, et Antiani, qui sunt, et pro tempore erunt teneantur, et debeant, vinculo iuramenti et ad poen. x libr. ipsi Potestati, et xl sold. cuilibet Antiano omnes, et singulos (1) affrancatos Castri Canalis reducere, et reduci facere ad locum, quem dd.i Antiani (2) duxerint eligendum, et eos defendere contra quemlibet d.num, qui eorum libertati vellet contradicere: (3) Jtem quod d.nus Potestas, et D.ni Antiani teneantur sub d.a poen. (4) recuperare (5), et manutenere (6) omnem iurisditionem, quam habet Commune Ameriae in Castro Canalis, et hominibus dd.i Castri, et in Castro Frattucciae, et Podij, et hominibus dictorum Castrorum: et contra contradictores procedere ad depopulationem (7) arborum, et ad aliam poen. eorum arbitrio aufend. (sic) cuiuscumq. conditionis, et dignitatis existant dd.i contradictores, et rebelles. Et si aliquis de affrancatis duorum (aliunde "dictorum") locorum fuerit factus vasallus reducatur in pristinam libertatem. Et talis, qui vasallus factus fuerit compellatur, et cogatur facere omnia, et singula, quae facere tenebantur Communi praed.o ad d.am poenam.

Note a margine
(1) Affrancati idest subiecti Ameriae Communis hoc est in ipsius Communis potestatem redacti infra hoc eod. lib. rubr. 64. non extinctis iuribus d.i castri fuerunt extincta iura subiectionis. vid. Stephan. Grat. lib. 2. cap. 396. n°. I0.
(2) (Alcune parole cancellate) Qui sunt affrancati habes infra hoc eod. lib. rubr. 64.
(3) Florentibus DD. Claravallensibus .d. Castri Canalis ipsius castri territorium erat in territorio Amerino quod non est absurdum cum cum (ripetuto) multi possint habere iurisditionem, non autem territorium. vid. Boer. decis. 227. per tot. vid. Steph. Grat. lib. 2. discept. for. cap. 396.
(4) Intentando scil. remed. can. reint. et sic probata Communis antiquiore possessione, et quod nunc alij quasi possideant, vel actus iurisditionis exerceant, vid. Rot. in una Balneoregiensi terrarum coram Sacrato, et in eadem coram Cavalerio I3. Junij I6IJ add. tantum ad probandum quasi possessionem iurisditionis describatur in qua parte fuerit iurisditio exercitata alioquin probatio diceretur aequivoca. Socin. consil. I87. n°. 20. et seqq.
(5) Turbata ad hoc ut dicatur iurisditio multa requiruntur de quo vid. Farinacc. consil. 49. per tot.
(6) Jurisditio autem consistit in pluribus in affidationibus animalium, accusationibus recipiendis pro damnis datis, bannimentis, ne quis immittat animalia ad pascendum, et poenarum exactionibus, (corretto) condemnationibus, confiscationibus, exactionibus Gabellarum, Mulctis, furrarum erectione, et similibus. Decian consil. 40. lib. 4. Rot. in una Balneoregiensi terrarum coram Cavalerio ubi etiam quod isti actus probentur per testes singulares.
(7) Hodie secus est cum nemini liceat ius sibi dicere. vid. Bull. 6. S.(ixti) v. contra facientes armatas.

De manutentione affrancatorum lacuscelli reducendorum
ad S.ctum focetolum. R. XXI

Affrancatos (1( lacuscelli, et habitatores Castri S. Focetulis, et hominum Castri madis (aliunde "Maclis"), et de frattuccia, et omnes alios homines districtuales subiectos Curiae Civitatis Ameriae Potestas, et eius officiales, et Commune Ameriae teneantur manutere (sic) in franchitiam iuxta posse.

Note a margine
(S.N.) Et quoniam D.ni d.i Castri abutabantur iurisditione receptando, et fovendo publicos latrones, nunquid iuste privati fuerint Castro, et iurisditione affrancatis eorum subditis. vid. Ludovic. à Peg. in decis. Catalon. decis. 36. et quod Castrum possit esse sine districtu, ac iurisditione, et sine territorio Bald. in cap. j. §. ex contrario de investitura de re aliena facta, ubi quod unus potest habere Castrum alius iurisditionem Jo: Andr. Gemin. et Franc. in cap. si Civitas de sent. excom. lib. 6. nam domini faeudorum murali ambitu se vallare possunt .l. provincias. et .l. pen. C. de aedif. privat. unde si concedatur Castrum cum huiusmodi Curia quicquid iuris habeo in eo ipsa praedia adiacentia, et coniuncta Castro in faeudum concessa non intelliguntur, quoniam qualitas faeudalis ad praedia non extenditur, neq. ad territorium. Oldr. consil. I2J. in p°. duorum can. in cap. cum ad sedem de rest. spol. limita nisi praedia fuerint acquisita simul cum Castro. Imol. in .l. 3. in princ.
(1) Add. Castrum Lacuscelli, et Castrum Canalis diruta fuisse ob flagitia dominorum, et illis dirutis ipsorum Castrorum iurisditionem statuta consuetudines, et privilegia fuisse extincta, et iurisditionem fuisse reversam ad locum dominantem. de quo vid. late per D. meum Stephan. Grat. lib. 2. cap. 396. disc. forens. ubi, quid si iurisdit. Castri diruti fuerit separata à territorio etc. et nunquid in aliud castrum potuerit transferri sine authoritate Principis, et quod affrancati dicantur quasi liberati ab onere subiectionis d.norum d.orum Castrorum. vid. ib. n°. I0.

Quod Casalena Castri madis (aliunde "Macchis" o "maclis")
vendantur Communi Ameriae. R. XXIJ.

Statuimus quod omnes homines, qui habent Casalena in Castro Madis (aliunde "Maclis") teneantur vendere Communi Ameriae (1) pro iusto praetio: et d.um Commune (2) vendat Communi Madis (aliunde "Maclis") pro d.o praetio, (3) et si non concordarent homines, qui habent ponantur duo homines unus pro parte eorum, et alius pro parte Communis: et quod per eos factum fuerit ratum, et firmum sit, et pradd.a teneantur facere omnes dd.a casalena habentes infra mensem postquam fuerint requisiti ad poen. 50 librar.

Note a margine
(S.N.) Habes quid simile de Casalenis stat. Romae per felic. record. Pium Pap. 4. Anno I565. an. Pont. 6. et antea per Sixt. 4.
(1) Quod stat. cogens aliquem ad vendendum semper intelligatur iusto praetio. vid. semper Tiraq. de retract. consang. §. j. glos. xviij. n°. 2. et seqq. ad quem semper recurr.
(2) Regulariter nemo sua vendere cogi potest .l. nec emere .C. de iur. delib. ubi DD. praesertim Jas. Covar. lib. 3. var. resol. cap. I4. et late per Socin. reg. 580. ubi multas addit limit.
(3) De quo non tenebitur adhibere fidem. Tiraq. de retract. cons. §. 3. glos. 3. in princ.

De venditione facienda pro terris necessarijs. R. XXIIJ

Ad hoc ut Castra Civitatis Ameriae manuteneantur, statuimus quod quicumq. Civis, vel districtualis Ameriae habet aliquam possessionem prope aliquod castrum factum, et faciendum dd.i Communis utilem, et necessarium dd.o Castro teneatur, et debeat Syndico d.i castri vendere d.am suam possessionem pro praetio Competenti (1) secundum aestimationem faciendam per duos bonos viros eligendos (2) unum pro parte d.ni rei, alium pro parte syndici d.i Castri: et si dd.i duo sic electi non essent in concordia quod eligatur quidam tertius in Concilio per concilium Speciale, et ad brisciulos, cuius aestimationi stari debeat tam per venditorem, quam per syndicum: et d.us talis d.nus possit, et debeat cogi ad petitionem Syndici suprad.i per officiales Communis Ameriae, vel alterum ipsorum ad ponendam d.am aestimationem, et facta aestimatione, facere debeat venditionem pro praetio declarato per praed.os ad poen. centum librar. denar. cuius poenae medietas sit Communis Ameriae, et alia medietas d.i Syndici. Et an sit necessaria, et utilis d.a possessio d.o Castro remaneat in provisione duorum bonorum virorum eligendorum per Dd.nos Antianos Populi. Si vero aliquis vendiderit in praeteritum, vel in futurum vendat Communi Civitatis Ameriae vel alicui ex dd.is Castris aliquam suam possessionem. Et aliqua persona specialis d.ae Civitatis, aut d.um Castrum vel Commune vel universitas molestavit, motestat, et molestabit in futurum per se, vel alium solvat pro banno communi Ameriae poen. nomine 50 lib. Et nihilominus cesset, et cessare debeat à molestatione praed.a. Et si dicti officiales, vel alter ipsorum fuerit negligens solvat pro poena 50 lib. denar. de suo salario vice qualibet.

Note a margine
(S.N.) Alias quod quis regulariter rem suam vendere cogi non valeat, et in quibus casibus possit vid. Socin. reg. 530. vendere rem suam. Jason. in .l. nec emere .C. de iur. deliberand. Covarrun. lib. 3. var. resolut. cap. I4. Socin. in suis reg.
(1) Add. et prompta, et numerata pecunia cum alias non intelligatur dispositio cogens ad vendendum. glos. in .l. j. §. necessitatem .C. com. serv. manum. Bertazzol. claus. 38. alijs .j. vid. Steph. Grat. lib. j. cap. cxlix. n°. 26. et 25. disceptat. forens.
(2) Advertas, quia alias praetium non solum dari iustum deberet, sed oblatum ab alijs vid. Stephan. Grat. dicto lib. j. discept. forens. cap. I49. n°. 30. et seqq. ubi late praetium iustum quod dicatur in venditionibus coactis.
(S.N.) Verum quid si possessio fuerit subiecta fideicommisso cum expressa prohibitione alienationis an intret statutum huiusmodi et alienans dicatur contravenire voluntati defuncti vid. Novar. in suis .qq. forens. q. lvj. ubi quod non censetur contravenire et testator non potuit facere ne leges, et statuta haberent locum .l. nemo potest .ff. de leg. j. ubi respondet contrarijs.
(S.N.) Add. quod regulariter nemo cogitur vendere rem suam, quia vendere est actus libertatis .l. invitum .l. dudum .ff. de contrahend. empt. ubi DD. l. nec emere .C. de iur. delib. etiam iusto praetio. Boer. decis. 3I2. n°. j. Menoch. de arbitr. iud. cas. 462. n°. I2. quae regula est aequissima trahens rationem ex iuris principijs petitam quod item re sua quilibet est moderator, et arbiter. caeterum an pro ampliatione Ecc.ae domum quis vendere cogi possit. vid. Gram. decis. 75. Menoch. consil. I206. vol. I3. Mar. Surb. decis. 86. Jezar. (?) decis. 38. Rovit. super pragm. 3. de monial. Novar. in suis .qq. for. q. xxxij. ad declar. text. in .l. si quis sepulchrum .ff. de relig. et sumpt. fun. et an pro seminario erigendo idem Novar. ib. q. xxxj.

De rebanditione exbanditorum. R. XXIIIJ

Statuimus, et ordinamus, quod nullus exbanditus, et condemnatus de Civitate Ameriae, vel exbandiendus de Civitate praed.a solvat, (aliunde "possit") vel debeat rebandiri (omesso "et") ad Civitatem Ameriae reduci aliquo quaesito colore, nisi solverit suam condemnationem Cammerario Communis Ameriae, vel nisi de ipso rebandimento faciendo, et quod fieri posset precederet deliberatio consilij generalis dictae Civitatis Ameriae obtenta per quatuor partes de quinque partibus consilij supradicti quo casu possit, et valeat rebandiri, et de banno Cancellari videlic. deliberatione d.i Concilij: dummodo d.us talis sic rebandiendus, et de cuius rebanditione tractaretur haberet (1) pacem ab eo, quem offendisset, vel cuius causa exbanditus fuisset consecutus ab eius (2) patre, vel tutore, (3) (omesso " vel curatore") quando d.us offensus esset pupillus, vel adultus, et solveret quartam partem suae condemnationis, quae nullatenus remitti possit (omesso "Et aliter quis rebandiri non possit") aliquo non obstante.

Note a magine
(S.N.) Vid. Supra lib. j. rubr. xxix. add. quod exbannire nil aliud est quam ad priorem statum bannitum restituere. vid. glos. super Constit. Aegid. lib. 4. cap. xxxiij. ubi quod solus princeps hodie restituit, de quo extat peculiaris Constitutio fel. rec. Clem. Papae viij.
(S.N.) Add. hodie ex constit. fel. rec. Clem. viij Barones, et Civitates, quae in castris habent ius banniendi non posse rebannire etc. vid. d. Const. incip. ... (puntini) nec posse offic. bannitos, et condemnato rebann. immo gratia à Sed. Apost. impetr. revidere teneantur an subreptitiae etc. Constit. xj. Julij 2. immo quod rebanniti non possint morari in locis commissi homicidij, et quod si grat. aliud dicat censeatur nulla, et subreptitia Const. Pij 4. lxxx. cum nos.
(1) Et sic nota quod licet Princeps, aut Civitas, quae habet merum et mixtum imperium possit remittere poenas pecuniarias et corporales sine consensu partis ut late per Farinacc. consil. 46 n°. I6 per tot. nihilominus debet prius concordare partes antequam restituat. ut per eumdem Farinacc. consil. 3. n°. 2.
(2) Nunquid pater pro filio pacem facere possit, vel filius invito patre. vid. Vulpel. de pac. q. viij. et seq. ubi quid si filius, qui pacem à patre factam ratam non habuit offendit an dicatur proditor. et q. x.
(3) Vid. Vulp. de pac. q. xviij.

De habenda notitia statutorum Ameriae per officiales.
R. XXV.

Ad hoc ut (1) officiales Communis Status (aliunde "statutorum") ad eos spectantium non possint ignorantiam allegare (2) statuimus quod omnes, et singuli officiales dd.i (sic) Communis teneantur, et debeant vinculo iuramenti, et ad poen. xxv librar. infra p.os octo dies sui regiminis, scribere, et adnotare quoad officium omnia, et singula capitula, et statuta Communis d.ae Civitatis prout de cuiuscumq. officio loquuntur, (3) et in quantum ad ipsorum officium spectant in quodam quaterno quem, et (aliunde "quaternum") notarius dd.rum Statutorum debeat toto tempore suj officij penes se retinere, et ipsum debeat praesentare, et exhibere rectoribus, et iudicibus, et notarijs d.ae Civitatis ad ipsorum petitionem ad poen. praed.am contrafacientibus vice qualibet auferendam.

Note a margine
(1) Nam ignorantia iuris nunquam, nec aliquem excusat, qui scire potuit, aut ignorare non debuit, secus ignorantia facti c. ignorantia de reg. iur. in 6. ubi Dyn. et caeteri. et paria sunt scire, et scire debere .l. si titius .ff. de fideiussor. l. quod te in fin. ff. si cert. petat. Tiraq. de retract. lign. (?) .§. I2. glos.j. n°. 9. late Rot. Rom. per Card. Mantic. decis. II8. n°. 6. et seqq.
(2) Add. ult. turpe esse ignorare ius, in quo quis versatur .l. 2. §. semius (?) autem .ff. de origin. iur. M. Cato ob id. scil. quod officium, et munus quaesturae, teste Plutar. in eius vit. cum (cancellato) ignoraret, sibi a senatu oblatum respuit, nec antea illud acceptavit quam probe novit, et exercere didicit. Add. praeterea graviter peccare principes, sive alios ad quos officialium et Rectorum electio spectat, si scienter indigno, inscio, aut inexperto officia, et munera conferant. et peccant mort. etiam si in administrat. officij se optime gerant. vid. omnino Graff. in suis decis. lib. 2. c. xcix. tit. de dignit. et offic. n°. ij. ubi etiam teneri electores ad rest. si damnum Civitas ex tali electo patiatur determinat.

Quod molendinarij, et valcarij paciscantur cum Potestate.
R. XXVJ.

Molendinarij, et valcarij omnes districtus Ameriae si postquam fuerint requisiti non venerint, seu miserint ad paciscendum cum Potestate, et Antianis pro Communi secundum quod Concilium ordinabit, in qua conventione debeat esse unus pannarius Amerinus: Potestas inhibitionem faciat per bannum, quod nullus vadat ad molendum, seu valcandum donec veniant facturi cautionem de molendo, seu valcando, quibus postmodum venientibus fiat pactum, et cautio (omesso "et conventio") inter eos ad voluntatem Concilij.

Nota a margine
(S.N.) Vod. Stat. Urb. lib. 3. cap. 62. ubi.

De Cogendo per potestatem, et antianos partes ad faciendam
pacem. R. XXVIJ

Pacem Concordiam, finem, et refutationem perpetuam potestas ad petitionem cuiuscumq. personae, et officiales Potestas, et Antiani Populi, teneantur, et debeant vinculo iuramenti (1) fieri facere infra decem dies computandos à die datae, vel factae petitionis praed.ae et hoc locum habeat in offensis, et iniurijs factis, et in faciendis, et quicumq. non obediverit Potestati in praedd.is solvat d.o Communi poen. nomine 50 libr. den. Et nihilominus d.am pacem facere teneatur, et cogatur, et secundum form. constitutionum d.ni Papae: et si Potestas, vel aliquis eius officialis fuerit negligens in praed.is solvat pro poen. 50 libr. quas Cam.us Communis retineat de suo salario si contrafactum fuerit per eum.

Note a margine
(S.N.) Et si partes discordarent in facienda pace , iudex ipse capitulabit. Franc. Herc. de caut. de non offend. cap. 3J. num. 26. Anton. Can. ad mult. per Novell. in sua prax. crimin. in fin. ubi agit de conc. et pac. num. 56. cum mult. seqq.
(1) Pacem inire nunquid quis cogi possit recurr. semper ad Vulpell. de pac. q. iij. et quod solus Princeps cogere possit offensos ad remittendum, et faciendum pacem. vid. Mastrill. de Magistr. lib. 3. c. 4. n°. 278. et seqq. ubi ampliat ad maiores magistratus pro quiete Reip. pro quo antiquitus à Civitatibus, et Praesidibus provinciarum deputabantur officiales, qui appellabantur irenarcolae, (sic) de quibus l. un. ubi glos. C. de irenarch. . lib. x. vid. ubi supra Mastrill. ubi quid in minoribus magistratibus.

De prohibita refirmatione officialium. R. XXVIIJ.

Ne officiales forenses Civitatis Ameriae civilitatem contrahant, et amicitiam (omesso "nimiam") in eadem Civitate propter quam iustitia retardetur plerumq., statuimus quod nullus officialis forensis quocumq. nomine censeatur possit, vel debeat in aliquo officio d.ae Civitatis refirmari, vel denuo eligi aliquo quaesito colore infra (1) quinquennium à die finiti officij numerandum: et si fieret d.a electio, et refirmatio sit ipso iure nulla. Et si quis contra praedictam formam aliquod officium acceptaverit (2) nullo à d.o Communi salarium mereatur capitulo aliquo non obstante quod in contrarium loqueretur addentes quod hoc capitulum, et eius prohibitio non intelligatur in Cancell.o Communis super quo statuto de eius officio, et electione loquitur vendicet sibi locum.

Note a margine
(S.N.) Officialis prohibitus refirmari non potest ibi aliud officium exercere nec tamen prohibitio porrigitur ad filios, vel nepotes officialis Paris. de Put. in tract. sindic. vers. refirmatio. Anton. Canal.
(1) Alias in dubio quomodo foret intelligendum huiusmodi statutum vid. Crav. consil. 26j. et add. quod secus erit si Motu proprio principis fuerit officialis reformatus (sic) non obst. stat. et privileg. Civ. Par. de Put. de Synd. in verb. iudices. cap. vij. n°. 2. et 4. ubi nunquid teneatur ante refirmationem rationem reddere de proprio officio.
(2) Quid vero si extet consuetudo in contrarium scil. quod contra formam praesentis statuti fuerint saepius officiales refirmati? erit servanda .l. minime .ff. de .ll. l. fin. C. quae sit longa consuetudo. vid in puncto D. Stephan. Gratian. in suis disceptat. forens. lib. j. cap. I84. n°. 2J. et seqq. post Purpuratum consil. I37. n°. 3. Natt. consil. 58. n°. 2. Surd. consil. 26J. n°. I4. et I5. lib. 2. etc. vid. ib. Gratianum.

De salario cuiuscumq. superstitis Civitatis Ameriae. R. XXIX

Suprastantes alicuius operis Communis Ameriae debeant habere pro suo salario pro quolibet die, quo steterint ad opus Communis id quod per Dd. Antianos fuerit decleratum, et tempore eorum solutionis dd.i suprastantes debeant vinculo iuramenti assignare omnes punctatos, qui non interfuerint ad d.um opus positi, (1), et nisi iuraverint, et assignaverint eorum salarium non solvatur eisdem.

Note a margine
(1) Immo addas teneri de operis vitio intra quindecim annos apparituros .l. omnes vij. (sic) C. de oper. public.
(S.N.) Secus erit de iur. Communi Guid. Pap. decis. 68. ubi vid. opera vero publica qualiter construantur vid. Neem. qui Esdr. dicitur lib. 2. cap. 3. et de operibus publicis habes mult. stat. tot. tit. C. de operibus public.

De modo concedendi represalias conquerenti. R. XXX.

Si quis conquerens de aliquo forensi, vel universitate aliqua ratione, vel causa propter quam petierit represalias sibi concedi contra aliquem, vel aliquam universitatem teneatur, et debeat d.as represalias, et causas quando petit exprimere in quolibet Concilio Civitatis praed.ae et sua iura narrare, et tunc d. d.nus Potestas teneatur, et debeat ad poen. 25 libr. expens. conquerentis cum litteris Communis sigillo Communis praed.i sigillatis requirere (1) personam, vel universitatem praed.am ut satisfaciat conquerenti, et transmittere eis non in publicam form. et sine die, et consule omnia iura d.i Conquerentis, et si ille, cui dd.ae litterae fuerunt transmissae, vel universitas supradicta satisfaceret d.o conquerenti infra unum mensem post transmissionem dictarum litterarum, (omesso "bene quidem") alias d.o mense elapso (omesso "debeat") praed.a in Concilio generali per ordinem narrare, et ad petitionem conquerentis in quolibet concilio d.ae Civitatis propositam fieri facere, et quod deliberabitur super praedictis super praed.a (aliunde "per dicta") Concilia pro maiori parte praesentium cuiuscumq. Concilij id debeat observari, et si d.us conquerens de praedd.is per eum non haberet publiucum instrumentum, seu instrumenta, quod de petitis, et narratis per eum aliter fidem facere teneatur, et si aliter represaliae concederentur ipsa concessio non valeat ipso iure. Et Notarius, qui contra praed.a conficeret publicum instrumentum condemnetur in libr. 25 den.

Note a margine
(S.N.) Vid. Constit. Aegid. lib. 4. rubr. 43.
(S.N.) Vid. Bartol. in suo tract. de represal. Sylv. in sum. in verb. represal. et regulariter represaliae sint non solum de iure Civili , verum etiam naturali prohibitae. vid. not. per Archid. et alios in cap. j. de iniur. lib. 6. tribus tantum concurrentibus, ut determinat Graff. in suis decis. Aur. part. 2. lib. 2. cap. xvij. de iniur. n°. I5. sunt licitae scil. si concedantur authoritate superioris, si ex iusta causa, et si iusta fuerit intentio concedentis.
(S.N.) Restringas huiusmodi stat. ut ex quavis causa represaliae fuerint concessae non extendantur ad Ecc.os vel eorum bona iuxt. cap. j. lib. 6. quod secund. Nav. in suo manual Conf. cap. 27. n°. I56. habet locum etiam in represalijs, quae iuste conceduntur contra gentem, vel Civitatem unde est Clericus, vel Ecc.a quam in his, quae iniuste, quia text. generaliter loquitur. unde qui ad Clericos extenderet, esset excommunicatus nisi infra mense à concessione represaliarum et extensione revocaverint. vid. ib. Navarr.
(1) Requiritur nam ad iustitiam represaliarum ut Civitas, vel gens requiratur, ut emendet damnum, vel debitum solvat etc. et nolit vel negligat, et quod hoc defectu iustitiae constet ut per Sylv. in sum. in verb. Represaliae .§. tertio quaeritur. et add. quod petens represalias non debet obtinere istam requisitionem potestatis, nisi ipse creditor, qui conqueritur prius adiverit iudicem sui debitoris. vid. Sylv. loc. citat. §. quarto quaeritur . immo etiam secundum Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 527. ubi late quando, et quo ordine concedantur represaliae requiri debet etiam dominus, vel Princeps loci ubi illata fuerit iniuria, vel damnum, ut damnum vel iniuriam passo resarciri faciat. ubi semper vid.

Qui non solverit datium non possit habere officium
in Communi. R. 3J

Datium sibi pro Communi impositum (1) non solvens non possit habere aliquod officium in Communi, nec in Curia Potestatis audiatur in iuribus suis, et hoc teneatur Potestas vinculo iuramenti observare; (2) et quicumq. renunciaverit bonis nullum officium habere possit à Communi praed.o et etiam praed.a omnia locum habeant in condemnatis de falsitate (3) furto, vel disrobaria: addentes quod si quis intraverit officium antianatus, et Camerariatus non solverit sua datia poen. incurrat ipso facto decem libr. den.

Note a margne
(1) Add. quid si is qui est debitor communis occasione dativarum, sit ex alia causa creditor eiusdem in maiori summa nunquid fiet compensatio ad evitandam istam poenam. quod sic Imol. post alios in cap. bona fides sub n°. I9 extra deposit. Jas. in .l. 2. q. I9 .C. de iur. Emphit. et quamplures alios refert Rot. in una Beneventana devolutionis Veneris I4. Junij I585. coram Ill.mo Pamphilio (seu Bululo) ubi late, quod compensatio ad evitandam poenam admitti debeat etc.
(2) Nam qui domui suae praeesse nescivit, quomodo probavit alienae, et publicis negocijs, nunc (?) licet isti fortasse non sint infames infamia iuris sunt tamen infamia facti, licet M. Ant. bonis cesserit, et cum ignominia ut legitur apud M. Tull. Phil. tamen magistratus Romae postea obtinuit. Plato istos obaeratos à mun. suae Reip. repulit etc.
(3) Nec homicidas etiam post restitutionem sive ex gratia, sive ex iustitia ut per Bull. Pij 2. Sixt. 4. et Pij 5. contra homicidas, et eorum poenis.
(S.N.) Concord. super hoc eod. lib. rubr. j. in princ. et quod non debeat audiri is qui non solv. dat. supra lib. 3. rubr. viij. confirm. quoad offic. per Bull. fel. record. Clem. Pap. viij. de bon. regim. caeter. de poen. non solvent. datium vid. supra lib. 5. rubr. 46. cum ib. concord.

Quod vallis parlasij cum colle sit de contrada urbestoli
R. XXXIJ.

Vallis Parlasij cum colle sit de contrada (corretto) Urbestoli usq. ad pedem montis labri, et contrata S. Pancratij sit de Contrata (corretto) montis nigri ad factiones hominum, et honores.

Note a margine
(S.N.) Vid. infra hoc eod. lib. rubr. 35
(S.N.) De divis. contratar. Civitatis. vid. supra lib. 5. rubr. xvij et ista contrada Urbestoli extendit se usq. ad D. Laurent. infra hoc eod. libr. rubr. 54.

Quod quilibet possit vendere vinum ad minutum, cum apodissa,
et mensuris sigillatis. R. XXXIIJ

Vinum ad minutum cum mensuris sigillatis sigillo Communis, quilibet vendere possit pro suo libito voluntatis sine poena, et possit habere in taberna quascumq. mensuras maiores petitto non sigilatas, et qui contrafecerit solvat Communi pro poena 20 sold. et nullus possit crescere praetium vini postquam inceperit vendere vinum praed.um et de hoc habeat apodissam à Potestate sine (Stat. 1441: "cum") praetio, in qua dicatur quantum vinum vendere voluerit, quem habeat ponere in vegete. Et qui contrafecerit in praedictis, vel aliquo praedictorum solvat pro banno Communi quinq. libr. den. Et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et stetur sacramento ipsius cum uno teste, et habeat medietatem banni praed.i et teneatur in credentia.

Note a margine
(S.N.) Add. nunquid incidat in poena praesentis stat. si quis vendiderit vinum absq. apodissa ad ciatum, seu flascum vel ad barile. vid. Bart. consil. xj. lib. 2. ubi etiam quid si venditum fuerit vinum ad barile, et translatum ad fogliettam : et an huiusmodi stat. comprehendantur clerici. vid. add. ad Bernard. Diaz. in sua pract. crim. can. cap. 57.
(S.N.) Quod mensurae debeant esse sigillat. vid. supra lib. 5. rubr. 2. immo quod mens. debeant esse vitr. vid. Bull. Sixt. v. sive bann. Ill.mi Cammerar.
(S.N.) Super his cognoscit Ill.mus Camerarius Romae, qui pro tempore etiam vivae vocis oraculo de mandato S. Pontif. accepto multa statuit, quae per totum Statum Ecc. extenduntur unde in multis erit ad bannimenta generalia ab eodem Camer. edita confugiendum.

De venditione macelli Communs et de praetio ipsius.
R. XXXIIIJ

Macellum Communis Ameriae positum in Platea S. Mariae vendatur, et vendi debeat postquam ad manus communis devenerit pro ipso Communi Macellarijs Civitatis Ameriae pro praetio lx libr. denar. pro quolibet anno quas 60 libr. solvere (omesso "teneantur") macellarij praed.i Cam.o d.i Communis in festo Paschatis Resurrectionis d.ni, et eisdem venditio d.i Macelli fiat per Dd.nos Antianos, et Syndicum Communis, et ad praed.am emptionem cogantur Macellarij consueti mcellare carnes pro d.o praetio, et hoc habeat locum qundo non venderetur una cum gabella carnium et quilibet macellarius negans velle emere puniatur in xxv libr. denar. et nihiominus cogantur ad emendum: addentes ad hoc, ut d.um macellarium (aliunde "macellum") non sit ita foetidum pro ut esse consuevit, (1) et est, et ut sit, et efficiatur nitidum, et purum, ut melius conservetur statuimus, et ordinamus quod extra d.um Macellum versus plagias quantum procedit ipsum macellum ex parte exteriori pro occidendis animalibus, et alijs necessarijs ad praed.a expensis Communis Ameriae, et de pecunia d.i Communis fiat, et fieri debeat sufficiens, et aptum quoddam profellum de lignamine, et tabulis coopertum (sic) cum cura, et sollicitudine d.ni Potestatis, et d.norum Antianorum Civitatis Ameriae, qui pro tempore fuerint, ad quod opus faciendum, et perficiendum sint ex nunc duo superstites eligendi per D.nos Antianos, et si Potestas, et Antiani requisiti ad praed.a fuerint negligentes puniatur Potestas in centum libr. denar. et in 25 quilibet Antianus.

Note a margine
(S.N.) Quandoque super Carnibus imminente praesertim illarum pecunia ab Ill.mo Praeside Grasciae qui semper esse consuevit unus ex R.C.Apost. Clericis sorte extractus multa solent statui quae ultra particulare nobis gubernium circa ipsas carnes emendas, aut distrahendas provident etiam statui universo Ecc.ae et ideo illa quoq. erunt inspicienda saltem pro instructione gubernij, quando non se extendant extra urbem.
(S.N.) Add. quod post perfectam venditionem, aut locationem Macelli non poterit infringi etiam quod incrementum venditioni factae ab alio offeratur .l. j. et 2. C. de vend. reb. Civit. lib. xj.
(1) In Civitate Senarum, et alijs bene institutis Civitatibus Macellum distat ab habitationibus, et est locus separatus à taberna, ubi carnes secantur et venduntur, mactantur nam animalia in locis segregatis unde copia aquarum fluens abluat cruorem et alias immunditias statim, carnesq. inde ad tabernam afferuntur nitidae, et purgatae. de quo multa vid. poteris in meis lucubrationibus circa rem macellariam. Paulus v. summopere Urbis nitori studens adeo in locis publicis foetorem etc. exhorruit, ut aquam duci iusserit ad loca in quibus Curiam adeuntes et inde redeuntes mingunt, qua lotium illico ablueretur emissum.

Quod quando est dubitatio alicuius rei declaratur
de vocabulo per quinq. convicinos. R. XXXV.

Ad declarationem in quo vocabulo sit res (1) aliqua (2) in incognito posita, Potestas ad petitionem ciuscumq. (3) cogere (omesso "debet") quinq. viros à se eligendos ... (spazio in bianco; aliunde "de contrata") quorum declarationi (4) stetur et si Potestas in praedictis fuerit negligens solvat vice qualibet Communi Ameriae 25 libr. denar.

Note a margine
(1) Rerum, et bonorum identitas ex finibus, et locis designatis in instrumentis, et author. scripturis probatur, quae dubia efficitur per mutationes vocabulorum, et nominum eorumdem locorum, et finium, unde iure merito Alciatus Paulo Jovio id potissimum acceptum refert, quod suis commentarijs multorum oppidorum, et locorum Civitatum, fluminum etc. certitudo habeatur, quae incognita evaserant propter nominum, et vocabulorum mutationes; adde vero quod rerum , et locorum identitas duplici demostratione probatur, et multo magis, si plures concurrant. Bartol. in .l. demostratio falsa. n°. I4. et seq. de condit. et demostrat. Cardin. Mant. decis. 292. n°. j. et seqq. ubi vid.
(2) De divis. contrat. ad hoc fact. vid. supra lib. 5. rubr. I7. et hoc eod. libr. rubr. 32.
(3) Fines nanque probantur ex testibus, et ex coniecturis antiquis. Cardin. Mantic. decis. I43. n°. IJ. et I3. qui ex antiquitate temporum, et varietate personarum facile mutantur. idem Card. Mant. decis. 227. n°. 9. antiqui probantur etiam enunciativis probatis in alijs instrumentis. Card. Mant. decis. I43.
(4) Isti nam deponent de observantia subsecuta, et qualiter res ista semper habita fuerit ut sita in tali loco, et sic auferetur omnis defectus probationis. Decian. consil. 40. n°. I3. lib. 4. vel de auditu à Maioribus, aut visum etc. Natt. consil. 672. n°. I0. et seqq. et add. stari debere istorum declar. tamquam electis vigore praesentium statutorum cum nemo alius possit contratas et loca Civitatis, et districtus unire, aut distinguere, nisi ipsa Civitas, et quod ea statuentes, vel ab eis delegati cum de iure municipali fuerint distincta, et separata.

Quod cuilibet licitum sit protestari in concilio, vel arrenga
Potestati, et alijs officialibus d.i Communis. R. XXXVJ

Protestationem quamcumq. contra Potestatem, iudicem, vel Notarium, vel eorum alterum in Concilio, vel arrenga possit quilibet facere (1) de suo nomine, vel Communis, nec ipse Potestas iudex, vel Notarius protestationi offendendo (aliunde "ostendendo se") d.o vel facto, nec notarium (aliunde "notarij") prohibeant, quin ipsam protestationem scribat, (aliunde "quod ipsam protestationem non scibant") sed quilibet Notarius ex ea rogatus eam scribere teneatur, et qui contrafecerit solvat d.i Communi pro banno x libr. pro qualibet vice. et quolibet praedictorum.

Note a margine
(1) Add. quid si quis metu reverentiali, aut ut iudicis, et Potestatis gratiam retineat, vel alijs respectibus sileat et non protestetur etc. an peccet. vid. late per Card. Paleott. de Sacr. Cons. consult. part. 3. q. v. et seqq.
(S.N.) Add. non solum errare iudices, qui recognoscunt superiores subditorum iura ipsis tueri non sinentes, immo Reges, et Principes graviter peccare, qui suis populis tueri suas libertates sibi ex iure divino, aut humano iurato debitas usurpant. arg. cap. reges et c. principes 23. q. 5. et cap. si res I4. q. 6. et .l. j. C. si quac. praed. potest. et quod libertas dicendi propria,et naturalis sit forma Conciliorum qua dempta imago potius quam veritas senatuum, et Collegiorum superesset late trad. bon. mem. Card. Paleott. de Sar. (sic.) constit. Consult. lib. v. q. j. ubi, quae, et qualis consulentis libertas esse debeat. Inter caeteras Augusti laudes illa praeclarissima, quae libera esse consilia passus est refert Svet. in eius vita Antistium Labeonem cum ...(?) virum (?) Senatus lectione legeret, M. Lepidum Hostem olim Augusti, et tunc exulantem legisse, interrogatumq. ab eo an essent alij digniores, et (cancellato) respondisse, suum quemq. habere iudicium.

Quod Potestas teneatur expellere malsanos de Civitate Ameriae.
R. XXXVIJ

Ad sanitatem conservandam Potestas, et eius officiales teneantur ad poen. 50 libr. de eorum salario inquirere sollicite contra leprosos, et malsanos Civitatis praed.ae infra primum mensem sui regiminis et si invenerint aliquem superapprehensum de d.o morbo (1) teneatur ei mandare, vel eius consanguineis, vel alijs personis sibi convicinis quod infra octo dies post factum praeceptum eum expellere extra Civitatem ad remotas partes absq. spe redeundi: et qui dd.is officialibus non obediverit sit in poen. 50 libr. et unicuiq. sit licitum tales infectos accusare, et si de aliquo esset contentio remaneat in Potestate (sic) concilij, et nullus leprosus audeat stare, (2) nec stet in Civitate Ameriae: et hoc Capitulum Potestas faciat servari ad poen. xx libr. Et quod custodes portarum ipsius Civitatis non permittant aliquem de praedictis leprosis introire Civitatem ad poen. 20 sold. pro quolibet leproso, et quolibet custode dictarum portarum, et banniantur (sic) quolibet mense.

Note a margine
(S.N.) De hoc vid. latiss. per Rip. in suo tract. de pest. de remed. ad conserv. san.
(1) Inter nam alias causas efficientes externam febrem pestilentem est contagium, et est quaedam infirmitas ab uno in aliud transiens, seu infectio; quae tripliciter fieri potest: alia nam sunt, quae solo contactu inficiunt, ut pomum inficit pomum, uva uvam: alia praeter contactum fomitem quoque relinquunt, et per ipsum contagiosa sunt, ut scabies Phthisis Elephantiasis, et id genus: fomitem dico vestes, ligna, et eiusmodi, quae incorrupta ipsa existentia conservare tantum possunt contagionis seminaria, ac per ipsa alios peste inficere. alia sunt, quae non contactu solo, nec fomite tantum, sed ad distans contagionem virulentam transferunt, ut febres sunt Pestilentes Phthisis, lippitudines, ac variolae, et morbilli, quibusquam laborant solo afflatu hominem inficere possunt, unde Gal. lib. j. de differ. febr. cap. 2. qui tabe correpti sunt, nequiquam securam, ac pestilenti morbo laborantis consuetudinem valde periculosam, cum putridum expirent aerem, ut domos, quas etiam habitent inficiant.
(2) Leprosi antiquitus arcebantur à Civitatibus ut notant scribentes super Evangel. ubi legitur occurrurunt ei decem viri leprosi.

Quod d.ni Antiani possint facere concilium ubicumq. voluerint
in absentia potestatis R. XXXVIIJ.

D.ni Antiani populi possint facere concilia, et reformationes, et arrengam in Palatio Communis, et Populi, et extra palatium, et in (1) absentia Potestatis instante Syndicatu (aliunde "et instrumenta et sindicatus") cum consensu Concilij, et quod per eos factum fuerit, valeat, et teneat, ac si personaliter interesset Potestas, dummodo prius ipse Potestas fuerit requisitus, ut intersit ad Concilium supradictum.

Nota a margine
(1) Vid. Bonac. ad constit. 25 lib. 5. const. March. glos. 6. n°. I3. ubi late, qui habeat congregare Concilium. Et quando Concilium Civitatis, vel universitatis dicatur legitime congregatum, vel coadunatum. vid. modern. Thaurin. de iur. univers. cap. 3. part. j. n°. 66. et seqq.

Quod d.ni Antiani cum praesentia, et authoritate concilij
possint facere syndicum. R. XXXIX.

Congregare ad Concilium, et arrengam possint d.ni Antiani Populi, ubi eis placuerit, et ipsi, vel maior pars ipsorum cum authoritate, et voluntate cuiuscumq. Concilij, adunantiae, vel arrenghae, et concilium, vel adunantia, vel arrenga huiusmodi cum authoritate, et voluntate dictorum d.norum Antianorum possint facere, et ordinare quemcumq. syndicum, actorem, procuratorem, (1) ac nuncium specialem d.i Communis Ameriae, et eorum, et ad quaecumq. acta, (2) causas, et negocia ut eis videbitur authoritate praesentis Capituli, et quicquid in praedictis, vel de praedd.is factum fuerit valeat, et teneat pleno iure.(3)

Note a margine
(1) De differentia inter Syndicum, Oeconomum, et procuratorem et quis synd. quis oecon. aut procuratorem constituat. vid. Nicolaum Losaeum in suo tract. de iur. univ. p. 2. c. j.
(2) Intelligas si litium necessitas exigat ut supra in Bull. felic. record. Pij (cancellato) Clem. Pap. viij. de bon. regimin. et nunquid ab Antianis syndicus constitui alias possit. vid. Losaeum d. p. 2. c. j. n°. 20. et seqq. ubi de requisitis ad validitatem constit. synd. vid. etiam Vantium in tract. de nullit. ex defect. mand. n°. .... (puntini)
(3) Communitates, et universitates posse per Syndicum stare iudicio, immo posse compelli ad constituendum Syndicum et (aggiunto sopra) quemadmodum pupillo, ita, et universitati esse defensorem statuendum. vid. latiss. per modern. Thaur. de iur. univers. part. 2. ubi agitur de actibus iudicialibus cap. j. et praesertim ib. n°. 20 an scil. à solis Antianis, vel consulibus constitui Syndicus possit. et aliqua per Boccat. ad Const. March. 25. lib. 5. glos. vj. n°. I8. et seq. et Vant. in tit. de null. ex defect. Mandat. n°. I27.

Quod d.ni Antiani Populi teneantur videre omne scriptum quod
nasceretur inter aliquos unde statum Ameriae posset perturbari.
R. XL.

Si aliqua quaestio scritium, sive lis ab aliquo, vel inter aliquos orta esset, seu nasceretur in posterum inter aliquas personas unde possit status d.ae Civitatis aliquo modo turbari quod d.ni Antiani Populi, qui sunt, et pro tempore erunt possint debeant, et teneantur ipsam quaestionem, litem, et controversiam summarie facere decidere, et terminare, et disbrigare, prout melius eis videbitur, et eorum diffinitioni partes, inter quas quaestio, scritium, vel controversia fuerit, parere, et stare debeant, et quod per Commune praed.um fiat ita, quod ea quae per dd.os Dd.nos Antianos d.a fuerint super praedictis omnino observent.

Note a margine
(S.N.) De auth. minorum magistratum, et inferioribus iudicibus an et quomodo se gerere habeant circa hoc, et dissidentium animos componendos vid. semper Mastrill. lib. 3. c. 4. n°. 283. et 284. cum seqq. de magistratibus. ubi quod minores, et ordinarij magistratus non possunt offensos cogere, sed suadere, hortari, idq. post punitum delictum, ne sub specie pacis rigorem iustitiae relaxent, et delicta remaneant impunita.
(S.N.) Advertas igitur, regulariter non posse compellere partes litigantes ad concordiam. Bartol. in .l. congruit. de offic. praesid. Abb. in rubr. de treg. et Pace licet possint suaderi . Bald. in .l. ex stipulatione C. de sent. fallit tamen regula multis casibus ut noviss. per Graff. in suis aureis decis. lib. 2. part. 2. tit. de tregu. et pac. cap. 2J. n°. I5. Et inter caetera, quando imminet timor armorum, et rixae, quia tunc ad evadendum rixas potest iudex cogere ad transigendum .l. si cuius .§. aequissimum. alias in .l. j. ff. de usufr. nec non quando est dissentio inter personas insignes. Vid. Graff. loc. alleg. ubi quod indistincte iudex cogere valeat quando lis, et discordia verteret in praeiudicium Reip.

De non accipiendo Pedagium ab illo, qui esset ab (sic) aliqua
terra, in qua Amerini pedagium non solvunt. R.XLJ.

Pedagium non accipiatur ab aliquo homine, qui est de aliquo loco, ubi non accipitur pedagium ab hominibus de Ameria, et eius districtu.

Nota a margine
(S.N.) Nunquid vero isti immunes à pedagijs, et gabellis teneantur nihilominus transeuntes denunciare. vid. Amat. in decis. March. decis. 35. per tot.

Quod potestas non faciat ligna in bonis alterius. R. XLIJ.

Non possit fieri facere ligna Potestas in bonis alterius de Ameria ad poen. 25 librar. et si quis praestiterit operam, vel bestiam pro dd.is lignis puniatur in quinq. libris nisi d.a ligna emisset, et sibi de labore suo, et mercede satisfaceret.

Nota a margine
(S.N.) Vid. text. in .l. observare in princ. ff. de offic. procons. et add. quod nossupra lib. j. rubr. ix. §. quodq. ipsi officiales.

De beneficijs mulierum quae admittantur in testes. R. XLIIJ.

Non obstante iure canon. vel Civili ut inopia probationum maleficia non remaneant impunita, statuimus, et ordinamus quod quaelibet mulier non male (sic) famae (1) possit induci, recipi, et produci ac etiam examinari in testem in causis criminalibus, et maleficiorum, quae examinatio dictarum mulierum, et acta facienda cum eis in causis maleficiorum, et etiam in Civilibus causis fiant, et fieri debeant ubi praesentia ipsarum mulierum esset necessaria in Claustro Ecc.ae S. Augustini de Ameria, vel ante ipsam Ecc.am et non alibi cum praesentia duorum civium d.ae Civitatis, et non alio modo: addentes quod nulla mulier pro ipso testimonio ferendo, vel pro debito pecuniario, seu pro aliqua dativa solvenda possit mitti in Carceribus d.i Communis: et omittentes idonee satisdare de non discedendo ante Ecc.am praed.am recludatur, et recludi debeat ante, et apud aliquod monasterium d.ae Civitatis, et ad beneplacitum Potestatis ad poen. 50 libr. contrafacienti in aliquo praedictorum.

Note a margine
(S.N.) Vid. Tiraq. in tract. de .ll. connubial. in .l. ix. glos. j. part. ix. num. 6J. et 62. post. Abb. in cap. form.(?) de verb. sign. vid. Clar. lib. 5. §. fin. q. 24. n°. 2. 3. et 4. cum ib. Add. glos. in const. March. lib. 4. cap. j. in verb. probandum ubi habes etiam late, qui sint testes idonei in crimin. Farinacc. in suo tractat. de test. q. ... (puntini)
(1) Quae sint, aut dicantur mulieres bonae famae diximus supra lib. 4. in rubr. de exfortiam. mul. caeterum quod mulieres viles, et abiectae nunquid sint idoneae ad testificandum in crim. vid. Monald. consil. 55. n°. 37. lib. p°.
(S.N.) Limit. huiusmodi stat. ut. non habeat locum in foro Ecc.o praesertim contra clericum, quia mulieres contra illos testificari non possunt in criminalibus etiam si delictum esset commissum in loco ubi non adeesset copia clericorum vid. Monald. consil. 7J. n°. 43. et seqq. lib. p°. et consil. I32. n°. 7. eod. lib. j. et consil. 28. n°. 2. et 24. adest exemplum in vita S. Athanasij quae legitur 2 Maij de muliere falso asserenti ab ipso violatam.

De non ferendo aliquam sententiam absolutoriam
ultimo mense regiminis. R. XLIIIJ

Rectores, et Potestas Civitatis Ameriae, vel aliqui alij officiales Ameriae non debeant in causis maleficiorum ferre aliquam sententiam absolutoriam ultimo mense (1) sui regiminis, seu officij, et si ferreret d.am sententiam ipso iure non teneat (omesso "ipsa sententia"), et sit nullius valoris, et officiales (omesso "contrafacientes") in praedictis puniantur vice qualibet (omesso "in 25 libr. den. . Addentes d.o capitulo et statuentes ac firmantes quod") officiales d.i Communis tam potestas, quam quilibet alius officialis, qui sententias ferret, et ferre potest in Civitate praed.a et qui erit pro tempore, possit, et valeat, et teneantur, et debeat in causis criminalibus, extraordinarijs, et in damnis datis sententias condemnatorias, vel absolutorias per se, vel suum notarium legere, vel recitare in ipsius praesentia, in concilio generali d.ae Civitatis de mandato d.ni Potestatis bandiendo, et congregando, et si in d.o concilio posquam (omesso "fuerit") banditum et ... (spazio in bianco; aliunde "more solito pulsatum ad illud non fuerit numerus consiliariorum praesens") dummodo sententiae ipsae ferantur, et ferri debeant praesentibus d.nis Antianis Populi Civitatis praed.ae vel maiori parte ipsorum, et sic latae (2) recitatae, et promulgatae valeant, et teneant sive fuerint praesentes illi, qui tunc condemnabuntur, vel absolventur, sive fuerint absentes, sive erunt citati, sive non ad dd.as sententias audiendum dummodo tempore bannimenti d.i Concilij ex parte d.i Potestatis ferre debentis ipsas sententias banniatur per publicum praeconem d.i Communis in capite scalarum palatij d.ae Civitatis quod omnes habentes aliquid facere in curia maleficiorum extraordinariorum, et damnorum datorum intersit, et interesse debeant ad audiendum dd.as sententias in d.o Concilio: et d.um tale bandimentum scribatur in actis ipsius Potestatis per eius Notarium, et sic factum, et scriptum habeatur pro vera, et legitima Citatione dictorum postea condemnatorum vel absolutorum authoritate praesentis statuti non obstante aliquo iure quod in contrarium loqueretur.

(Note a margine
(1) Vid. pulchr. per Put. de Sindic. in verb. poena. cap. 3. n°. 4. ubi ex mente Baldi commendat Stat. quae restringunt officialium potestatem in fine officij, cum ipsi officiales in fine consueverint esse nimis gratiosi, et remissiones tunc temporis factae praesumantur factae in fraudem in fraudem (ripetuto) successorum. vid. ib. habes ulterius Sacrae Consultae rescriptum, de quo meminit Stephan. Grat. in suis decis March. decis. I44. vers.o 2.a nullitas. n°. I8. et 20. ubi quod iudices per mensem ante recessum non possint sententias proferre, neq. civiles, neq. criminales.
(S.N.) Add. satius esse reos absolutos omni tempore nunquam dimittere: mos nam Antiquissimus fuit apud Lacedemonios refer. Manut. lib. j. Apoph. plures dies sumi (?) ad cognoscendum, et si quis foret absolutus, nihilominus obnoxius erat .l. unde cuidam ab Anaxandrita sciscitanti, quamobrem seniores Lacedemonij id facerent, inquit pluribus diebus cognoscunt, quoniam si in capitis discrimen erraverint, non est corrigendi consilij potestas: oportet autem à causa liberatum obnoxium manere .ll. quod fieri potest, ut secundum eamdem .l. liceat aliquid rectius de eo statuere: quo temperamento provisum est, ne vel occidatur innocens, vel effugiat nocens, qui quamvis errore iudicum sit absolutus, potest eadem .l. denuo conveniiri, poenasq. dare .ll. hinc inolevit hodie laudabilis praxis, ut loco absolutionis dimittantur rei sub fideiussione de se repraesentando toties, quoties etc. vid. Farinacc. consil. 55. n°. 22. et seqq. Caball. in suis resolutionibus criminal. cas. 93. n°. 25. et seqq.
(2) Olim nam iudicia fiebant in propatulis unde illud, non citans (?) pauperem in porta: et Psalm. non confundetur, cum loquitur inimicis suis in porta: Frater Antigoni Marsas litem habebat, sed à Rege postulabat, ut causa domi cognosceretur; cui inquit Antigonus, si nihil praeter ius agimus melius fiet in foro cunctis audientibus: non impetravit hoc à Rege fraternus affectus, ut vel tantillum de iure concedere: ipsum autem hoc dilemmate constrinxit: si iniusta causa habere se scis, cur litigas? si iustam, cur fregis hominum conscientiam et ad domesticas latebras rem (?) fori protrahis non cariturus sinistra c..am (?) suspitione, etiam si bonam causam viceris ex quibus, notes, vel in Actus loco non solito et clandestine celebratos quasi fraudolentos reprobari, et ideo sententiam in loco solito maiorum tempore congruo ferri debere coram notario, et officialibus et debet proferri à iudice sedente, non stante, de quibus vid. Trent. de nullit. in tit. ex defect. process. et solemnitatis. n°. 80. et seqq. et add. quod hodie sententias condemnatorias palam solum tribunal SS.mae Inquisitionis profert, de quo habes in director. Inquisitorum.
(3) Vid. Gars. Mastrill. de Magistrat. lib. 3. c. 9. ubi late de loco, seu locis, in quibus ius dici, et sentantiae ferri debeant, ac de palatijs, praetorijs curijs etc. et .l. j. et tot. tit. C. de sent. ex brev. rec.

Quod nullus officialis d.ae Civitatis durante suo officio
possit se absentare. R. XLV.

Nullus (1) officialis Communis Ameriae durante toto tempore sui officij, et etiam post depositionem sui officij durante toto tempore, quo debet stare ad syndicatum possit se absentare extra Civitatem, et districtum Ameriae sine expressa licentia concilij generalis d.ae Civitatis, et si aliquis ex dd.is officialibus contrafaceret in praedictis puniatur pro qualibet die, qua steterit contra d.am formam in x libr. denar. et quod semper dd.is officialibus satisfiat per Cammerarium Communis pro rata ipsius, quo serviverint, et ultima eorum salarij paga remaneat in depositum penes Cammerarium Communis ... (spazio in bianco; aliunde "quae demum") facta absolutione de praedictis secundum formam statutorum solvatur eisdem officialibus.

Nota a margine
(1) Absenti cum licentia utrum debeatur salarium pro tempore absentiae. vid. supra lib. j. in rubr. de sal. potestat. : ratio est quia officialis omnes (sic) personaliter, et per se non autem per substitutum officium exercere tenetur. text. in Auth. ut nulli iudic. Capic. decis. I5J. de quo late videndum Garsias Mastrill. de magistr. lib. j. c. xxix.

Quod fideiussor, qui fideiusserit pro forensi possit ipse,
et principalis conveniri. R.XLVJ.

Fideiussor si quis pro aliquo forensi, aut aliquis fideiusserit pro forensi, qui non constringat se ad bancum Civitatis Ameriae, et non esset curiae Ameriae subiectus, quod creditor apud quem fideiussio facta extiterit possit tam fideiussorem, quam principalem debitorem, et quem ex eis voluerit convenire pro suo libito, et voluntate non obstante cap. supra posito quod p.o conveniatur principalis debitor quam fideiussor, nec aliquo alio quod in contrarium loqueretur: et hoc locum habeat in praeteritis, praesentibus, et futuris.

Nota a margine
(S.N.) Stat. potest tolli exceptio excussionis. Boer. decis. 22J. n°. I5. Thesaur. decis. 53. n°. J. et 2. Guid. Papae consil. I03. Carol. de Grass. in suo tract. except. except. x. n°. 73. et multo magis in casu nostro, cum supponatur principalem debitorem notorie esse inhabilem ad conveniendum ultra quod stat. tollens exceptionem excuss. dicitur (?) conforme iuri canonico. Jas. in .§. item si quis in fraudem. n°. 78. instit. de action. et propterea inquit Andr. Gail. tam, in terris Ecc. immediate subiectis, quam in obligatione Clericorum ipsa excussio non habet locum. pract. observ. lib. 2. cap. 27. Carol. de Grass. except. I0. n°. 75.

Quod acta aliqua facta contra aliquem tunc existentem
in exilio non valeant. R. XLVIJ.

Omnia, (1) et singula acta tam civilia, quam criminalia, quam extraordinaria acta facta seu gesta in aliqua curia Civitatis praed.ae quacumq. causa à xx annis citra contra aliquem existentem in exilio, (corretto) vel expulsum ratione partialitatis sint, et debeant esse cassa, (2) et irrita, et inania ipso iure, (3) et ex dictis actis Communi, vel alicui privato nullum sit ius acquisitum, nec aliquis audiatur allegans, et cuilibet d.o modo absenti sit licitum ius suum prosequi contra quemcumq. (4) nec possit sibi distractio prescriptio, vel usucapio, quae cucurrissent dd.is temporibus, vel facta esset, vel iudicata (5) (aliunde "inducta") obijci, vel opponi.

Note a margine
(S.N.) Add. hodie ex Const. Aegid. de qua lib. 2. c; 47. de exilio non imponendo.
(1) Facile nam est vincere non repugnantes .l. si praeser. C. quomodo, et quando iudex .l. j. C. qui legit. person. habent; valeat tamen acta, et gesta ad favorem. Caputaq. (?) decis. I47. p. 3. Add. quod idem iudex, seu successor poterit videre, et nulla, atq. irrita decernere. d. l. si praeser. Myns. observ. xcj. cent. 6. Farinacc. lib. j. consil liij.
(2) Quia indefensus vid. quomodo in causis civiliter contra absentes procedi debeat suis locis. idem censeas de pupillis infantibus, furiosis, Ecclesijs, et similibus indefensis. ut per Vant. in tract. de null. tit. ex defectu inhab.
(3) Ac si contra mortuum lata, cum absentes habeantur pro mortuis. Card. Mant. decis. I34. et decis. 2I3. Mastrill. decis. I37.
(4) Stat. nunquid possit tollere praescriptionem, et usucapionem, quod sic vid. glos. Bartol. et Angel. in .l. si quis decurio .C. de decur. l. x. glos. et DD. in cap. cum nobis de praescript. Balb. in suo tract. de praeser. 5. part. 5. part. p..(?) q. 8. Lancellot. Gal. in consuet. Alex. vers.o non possit. q. 3. n°. j. Sequitur Surd. consil. 454.
(5) Sententia nam nulla nunquam transit in iudicatum, et quod nullum est nullum praestat impedimentum, aut effectum. Vincent. de Franc. decis. DCLXXXVIIJ.

Quod porci non vadant per Civitatem. R. XLVIIJ.

Porcos, (1) scrofas, quicumq. habet in Civitate Ameriae... (spazio in bianco; aliunde "ad trogum" o "ad trogium") teneatur ipsos retinere ligatos, aut reclusos: itaquod nullo modo vadant per Civitatem et qui contrafecerit solvat pro poen. xx sold. den. de facto pro quolibet porco, seu scrofa, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et stetur denunciationi, et accusationi ipsius, et habeat tertiam partem banni, et teneatur in credentia: addentes quod si quis reperiret in hortum suum laboratum aliquem pullum possit impune eum occidere, et occisum proicere extra ipsum hortum non obst. al. statut.

Note a margine
(1) Add. nunquid statutum seu consuetudo locorum, quibus licet porcos, et animalia in hortis et viridarijs repertis propria authoritate interficere, et carnes retinere valeant, et quomodo intelligenda Salic. in .l. Craccus. (?) C. de adulter. Navar. in Manual. c. xvij. n°. I20. quae consuetudo an efficiat Clericos, et Ecclesiasticas personas. vid Luc. de Penn. in .l. 2. C. de navicul. excus. n°. ij. Rovit. neq. pragm. j. de offic. baiul. n°. 30.
(S.N.) Vid. infra lib. 7. rubr. 98. Rip. in suo tract. de pest. de rem. praeserv. contr. pest. num. 88. et habes idem Stat. Rom. lib. 3. cap. 72.

Quod ementes possessiones à fraternitatibus, faciant
scribi in suis libris. R. XLIX.

Statuimus quod quicumq. in praeteritum, vel in futurum fuisset adeptus aliquas possessiones, vel in futurum acquiret aliquo titulo, vel colore à fraternitate S. Mariae, seu alio pio loco persona, vel universitate Communi Ameriae subiecta teneatur ipsas possessiones ponere, et poni facere (1) in suo Catasto, et libra, et solvere cum effectu Communi Ameriae omnia, et singula datia, et collectas pro tempore, quo possederit (2) infra mense à die publicationis praesentium, et solvere in futurum prout (omesso "et tempore quo") datia imponerentur per d.um Commune ad poen. 25 librar. de facto auferend. à quolibet contrafaciente, et qualibet vice, et pro quolibet petio terrae quod relinqueretur seu relictum fuerit, in quo fuerit in possessione d.a confraternitas: ita quod fructus d.i petij terrae cedant, et convertantur in utilitatem d.ae confraternitatis: d.um petium terrae elevetur, et elevari debeat de libro, et catasto d.i relinquentis vel eius heredum, et ponatur in libra fraternitatis.

Note a margine
(1) Et sic nota non privilegiatum succedentem privilegiato non gauderi illius privilegio. vid. Guid. Papae decis. 26J. et decis. 382.
(2) Regulariter possessor tenetur ad onus collectae semper cogitur etiam quod alter sit allibratus. vid. Festes. part. 2. de Collectis. n°. 6. et semper tit. qui solver. an possess. vel. descript. limita si transeant de privato in Ecc.am ad eamq. adnot. infra lib. 6. rubr. 70. et ult.
(S.N.) Nota quod mutatione personae mutatur privilegium, quoties persona est causa mediata privilegij .l. j. de imponend. lucrat. descrit. lib. I0. C. et l. licitatio. §. fin. ff. de publ. Catelian. (?) Co..(?) in verb. privilegia Gutt. pract. qq. lib. j. q. 87. n°. 3.

Quilibet volens artem facere admittatur ad ipsam artem
sine praetio. R. L

Quicumq. vellet artem aliquam intrare, possit, et recipiatur per homines ipsius artis, sine aliquo praetio, vel intratura.

Nota a margine
(S.N.) Concord. Stat. Urb. lib. 3. cap. 43. §. item prohibemus dd. consulibus.

Quod ius laboratoribus (aliunde "laboratoris") sit salvum. R. LJ.

Si aliquis vendat in futurum aliquam terram (corretto) semper ius laboratoribus (aliunde "laboratoris") sit salvum, et idem dicimus ita quod non possit de possessione, seu agro, quem colendum susceperit existentibus fructibus in ea, expelli, nec ipse renunciare possit, sed exfructata possessio remaneat ementi.

Nota a magine
(S.N.) Vid Surd. decis. xl. post Franc. de March. decis. I96. in fin. part. 2. Roman. consil. 309. Joseph. Ludov. decis. 83. Vincent. de Franch. decis. 334.

Quod agens non audiatur nisi p.o satisdederit in causa
reconventionis. R. 52.

Statuimus quod nullus agens, vel aliquid petens in curia Ameriae audiatur, vel audiri possit per aliquem iudicem, vel officialem d.i Communis coram quo esset quaestio, vel petitio porrecta nisi ante omnia ad petitionem, et voluntatem conventi (1) satisdederit de stando iuri coram d.o officiali, et in d.a Curia in causa reconventionis, quam fieri vellet, vel diceret per ipsum conventum, et de iudicio sixti, et iudicato solvendo.

Note a margine
(S.N.) Reconventio exceptionis species de qua late Mar. Turb. decis. 2. et 3. ubi de modo proced.
Add. etiam si petatur satisdatio de expensis in casu succumbentiae Auth. generaliter C. de ep. et cler. Mar. de ordin. iud. tit. de satisdat. n°. I6. vers.o 6. spec. sed text. d. Auth. hodie non est in us. Alex. consil. ... (puntini)
(1) Semper intelligas cum fideiussore. l. sancimus .C. de verb. signif. Mar. de ordin. iud. tit. de satisdat. in princ.

Quod qui vult habere beneficium cittadinantiae habeat
domum Ameriae. R. LIIJ.

Statuimus quod quicumq. (1) vult habere beneficium cittadinantiae, qui fuerit receptus in Civem teneatur habere domum propriam, et liberam in d.a Civitate infra annum à die publicationis praesentium statutorum. Et quod quilibet forensis qui voluerit esse civis d.ae Civitatis in futurum nisi p.o domum propriam, et liberam habuerit esse non possit salva, et reservata dispositione alterius capituli positi sub rubr. de poen. duplicand. contra forensem: et si quis volet (sic) .d. beneficium adipisci (2) personaliter debeat coram Antianis comparere, et suam petitionem offerre teneatur, et debeat in Concilio d.ae Civitatis, et id quod in d.o concilio firmabitur circa praed.a habeat plenum robur.

Note a margine
(1) Add. beneficium Cittadinantiae non esse ultro quibuslibet offerendum, ne vilescat, sed paucis et probis, et maximis viris conferendum. Alexandro cognomento Magno Corinthij per legatos ut refert Q. Curt. et deinde Manut. lib. 4. Apoph. 64. ius suae Civitatis detulerunt, hoc officij genus cum risisset Alexander, quidam e legatis, nulli inquit Civitatem unquam donavimus praeterquam tibi, et Herculi, hoc audito lubens accepit oblatum honorem, quem illi commendabant partim raritas, partim cum Hercule laudatissimo viro Societas: secus contigit Athen. qui cum vellent referre (aggiunto sopra) Scipionem in numerum suorum heroum, inquit, non amo hos graecanicos, Cotis Tracum rex ubi cognovit, quod Athenienses honoris gratia Civem suae Civitatis ipsum declarassent pro auxilio, quod illis adversus dorienses impenderat, gratiam reponere studentes, per Jovem inquit (referente eodem Manut. lib. v. Apoph. 3J) et ego illis vicissim meae gentis ius dabo: sentiens nihilominus honorificum esse Tracem, quam Atheniensem Appellari.
(S.N.) Conc. stat. Urb. lib. 3. cap. 56. et seq.
D. Augustus refer. Svet. in eius vit. roganti Liviae pro quodam tributario Gallo Civitatem negavit, immunitatem obtulit affirmans, se facilius parrurum (sic) fisco detrahi aliquid, quam Civitatis Romanae vulgari honorem.
(2) Intelligas de beneficio statutorum. de quo Ond. consil. 5. n°. 39. et seq. et nota quod Civitas potest per decretum seu statutum, vel privilegium facere aliquem Civem, qui erit proprie et vere civis. Decian. consil. 44. n°. I3. lib. 4. de quo vid. omnino Bursatt. consil. I98. n°. 52. et seqq. lib. 2.

Quod aptetur via, qua itur ad S. Mariam de Monticellis.
R. LIIIJ.

Aptetur, et aptari debeat via, qua itur ad S. Mariam de Monticellis, usq. ad S. Laurentium de Urbestulo per adiacentes ad voluntatem dd. Antianorum, et d.ni Potestatis Ameriae.

Nota a margine
(S.N.) Sed nunquid collectari e angariari valeant clerici pro reaptanda tali via. vid. Surd. consil. 30J. n°. 30. et seq. lib. 3.

Quod operarij vadant de mane (1) in plateam cum ferris
aptis ad laborandum. R. LV.

Statuimus quod quilibet operarius tam Civis, quam Comitatensis, vel forensis, quando iverit de mane (2) in Plateam S. Mariae ad sumendum operam debeat secum (3) portare ferramenta, cum quibus debeat laborare, et panem necessarium pro ipsa die incontinenti facta conventione cum patrono, teneatur ire recto tramite ad portam per quam exire debet ad laborandum, et qui contrafecerit solvat vice qualibet quinque sold. et liceat d.o patrono retinere de salario convento, quod duxerit, si operarius non iverit ad laborandum, ut dictum est pro rata diei, et praed.a banniantur.

Note a margine
(1) Fac. Psalm. I03 ib. ortus est sol, et congregati sunt, et in cubilibus suis collocabuntur: exibit homo ad opus suum, et ad operationem suam usq. ad vesperas.
(2) Nam de mane debent surgere operarij faciunt tradita per Prudent. in suo Cathemerinon ib.
Haec hora cunctis utilis,
Qua quisque studet gerat,
Miles, togatus, navita,
Opifex arator institor.
Illum forensis gloria
Hunc triste raptat classicum.
Mercator hinc, ac rusticus,
Avara suspirant lucra.
Et illud Ovid. in Auroram:
te sonno quamvis lassus veniente viator;
miles, et armiferas aptat ad arma manus:
prima bidente vides oneratas arva colentes. etc.
Et Virg.
Aurora interea miseris mortalibus
almam extulerat lucem,
referens opera, atque labores.
(3) Quod operarius teneatur conductus operari suis instrumentis. vid. Bald. in .l. (una parola cancellata) n°. 2. C. de verb. signif. sequitur Surd. consil. 254. n°. I2.
(S.N.) Et quod operarijs dies incipiat de mane .l. ij. in fin. ff. de ann. leg. Bartol. Cep. in .l. 2. §. fin. ff. verb. sign. ubi dicit intelligi diem tunc usq. ad sero, nisi consuetudo, vel statutum sit in contrarium. Caeterum qualliter dies accipiatur in iure. vid. Felyn. in cap. consuluit extra de offic. deleg. Tiraq. de retract. lign. §. j. glos. xj. ubi vid. et quando incipiat per Felyn. loc. all. et glos. in .l. more Romano ff. de Ferijs.
Et quod operarius conductus operas praestare minime teneatur nocturno tempore vid. late per Polyd. Rip. de nocturn. tempor. cap. xlj per tot.

Quod Rectores Civitatis Ameriae non retineant aliquem
ad studendum. R. LVI.

Statuimus quod Potestas, vel aliquis officialis Civitatis praed.ae non possint nec debeant retinere ad studium filium, fratrem, vel nepotem, nec aliquem suum familiarem in aliqua arte tempore sui officij, et qui contrafecerit solvat pro quolibet, et qualibet vice 25 lib. denar.

Nota a margine
(S.N.) Add. multo minus debere secum ducere uxores, et eas durante officio retinere ad .l. observare .ff. de offic. procons. legitur praeterea ap. Svet. Claudium Css. (?) uxoribus adeo addictum fuisse, ut non pro incipere(?) se sed ministrum egerit, et quod cuiusq. horum compendio, studio, et libidine, honores exercitus impunitates supplicia largitus est.

De aestimatione ronzenorum facienda infrascripto modo.
R. 57.

Per dd. Antianos Populi eligantur duo boni homines ad aestimandum ronzenos, et equos aptos ad locandum ad vecturam, et nullus habens equum possit eum locare ad vecturam nisi p.o (corretto) fuerint aestimati ipsi equi, vel ronzeni ad petitionem cuiuscumq. petentis infra tres dies posquam Antiani fuerint requisiti ad poen. x libr. (omesso "pro quolibet ipsorum et qui contrafecerit etiam in decem libris") vice qualibet puniatur Communi pro poena. Et si talis equus, (1) vel ronzenus accideret quod moreretur, vel magagnaretur penes conductorem ipsius quod teneatur .d. equum, vel ronzenum (2) emendare d.no cuius est secundum aestimationem, quae fieret per dd.os aestimatores non obstante alia cura, vel cautela, quae quocumq. quaesito colore, vel sub quacumq. conceptione verborum fieret, et non obstante quod in instrumento esset liquide scriptum mutuum, vel depositum, quae cura, et cautela sit ex nunc authoritate praesentis statuti cassa, et nullius valoris, quae aestimatio facienda per dd.os aestimatores sit secreta penes Cancellarium d.i Communis donec casus evenerit, qui aestimatores habeant pro ipsorum, et cuiuslibet ipsorum salario xx sold. pro quolibet authoritate praesentis statuti.

Note a margine
(S.N.) Vid. Bonacoss. de equo, et Caballo .q. I6. I9. et 22. aliqua per Sebast. de Med. in suo tract. de cas. fort.
(1) An mors equi (una parola cancellata) iuramento conductoris probetur Seraph. de privil. iuram. privil. 27. n°. 24. videtur tenere pro affirmativa, secus Mancin. de iuram. part. 4. effect. I97. ubi quod non sufficiat probare mortem equi nisi etiam probetur identitas. vid. ib. et qualiter probetur mors, vel diminutio animalis vid. Calem (?) de mod. articul. glos. 4. n°. 225. et seqq.
(2) Intelligas, si conductoris culpa perierit, quia alias is, qui accepit ad vecturam non tenetur de vitio naturali, nec de casu fortuito, nec de levi culpa. Bald. consil. 2I9. inc. Vannutius. lib. 2. Dec. in .l. contractus. n°. 34 .ff de reg. iur. Vin. decis. j. lib. j. ubi quid de impensis factis pro equo medendo. et in suis commun. opin. opin. I28. et I29. ad quem vero pertineat probare equum esse mortum naturaliter, non culpa conductoris. vid. Mascard. tom. 2. Conclus. 633. per tot. de probat.

De poena aperientium bussulas. R. LVIIJ.

Nulla persona audeat, vel praesumat, nec ipsi banditores, vel aliquis alius d.ae Civitatis aperire bussulas palluctarum (1) in concilijs Civitatis praed.ae et quando Concilia fiunt Cancellarius tantum valeat aperire: et qui contrafecerit vice qualibet, et pro quolibet in quinq. sold. den. puniatur.

Nota a margine
(1) Per quas scil. secreta suffragia traduntur multa nam et varia suffragiorum genera in usum fuerunt tum apud Graecos, tum Rom. in rerum publicarum admin. de quibus meminit bon. mem. Cardinal. Paleott. in suo tract. de Sacr. consist. consultat. part. v. q. iij. in princ. inter quae numeratur istud quod fertur per palluctas, et fabas, calculis scil. albis, et nigris: an vero magis expediat secretis, vel apertis uti. vid. ib.

De poena capientium tenutam authoritate propria. R. LIX.

Nulla persona audeat, vel praesumat capere aliquam tenutam de aliqua re authoritate propria, vel alicuius publici instrumenti alicuius crediti sine authoritate, et decreto iudicis causarum Civilium Communis Ameriae secundum formam statutorum ad poen. centum libr. denar. Et si caeperit ipsa captio sit nulla.

Note a margine
(S.N.) Add. quod ingrediens poss. authoritate propria absq. licentia iudicis non citato prius possessore cadit à iure suo. vid Jas. in .l. iubere. n°. 4. ff. de iur. omnium iud. DD. in .l. meminerint .C. und. vi. (?) et plur. per Jas. in .d. l. iubere. n°. 5. et seqq. quando vero liceat propria authoritate possessionem apprehendere vid. remiss. per Felyn. in cap. in praesentia ad fin. extra de probat. et quid si adsit pactum, ut possess. liceat propria author. ingredi. vid. semper Negusant. de pignor. pat. 4. princ. n°. 8. et seq. Vixium decis. 44. lib. j.
(S.N.) Vid. scribent. in .l. quod meo xviij. ff. de acquirend. possess. ubi de in clausulae constit. vid Cagnol. in .l. contractus. n°. 34. ff. de reg. iur. ubi breviter de effect. clausulae constit.

Quod fiat resignatio dotis quando vir vergerit ad inopiam
R. LX.

Quicumq. vir vergerit ad inopiam, et petitus fuerit pro parte uxoris, quod fiat sibi reassignatio, et restitutio dotium, vir teneatur eas reassignare de bonis, de quibus vir (1) esset in possessione. Et quod Potestas, et iudex, coram quibus esset expositum pro parte uxoris teneantur, et debeant eidem restitui, et reassignari facere cum effectu sine aliquo strepitu, et figura Judicij, solennitate iuris qualibet praetermissa, et etiam sine salarij solutione, ne mulieres mendicare, et meretricari cogantur.

Note a margine
(S.N.) Quando constante matr. ob viri verg. ad inop. repeti possit. vid. Andr. Gail. lib. 2. c. 83. Vid. Dd. in .L si constante .ff. sol. matrim. caeter. de dot. vid. semper lib. 3. rubr. 43. cum ib. concord. et rubr. 4J. et infra hoc eod. lib. rubr. 62. Gramm. consil. I27. et decis. 92. ubi semper vid. Mastr. decis. I42.
De quo sal. supra lib. 5I(?) rubr. 4. add. quid si obaerato nupserit. per Andr. Gail. lib. 2. obser. 84. et quid si locupletatur fiat obs. 85.
(S.N.) Add. nunquid contra tertios possessores non excusso viro. vid. Natt. consil. I8J. n°. p°. et seq. Burs. consil. 56. lib. p°.
Vid. Gram. consil. I27. num. I2. et seq. in civil. et DD. in .l. si constante .ff. sol. matr.
Vid. card. Tusch. in suis concl. iur. concl. 762. tom. 2.
(1) Et nunquid mulieri in tali casu repetenti dotem possit opponi quod tempore solutionis dotis vir erat in inopia constitutus. vid. Bomb. consil. 44. n°. 5. Surd. consil. 374. n°. 22.
Et nunquid volenti agere contra tertios possessores requiratur excussio mariti. vid. Bellonum consil. 34.
(S.N.) Add. An creditores habeant ius offerendi dotem mulieri vid. Affl. decis. I99. cum ib. addit.
Et quid si offeratur cautio mulieri. vid. Gratian. in dec. Marchiae decis. I94. n°. 9. et seq.
Et quid si adsit idoneus fideiussor. vid. Alex. in .l. si constante n°. 3. ff. sol. matr. Afflict. decis. 3I2. cum ib. add. declara ut per Tusch. ubi supra n°. 2J.

De poena Castaldi intrantium (sic) domum clausam. R.LXJ

Nullus (1) Castaldus possit intrare aliquam domum clausam, causa et occasione pignorandi, vel aliqua alia causa, vel si intraverit, et aliquid inde extraxerit aliquo quaesito colore puniatur in x libr. Et Potestas teneatur ad petitionem cuiuscumq. vinculo iuramenti d.os Castaldos sic intrantes domum alienam punire secundum form. statutorum ac si esset furatus res quas extraxerit de d.a domo (omesso "dummodo in dicta domo") aliquis non existat, et quod credatur d.no domus contra dictum castaldum pro re sibi subtracta usq. ad x sold. et ab inde infra.

Note a margine
(1) Caeter. de castal. vid. supra lib. 4. rubr. 86. cum ib. concord. et quod neq. possit intrare Cammeram supra lib. 4. rubr. 67. Romae habet consuetudo ut citetur debitor ad aperiendum, alias videndum (?) mandari aperiri per vim. et sic obtenta lic. etc. (segue sul retro) idem habes stat. Romae Anno I6I2. xj Martij per Bullam reformat. Paul. Papae v. tit. de Baroncellis, et executoribus .§. mandata Civilia, ubi habes quod in domo Januis clausis fieri non potest executio, nisi parte citata, et cum speciali decreto iudicis.

Quod fratres simul stantes teneantur omnes et sint obligati
pro dote uxoris fratris. R. LXIJ.

Si plures fratres simul steterint, et aliquis ipsorum uxorem caeperit, et unus fuerit obligatus pro dote d.ae uxoris, et alter non, omnes teneantur tempore restitutionis pro rata non obstante quod in instrumento dotis non fuerint (1) omnes obligati, dummodo ipsa dos fuerit conversa (2) in utilitatem Communem omnium dictorum fratruum, et si sic conversa non esset teneatur solus (3) ille, qui dotem recepit.

Note a margine
(S.N.) Add. quod si instrumento divisionis frater fateatur se recepisse aliquid dotis uxoris alterius fratris etiam illa absente, mul. absq. alio poterit contra illum agere. Jo: Baptista de S. Blasio de priv. dot. pn.(?) 349.(?)
(1) Et an censeantur ...(?) habuisse dotes, si fratres omnes confiteantur illas recepise. vid. Cravett. consil. 9J. n°. 4. Surd. decis. 47. per tot.
(2) Vid. Roman. consil. I72. n°. 3. Barbat. consil. 42. lib. 2. Ferr. cons. I66. limita si promiscue administraverint fratres, quia praesumitur conversa. Menoch. consil. I2. lib. j.
(3) Limita etiam si alter maior, alter minor fuerit, quia maior tenetur etc. vid. Marsil. in sua praxi crimin. in .§. diligenter. n°. ... (puntini)

De prohibita suspensione praesentium statutorum. R. LXIIJ.

Ut statuta in praesenti volumine designata, et scripta ad litteram (1) pro ut iacent perpetuo conserventur illesa, et de facili revocari non possint, (2) statuimus, et ordinamus quod omnia, et singula statuta super et infra scripta in qualibet parte sui de verbo ad verbum, et de littera ad litteram perpetuo sint firma, et rata, et esse debeant, et inviolabiliter observentur ita quod ipsa, vel aliqua ex eis in totum vel in partem tolli, et cassari, abrogari, dimunui, vel suspendi quoquo modo non possint aliquo quaesito colore nisi de praed.is cassatione diminutione, abrogatione, abolitione, et suspensione , et quaelibet ipsarum fieret proposita (3) specialis cum toto tenore capituli, vel statuti, de quo suspendendo vel tollendo ageretur in Concilio Civitatis Ameriae ad poen. centum libr. Addentes quod si qua privata, vel publica persona ausa fuerit, vel attentaverit aliquid de supradictis statutis, vel insertis cassare, irritare, vel abdere puniatur de facto in 50 flor. auri, et quod si quis in (4) imargine ipsorum scripserit similiter (corretto) de facto puniatur in 25 libr. denar.

Note a margine
(1) Non tamen excluditur interpretatio, quae provenit et sumitur à vera, et legali ipsa verborum significatione, et interpretatione. vid. Menoch. consil. 5I3. n°. ij. lib. 6. et quod alias excludat omnem extentionem etiam ex maioritate rationis. vid. Paris. consil. 49. n°. 90. et seq. lib. 3°. Amat. in decis. March. quem vid. Decis. (numero illeggibile) n°. 20. et seq.
(2) Confirmata à S. Pont. cum clausula irritanti revocari, et reformari per Cives nunquid possint. vid. Menoch. lib. 6. consil. 548 (?) n°. p°.
(3) Vid. Dec. consil. x. ubi late an suspensio vel denegatio aliter facta valeat non servata forma huius statuti.
(S.N.) Add. per huiusmodi stat. non tolli interpretationem passivam prout late Gabriell. consil. j. lib. p°. ubi quae sit interpretatio passiva n°. 2. et seqq. ubi extendit etiam ad stat. correptoria iur. communis, quae ab eodem iure recipiant interpretationem communi. et quod nihilominus recipiant rationabilem interpretationem id. Hieron. Gabriell. consil. xv. eod. vol. 2°.
(4) Istud non fuit observatum cum fuerit liber iste statutorum incisus deturpatus et c. vid. Rot. in una Amerina successionis coram Paenia sub die I5 Januarij I593. vers. et licet incisio ubi dicitur quod licet incisio, litura, et deturpatio inducat scripturae nullitatem cap. cum tibi, et cap. cum dilectus. de fid. instrum. id non procedit quando vitium est in loco, de quo agitur secus si in alio loco separato. et distenso. vid. ib.

Quod troscionus castri machiaes ("s" agg.) et fons capetae
aptentur. R. LXIIIJ.

Sindicus (1) Castri Machiaes Comitatus Ameriae faciat per homines d.i Castri bene purgari et mundari fontes, et troscionem d.i Castri toties, et quoties opus fuerit ad poen. xxv libr. et Potestas faciat executioni mandare ad petitionem cuiuscumq. petentis ad poen. x libr. Et quod quilibet de massano det unam operam personalem ad fodiendum, et aptandum fontem, et aquam Capetae supra Macchiem, et quilibet de Macchiae duas operas ad d.um opus, et unus suprastans ponatur per Commune Ameriae seu d.nos Antianos Populi, ita quod probetur omni tempore fuisse per Commune Ameriae dicta cavatio facta: deide quilibet de affrancatis, seu subiectis Communi Ameriae (omesso "habitans ultra pontem") det unam aliam operam demum ponatur in Concilio Communis si ad d.um opus est aliquid faciendum, et quod in d.o Concilio deliberabitur observetur.

Note a margine
(S.N.) Dum populus fidelis duceretur per desertum à Moyse ob aquarum inopia factus est maximus murmur, Exod. c. xvij. ib. sitivit populus pre (sic) aquae penuria, et murmuravit contra Moysea etc. vid. ib.
(1) Utrum Clerici, et Moniales habentes praedia vicinia teneantur conferre pro reaptatione d.i fontis: sic vid. Festesan. part. 4. q. j. n°. I5. et seqq. de Collect. tamen quod per Episcopum cogi ad id debeant. n°. 37.
(S.N.) Quantum vero necessaria sit Civitatibus et oppidis aqua, et illius usus. vid. semper Franc. Patric. lib. 7. tit. x. in sua Republ. rei vero rusticae, et pastorali. vid. M. Var. Colum. et alios. qui de re rust. scripser. et eumdem Franc. Patrit. loc. cit. tit. xij. ubi de optimo urbis situ. legitur Jo: in evangelio c. 4. de puteo in praedio Sichar. et apud eumdem Jo: c. 5. de piscina, et natatoria Siloe. Sixt. v. Paul. v. commoditati huic nullis sumptibus parcendo studuerunt, et suis quoti(?) temporibus id ipsum Augustum, curasse, invenimus, Sixt. v.
(S.N.) Caeterum de aquae inventione, et de aqua imbrium. vid. Vitruv. lib. viij. c. p°. et c. 2. ubi com. quod aqua est maxima necessaria, et ad vitam, et ad usum quotidianum et quomodo quaerenda, et quomodo colligenda, de quo antea Plin. et Palladius. habes etiam ib. apud Vitruv. c. 5. de ipsarum aquarum experimentis. et c. 6. de perductionibus , et librationibus aquarum, et instrumenti ad hunc usum . et c. 7. quot modis ducantur aquae. Pallad. lib. 9. tit. viij. de aqua invenien. tit. ix. de puteis. tit. x. de ipsa aqua probanda. tit. xi. de aqueductibus. tit. xij. de mensuris, et ponderibus fistularum.

De meretricibus retinendis in loco publico. R. LXV.

Ad hoc (1) ut sodomiticum vitium extirpetur de Civitate Ameriae, et meretrices tuto permaneant in ea statuimus, et firmamus, quod meretrices, quae erunt, et stare volent in Civitate praed.a sint et esse debeant sub protectione Communis, et rectores d.ae Civitatis teneantur, et debeant ipsas defendere ab omni nocumento, et offensione, quae fieret contra eas eorum vinculo iuramenti; (2) et ut in certo loco moram trahant, volumus, et decernimus quod domus earum habitationis expensis Communis ematur, vel conducatur per ipsum Commune, vel per D.nos Antianos Populi dictae Civitatis pro ut eis videbitur et in praedictis sollicitam curam gerant ita quod praed.a domus ematur, vel conducatur per ipsos d.nos Antianos infra duos menses à die publicationis praesentis statuti vinculo iurament, et ad poenam xxv librar. Addentes quod beneficium ipsis meretricibus concessum extendatur ad publicos lenones ipsarum aliquo non obstante: declarantes quod ipsa protectio intelligatur in hoc: videlicet quod ipsae meretrices, earumq. lenones, et ruffiani toto tempore, quo stabunt in loco deputato in (agg. sopra) Civitate Ameriae sint, et habeantur pro Civibus d.ae Civitatis quoad poen. et banna sive offendant, sive (3) offendantur ab alijs d.o vel facto.

Note a margine
(S.N.) Vid. aliqua de meretricibus per Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 535. de arbitrar. iud.
(S.N.) Add. huc explus. (sic) à vicinia relegandas esse inhonestas mulieres etiam nuptas si publice quaestum faciant, et maritos len. habeant. vid. Ludov. à Peg. in decis. Catal. cap. I2. Cab. in resol. crim. cent. 2. cas. I08. Vinc. de Franc. decis. 3I6. Ann. sing. 338. Rov. (?) supra pragm. 4. de meretric.
(1) Vid. Foller. in sua praxi cens. in verb. Nicolaus n°. I77. et n. I82. Bermond. de Concub. in praelud. in tit. de pecc. sodom. n°. 7. Covar. in epit. spons. part. j. cap. 4. in princ. n°. 7. et 9. quem semper vid. qui modus retinendi publicas meretrices fuit à Solone institutus, authore Philemone, ut ea venere contenti iuvenes à pudicis sollicitandis, se abstinerent, ut testatur Andr. Alciat. in .l. Massurius scribit .ff. de verb. significat.
(2) Et qua in parte Civitatis lupanaria esse debeant vid. Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 536. n°. I5. ubi quod esse debeant in locis extra urbem, vel saltem in remotis et n°. I6. quod alibi existentes possint inde expelli reclam. vicinis. vid. ib.
(S.N.) Add. quod meretrices, et aliae inhonestae viventes poterunt in d.um locum seu lupanar reijci, et expelli ex vicinia honestarum ut late per Caball. in suis resol. crim. cent. 2. cas. I84. Peguer. in decis. Catal. cap. xij. cum alijs add. per Gaspar. Anton. Thes. lib. j. qq. forens. q. xxxiij. ubi nunquid expelli possit propria domo, vel parentum suorum, qui honeste vivunt. vid. DD. in .l. si qua C. de spectac. lib. xj. Franc. decis. 3I8.
Dum vero expelluntur quis debeat domino domus solvere pensionem. vid. Molin. de contract. disput. 499. Ricc. resolut. I33. vol. 2. qui contra locantem tenet qui scire, et investigare debuit.
(S.N.) Add. an possit petere mercedem pro coitu. (scritto come "comitatu") vid. Terarell. in decis. ... (puntini) cum ib addit. et an valeat stat. huiusmodi vid. Navarr. in suo manuali confessorum. cap. ... (puntini).
(3) Quod vim meretrici inferentem punire iudex valeat pro suo arbitrio poena extraordinaria vid. Menoch. d. lib. 2. cent. 6. cas. 335. ad fin. et nunquid Invite ad ho (cancellato) coitum (v. nota prec.) cogi possint hic existentes. vid. Affl. in constit. Regn. lib. j. rubr. 20. n°. 7. et seqq. Caball. in suis resolutionibus crimin. cas. I79. n°. 5. et seq. cent. 2.

De dubijs praesentium statutorum declarandis. R. LXVI.

Si aliqua obscuritas, ambiguitas, titubatio, dubium, vel incertum oriretur in posterum, et oriri contigerit in praesenti volumine statutorum, vel in aliqua parte sui, statuimus quod d.ni Antiani Populi, qui pro tempore erunt teneantur, et debeant ad ipsorum, vel alicuius ipsorum declarationem (1) statutarios adhibere, vel maiorem partem ipsorum una cum eis, et quod per ipsos d.nos Antianos, et Statutarios fuerit declaratum obtineat plenum robur: addentes quod post publicationem praesentium per ipsos statutarios facienda in (2) Concilio d.ae Civitatis statuta in praesenti volumine scripta, et non alia vetera debeant observari in futurum, sed ipsa vetera debeant conservari in Archivio Communis et in Ecc.a S. Firminae de Ameria ad hoc ut gesta retro per quoscumq. rectores, et officiales ipsius Civitatis ipsorum statutorum vigore firma sint, et rata, et teneant, (3) et valeant, ac si d.a statuta mutata non essent.

Note a margine
(1) Quae fieri debebit secundum ius commune, et secundum practicam et observantiam. Menoch. lib. 6. consil. 527. lib. 6. n°. 9.
Vid Sylv. in sum. in verb. statutum .§. 3. ubi quod interpretatio statutorum fieri debet, quod evitetur correctio .l. communis, non tantum, quod verba improprientur, ut conveniant ipsi iuri communi. et quod interpretatio non cadit nisi in dubijs, et cessat, quando verba sunt Clara, item quod interpretatio fieri debet, ut verba statuti semper aliquid ultra ius commune operentur. c. si papa. de privil. et utrum restringi debeat, cum generaliter loquitur, an verificentur in casu ficto, quomodo odiosa, quomodo favorabilia etc. vid. ubi supra Sylvest. d. q. 3; 4. 5. 6. et seqq.
(2) Quod publicatio facta in concilio valeat et ea facta statuta statim ligare incipiant. vid. Menoch. lib. 6. consil. 548. n°. 2. et 3.
An vero à Populo ipsimet statutarij possint deputari interpretes dubiorum stat. Sylv. in verb. stat. §. 7. ex mente Abb. in c. ex part. de verb. signif. scrib. in .l. omnes populi .ff. de iust. et iur. tenet quod non, sed debeat recurri ad populum, seu Concil. generale.
(3) Quod lex nova in dubio non comprehendat praeterita, sed futura. cap. 2. extra de Constit. ubi glos. quando nova constit. et novum stat. ligare incipiat. et vid. in auth. ut fac. nov. constit.

Quod Civilis, et criminalis actio possit in eodem libello
simul intentari. R. LXVIJ

Ad reprimendum calumnias in totum statuimus, et firmamus quod in uno, et eodem libello accusatorio, seu denunciatorio possint accusantes, et denunciantes intendere, et in eodem libello intentare (1) civilem, et criminalem actionem ex eodem, vel diversis factis descendentem, et plures in eodem libello etiam de factis adversis possint, et valeant accusare, ac etiam Potestas, et iudex possint per officium procedendo condemnare (2) ad privatum interesse alterius etiam si petitum non esset ab ea non obstant. aliquo iure, vel statuto quod in contrar. loquer.

Note a margine
(1) Criminalis causa quae dicatur et de differentijs inter causas civiles, et criminales. vid. in Aegid. Constit. lib. 4. c. xcv. ubi glos. novem affert differentias. vid. Clar. §. fin. lib. 5. q. 5. Farinacc. tom. j. q. I00. n°. j. idem lib. j. cons. 85.
Vid. Andr. Fachin. in suis controv. iur. lib. ix. cap. 2.
Quando civilis causa prius intestata civiliter praeiudicet criminali, et e contrario vid. late per scrib. in .l. j. C. quando civ. actio Farinacc. p. 2. q. I00. Marches. de commiss. avocat. p. 2. §. j. n°. 90. et seqq. Farinacc. lib. 2. consil. decis. 20J. et 2I7. Coccin. decis. I23. et quando accusatio criminalis, et actio civilis simul concurrere possint. Clar. d. lib. 5. §. fin. q. 2. Mirand. de ord. iud. §. j. q. iij.
(2) Advertas quod in quantum huiusmodi statutum dat facultatem ut eodem delicto uno libello agi possit civiliter, et criminaliter simul scil. ut puniatur et rem restituat. advertas inqui...(?) intent. statuentium fuisse non ut aequum principaliter iudicium civile, et criminale intentetur sed incidenter per officium iudicis et c. vid. Mar. de ord. iud. part. 4. dist. j. n°. 20. Crav. consil. I4. et cons. 58. n°. 2.

De electione magistri grammaticae. R. LXVIIJ.

Ad hoc ut pueri Civitatis Ameriae doctrinam, (1) et scientiam generalem sumere possint statuimus, et ordinamus pro (2) commodo, et utilitate Communis quod D.ni Antiani Populi Civitatis Ameriae, qui pro tempore erunt possint teneantur, et debeant nominare, et eligere magistrum sufficientem, expertum in grammaticali scientia ad legendum, et docendum quoscumq. volentes in Civitate praed.a cum salario, et provisione declaranda per Collegium advocatorum, et notariorum d.ae Civitatis, quia de his sunt melius informati: et ipsum salarium possit, et debeat ei solvi de pecunia ipsius Communis absq. aliqua deliberatione nova. Statuto aliquo non obstant. (3) Addentes etiam quod pro suo salario habeat, et habere debeat pro quolibet scholare auditore vesperorum, et ab inde infra pro quolibet mense duos sold. tantum; pro auditore donati quolibet mense unum bolenum, pro faciente latinum cuiuscumq. conditionis existat quinq. sold. pro quolibet mense: Et d.um salarium per dd.os scholares debeat sibi solvi in fine cuiusibet mensis ad poen. xl soldor. pro quolibet contrafac. et super omnibus Potestas eidem magistro favorem praestet quolibet tempore etiam feriato.

Note a margine
(S.N.) Vid. C. Plin. lib. 4. ep. I3. ubi de ut. studendi in patria, et elect. magistr. idem Quintil. in suis institut.
Add. de authoritate magistri electi, qui et qualis esse debeat per Cardinal. Antonianum lib. 3. cap. 3J. de educat. Xpiana. ubi etiam cap. 32. ex sententia Theodosij, eiusdemq. exemplo demostrat fore necessariam authoritatem in magistris. caetera de officio praeceptoris, eiusq. probitate etc. vid. eumd. eod. lib. 3. cap. 34. et seqq. et quid de praeceptore vulnerante in capite etc. vid. Caball. in suis resol. cent. 3. cas. 263.
(S.N.) Praeterea ut inquit Plutarch. in Epam. plurimum prodest Patriae eruditio Civium: quid nam homini prodest vitam à parentibus accepisse, nisi fuerint liberalibus studijs, et honestis artibus instituti? cum multos ita rudes, et rerum omnium ignaros videamus, ut tantum specie à Brutis differant; alios autem ita viventes ut illos natos non fuisse praestitisset: at qui bene instituti sunt, non solum se, suosq. tueri, et bene regere solent, verum etiam sibi parentibus patriae gloriam comparare.
Et quae advertere deb. magistratus in ipsius magistri electione docet Synod. (?corretto) nostra Diaeces. cap. 954. et quantum referat Reisp.(?) habere praeceptores bonos late Cardinal. Antonianus lib. 3. educat. Xpianae cap. 28. et Quintil. in suis instit. ubi an magis expediat domi habere praeceptores et magistros.
(1) Add. et bonos mores quibus magis indigens est Civitas, quam scientia, ultra quod difficilius invenitur probitas, quam scientia secund. Ludov. Ariost. satyr. 6. ib.
So ben, che la dottrina fia più presta
A lasciarsi trovar, che la bontade
Sì mal l'una, et nel'altra oggi s'inesta
O nostra male adventurosa etade
Che le vertudi , che non habbian misti
Vitij nefandi, si ritrovan rade.
Pochi son grammatici, e humanisti
Senza il vitio per cui Dio Sabaot
Fece Gomorra, e i suoi vicini tristi. etc.
Vid. Cardin. Antonian. lib. 3. educat. cap. 34. 35. et seqq.
(2) Vid. Cardinal. Anton. lib. 3. cap. 29. de educat. Xpian. ubi irridet illas Resp. quae severe insectantur fures homicidas, inobedientes etc. et antea electione praeceptorum, eorumq. opera ab initio non providerunt eorum cives, ne fierent h(uius)modi, ubi etiam vult debere eligi à Civitatibus pro commodo communi non solum, qui doceat Grammaticam, sed Ethicam et de liberalibus disciplinis Reip. necess. vid. Graegor. Tolos. in sua Rep. lib. xvij. per tot. ubi etiam agit de abusu aliarum scientiarum et remedijs; de scholis vero, et Collegijs lib. xviij. ubi de privileg. Studiorum, de loco in quo Scholae aedificari oporteat, de Academijs, de Collatione graduum, et abusu; de Conservatore privilegiorum Studiorum.
(3) Quod magistris scholae debeatur salarium et clerici contribuere debeant et c. vid. semper Decian. consil. I4. lib. j. per tot. add. neq. ob id satisfactum magistris, quibus sicuti, nec dijs neq. parentibus secund. Philosophum in Eth. neq. potest reddi aequivalens: nam istis tam diu debemus, quousq. habemus, quod ab his accepimus. vid. in adnotat. magnis. et multa per Menoch. lib. 2. cent. 5. cas. 500. ubi sine venia num possit discipulus vocare in ius praeceptorem et de gratia debita docentibus.

De electione, et officio notariorum Civilium. R. LXIX.

Pro utilitate Communis Ameriae, et Specialium personarum ipsius, et ut gerenda, ("ut gerenda" annullato con trattini sotto) et scribenda et gerenda de caetero in causis Civilibus de iure subsistant, statuimus, et firmamus quod ad scribendum (corretto) acta civilia in Curia Civitatis Ameriae, eligantur, et eligi debeant duo notarij d.ae Civitatis qualitate servata secundum form. statutorum, quorum scripturae (aliunde "scripturis") stetur, et credatur, et stari debeat per quoscumq. tamquam publicis, et authenticis licet scriptae forent (1) sine interventu testium, et ipsa sic scripta per ipsos Notarios sic electos, et deputatos, et qui deputabuntur ad scribendum praed.a valeant, et teneant, et obtineant roboris firmitatem tamquam scriptas per legitimas personas, et publicas,, et officiales Communis Ameriae alio non obstante, et ut de ipsa electione contentio oriri non possit, ipsam electionem de ipsis Notarijs ex nunc facimus in hac forma: videlicet: quod omnes iudices, medici, notarij, et speciales Civitatis praed.ae mittantur, et mitti debeant in quamdam bussulam existentem, et quae existere consuevit in Ecc.a S.cti Francisci, et in ea assistere (aliunde "existere") debeant, et singulis duobus mensibus cuiuslibet anni duo ex notarijs praedd.is sint, et esse intelligantur esse ad ipsum officium, et quando extrahuntur Antiani, et alij officiales d.ae Civitatis d.a bussula portetur in Concilio generali d.ae Civitatis, et ibidem in praesentia duorum Antianorum Populi Civitatis praed.ae d.a bussula una vel plures , quae fuerit apponatur, et ex eadem extrahantur duo nomina dictorum immissorum existentium in dicta bussula, qui fuerint Notarij, et habiles ad ipsum officium aequalitate servata, et dicti sic extracti habeantur pro legitimis notarijs , et legitime electis alias si non sunt (corretto) notarij ambo, vel sint unius conditionis dd.i sic extracti teneantur, et debeant duos praed.os notarios eligere, nominare, et ad ipsum officium. Jta quod quomodocumq. sint ipsi notarij sive de extractis, sive de electis sint aequalitate praed.a servata, et habeantur pro legitimis notarijs, et eorum scripturis etiam sine testibus stari debeat praeterquam in sententia, quae debeat scribi cum testibus et non aliter, (corretto) et postquam omnia nomina dd.ruo imbussolatorum tracta fuerint de ipsis bussulis, seu bussula remittantur omnes praedicti medici, iudices, notarij, et Speciales in ipsas bussulas, ut de eis in futuro tempore fiat electio suprad.a forma servata. Et quod ipsi notarij sic extracti, et electi teneantur, et debeant eorum officium facere, et exercere bona fide, et (2) sine fraude, Kalendarium facere, et scribere, dierum utilium secundum formam statutorum d.ae Civitatis. Et quod contra eos, vel eorum scripturas publicas opponi non possit nec ex negatione pro eis detrahatur, vel detrahi possit fidei dictarum scripturarum praetextu notariatus non existentis, vel d.ae electionis non apparentis, vel non legitime factae.

Note a margine
(S.N.) Add. omnes istos notar. scribent. ad bancum iuris dici nobiles, et esse secundum Menoch. consil. I8. n°. I7. et seq. lib. p°. sed vid. semper Rot. in una Comensi habitus Veneris I4 Junij I6I3. coram Pirrano.
Add. etiam posse de iure communi adhiberi duos scriptores etiam privatos cap. quoniam contra de probat. Marant. de ord. iudic. tit. de actorum edition. n°. I5. vid. in c. quoniam contra .. (pntini) ubi scrib. extra de probation.
(1) Licet alias non adhibeatur fides scripturae notarij sine testibus vid. Becc. consil. 6. n°. 27. lib. 6. et ratio est quia acta iudicialia probant etiam absq. testibus .l. in donationibus C. de donat. Cardinal. consil. 4J. n°. p°. vers.o quia speciale Rot. in una Tudertina assignae (sic) lunae I8. Junij I607. coram Coccino. secus vero scripturae extraiudicialibus factis à notario et subscriptis absq. testibus, quae uti privatae habentur. vid. Stephan. Grat. in decis. March. decis. I04. et cxiiij. moderno Januens. in suo tractat. de privatis scriptur. et quando scripturis factis per quamdam personam fides adhibeatur. vid. Roman. consil. 204. per tot. Rip. in .l. admonendi I05. de iur. iurand. Januen. d. tract. lib. 2. c. 3.
(S.N.) Quis vero possit Creare notarios, quos, et super quibus vid. Felyn. in cap. cum P. Tabellio extra de Constit. ubi scribent. August. de Ancon. in sum. de Potest. Ecc. q. cx. art. j.
(S.N.) Advertas huiusmodi stat. abijsse in desuetudinem cum reditus istius officij hodie vendantur quolibet anno sub hasta servata forma Bullae boni regiminis. et quod non solum Papa verum etiam Civitates ex causa necessaria alienare officia, et vendere valeant. vid. Castrac. de Societ. offic. cap. p°. n°. I4. ubi habes etiam n°. 3. non reperiri id facere prohibitum de iure divino sed Civili, cum Papa non subest .l. princeps .ff. de .ll. S. Thomas in Op. 2J. ad Duchesam Barbantiae dicit officia temporalia posse vendi à Principe personis dignis praetio moderato, ne iniustitias committant, sed non expedire quod officia sint venalia, quia quando venduntur ut plurimum ambitiosi imperiti, avari, peiores Civitatis solent assumi, non habetur ratio virtutis, committuntur iniustitiae, rapinae, nam emptores volunt extorquere à subditis praetium quod solverunt, hinc est quod Caietan. in Sum. verb. officiorum venalitas et sat de inst. et iur. lib. 3. q. 6. art. 4. non posse sine peccato à Principe vendi officia asseruerunt, nisi concurrentibus aliquibus circumstantijs, p.a ut venditio fiat ex magna Reip. necessitate. 2.a ut vendatur digno. 3.a ut praetio moderato. Inferiores vero , qui recognoscunt superiorem non possunt vendere officia concernentia administrationem Justitiae, vel gubernationem, neq. tabellionatus officium (?) Auth. ut iud. sine suffrag. l. haec lex .ff. ad l. iul. de ambit. alia vero officia, ut sunt officium custodis sigilli, Portarum Civitatis, et alia minora possunt vendi. Bartol. in .d. l. haec lex. Salon (?) supra 2. 2. S. Thom. q. 63. art. 2. controvers. viij. conclus. 2. vid. Episcopum Mont. Martan. in suo manual. Pastor. cap. 42.
(S.N.) Add. unum pulchrum, et necessar. Consuetudo extat in Civitate Ameriae, ut notarij admittantur ad officium Antianatus, in Concil. xxx, et iuxta ipsius Civitatis consuet. re vera notarij propter officij Tabellionatus exercitium desinunt esse nobiles, nunquid talis consuetudo attendi debeat Tiraq. de nobil. cap. 35. n°. j. et cap. 34. n°. j. Cephal. consil. 237. n°. I8. (?) et consil. 6IJ. n°. 29 Alba consil. 43. n°. 3. inquit debere attendi, an vero talis consuetudo extendi possit ultra locum, et Civitatem Amerinam, ut notarij Amerini possint alibi ob id admitti ad diversos honores, non posse videtur cum sit stricti iuris Bartol. in .l. j. §. si quis hoc interd.o in fin. ff. de itiner. actuq. privat. et in auth. qui rem in fin. C. de sacros. Ecc. late Rot. Romana in una Comensi habitus Veneris I4 Junij I6I3. coram Pirrano et tenetur non obstante ut in ea dicitur, quod quis artem exerceat in loco, quando (?) derogat nobilitati, probare aliunde se nobilem, cum talia exercitia pr..ferant (?) praesumptionem contrariam, cum negari non possit, quin qualitas notariatus negari non possit dum accipitur tamquam officium, et ars vilis, quamvis enumerando species notariorum, dum alios inquit esse tabellarios, alios (due parole cancellate) actuarios, alios notarios, solos notarios qui cuiq. inserviunt, et cogi possunt à quoquam appellat viles etc.
(2) Alias quod notarius tam ipse quam eius substitutus si delinquat, quod teneatur ultra poena, quam incurrit parti laesae satisfacere. vid. Bald. in .l. j. n°. 4. col. j. vers.o item facit quaestionem .C. qui, et adversus quos in integr. restit. Bertaz. in prohem. Claus. n°. j. ubi quod nec excusetur minor aetas, ex quo in illa arte est approbatus tamquam sapiens. et quod tam de iure communi, quam secundum form. constit. Pij 4. quae est 85, teneatur pro delicto sui, et substituti Farinac. de delict. q. 24. n°. 6J usq. ad num. 86. vid. Stephan. Grat. in add. ad suas decis. March. decis. 69.
(S.N.) Quod Civit. statut. possit creare notar. vid. Felyn. in cap. cum P. q. xiiij. n°. 28. extra de fid. instr.

Quod omnia praedia sint tributaria Communis Ameriae
R. LXX

Item statuimus quod omnia, et singula praedia Civium Civitatis Ameriae omniumque Comitatensium, incolarum, et districtualium sint tributaria, et affecta (1) oneri tributorum , pro collectis imponendis per Commune Ameriae, et eius homines, et officiales deputatos ad praedicta aliquo non obstante.

Note a margine ed a fondo pagina
(S.N.) An ista praedia sic transeant ad Ecc.am quicquid dicat Bellon. consil. 40. vid. Cardinal. Alban. in sua disputat. de immun. Eccles. vid. Thesaur. decis. 234. qui praecipue de nostro statuto n°. 5. tu vero vid. Card. Alban. in .d. sua disput. quamquam ipsemet etiam Thesaur. fateatur d.o n°. 5. non posse induci per huiusmodi statutum ut operetur contra immunitatem Ecc.ae Per Festesan. late de Collect. part. 4. tit. de immun ecc. vid Anchar. consil. 309 (?) ubi per Stat. et Barth. Cepoll. consil. 46. inter consil Felyn.
(1) Verum quid si quis bona in Ecc.am allibrata transferat. vid. Natt. consil. 5I5. per tot. ubi an pse transferens ad onera teneatur.
(S.N.) Stat. non posse bona praed.a alienari in clericos, et Ecc.am nunquid valeat. vid. Natt. consil. 5I5. n°. 9. et seq.
(S.N.) Add. huiusmodi Stat. tamquam contra libertatem, et immunitatem Ecc.am esse aut de libro Stat. delenda ut Statutum fieri, quo declaretur bona Ecc.a non comprehendi : extat resolutio Sacrae Congr. Ep. ad Episcopum Calliensem I8 Xbris I582. sub his verbis: Essendosi considerato in Congregatione lo statuto di coresta Città, per la quale s'ordina, che delli beni stabili, quali in qualsivoglia modo s'acquistaranno per l'avvenire dalle Chiese, et altri luoghi pij, s'obblighi il donatore, ò, venditore, o, cedente di pagar perpetuamente le collette, et altre impositioni la Congregatione ha giudicato tal decreto sia direttamente contra l'immunità Ecc.a et la bolla in Coena domini, et per cio sente ch'alla ricevuta di questa NS non manchi etiam col favor del Duca di provedere che sia totalmente cassato, et arrogato da quel libro, ò, vero con un altro decreto solenne, si dechiari, ch'il sopradetto Statuto non habbia luoco in quei beni donati, ò, che saran venduti, ò, in altro modo cadute in Chiese, et altri luochi pij, sì com'altre volte è stato dechiarato in simil casi (corretto) occorsi altrove, et non molto discosto di costà.

Sexti libri finis

(Il testo del Libro Settimo "De damnis datis et de poenis damnorum datorum" è preceduto da alcuni quesiti e interpretazioni normative, con numerosi riferimenti ad autori diversi, inerenti al contenuto di tale libro e vergati su alcune pagine del volume, non aggiunte, ma facenti parte integrante dello stesso e verosimilmente predisposte alla loro accoglienza.
Ciò lascerebbe supporre che la loro redazione sia coeva alla stesura del manoscritto.
Nel rispetto del criterio adottato dal compilatore statutario, se ne riporta qui di seguito la trascrizione).

lib. vij

An infrascripta Statuta de damno dato comprehendat custodes clericorum, seu animalium clericorum dum damna inferunt. vid. semper Gram. consil. 102. inc. redemptoris gentium vol. civil. cons. post Felyn. in Cap. Ecc.a S. Mariae num. 104. vers. quartum extra de constit. Crass. de effect. Cler. 2. n°. 448 et seq.

Nota a margine
(S.N.) Vid. Maxill. super consuet. Barens. in § cum animal si animal in hominem. Mart. de iurisd. cas. 8. part.4.

Et advertas quod infrascripta statuta cessant in castris, et villis in quibus adsunt particularia statuta illa .n. (enim) tunc sunt sunt (ripetuto) servanda per ea quae dixi supra in cuid. gener. in vers. villae. de quo Rol. in tract. de lucr. dot. q. 83. Onded. consil. consil. (ripetuto) 13. n°.ij. 14. et 18. in illis vero locis in quibus cessant particularia haec servanda sunt. Tol. Non. consil. 15. Amat. in decis.March. decis. 2.

Add. Quod neq. princeps potest remittere emendam damni ollati, aut poenam parti, et ei cui damnum illatum est applicatam. vid Jas. in .l. venia num. 10. et seqq. C. de in ius vocand.

Add. Quod si Papa concessit Civitati Ameriae iurisdictionem privative ad Curiam Potestatis, et ista concessio circa (annullato) concessio circa damna data in d.o territorio transiverit in contractum Papa illam absq. causa non poterit revocare. vid. omnino Gram. not. xxviij. num. 24 et seqq. idemq. dicas si tale privilegium, aut iurisditione Papa Communi Ameriae cconcesserit propter benemerita, et servitia ut per Gram. d. not. xxviij. num. 23. vel rectius dicas reservat. huiusmodi iurisd. per Bull. Pij 4. 56. decet Romanum Pontif. Comitatibus.

Add. Quod Damnificans in territorio Ameriae comprehenditur hisce statutis licet Forensis, nec potest petere remissionem ad iudicem domicilij. DD. in .l. haeres absens .ff. de iudic. Afflict. in const. regn. cum in partes Apuliae n°. 14 Vincent. de Arn. singular. 132. damnificans, sequitur Cal. de mod. artic. et proban. glos. j. n°. 126

Nunquid E.pus Amerinus possit ponere custodes in terris Ecc.ae et pro damnis in eis datis habeat iurisditionem contra laicos. vid. Rot. coram Lancellocto in una Tudertin. damni dat. Ven. 24 Maij 1602. ubi quod sic. et quod poenae spectant ad fiscum Eccl.ae vid. Rot. in ead. ix. Xbris 1602. coram eodem.

Et Stat. loquentia de damnis datis an comprehendat Clericos luc. de Penn. in .l. 2. C. de navic. non excus. lib. ij. dicit quod si est approbatum à clero comprehendit, alias secus.

Add. Poenas damnorum datorum, quae ex forma stat. pro portione debentur officiali damnorum datorum, qui condemnavit si exigantur à successore, trahuntur retro ad beneficium praedecessoris sicut finis ad principium. vid. Rot. decis. 777. part. p.a divers. vid. latius in decis. regni Sicil. per Mastrill. decis. xij. lib. j. vid. Farinacc. lib. 2. consil. ... (puntini)

Damna data quae veniant appellatione maleficiorum clam vel violenter vid. glos. sing. Bartol. et Doctor. in .l. fin. ff. de privat. delict. Bald. in .l. ex qua in .3. 9. C. de cond. ind. Bonifac. de Vitall. in rubr. de damn. dato n°.62. et quemadmodum maleficia omnia habent Fiscum ultorem .l. p.a C. si servus exportav. l.2. eod. tit. ita videtur dici posse e damnis datis quatenus poena fisco applicetur; et sic putare possem dici quod si agatur pro damnis datis ad emendationem tantum partis, tunc appel. maleficiorum non comprehendatur damna data, secus si agatur criminaliter. et quid in concessione facta per Papam, in qua reservavit sibi tantum cognitionem maleficiorum nunquid censeantur etiam reservata damna data vid. Ruen. consil. 16 n°. 3. ad fin. vers.o sed itellig. d.am concessionem ut sup.a n°.3 vers. sed his non obstantibus lib. 5. vid. Caball. consil... lib. .. (puntini)

Clerici nunquid conquaeri possint si edantur statuta ne animalia possint intrare tale territorium quod illorum non excipiantur quod non immo quod ad eorum animalia excendatur(sic) vid. Afflict. in const. cum prope partes Apuliae n°. 9. lucas de Penn. in .l. 2. C. de nav. non excus. lib. j. Roland. consil. 3. n°. 22. lib. 2. Bert. consil. 87. n°. 7. lib. j. in Crimin.

De ista mater. nempe de damno dato vid. semper Bonifac. de Vitallen. in rubr. de damno dato. aliqua per Boss. eod. tit. Jo: à Canibus inter tract. assecurat. diversor. multa per Bonacoss. in suis qq. criminal. in verb. damno dato.

Praxis.
Constare in primis, et ante omnia debet de damno dato antequam ad eius emendationem agere quis possit, et constare debet de damno dato vere, et non ficte scil. per contumaciam Bald. in .l. si quando C. und. in qq. Statut. part.j. q. 52. Papien. in forma libelli acta real. super vers. non se adstringens Plot. in .l. si quando n°.808. C. in. Bonacos. in suis qq. crimin. in verb. damno dato. vers. si statutum vult damnum emendari.

Jnquiri potest, et ad inquirendum procedi de damno dato ex sola fama. Bald. in .l. j. §. si tibi .ff. ad sillan. Cravett. consil. 196. ad fin. Bonacoss. in suis qq. Criminal. in verb. damno dato vers. in statutum vult damnum emendari.

Damnificans sata non remittitur ad iudicem domicilij, sed convenitur coram iudice territorij in quo damnum datum est. DD. in l. haeres absens ff. de iudic. Afflict. in constit. regn. n°.14. cum partes Apuliae Marcell. Cala de mod. articul. glos. j. in fin.

Praxis
Libellus quomodo formetur ab agente ad emendationem damni vid. Cassan. in consuet. Burg. fol.72. Specul. in tit. de iniur. et damno dat. Roffred. de libell. tit. act. in fact. Rimonald. consil. 554. in 3. vol. ubi quomodo coram positiones confici debeant et quae probari opporteat.

Probare debet is qui agit ad emendam damni ultra ipsum damnum datum se fuisse possessorem tempore damni dati. Alber. in qq. statut. q. 74. in 2. past. Speculat. in tit. de probat. §. fin. vers°. sed ratione sat. Bonacos. in suis qq. criminal. in verb. damno dato vers°. an qui petit emendam damni dati et quod testes dicentes vidisse damnum dare , nisi reddant rationem scil. in re mea, quia ego possideo, vel d.nus suus non probant. Paul. de Castr. consil. 113. vol. j. vid. Alber. in suo tract. de stat. lib.2. q. 74.

Accusandi ius damna dantes cedi posse conductori à locatore. vid. Bonacoss. in qq. criminal. in verbo damno dato. vers.° an ius accusandi.

Stat. quod stetur iuramento damnum passi debet restringi ad ipsum damnum, et contra dantem damnum non contra tertium vid. Stefan. Grat. in decis. March. decis. 57. n°.13. et seq.

Praxis
Aestimabitur quomodo damnum datum in frumento, scil. an solum habito respectu ad haerbam, an in tantum, quanti valere potuit frumentum maturatum. vid. Plot. in l. si quando n°.873. C. und. in cum alijs relat. per Bonacos. in suis qq. Criminal. in verb. damno dato vers°. quidam immisit Bestias. vid. Stefan. Grat. in decis. March. decis. 57 per tot.

Animalium multitudinem si quis retinere voluerit ultra modum possessionum dabitur contra eum utile iudicium communi dividundo, ut scil. ille utatur pro modo possessionum, qui modus intelligitur secundum modum (cancellato) aestimationem, et valorem. Cravett. consil. 60. vol. j. sub n°.3. vid. Bonacoss. in suis qq. Crimin. in verb. damno dato. vers. in villa est commune Pascuum.

Denunciationibus, seu relationibus custodum si stat. stari iubeat intelligitur si fuerint custodes tempore denunciationis, seu relationis. vid. Bonacos. in suis qq. criminal. in verb. damno dato vers°. statutum quod standum sit denunciationibus.

Feriatis diebus in honorem Dei agi potest in causis damnorum dator. Alex. in .l. j. §. ultim. n°.7 ff. de fer. Mandos. in suis commiss. form. I3. q. xj vid. annot. in stat. Agricult. cap. xlj in verbo Feriatis.

Praxis.
Juramentum damnum passi sufficere ad probandum damnum, quid si duos (sic) sint alicuius fundi alter proprietarius, alius usufructuarius, cuius iuramento stabitur: dicas secund. Bonacoss. in suis qq. Criminal. in verb. damno dato vers°. dicit Statutum quod de damno dato quod si in fructibus est damnum datum stabitur usufructuario, si damnificatur proprietas, stabitur iuramento proprietarij

Et statutum quod credatur, sive stetur iuramento damnum passi qualiter intelligi debeat. vid. eumd. Bonacoss. in suis qq. Criminal. vers°. damno dato. in princ. in verb. Saltuarius. quod recipiat probationem in contrarium vid. Bald. in .l. si tutor n°.2. C. de peric. tut. et curat.

Adversus Clericos eorumq. pecora damnum dantia in pascuis vetitis, et prohibitis quis sit Judex vic. Covarr. pract. qq. cap. 33. n°7 vid. Guat. pract. qq. lib. j. cap. 4.

Animalia reperta damnum dare capere, et retinere quando liceat. vid. Surd. consil. 56J. n° 20. 2J. et seq. vol.4. Si adsit consuetudo quod liceat interficere, nec teneri ad restitutionem in utroq. form. Salycet. in .l. grachus. C. de adulter. Dec. consil. 198. visis post numer. 4. Navarr. in Manual. cap. 17. n°. 120.

Episcopi nunquid possent inhiberi laicis iudicibus, et magistratibus ne conveniant pro damnis datis suos laboratores diu fuit controversum in sac.a Cong. Episcoporum de Anno 1582 inter Episcopum (corretto) firmanum, et Communitatem illius loci, cui tandem sic rescribitur 4 Aprilis 1582.
Essendo parso à questi nn. Ss.ri Ill.mi Conveniente non tardar piu la speditione della causa de danni dati, che pende tra VS, et cotesta Città con l'occasione d'essersi di nuovo proposto hoggi il negotio hanno concordemente risoluto, che si scriva non voglia per l'avvenire mandare più inhibitioni, ne dare più qualsivoglia molestia à quelli laici, che per via de Magistrati de, i, danni dati della Città agitaranno contra qualche contadino, ò, altro laico, etiam lavoratore de beni Ecc.i ò, de luoghi pij per causa d'haver, i, suoi bestiami danneggiato, ne bene de laici: ne si vieta per questo s'il tribunale di VS prevenerà nel proceder delle cause, ch'occorreranno; che non si possi fare, massime, che cio non si li niega anco dalla Città istessa, quale solo desidera il sud.o magistrato, quando previene in simil cause non sia inhibito dall'offitiale ecc.o, ò, vero altra maniera molestato.

Officiales damnorum datorum numquid valeant cognoscere de criminibus , quae incidenter quod non vid. Bartol. in .l. si quis obrepserit ff. adl. Corn. de fals. Menoch. de arbitr. iud. q. 91 in fin. Vincent. de Franch. decis. 147. n°.5. Jap. de instrum. liquid. in verb. dictis causis.

De mater. damnorum datorum, et officialium vid. multa per Rovitum super pragmat. j. de officio Baiuli

Poenae damnorum datorum reservantur Comunitatibus iuxt. const. Pij. 4. 36 decet Rom.o Pontifici.

Augeri Poenae Statutariae, aut damnorum datorum consuetae non possunt à Comunitatibus et Baronibus, sed cuiusq. loci statuta, et in reliquis decreta Cameralia sunt servanda: iuxta Constit. fel. record. Clem. viij editis de Anno 1592. super extinctione recentiorum vectigalium quae expresse praecipitur, quod poenae ipsae damnorum datorum nequaquam immutentur, sed statuta serventur: facit etiam Bulla Coenae in qua d.ni prohibentur subditis insolita gravamina imponere. Et nota, quod cum d.a Bulla Clem. viij habeat Clam (?) sublat. et decret. irritas facit , ut usus quicumq. quantuvis (sic) praescriptus in contrarium non suffragetur. Felyn. in cap. cum accessissent n°. 3°. vers°. 4°. limita de constit. Rot. decis. 3. de privileg. in antiq. Put. decis. 50. in fin. lib. p.o.

Add. ex eadem Const. Clem. viij emolumenta damnorum datorum hodie ad Comitatus spectare titulo oneroso, et ab illorum perceptione prohiberi non posse nisi ex decreto totius Cam.

LIB. VII.
De damnis datis, et de poenis
damnorum datorum

De officio damnorum datorum, et custode,
et eius electione. R. I.

Ad hoc ut officium damnorum datorum, et Custodiae Civitatis Ameriae melius valeat operari, statuimus, et ordinamus, quod officium damnorum datorum , viarum, fontium, et pontium, ac custodiae d.ae Civitatis eligatur, et eligi debeat de caetero per D.nos Antianos Populi unus Notarius expertus, et sufficiens cum (corretto) uno famulo litterato, et cum salario consueto per se tantum moram trahens in aliqua domo d.i Communis: ita quod d.um officium concedi, dari, et (1) applicari non possit alicui alteri rectori Civitatis praed.ae non obstante alia deliberatione, quae fieret in futurum, quae ex nunc pro ut ex tunc. Et ex tunc pro ut ex nunc, sit cassa, et irrita. Et quod ipse notarius possit, et debeat ipsum officium operari gerere, et exercere secundum formam statutorum d.ae Civitatis de eius officio disponentium. Decernentes, et declarantes quod d.us notarius non possit refirmari aliquo modo, vel aliquo quaesito colore in officio suprad.o Et si refirmaretur (2) non valeat, quod fieret per eum, nec habere possit salarium à Communi: addentes quod si d.um salarium aliquo tempore declarari contigerit fiat, et fieri debeat d.a declaratio per concilia ordinaria, videlicet per Concilium speciale, et generale xxx et non aliter. (3) Et d.us notarius possit, et teneatur, et debeat gerere , et operari omne aliud officium quod sibi committeretur per Commune Ameriae, vel per D.nos Antianos (4) d.ae Civitatis absq. aliquo alio salario, vel mercede ad poen. unius floren. de aureo ipso facto incurrendam, et toties quoties contrafactum fuerit: concedendo, et mandando eidem quod debeat ipso facto exigere, vel exigi facere pro Communi à quolibet custode de nocte, et pro qualibet puntatura 12 denar. pro quolibet, qui non fecerit custodiam de nocte quinq. sold. (omesso "ab illo vero qui rediret ad domum ad dormiendum x sold. ") pro custodia vero totius diei 20 sold. de alijs vero puntaturis fiat, et fieri debeat prout hactenus consuetum extitit, et aliorum custodum esse debeant, et pro ipsis exigere.

Note a margine
(S.N.) Draco in suis .ll. plurimum in damnum dantes animadvertit, itaut capite mulctarentur qui aut olera, aut fructus surripuissent, unde postea dictum fuit Draconem leges suas sanguine non atramento scripsisse, quas Solon abrogandas censuit, ut meminit Plut. in eius Vita.
Ad directionem rerum huiusmodi videre poteris Urbis Stat. lib. iij. c. xl. et c. lxxix. et mult. in stat. artis Agricult. eiusdem Urbis c. xli. et seqq. usq. ad lvj.
(1) Quod per ista veba censeatur iurisditio super damn. dato abdicata à quocumq. alio rectore et concessa privative d.o notario. vid. Vincent. de Franc. decis. 723. per tot. lib. 4. post Aret. consil. consil. I02. ubi late quando iur. concessa uni dicatur alteri abdicata, quam illum habebat in genere.
(S.N.) Huic notario datam iurisditionem cumulative non privative, voluit Anton. Can. hic, et iccirco posse etiam iudicem ordinarium cognoscere iuxta trad. per Bart. in .l. j. C. de off. praef. Urb. tu vero inquiras utrum ex aliquo privil. vel consuetudine habeat .d. iurisditionem .d. notarius privative, quia tunc alius iudex non poterit se intromittere. Menoch. lib. j. q. xl. num. 3. usq. ad 7. et q. lxxxij ad fin. de arbitr. iud. qq. Bonacoss. in qq. crim. vers. latrunculator. vid. Dec. consil. 3. per tot. ubi late. et quod in dubio censeatur data cumulative non privative vid. late per Steph. Grat. in discept. forens. lib. j. cap. I54. post Joseph. Ludov. conclus. xx. per tot. vid. Alex. Trentac. lib. j. de iurisd. resol. j. var. resol. vol. j.
(2) Vid. D. Stephan. Grat. lib. j. discept. forens. cap. I84. ubi multa quando sit licita refirmatio, et teneat non obstante statuto.
(3) Idem habes infra rubric. proximae seq.
(4) De Antianorum iuramento, offic. potestate, obligatione, praerogativis et c. habes supra lib. j. à rubr. xiiij. cum seqq. usq. ad rubr. xxv.

De iuramento notarij damnorum datorum R. IJ

Itaem statuimus, (1) et ordinamus, quod Notarius damnorum datorum, viarum, pontium, et fontium Civitatis Ameriae, vias, et districtus, (2) et qui pro tempore fuerit ad d.um officium p.o die sui adventus ad Civitatem praed.am ipse, et eius famulus Coram dd.is Antianis, et Cancellario Civitatis praed.ae iuret (3) ad S. Dei Evangelia corporaliter manu tactis scripturis observare, et observari facere (4) omnia, et singula statuta, ordinamenta, provisiones, et reformationes factas, et fiendas in posterum per decem Communis: ad officium guardianatus damnorum datorum, viarum, fontium, et pontium ... (spazio in bianco; aliunde "spectantia et spectantes") et omne aliud officium facere, et gerere, quod sibi per d.um Commune, vel d.nos Antianos committeretur de novo (5) sine aliquo salario, et mercede, vel parte alicuius poenae, nec aliquis (sic) percipere, vel habere possit, (6) ultra salarium sibi conventum per Syndicum Civitatis Ameriae, vel Commune praedictum pro executione sui officij, vel promissum, et praedicta etiam promittat per se, et suum famulum notario Cancellariae d.i Communis, qui pro tempore fuerit pro d.o Communi servare, et servari facere vinculo iuramenti, et ad poen. centu. libr. denar. de suo salario Communi Ameriae solvend. pro quolibet capitulo, quo contrafecerit ,ipse, vel eius famulus in non observando, vel adimplendo pro ut inferius statuitur observandum.

Note a margine
(1) De iuramento Potestatis DD. Antianorum iudicum aliorumq. officialium vid. supra lib. j. et quod antiquitus inoleverit ut ineuntes magistratum iurarent. vid. late per Tiraq. de praescript. §. p°. creditur ei glos. viij. vers.o adde, quod in his qui concernunt. ubi late. vid. D. August. lib. 3. cap. 2. de Civitat. Dei. et quod quilibet officium publicum administrans in initio iurare debeat. vid. Tiraq. loc. allegat.
(2) Vid. not. ad stat. Agric. Urbis. c. xiij. ubi de iuramento officialium.
(3) De iuram. iudicum et officialium praest. vid. Vincent. Mancin. in suo tract. de iur. part. 2. art. xvij. ubi si postea contrafaciat officialis nunquid periurus puniri valeat, et quid si maiores ultra stat. exigat poenas. vel ex causa stat. non servaverit, vel nova edantur, an ad ea iuram. antea praestitum extendatur etc. et quid si iuramentum fuerit praestitum in die festo, an liget officialem.
(4) De consuetudine totius orbis, ut Officiales iurent servare, et servari facere statuta locorum vid. Mastrill. lib. ij. c. ii. n°. 47. usq. ad num. 53. Gayl. lib. j. observ. xxxvj. n°. I3. et I4. text. in §. ius dicendum. Auth. de defens. civitat.
(5) Nam alias augeri debet salarium aucto labore. vid. Mastrill. eod. tract. de magistr. lib. j. c. xxj. n°. I5. post Mandell. consil. cccxxxxxiiij. n°. 8.
(6) Alias dabitur abitrio (sic) iudicis, vel superioris inspecta qualitate officialium temporum etc. vid. Mastr. d. tract. de magistr. lib. j. c. xxj. n°. I3. et seq. ubi n°. I5. quod solvi debeat in principio anni, vel alias prout praestari consuevit.

De ratione reddenda per d.um Notarium de administratis
tempore sui officij in suo syndicatu. R. IIJ.

Item statuimus, (1) et ordinamus quod futuro tempore sui officij, teneatur, et debeat d.us notarius cum suo famulo post sui officij depositionem stare, et morari in Civitate Ameriae ad Syndicatum, et reddendum rationem plenariam administrationis sui officij tribus diebus integris, et quod infra tempus dictorum trium dierum (2) nullo modo possit nec debeat licentiari, vel absolvi per directum, vel per obliquum aliquo colore quaesito, sed teneatur promittere coram Syndicis d.i Communis, qui electi erunt ad syndicandum, et fideiussores praestare per se, et d.o suo famulo eisdem syndicis recipientibus pro d.o Communi Ameriae de stando, et parendo mandatis dictorum , et se personaliter representare toties, quoties fuerit opus, et solvere condemnationem prout postulat ordo iuris. (3) Declarantes quod Syndici praed.i eligantur, et eligi debeant per d.nos Antianos Populi, qui pro tempore erunt cum uno Notario , et super his, et contra eos procedatur, et procedi debeat modo, et forma, quibus in alijs officialibus Civitatis praed.ae.

Note a margine
(1) Vid. annot. supra lib. 4. in ult. rubr. ubi de synd. Potestatis. et ad statut. Artis agric. Urb. c. xiiij. et xv.
(2) Quod Sindicatus neq. per Principem remitti possit, cum sit de iure divino. vid. Castr. in .l. mancipia .C. de serv. fugit. cum alijs relat. in adn. stat. agric. urb. Rom. cap. I4.
(3) Quorum sententijs (corretto) non datur appellatio. Jas. in .l. j. C. uy omn. iudic. Marant. in spec. p. 6. tit. de appell. n°. 204.

Quod d.us notarius non possit aliquid petere ultra salarium
sibi deputatum. R. IIIJ.

Item statuimus, (1) et ordinamus quod d.us Notarius non possit nec eius famulus per directum, vel obliquum recipere aliquid ab aliquo Cive, vel districtuali Ameriae ultra, et praeter salarium sibi promissum ad poen. x libr. de suo salario, et nihil. teneatur restituere in duplum.

Note a margine
(1) Vid. Const. Sixt. v. et si nos .§. mandantes. vid. Aegid. Const. lib. ij. c. xxvj. ubi quod quis non possit petere salarium, nisi pro uno anno ab universitate.
(S.N.) Vid. Covar. ad reg. peccat. part. 2. §. 3. n°. 2. in tract. de excess. not. cap. 64. Navar. in suo manual. cap. 25. n°. 24.

De prohibita familiaritate dicti notarij, et sui famuli. R. V.

Item statuimus, ne nimia ("ni" agg. sopra) familiaritas (1) contemptum pariat, vel ipsius familiaritatis praetextu in aliquo ius alterius subvertatur, quod d.us Notarius, vel aliquis eius familiaris cum nullo possit, nec debeat commedere, vel bibere in Civitate Ameriae, vel eius comitatu, sive fuerit Civis, vel districtualis d.ae Civitatis ad poen. cent. soldor. pro qualibet vice. Et si quis Civis, vel districtualis Ameriae cum eis vel aliquo ipsorum commederit, vel biberit eandem poen. eum volumus substinere, et quod contra d.um notarium, et eius famulum Cives, et districtuales d.ae Civitatis (omesso "contra") facientes Potestas, et sui officiales teneantur, et debeant procedere per inquisitionem, denuntiationem, accusationem, et ipsos condemnare, et condemnationem exigere pro d.o Communi vinculo iuramenti.

Nota a margine
(1) Nimia familiar. quantum pariat contemptus vid. poteris indi..(?) et habes supra annot. lib. j. de pro(hi)bit. potestat. Pericles, quia antea familiaris maxime, et comis simul Remp. attigit ab omni amicorum , et convivijs se se abiunxit vitae quodam genere subducto, et plane mutato, addit Plut. rat. communitas nam facile fastum conterit omnem, et in fam. consuet. aegre custodias ilud opinionis de te augustum: nec alio sensu Apule. de Deo Socr. parit conversatio contemptum, raritas conciliat ipsa rebus admirationem.

Quod d.us notarius possit procedere in damnis datis per
inquisitionem denunciationem ad petitionem cuiuscumq. petentis.
R. VJ.

Item officium damnorum datorum, viarum, fontium, et pontium sine aliquo impedimento procedat statuimus, et ordinamus, quod notarius damnorum datorum possit, teneatur, et debeat procedere super damnis datis, vijs, seu traversis, fontibus, et pontibus per accusationem, (1) inquisitionem, et denunciationem ad petitionem cuiuscumq. petentis sine strepitu, et figura iudicij quomodocumq. et qualitercumq. sibi placuerit omni iuris ordine praetermisso, dummodo ubi procederetur per inquisitionem, iuret damnum passus, si (scritto sopra parola canc.) damnum datum est, salvo ubi specialiter inhiberetur. Et si d.us notarius fuerit negligens in procedendo incurrat poen. ipso facto x libr. denar.

Note a margine
(S.N.) Add. prius constare debere de damno dato vere, et non ficte scil. per contumac. Bald. in .l. si quando C. unde vi. Alber. in qq. stat. part. j. q. 52. Papiens. in form. libell. action. real. super vers. non se obst. in verb. dam. dat. vers. si stat. vult damnum dari.
(1) Quod possit procedi per inquisit. de damno dato ex sola fama Bald. in .l. j. §. si tibi .ff. ad sylleian. Cravett. consil. I96. ad fin. Bonacoss. in suis .qq. criminal. in verbo damno dato vers.o si statutum vult damnum emendari.

De fide adhibuenda scripturis manu d.i notarij factis
tamquam publicis scripturis. R. VII.

Item ut mandatis d.i Notarij pareantur, (1) statuimus, (2) et ordinamus, quod d.us notarius possit, teneatur, et debeat omnes, (3) et singulas scripturas ad suum officium spectantes, et pertinentes scribere, et in actis ponere, et eis detur fides tamquam publicis scripturis, et manu cuiuscumq. notarij factis possitq. precipere, (4), et poen. imponere x sold. ut sibi videbitur inspecta conditione personae et qualitate delicti.

Note a margine
(1) Simile stat. vid. inter stat. Artis Agriculturae urbis. c. vij. cum ib. addit. ubi an quis in his causis possit esse iudex, et notarius.
(2) Vid. an obstet Constit. Urb. viij. qua notarijs creatis alia author. quam Archivij Curiae Romanae, et non examinatis disponitur nullam scripturis adhibendam fidem , de qua supra lib. j. rubr. xlij. ubi de officio Cancellarij.
(3) Quod Civitas creare possit notarium indubutati iuris est, tantum extra d.ae Civitatis districtum scripturas si conficiant non adhibetur Fides uti publicis scripturis. vid. in tract. art. notar. part. j. cap. j. et qui possint notarios creare, et de eorumdem notar. facult. vid. Felyn. et scrib. in cap. cum P. Tabellio .q. x. extra de Fid. instrum. et de Fid. scripturarum notar. ex stat. creati vid. Fely. ib. q. xiiij. n°. 28.
(4) (Errato il segno di riferimento) Fac. not. in .l. j. ff. si quis ius dicenti non obtemper. et in l. j. C. de mod. mulctand.

Quod omnes termini sint in arbitrio d.i notarij. R. VIIJ.

Item quod omnes termini per eundem notarium praefigendi in causis (1) sint, et esse debeant in arbitrio d.i notarij, pro ut eidem praefigendum videbitur convenire.

Nota a margine
(1) Et quod id resideat arbitrio iudicantis vid. late per Menoch. lib. 2. cent. j. cas. 52. per tot.

Quod notarius teneatur, et debeat de omnibus accusationibus,
denunciationibus, inquisitionibus, et processibus per eum
faciendis ferre sententias. R. IX.

Item (1) ut officium damnorum datorum, viarum, fontium, et pontium
sine aliquo impedimento, et suspicione procedat statuimus, et ordinamus, quod de omnibus, et singulis accusationibus inquisitionibus, et processibus faciendis per d.um notarium, idem notarius teneatur, et debeat ferre sententias, (2) et condemnationes secundum poen. in Capitulis declaratas tenendo in condenando hunc modum talem accusatum, denunciatum, vel inquisitum de damno dato personaliter, vel cum animalibus in possessione talis confinata in accusatione, vel inquisitione in tanta quantitate condemnatus, et in emendatione damni d.no rei (3) aestiatum, et probatum fuerit, et d.am condemnationem teneatur exigere hoc modo videlicet, quod faciat condemnatis apodissam de quantitate, quam solvere teneretur, et ipsam mittat ad Cammerarium d.i Communis pro ipso Communi recipient, (sic) ac percipiat ipsis condemnatis d.am apodissam subscriptam manu d.i Camerarij deportari, qui etia (sic) Camerarius scribat, se pro d.o Communi ipsam quantitatem recepisse, quas apodissas teneatur ipse notarius infilzare, et conservare ad hoc ut possit videri ratio cum d.o Cammerario Communis, vel cui placuerit dd.nis Antianis ad poen. x libr. Et d.a solutione facta per d.um Notarium Cancelletur condemnatio sive (4) sententia supradicta, (5) et aliter, vel alio modo condemnare, vel exigere non possit ad poen. xxv. libr. de suo salario, et aestimationem damni teneatur exigere, et solvi facere ad petitionem partis damni passi: teneatur etiam d.us Notarius in condemnatione deducere omnes, et singulos damnum dantes, de quibus sibi legitime constiterit. Et si praed.i damnum dantes solverint ante sententiam, quod in ipsa sententia faciat mentionem de quantitate iam soluta, quas sententias d.us notarius teneatur in logia subtus schalas palatij d.i Communis, et banchum suum, vel alibi, ubi ius reddere consuevit: addentes quod accusationes infrascriptae tantum porrectae in damnis datis non possint retrahi, tolli, vel aboleri, nisi infra terminum quindecim dierum si fuerit petitum per accusatorem, ac etiam solutum fuerit Camerario d.i Communis x sold. denar. pro absolutione (aliunde "abolitione") praed.a.

Note a margine
(1) Hic habes modum, et ordinem procedendi in materia damnorum datorum, qui debet omnino servari.
(2) Non nam potest iudex damnorum damnorum (ripetuto) datorum, sicuti nec Barones, neq. Communitates antiquas poenas pro damnis datis inflictas augere iuxta quamdam Clem. viij. Constit.
(3) Non possunt exigi alias poenae damnorum datorum, nisi prius satisfacta, aut concordata parte, cui fuit damnum illatum et multo minus transigi / vid. Navarr. in manual. Confess. supra vij. praecept. tit. de part. in damn. dat. n°. I36. et quod is, qui tenetur inquirere de damnis datis, et ministrare iustitiam, si contrarium faciat, aut deneget officium suum, teneatur ad omnia damna etc. ib. Nav. vers.o 39.
De ijs vero, qui transigunt cum dominis animalium pro damnis dandis. vid. Capiblanch. in suo tract. de Baronibus.
(4) Solutio nam eius quod debetur tollitur omnis actio .§. fin. instit. de action. at animadvertas, quod multi damnum , et si reficere teneantur, non tenentur ad poenam, ut sunt omnes affidati in pascuis Camerae.
Quid vero de provisionibus Camerae iubentis restitui animalia reperta damnum dare in terris alicuius stante cautione data de solvendo quicquid fuerit iudicatum. vid. Maxill. de consuetud. Barens. in Rubr. si animal in hominem .§. cum animal. n°. 4. et seqq.

Quod dictus notarius teneatur omnes accusationes, quae porrigentur coram eo recipere ad petitionem damnum passi. R. X

Item, (1) et (aliunde "ut") contra damnum dantes ex vigore iustitiae procedatur, statuimus, et ordinamus, quod notarius praed.us teneantur, et debeat, omnes, et singulas accusationes, et denunciationes, quae coram eo porrigerentur recipere, et inquisitionem ad petitionem damnum passi (2) ex suo officio facere ad poen. centum soldor. pro qualibet vice, qua recusaverit recipere, vel inquisitionem facere ut supradictum est: addentes quod ipse notarius non possit, nec debeat accusationes, vel denunciationes coram se oblatas retardare, quando procedat super eis, nec reddere accusatori, vel denunciatori supradictas accus. nisi ut supra in praecedenti capitulo continetur ad poen. supradictam.

Note a margine
(1) Alias quod negligentes cum possunt, nec faciunt restitui damnum passo teneatur iste notarius in solidum cum praesumatur esse in dolo vel lata culpa. vid. Amad. De Synd. n°. 72. vers.o item et si non faciunt.
(S.N.) De officio notarij in ordinandis, custodiendis, relinquendis, transumptandis scripturis. vid. Stat. artis Agr. Urbis. cum ib. annot. c. viij.
(2) Quod iudices non inquirentes de maleficio, vel damno, quod est notorium, vel quando fuerit eis denuntiatum teneatur (sic) de negligentia, secus si non fuerit denuntiatum. vid. Amadeum de Synd. n°. 78. et seq.

Quod dictus notarius teneatur in confessione damnorum (1)
ea die , qua confitetur ipsum damnum datum, vel in quibus
stari debet sacramento per sententiam terminare. R. XJ.

Item statuimus, quod idem notarius omnes, et singulos processus, (2) in quibus rei confessi fuerint damnum (agg. a lato) vel inquisitioni (aliunde "in quibus") stari deberet (3) sacramento accusatoris, vel denunciationi (aliunde "denunciantis") in continenti ea die teneatur, et debeat, per condemnationem, vel sententiam (4) terminare in alijs vero processibus terminandis infra ..... (spazio in bianco) dierum spacium, infra quod à die accusationis, vel inquisitionis numerandos singulos debeat terminare ad poen. x librar. Et d.i processus revideri per d.nos Antianos Populi d.ae Civitatis, qui pro tempore fuerint, qui notarius teneatur et debeat ipsos processus dd.is dominis Antianis demonstrare ad d.am poenam.

Note a margine
(1) Ista statuta nunquid comprehendant Clericos, aut Ecclesiasticas personas, vel colonos Ecclesiarum, et Clericorum. vid. Maxill. supra d. cunsuet. Barensi Rubr. si animal. in hominem .§. cum animal vers.o sed quaero utrum haec consuetudo n°. I8. ubi dicit, non dubium quin Clerici, et eorum Coloni teneantur ad emendam damni, sed pro eo debent conveniri coram iudice suo; sed utrum tenentur ad poenam ipsi Cler. aut eorumdem Coloni vid. ib. Maxillam. n°. 20. et seqq.
(2) Et sic cessat disputatio an scil. an requiratur etiam quod fuerit convictus nunquid vero Confessuss tantum appellet, vel exigatur ad hoc ut denegetur revisio, et appellatio vid. Boss. in tit. de appellat. n°. 27. cum ib. add. per Mand.
(3) Concord. supra lib. 4. rubr. 87. fac. not. in .l. j. C. de confess.
Et quod alias damnum probetur iuramento damnum passi. vid. Mancin. in suo tract. de iurament. p. iiij. effect. cviij. ubi semper vid. ad hoc ut scire possis, quando ista regula vel stat. procedat, vel non.
(4) Limita nisi revocaret dicens illam fecisse per errorem, de quo velit incontinenti docere. vid. vid. (ripetuto) Clar. lib. 5. §. fin. q. 55. vers.o sed pone. n°. I7. cum ib. add. per Baiard. Farin. consil. I6. per tot. et quod ubi reus fuerit confessus iudicis partes nullae sint nisi in condemnando vid. Clar. d. lib. 5. §. fin. q. 65. per tot. ubi Baiard.

Quod. d. notarius teneatur ad minus bis in hebdomada
ire per territorium Civitatis Ameriae. R.XIJ.

Item ad hoc, (1) ut huiusmodi damna (corretto) cessent saltem terrore d.i officialis statuimus, quod d.us notarius cum suo famulo teneatur, et debeat ad minus bis in hebdomada ire (2) per territorium Ameriae extra Civitatem, et secum ducere unum ex baiulis Communis ad perquirendum de damnis datis personaliter, vel cum bestijs ad poen. cent. soldor. de suo salario, et quod syndicatus tempore syndicetur, (aliunde "syndicatores tempore syndicatus") et d.us notarius eorum teneatur et debeat (aliunde "teneantur et debeant") ipsum notarium de praedictis syndicare, et rationari.

Note a margine
(1) Add. secundum Amadeum in tract. de Syndic. n°. 80. ubi quod officialis omittens facere id quod facere tenetur in officio praesumitur in dolo. ubi vid.
(2) An per alium id facere possit. vid. Constant. ad l. 60. C. de decur. lib. x.

Quod quilibet ex famulis .d. notarij habeatur pro legitimo
accusatore, vel denunciatore, ut esset custos. R. XIIJ.

Item statuimus quod quilibet de familia d.i notarij habeatur pro legitimo accusatore, et denunciatore, ut esset custos ex forma statutorum, vel ordinamenti legitime ordinatus, ut non habeat aliquam partem banni, nisi d.us familiaris invenerit damnum dantem, et tamquam inventor, et denunciator (aliunde "damnum dare et tamquam inventum denuntiet") cum assignatione, et probatione unius testis, qui non sit castaldus Communis, quo casu habeat partem, sicut alij custodes secreti, et stetur accusationi ipsorum, vel denunciationi alicuius ipsorum usq. in quantitatem decem sold. credatur denunciationi, et relationi ipsius famuli cum uno teste socio, vel custode: et si notarius viderit, et discerit, sive scripserit se vidisse, (1) vel invenisse damnum dantem personaliter, vel cum animalibus credatur sibi in totum, et stetur dictae scripturae, sive in praedictis usq. in quantitatem 50 soldor.

Note a margine
(S.N.) An credi debeat officiali asserenti quod invenerit animalia damnum dare. vid. Parid. de Put. in suo tract. Synd. in verb. nuncius cap. 3. n°. 3.
(S.N.) Nunquid vero ultra ea quae hic habentur credatur notario, et famulis referentibus sibi resistentiam factam, vel aliam iniuriam sibi fuisse illatam. vid. Caball. in suis resolut. crim. cas. I27. n°. I6. et seq. et per tot.
(1) Intelligas nisi contrarium probetur ut late per Cab. in suis resolut. criminal. cas. I26. n°. 4. et seq. et quod Stat. volentes probari damnum datum per Custodes etc. valent ex quo non sequitur nec irrogatur poena sanguinis, praesertim quia aliter difficile damna data probari possent. vid. Caball. loc. alleg. n°. 6.

Quod d. notarius non debeat se absentare toto tempore
sui officij. R. XIIIJ.

Item statuimus quod .d. notarius non possit, nec debeat se absentare ullo modo toto tempore sui officij à Civitate, et comitatu Ameriae, nec eius famuli sine expressa (1) licentia d.norum Antianorum Civitatis Ameriae ad poen. cent. sold. pro quolibet die, (2) quo se absentaverit.

Note a margine
(1) Quod absentes de licentia sui superioris habeant salarium pro tempore absentiae, et quasi tunc dicantur servire, et habeantur pro praesentibus. glos. in .l. hac .l. I4. in verb. deductione .C. de prox. sacr. scrin. (?) lib. I2. et in .l. desertorem. 2. in princ. in verb. si ad diem. de re mil. Surd. consil. 42. lib. j. Stephan. Grat. in decis. March. decis. 200. et lib. j. discept. forens. cap. I66. ubi late de absentibus cum licentia sui superioris. et add. n°. I6. quod non sufficit si quis absit de licentia sui superioriss, sed requiritur scientia, et licentia illius, qui habet potestatem etc. alias quod non suffragatur.
(2) Conc. supra lib. 6. rubr. 45. cum ib. concord.
Add. an possit loco sui alium substituere in officio; et in omnem casum licentiae an ipse teneatur de substituti excessibus. vid. Const. ad .l. 60. C. de decur. lib. x. et ib. in d. (?) S. nullus. 60. Novar. C. eod. tit. lib. ix.

Quod .d. notarius debeat d.nis Antianis Populi suam familiam,
et ronzenum qualibet hebdomada assignare. R. XV.

Item statuimus (1) quod .d. notarius qualibet hebdomada teneatur, et debeat d.nis Antianis populi Civitatis Ameriae suam familiam, et ronzenum quando esset opus, et pactum retinendi, et se ipsum personaliter assignare, et ipsam familiam, et ronzenum per Cancellarium Communis scribi facere ad poen. xx. soldorum pro quolibet famulo, et ronzeno, et pro qualibet hebdomada, qua non assignaverit, ut dictum est.

Nota a margine
(1) Ut habes in tract. Synd. per Amadeum n°. 86. debet officialis perdere salarium illius temporis, quo non retinuit famulos etc. unde ad exonerandum d.os officiales à probationibus inductum est, ut fiant monstrae singulis mensibus etc. quia sic probatis extra..is (?) probatur pro medio tempore: verum quid si ostenderet notarius unum pro alio; aut famulus unus responderet pro alio vid. ib. Amad.

Quod d. Notarius penes Camerarium Communis poenam
deb. alicui custodi, vel accusatori deponi facere teneatur.
R. XVJ.

Item statuimus quod .d. Notarius teneatur, (1) et debeat quamcumq. (2) quantitatem, seu partem paenae debitae alicui Custodi, accusatori, vel denunciatori vel d.no rei ad petitionem ipsorum deponi facere penes Cammerarium Communis praed.i recipientis pro d.o custode, denunciatore, vel accusatore, vel d.no rei. Qui Cam.us teneatur d.um notarium in praed.is obedire ad poen. x sold. pro qualibet vice, et de praed.is d. Cam.us nullam mercedem recipere possit ad d.am poen. addentes quod ipse Camerarius praed.a facere teneatur sub vinculo iuramenti, et ad poen. 20 sold. pro qual. vice.

Note a margine

(1) Add. quod iste Camerarius tenebitur de istis, et alijs introitibus reddere rationem supra lib. j. C. seu rubr. xlviij. et in adnot. Stat. artis Agricult. urb. c. xv. et c. xiv.
(2) Et quando notarius praed. ten. facere praedictis custodibus de d.a part. satisfieri vid. infra hoc eod. lib. rubr. 79. cum ib. conc.
(3) Quam partem Cam.us praedictis dare tenetur quolibet die dominico. supra lib. 6. rubr. xj.

Quod in damnis datis iuris solemnitas non servetur. R. XVIJ.

Item statuimus quod in damnis datis iuris solemnitas non servetur, nec ordo (1) iudiciarius, quando probatum fuerit damnum datum per unum (2) testem de visu puniatur in poenis, ordinamentis, et statutis contentis usq. in quantitatem 20 soldor. ac si probatum esset legitime per plures testes, salvo ubi specialiter inhiberetur.

Note a margne
(1) Quod possit de plano procedi in materia damnorum datorum. Card. in Clem. saepe in vers. de plano. de verb. sign. Salic. in .l. non ideo .C. de accusat.
(2) Vid. contra ius divinum, quod vult ut in ore duorum etc. attendas tamen stat. quia causa brevis, et exigua Massil. singul. 433. trita, et vulgar. est iuris regula Calcan. consil. I00. n°. I6. et quod alias statui non possit ut uni testi credatur. vid. Tiraq. tit. de iud. in rebus exig. in princ. vers.o 2.a ratio est ubi late. et ad quem semper recurras.

Quod d. notarius possit de similibus ad similia procedere.
R. XVIIJ

Item Statuimus quod ubi non esset declarata (1) poen. per praesens statutum, et ordinamenta: d.i notarij possit, et debeat (sic) de similibus ad similia procedere.

Nota a margine
(1) Limit. in exorbit. à generalibus reg. et in odiosis vid. in lib. stat. Bald. per Sigismundum in verb. simile: ubi etiam quod iudex poterit assimilare nemine petente. etc.

De poena metentium granum, vel aliud bladum possessionis
alterius. R. XIX

Item statuimus, et ordinamus, quod nulla persona persona (ripetuto) audeat, vel praesumat in possessione alterius metere bladum cuiusq. conditionis, et si sit commune cum alio sine requisitione (1) socij, vel alia persona (omesso "partem") habente in d.o blado ad poenam 20 soldor. pro quolibet fascio d.i bladi, et nihilominus teneatur sibi damnum in duplum emendare, et credatur sacramento damnum passi usq. in quantitatem xx soldor. pro qualibet vice ab inde supra probetur legitime, et si accusatione facta de d.o damno sic dato non contineretur aestimatio d.i damni, tantum authoritate praesentis statuti habeatur pro aestimato ad rationem xx soldor. pro quolibet fascio d.i bladi.

Note a margine
(S.N.) Quod isti possint à dominis capi, ligari et detineri, ut ad iudicem ducantur. vid. Natt. consil. 4I2. n°. I5. et seqq. ubi semper vid. lib. 2. ubi de spoliatore etc.
(1) Vid. Natt. consil. 3J. lib. j. n°. 4. et seq. et vid. illud consil. quia loquitur in terminis.
(S.N.) Add. quod damnum datum in frumento in herba debet aestimari ad tempus praesens, non autem in futurum. Bertacch. in p.a parte in littera D. col. 2. in fin. Cravett. cons. 40. n°. I0. Bald. consil. I82. col. 2. vol. j. Menoch. de Arb. iud. cas. I49. n°. 2J. Caiet. ad D. Thom. 2. 2. q. lxxvij. art. 2. vol. 5. fol. I83.

De poena colligentium olivas avellanas, nuces, vel (corretto)
alquod genus pomorum. R. XX.

Item sttauimus quod si aliqua persona collegerit olivas avellanas, nuces, vel aliquod genus pomorum de re alterius solvat Communi Ameriae xx sold. pro qualibet vice, qua contrafecerit, et damnum emendet d.no rei in duplum, et credatur d.no rei, si iuraverit damnum dare, et probaverit per unum testem, de visu; sed si iurare noluerit se vidisse damnum dare, accusator, nec probare potuerit per unum testem, et voluerit iurare praedictos fructus, vel aliquem ipsorum esse collectos ut dictum est puniatur, qui collegerit, si accusatur (aliunde "accusatus") d.no rei vice qualibet in quinq. sold. denar. et credatur sacram. d.ni rei sic factum in .d. quantitatem quinq. soldorum tam de poena quam de emendatione danni; si vero collegerit olivas sub olivo solvat medietatem dictarum poenar. et damnum emendet in quolibet dictorum casuum ut supra dictum est: si vero probaretur damnum per duos testes, solvat accusator (aliunde "accusatus") duplum dictarum poenarum.

Nota a margine
(S.N.) De collig. fabas, et scafos vid. infra lib. eod. rubr. 86. et limita praesens, et simile stat. ut non intret illius dispositio contra viatorem colligentem ex necessitate, et non necessitate, ut puta si viator nihil asportando similia commedat, in vinea alterius. Covar. pract. qq. cap. vi. n°. 3. vers.o oct.o cum late deductis per D. Grat. lib. j. duscept. forens. 80. n°. I8. et seq.

De poena colligentium ficus, fullones, uvas de pergulis,
stantibus in arbore. R. XXJ.

Item statuimus quod si aliqua persona collegerit ficus, fullones (1), uvas de pergulis, stantibus in arboribus, vel in pergulis extra vineam persica, pira, cerasa, fiscinas, celsa, et his similia, fructus de re alterius solvat poenae nomine xx sold. denar. (2) et damnum emendet d.no rei in duplum, et credatur sacramento d.ni rei, si iuraverit se vidisse usq. in quantitatem x sold. si vero noluerit iurare se vidisse, sed pro certo habere accusatum damnum dedisse huiusmodi ex suprad.o suo sacramento d.no rei accusatus in quinq. sold. si vero habuerit unum testem nec tamen iuraverit accusator damnum dantem vidisse, puniatur accusatus de damno dato, et si vero probaverit per unum testem puniatur accusatus in xx sold. ac si legitime probavisset pro qualibet vice, et pro quolibet genere praedictorum fructuum de cerasis vero, et fisciscinis (sic) solvat accusatus, inquisitus, et denunciatus pro poena Communi praed.o quinq. sold. denar.

Note a margine
(1) Furtum potius quam daamnum dici potest, si maturas decerpat uvas, aut fructus colligat, verum dum ex arboribus, et vitibus non dum à solo separata istae auferuntur, hinc est quod ijs dominus privatus damnificari dicitur, quia vix talia (?) sine damno etiam arborum, aut vitium, quibus decerpuntur, fiunt.
(2) Simile Stat. Urb. lib. iij. c. lxxix. ubi de vineis custodiendis, et poena colligentium poma, uvas etc. et desinant mirari, qui me hic vel alibi Stat. Urbis Romae uti viderint, quamvis sciam extra urbis districtum vim non habere, magnum tamen pondus, ac authoritatem magnam urbium, seu constitutiones in directivis obtinet. Jas. in .l. de quibus n°. 6. ff. de .ll. Boer. decis. ccxciij. n°. 3. lib. j. Constant. ad .l. 2. n°. 36. C. de filijs offic. lib. xij.

De poena incidentis, vel succidentis aliquam arborem
domesticam. R. XXIJ.

Item statuimus quod si aliqua persona inciserit seu succiserit aliquam arborem domesticam, videlicet olivam, pergulam, ficum, pirum, malim, cerasum, amigdalum, nucem, et mellaneam (aliunde "avellanam") solvat pro quolibet dictorum arborum quinq. libr. denar. si vero in ramis, si quidem omnes ramos inciderit solvat quatuor libras, si vero unum, vel plures solvat 20 sold. pro quolibet ramo dummodo non possit trascendere poen. quae ponitur pro incisione totius arboris, et damnum emendet d.no rei in duplum: et credatur sacramento d.ni rei seu accusatoris, et custodis celati usq. in quantitatem 20 soldor. pro poen. Communis, et toties (1) pro emendatione damni cum iuramento damnum passi cum uno autem teste credatur sacramento ipsius testis usq. in quantitatem xl soldorum pro poen. Communis. Et pro emendatione damni usq. in quantitatem xxl (? aliunde "xxx") soldor. (parola cancellata) ab inde supra probetur legitime. De alijs vero arboribus domesticis solvat medietatem dictae poenae in quolibet praedictorum casuum , et damnum emendet ut supra. Declarantes quod omnes arbores existentes in territorio cultivato habeantur, intelligantur, et sint pro domesticis, de alijs vero arboribus solvat quartam partem d.ae poenae, vel poenarum et damnum emendet patienti, et credatur sacramento accusatoris de emendatione damni usq. in quantitatem x soldor. abinde supra pro emendatione damni credatur eidem accusatori cum uno teste usq. in quantitatem xx soldor. ab inde supra stetur aestimationi damni facienda per duos bonos viros de contrata (2) ubi damnum datum fuerit eligendos unum pro parte damnum passi, alium pro parte notarij praed.i, vel per ipsum notarium damnorum datorum: in omnibus vero casibus suprascriptis, in quibus credatur sacramento custodis celati, in medietatem ipsarum poenarum, ut supra dictum est: addentes quod damnum dantes in sylva Ecc.ae B. Mariae Annuntiatae de Michgnano (sic) seu in horto personaliter, vel cum bestijs solvat pro poena Communi praed.o quinq. libr. denar.

Note a margine
(S.N.) An incidetes arbores fructiferas furtum committat vid. in .l. vites .ff. arb. furt. caes. late Sessa in decis. regn. Aragon. dec. cxij. ubi quid si huiusmodi incisio fiat de mand. alicuius superioris, vel universitatis.
(1) Aestimabuntur autem istae arbores secundum quantitatem redituum itaut si afferant .3. in anno 60 aestimari debeat cum fructus 20 ann. aequetur sorti. vid. Bussatt. consil. 70. n°. I9. et seq. lib. 2. ubi late qualiter arborum incisarum valor probetur et qualiter testibus deponentibus de valore credatur. vid. etiam de hoc per eumd. Buss. consil. 53. lib. eod. ubi de conductoribus an vero detrahenda sit aestimatio arborum incisarum vid. Albert. de Rosat. lib. 2. q. 69. de stat.
(S.N.) Graeci consueverunt studiose damnum dare, qui mos apud eos adhuc extat, de quo Demost. lib. 3. in oratione adversus Nicostatum. Is autem noctu ingressus in agrum meum, quotquot erant surculi arboribus generosi inserti, et arbusculas execavit, et plantaria olearum obiens ita misere confregit, ut nec ab hostibus vastarentur.
(2) Add. quod non sufficit esse de contrada nisi reddatur rationem causae in testimonio. vid. Burs. omnino .d. consil. 70. n°. 22. et 24. lib. 2.

De poena damnum dantis in vinea R. XXIIJ.

Quia temporibus retroactis in vineis aliorum multipliciter damnum illatum esse comperimus ad obviandum praedictis, et ut damnum dantes arceantur de caetero ab illatione d.i damni, statuimus, et ordinamus quod nullus personaliter, (1) vel cum canibus venando, vel alio modo intret in vinea alicuius temporibus quibus vinea est plena uvis, et infrascriptis praecipue mensibus Martij, Aprilis, Maij, Junij, Julij, Augusti, Septembris, et viijbris, vel aliquo ipsorum mensium, nec damnum det, vel dare debeat in ipsis vineis personaliter, vel cum canibus, seu alijs bestijs, et si quis contrafecerit intrando, pro solo introitu puniantur in 40 sold. (2) Et si cum canibus, et damnum non faceret puniatur in duplum ducens d.os canes. Et si damnum dederit in d.is vineis colligendo uvas existentes in ea si dedit pro qualibet vice, qua quis damnum dederit colligendo uvas acerbas, vel maturas puniatur, et condemnetur (3) in centum sold. denar. Si de nocte condemnetur in duplum. Et si d.i canes ducti per ipsam vineam damnum dederint in vineis praedictis pro qualibet vice ultima poena d.i ingressus ducens dd.os canes condemnetur. (4) Et puniatur pro quolibet cane damnum dantis in 40 sold. de die, et in duplum de nocte, et in quolibet dictorum casuum damnum inferens personaliter, vel cum canibus, vel simul cum eis emendet duplum damno passo alijs vero temporibus , et mensibus quam super expressis, et nominatis si quis contrafecerit puniatur in quarta parte dictarum poenarum in quolibet praedictorum casuum, et emendatione damni illati. Et ad hoc ut ipsi damnum dantes puniantur de praedd.is et eorum delicta non remaneant impunita, (5) volumus, et firmamus quod stetur iuramento d.ni vineae, in qua damnum datum fuerit in casibus supradictis, vel in qua fuerit introitus factus cum probatione unius testis habeatur pro plena, et legitima probatione omnium preadictorum: et si testem habere non posset quod sufficiat eius iuramentum in quolibet praedictorum casuum usq. in quantitatem xl soldorum et quod etiam usq. in (omesso "dictam") quantitatem ... (spazio in bianco) sufficiat iuramentum famuli d.ni dictae vineae (6) maioris (7) xiiij ann. Et si quis invenerit dictos canes, seu porcos in vinea possit, et valeat per se, vel laboratorem vel famulum, vel eius filium dd.os canes, et porcos, vel alterum ipsorum, et quemlibet eorum capere, (8) percutere vulnerare, et etiam occidere, sine poena non obstante aliquo Stat. vel ordinamento Communis Ameriae, qui loqueretur in contrarium. Et si quis damnum dederit in d.a vinea dd.is mensibus, vel aliquo ipsorum cum porco, scrofa, equo, iumento, asino, vel asina, bobus, vacca, et capra, et his similibus sive de die, sive de nocte condemnetur, et puniatur pro quolibet eorum in dictis poenis, et qualibet ipsarum, et in emendationem d.i damni, sicut de cane superius (omesso "est expressus"). Et quod nullus possit, vel debeat ad Civitatem Ameriae ducere, vel portare (9) absq. licentia notarij damnorum datorum etiam de sua (10) propria vinea, vel possessionem aliquam quantitatem uvae, seu agrestae ultra duos rampazzos pro qualibet vice ad poen. quinq. soldorum pro quolibet rampazzo ultra d.os duos, et quod qui portaret duos sicut superius est permissum, iuret, et iurare debeat ad S. Dei Evangelia quod de sua (11) possessione portat, vel sui domini. Et aliter puniatur poena preaedicta pro quolibet praedictorum racemorum, et dictum capitulum banniatur (corretto) p.o mense officij Notarij damnorum datorum ad poen. x libr. notar. suprad.o si negligens fuerit in fieri faciendo d.um bandimentum.

Note a margine
(S.N.) Ex his, quae Columell. lib. iij. et seq. de vineis, et ipsarum cultura et reliqui de re rust. scribentes tradunt facile colligere poteris quam gravi poena digni ipsas vineas devastantes, aut illarum fructus suffurantes.
Romae damna data in vin. cognoscit particularis Magistratus ad hoc specialiter deputatus, et praefecti vocantur Magistri Justitiariorum. vid. Stat. Urb. lib. 3. cap. xl.
(1) Damnum datum in vineis magis aestimabile, quam in caeteris, quoniam ut inquit M. Varro de re rust. lib. j. c. viij. in princ. sunt qui putent sumptus fructus vineae devorari, unde non mirum si Draco ille Atheniensium legislator, qui sanguine licet, non atramento leges scripsisse dicitur, contra olerum, et fructuum vinearum fures capitis poenam irrogavit.
(2) Canibus villa indigens est ut ex M. Varron. lib. j. de re rust. c. xxj. et lib. ij. c. ix. dicit tantum idem quod canes potius cum dignitate, et acres paucos habendum, quam multos, quos noctu vigilare, et interdiu clausos dormire, et catena vinctos retinere, ut soluti acriores, tu addas et ne vicinis agris dannosi existant retineri decet.
(3) Not. quod de iure communi si animal damnum dederit debet à domino emendari, tamquam si ab homine doceretur inflictum: noxae tantum deditione animalis reservata, quam (?) sibi elegerit ab omni erit compositione immunis. tot. tit. ff. si quadr. pauper. feciss. dicat.
(4) Animalia reperta damnum dari si dominus illorum nesciatur, poterunt capi, et includi, quousq. inveniatur dominus specul. tit. de iniur. et damn. dato .§. sequitur. vers.o pono scrib. in .l. amplius. §. de his. ff. de damn. infect. et in cap. laeserit. de iniur. et damn. dat. Cepoll. de serv. rust. praedior. in cap. de serv. iur. pascend. vid. Maxill. supra consuet. Barens. tit. si animal in hominem etc. §. contra animal.
(5) Vid. ad intelligentiam stat. Mancin. de iurament. effect. cviij. p. iiij.
(6) (Add.) laboratoris, seu filij.
(7) Impuberis nam et minoris xiiij iuramento nullo iure attenditur. scrib. in Auth. sacramenta puberum .C. si adversus vendit.
(8) Statut. quo animalia reperta damnum dare in vineis, aut hortis posse occidi esse valida. vid. Salicet. in .l. Graccus.(?) C. de adulter. Dec. consil. I98. visis post n°. 4. Navarr. in Manual. confess. c. xvij. n°. I20. ubi quod de consuetudine liceat etiam carnes retinere, quam consuetudinem Rovit. super pragm. j. de offic. Baiul. dicit in utroq. foro servari, et probari.
(9) Add. quid servetur hodie circa hos hodie per Grat. discept. forens. lib. j. c. lxxix.
(10) Conc. infra lib. eod. rubr. 29. ista an ligent Clericos vid. Crass. de effect. Clericat. effect. ij. limit. xxviij n°. 20J. usq. ad num. 206.
(11) Istae non servari debent ne aperiatur via periurijs.

De poena damnum dantis in horto, vel casali. R. XXIIIJ.

Item statuimus, et odinamus quod si quis, vel qua persona personaliter damnum dederit in horto, vel canepina, (1) seu lino condemnetur, et puniatur per ipsum notarium pro qualibet vice de die in centum sold. de nocte autem in duplum. Et quod si quis, vel qua personaliter damnum dederit in casali colligendo de d.o casali avellanas, amigdalas, vel fullones, seu racemos, vel alia existentia in d.o casali condemnetur, et puniatur in medietate d.ae poenae (2) et si cum bestijs quibuscumq. quis damnum dederit in d.o horto (3) canepina, seu lino calpistando, vel pascendo, vel in fructibus existentibus in d.o horto condemnetur puniatur, et puniri debeat pro qualibet bestia baccina (sic) porcina, (4) equina, asinina, et caprina si de die in 20 sold. pro alijs vero bestijs in 5 sold. pro qualibet, de nocte autem in duplum, declarantes quod (5) casale intelligatur dummodo sint in eo tres arbores olivarum, ficuum, seu vitium ad minus.

Note a margine
(1) Differunt horti à casalibus, quia horti praecipue sunt pro oleribus de quibus Columella de re rust. lib. xj c. iij. ubi de cultu hortorum, et herbis hortensibus prosa. nam Carmina de cultu hortorum habentur apud eumdem Columellam. lib. x. et de locis horti, et Pomarij Palladius de re rust. lib. j. tit. xxxiiij. et de remedijs horti vel agri id. Pallad. d. lib. j. tit. xxxv.
Casalia sunt agri arboribus, et vitibus consiti (corretto) cum domo, seu casa, unde casalia nuncupata de pomarijs Columella lib. v. c. ix. quae non videntur si parvi sint Villae nomen mereri, de qua Columell. lib. j. c. vij. et seqq. M. Varro de re rustic. lib. j. c. xii. et seqq.
(2) Vid. supra lib. eod. rubr. 2J. quid si cum pecudibus vid. infra lib. eod. rubr. 3J.
(3) Terra, qua cannabis seritur de mense februarij secundum Palladium de re rust. lib. 3. tit. v. ubi quod seri debeat in terra pingui stercorata, rigua, vel plana, atq. humida, et altius subacta; idem dicit Columell. lib. ij. c. x.
(4) Quod dd.as bestias invent. in horto et c. possit dominus ducere et c. vid. lib. 5. supra rubr. xj. et quod porcos et can. invent. in vinea percutere vulnerare et c. vid. supra lib. eod. rubr. 23.
(5) Itaut etiam si non adsit casa dummodo locus sit arboribus consitus vel vitibus casale dicatur.

De poena accipientis palos, cannas, vel forcellas de vinea,
vel quibuscumq. locis. R. 25.

Item statuimus quod si quis acceperit palos, (1) arundines, forcellas, (2) vel quaecumq. ligna de vinea, (3) vel canneto alterius, vel de casalibus solvat pro banno Communi Ameriae xl sold. pro qualibet vice, et credatur sacramento d.ni rei accusatoris, vel denunciatoris, et damnum emendet, et credatur sacramento accusatoris usq. in quantitatem xx soldor.: nulli tamen liceat deferre de foris, (omesso "in collo") vel in capite palos, vel forcellas ad Civitatem Ameriae de mense ixbris usq. ad Kal. Maij sine licentia d.i Notarij ad poen. x soldor. pro quolibet contrafaciente et vice qualibet, si quis vero acceperit sarmenta de vinea, vel casalibus alterius solvat pro banno vice qualibet Communi praed.o 20 sold. denar. et damnum emendet patienti.

Note a margine
(S.N.) Vid. Urbis Romae statut. lib. iij. c. lxxix. §. se si quis palos.
(1) Ligna furari sine mortali culpa quae quotidianis usibus sunt necessaria vid. Domin. à Sot. lib. 4. de iust. et iur. q. 6. art. 4. Gutt. lib. 2. qq. canon. cap. xxvij. n°. n°. (ripetuto) 4.
(2) Nam ut inquit M. Varro lib. j. c. viij. de re rust. secundum vinearum diversitatem et illarum genera, cum aliae sint sublimes, aliae iugatae, ut pleraeq. in Italia, quarum nomina duo pedamenta, et iuga, quibus stat recta vinea dicuntur pedamenta, quae transversa iunguntur iuga ab eo quoq. vineae iugatae. Jugorum genera fere quatuor, pertica, arundo, restes, et vites; primum genus quaerit salicta, secundum arundineta, tertium iunceta, aut eius generis rem aliquam, quartum arbusta, ubi traduces fieri possint vitium. vid. ib. Varron.
(3) De cannetis, seu arundinetis. M. Varro .c. xlvij. Columell. lib. xj. 2. et lib. 4. c. xxxij.
Haec Columella pro constituendis, colendisq. vineis quasi quasdam dotes vinearum vineis praeparanda censet d. lib. 4. c. xxx. cum sint extra fundum quaerenda.

De poena damnum dantis studiose cum bestijs in bonis alterius.
R. XXVJ.

Statuimus etiam, et ordinamus quod si quis damnum dederit (1) studiose cum animalibus in bonis alterius videl. in sodo, culta, maiese, et sylvis calpistando , pascendo, vel alio modo condemnetur, et puniatur (2) custos dictarum bestiarum in quatuor denarijs pro qualibet pecude, et in sex denarijs pro qualibet capra, vel porco, et pro quolibet animali grosso, ultra praed.a animalia in 12 denar. vel si d.no d. rei prohibente, vel laboratore, vel filio d.um damnum fuerit illatum condemnetur, et puniatur inferens in duplum in quolibet dictorum casuum. (3) Et quod sit licitum d.no rei, eius laboratori, vel filio, et etiam famulo dd.as bestias damnum dantes, quae non pertinerent subiectis Communi Ameriae capere, et officiali Communis Ameriae praesentare (4) detinendas occasione praed.a mandato d.i Notarij quousq. d.ni dictarum bestiarum solverint Communi Ameriae condemnationem factam, vel faciendam de eis, et poen. debitam pro dd.is bestijs, et (5) aestimationem d.no damnum passo. Et si quis cum praedd.is bestijs, seu animalibus damnum dederit, seu per ipsa animalia dari fecerit in aliquo Campo, vel re alterius (6) bladato, seu bladata, qui, vel quae non sit casale, vinea, seu hortum, de qubus supra provisum est condemnetur pro qualibet vice, et puniatur d.nus, seu custos dictarum bestiarum in duplum poenarum superius contentarum: et hoc locum habeat à Kal. ixbris usq. ad Kal. Mart. proxime venturi quo tempore ipsum bladum est parvum. A dd.is vero Kal. Martij usq. ad mensem ixbris tunc proxime venturi condemnetur, et puniatur d.nus bestiarum, seu custos earum d. damnum dans, in d. re bladata pro qualibet bestia pecudina in 6 denar. pro qualibet bestia caprina, et porcina in 8. denar. pro qualibet bestia grossa supradicta quinq. sold.

Note a margine
(1) Extra propositum damnum datum an restitui debeat in foro conscientiae. vid. Abb. in cap. si leserit n°. 3. extra de iniur. et damn. dat. in cap. j. in fin. extra de custod. Euchar.
(2) Vid. Gram. in consil. I02. inc. redemptoris. in civilibus et qualiter reficiatur damnum dominos si eorum animalia damnum dederint vid. DD. in cap. fin. extra de iniur. et damn. dat. Bonacossa in tract. de equo, et caballo. Cardinal. Tusch. in suis conclus. iur. conclus. ix. damnum qualiter reficiat dominus. Fabr. instit. si quis pauper fec. dic. in princ. n°. 3. et 4. late per Fulv. Benignum in annot. ad stat. agr. urb. cap. xlj. vid. Prosp. Carav. inter cons. crim. divers. tom. 2. cons. II6.
(3) Et quid si sibi retinuerit an furtum committat. vid. Angel. in suo tract. de malef. in verb. et vestem celestiem n°. 3J. Spec. cum ib. addit. in tit. de actore vers. sed pone n°. 59. Bart. in .l. hoc amplius .ff. de damn. infect. Abb. in cap. si leserit n°. 3. de iniur. et damn. dat.
(4) Quas pascere sumptibus domini officialis debebit, et si deteriorentur tenebitur ad interesse. Paris de Puteo in tract. Syndicat. in verb. negligentia cap. 5. n°. 6.
(5) Quam nec ipse princeps invitis dominis remittere potest. Gram. consil. 34. in crimin. Jas. in .l. venia. n°. I0. C. de in ius vocando.
(6) Damnum vero (corretto) ibi datum si messis nondum fuerit matura iudicabitur secundum illud tempus non autem ex tempore supervenienti. Bald. cons. I82. locata fuit. col. 2. lib. j. Cravett. consil. 40. n°. I0. Tiraq. de .ll. connub. glos. 2. n°. 35.

De duplicatione poenarum, et earum mitigatione in damnis datis.
R. XXVII.

Statuimus, et ordinamus quod contra omnes, et singulos delinquentes damnum dando in rebus alterius personaliter, vel cum bestijs noctis tempore condemnatio fieri debeat fieri debeat (ripetuto) in poen. dupli eius poenae, quae statuta essent pro ipso damno, ubi alias de die datum, vel illatum fuisset, ita quod duplicetur poena damnum dantis, vel damnum facientis dari in aliqua re cum bestijs d.o tempore noctis ubi non esset specialiter d.a poena provisa, in causa occurrentiae per formam statutorum loquentium de d.o damno, et ut damnum dantes d.a damna confiteantur, et confiteri volentes, statuimus, et ordinamus, quod si quis damnum dederit personaliter, vel cum bestijs, et accusatus, vel denunciatus de praedictis sponte fuerit confessus ipsum damnum eidem sic confitenti sponte remittatur, et remissa intelligatur quarta (corretto) pars poenae resultantis ex d.o damno dato, et ex form. statuti loquenti (aliunde "loquentis") de ipsa materia, et ratione (omesso "pacis vel") solutionis infra terminum nullam remissionem habeat, vel consequatur non obstante aliquo stat. quod in contrarium loqueretur.

Nota a margine
(S.N.) Quod poenae ratione nocturni temporis duplicentur, et quod gravius sit committere de die, quam de nocte vid. Polid. Rip. in suo tract. de noct. tempor. cap. lxxxvj.

De poena damnum dantis in sylva bannita rubr. 28. (sic)

Item statuimus, et ordinamus, quod si quis inciserit in sylva bandita solvat pro banno Communi Ameriae xx sold. pro qualibet salma, et si quis inciserit cerquastrellas, vel arbores non domesticas (omesso "existentes in ipsa sylva solvat pro qualibet cerquastra vel arborem non domesticam decem sold. et credatur sacramento accusatoris usq. in quantitatem") x sold. et pro emendatione damni usq. in d.am quantitatem x sold. et abinde supra sacramento accusatoris cum uno teste probetur, et habeatur pro legitima probatione: addentes quod si sylva non fuerit etiam exbandita, et placuerit d.no sylvae solvat quilibet incisor, et in quolibet dictorum casuum medietatem poen. praedictarum.

Note a margine
(S.N.) Add. hic Sylvas communis affectas oneribus pascendi, vel lignandi probare ex stat. hoc dicentes, vel testibus, qui deponant particularibus licuisse pascere et lignare etc. vid. semper Rot. in una Tiburtina Castri S. Poli. Mercurij I4 Martij et I4 Xbris I60J et lunae 4 Martij I602. coram Litta. et ex eo quod homines communitatis sint soliti pascere Corn. consil. 299. vol. p°. et 45 vol. 3. Put. decis. 26. lib.2.
Et quod DD. Antiani sylvas ad usum pascendi, vel lignandi destinatas non possint facere, quasi utantur vid. Surd. consil. 59. per tot. lib. p°.
(S.N.) An scindentes atq. asportantes ligna ex alienis fundis usibus suis necessaria pecc. et teneantur ad restitut. vel puniri valeant poena corporali itaut dicantur furtum committere, et infamiam contrahere. vid. Gutt. lib. ij. can. qq. cap. xxvij. vid. Sess. in decis. regn. Aragon. dec. II2. ubi quid si incisio facta fuerit de mandato alterius.

De poena portantis uvas sine licentia d.i notarij R. XXIX.

Item statuimus, et ordinamus, (1) quod nulla persona audeat, vel praesumat deferre uvas absq. licentia d.i notarij, nisi, ut superius est provisum, et qui contrafecerit solvat pro banno pro quolibet graspo, vel racemo usq. ad quinq. rampazzos xij denar. pro quolibet rampazzo usq. ad decem ab inde supra quinq. sold. pro quolibet, salvo quod unicuiq. liceat uvas de sua vinea portare in vigilia S. Mariae de mense Augusti, S. Laurentij, et S. Bartholomei sine licentia, et banno, et absq. poena, Et quod d.us notarius possit teneatur, et debeat super praedictis inquirere, et rimare ad ianuas extra Civitate Ameriae ubicumq. ut sibi videbitur, et poen. et banna à contrafacientibus exigere de facto, in Communi facere deveniri summarie, et qui non permiserit se rimari à d.o notario, vel familiari ipsius solvat nomine poenae Communi praed.o pro qualibet vice 20 sold. de facto auferendos, salvo quod d.us Notarius, vel eius familiaris non possit pro praedictis aliquam mulierem tangere (2) personaliter ullo modo, sed Canistra, guluppatas, et gremium sibi facere demonstrari, et in terra poni.

Note a margine
(1) Limita istud Stat. in Cleric. et colonis et famulis eorumdem per (?) huiusmodi stat. sicut. reliq. ab Universitate, et Communitat. condita ex defectu iurisditionis et potest. non valent etc. Auth. item nulla Communitas .C. de Episc. et cler. add. tamen, quod istud et alia stat. quae non inferunt notabile praeiudicium personis Ecc. debet servari etiam inter cler. licet ad hoc cogi non valeant. Felyn. per plura in cap. 5. Mar. col. 4. vers.o 4. notab. et col. xlj. vers.o p°. limitatur de constit. praesertim quando est factum ob aliquam rationabilem causam, et non in odium clericorum, dato etiam ut per aliquam consequentiam clerici haberent aliquod incommodum, nam sufficit quod clerici in stat. non nominentur text. in cap. fin. de imm. ecc. lib. 6. late Marant. disput. viii. n°. 25.
(2) Ut honestas servetur quae in omnibus semper habetur excepta.

Quod nullus portet nuces allia, amigdalas avellanas, Cicios,
vel aliquod genus leguminis. R. XXX.

Item statuimus, (1) et ordinamus, quod nullus audeat, vel praesumat secum portare extra possessionem suam nuces, allia, amigdalas, avellanas Cicios, nec aliquod genus leguminis à Kal. Jun. usq. ad festum S. Crucis de mense viibris ad poen. x soldor. pro quolibet, et qualibet vice sine licentia d.i Notarij: possit tamen unusquisq. cum licentia ipsius Notarij à sua possessione libere absq. poena aliqua (corretto) portare.

Nota a margine
(1) Abierunt haec in desuetudinem, et solum servantur, inspecta quarumdam personarum qualitate, qui aliorum agros, et vineas devastari consueverunt.

De poena damnum dantium cum pecudibus cum (sic)
blado, vel legumine. R. XXXJ.

Item statuimus, et ordinamus, (1) ac praesenti statuto firmamus, quod si pecudes alterius damnum dederint in blado, vel legumine alterius à tempore factae sementis usq. ad Kal. Martij Custos eorum, seu qui eas tenuerit solvat pro banno (corretto) Communi Ameriae pro qualibet pecude sex denarios; et item dicimus in cultis signatis usq. quo fuerit factum foenum, et messum. (omesso "a") Kal. vero Martij usq. ad factas messuras solvat duplum d.ae poenae. Si vero in canepa, lino, horto, vel vinea solvat pro qualibet pecude, agno, vel Castrato xij denar. et damnum emendet patienti in utroq. casu: addentes quod si quis ligna abstulerit, seu removerit de cultis signatis, et damnum dederit cum aliquo genere animalium solvat, et solvere (2) teneatur poen. dupli pro quolibet animali seu bestia.

Nota a margine
(1) D. vero damnum qualiter aestimari debeat non habito respectu ad herbam sed quando erit maturum. vid. Grat. in decis. Marchiae decis. 57. per tot. et quid si deperditae pecudes damnum dederint vid. Alber. de Rosat. lib. 2. q. 76. ubi quod dominus teneatur, si fuit in culpa perditionis, puta quia dimisit absq. custode.
(2) Istae poenae ante condemnationem non debentur etiam in foro conscientiae, nisi quatenus sunt in recompensationem damni. vid. Constant. lib. x. l. j. n°. 77. et seqq. de poen. fisc.

De poena damnum dantium cum bove, Asino, equo, iumento
in blado alterius. R. XXXIJ.

Item statuimus, et ordinamus, (1) quod si bos, equus, Jumenta, vel asinus alicuius damnum dederit, vel pasculaverit in blado alterius, vel in terra seminata tempore factae sementis usq. ad Kal. Martij solvat d.nus dictorum animalium , vel alterius ipsorum duos soldos pro quolibet, et qualibet vice, si vero à dd.is Kal. usq. ad factas messuras solvat duplum d.ae poenae si damnum dederit, si vero d.a Animalia damnum dederint (2) in arboribus domesticis ficubus, et olivis solvat pro quolibet dictorum Animalium, et vice qualibet x (corretto) sold. et damnum emendet patienti in duplum.

Note a magine
(1) Vid. in .l. quid statutum Deuteronom. c. xxij.
(S.N.) Add. nunquid possit iste notarius procedere contra animalia, et pecora Clericorum et Ecclesiasticarum personarum reperta in pascuis et c. damnum dare. Dian. de immun. p. j. Resol. lxxx. tenet indistincte non posse, quicquid alij ab eo relati contrarium senserint. vid. ib. Dian.
(2) Add. quod dans damnum arboribus in prato, vel alibi existentibus censetur ipsi quoque prato horto etc. damnum dedisse .l. divortio 8 .§. si fundum ff. solut. matrim. quasi terram, et solum ipsum quondammodo corrumpat .l. si alius. 7. §. notavimus .ff. quod vi aut clam. ubi glos. Steph. Grat. disceptat. forens. lib. j. cap. I64. n°. 5. seqq. ubi quod maior poena sit imponenda damnum danti in arboribus quam in prato.
(S.N.) De ijs vero, qui in alienis fundis scindunt, et capiunt ligna, aut in alio prato, vel agro oves suas aliave pecora pascunt an pec. et an ad restitut. teneantur. vid. Gutt. lib. 2. can. qq. cap. xxvij.

De poena damnum dantium cum capris, brachijs (aliunde
"bicchis"), porcis, vel scrofis in blado, vel legumine. R. XXXIIJ

Item statuimus, et ordinamus, (1) quod si capra, (2) hyrcus, porcus, vel scrofa damnum dederit in blado, vel legumine à tempore factae sementis usq. ad Kal. Martij solvat custos earum, seu qui eas paverit (sic), videlicet pro qualibet capra hyrco (omesso "duodecim") denarios pro quolibet porco, vel scrofa 18 denar. à dictis vero Kal. usq. ad fact. messuras solv. duplum d.ae poenae.

Note a margine
(1) Hic non fit mentio de asino qui plus omnibus animalibus vineam, aut ortum, vel agrum ingressus pedibus, morsu, dorso, et toto corpore, solaq. cauda nocet fructibus, aut segetibus. quicquid Columell. hic. vij. c. j. de re rust. de Aselli laudibus asserat.
(2) Caper, seu capra à carpendo dicta vitibus praesertim, et virgultis omnibus infensa, ideo Bacco immolabantur ab antiquis.

De poena damnum dantium cum pullis anseribus in horzo,
vel vinea. R. XXXIIIJ

Item statuimus, et ordinamus (1) quod si pulli damnum dederint vel anseres in vinea, vel horzo, seu in pergulis tempore ... (spazio in bianco; aliunde "uvarum") et quo uvae pendent acerbae, vel maturae in dd.is vineis, et pergulis, et d.nus rei, vel aliquis de sua familia, vel famulus d.i d.ni, seu laborator cognoverit damnum dare possit impune eos occidere, (2) et proijcere, si vero non occiderit solvat d.nus dictorum pullorum vel anserum, pro quolibet ipsorum, et qualibet vice sex denar. si vero in alijs locis damnum dederint solvat tres denar. pro quolibet, et vice qualibet.

Note a margine
(1) Infestissimi agris, et hortis.
(2) Et sic tollitur pro speciale hoc stat. dubium an scil. statut. supra vel infra posita loquentia de animalibus, et bestijs damnum dantibus comprehendant anseres, et gallinas. vid. Natt. consil. 347.

Quod unicuiq. liceat animalia quae invenerit damnum dare
sua authoritate apprehendere tenere, et curiae praesentare.
R. XXXV

Item statuimus, et ordinamus quod unicuiq. liceat quaecumq. animalia, (1) quae invenerit damnum dare sine custode, (2) vel etiam cum custode sua authoritate apprehendere, et tenere, et ad curiam ea die, vel sequenti praesentare sine poena, et banno, et praed.a locum habeant, et intelligantur de domino (corretto) rei , vel aliquo (3) de sua familia famulo, vel laboratore. Et si ad curiam duxerint non restituantur, nisi p.o d.nus , vel custos ipsorum, vel qui ea tenuerit, poenam contingentem d.o Communi solverit, et damnum emendaverit d.no rei, et quicumq. inventus fuerit dare damnum, cum animalibus in possessione alterius, vel sine (4) animalibus, vel etiam pasculando, et noluerit dicere nomen suum illi, qui eum interrogaverit, vel nomen quod habet, et unde sit, et cuius filius solvat pro banno Communi praed.o centum sold. denar. pro qualibet vice, qua contrafecerit. Et de praedd.is stetur sacramento accusatoris dummodo invenerit in suo loco proprio, vel laborerio. Et si quis animalia sic inventa apprehenderit, et infra d.a tempora curiae non assignaverit, vel praesentaverit, solvat pro banno Communi centum sold. et d.a animalia d.no ipsorum restituat, vel ipsorum aestimationem de qua credatur d.no dictarum bestiarum pastori, vel socio, iuramento praemisso.

Note a margine
(1) De materia ista quando scil. animalia inventa damnum dare liceat capere, retinere etc. vid. semper Stephan. Grat. in suis forens. discept. lib. j. cap. 80. vid. Stat. Agricult. Urb. c. xlviij.
(2) Rertinere an, et quomodo valeat apus animalia dominus agri qui invenerit damnum dare. vid. Fulv. Ben. in adnot. ad stat. agricult. urb. cap. 4J. in verb. et retinere.
(3) Sed nunquid extra fundum. vid. Fulv. Benign. in annot. ad stat. agric. urb. cap. 48. in verb. extra locum.
(4) (Segno non corrispondente) Add. num huiusmodi statutum habeat locum in anseribus et gallinis vid. Natt. consil. 347. sed vid. supra in proxima rubric. et nunquid valeat stat. ut lic. offendere animalia damnum dantia. vid. Decium cons. I99. (corretto) n°. 4. part. 2. et nunquid stat. quod pro bestijs intrantibus solvantur librae tres. ib. Dec. in princ.
(5) (Segno non corrispondente) Quid vero de resistentibus et auferentibus pignora. vid. Bald. in .l. j. C. locat. (?corretto) Afflict. supra const. regni n°. 6. rubr. 36. lib. 3. Fulv. Fulvijs Benign. in annot. ad stat. art. agricult. cap. 50. et quid convocatis duobus vel tribus armata manu vid. Farinacc. consil. 65. n°. 36. et seqq.

De poena facientium viam traversam per possessionem
alicuius. R. XXXVJ.

Item statuimus, et ordinamus, quod quicumq. fecerit viam traversam sine animalibus per terram non seminatam, si per viam transire possit, (1) et terra esset culta solvat pro poen. 5. sold. sed si esset prohibitum à d.no rei solvat duplum, si vero per terram seminatam solvat x sold. si vero bestijs solvat duplum poenae, et possit accusari non solum à d.no rei, sed à custode celato, et quando à custode celato accusaretur solvat medietatem d.ae poenae eo casu cum fecerit traversm dummodo firmae sint aliae poenae in alijs casibus provisae ex forma statutorum, pro introitibus, et traversis. In qubus provisionibus, et casibus expressis non intelligatur, nec sit derogatum per praesens statutum quod remaneat firmum in casibus specialiter non provisis per alia statuta (2) addentes quod transitus per terram sodam cum arboribus, vel sine, et etiam cum bestijs, vel sine bestijs ad poen. aliquam non teneatur, vel astringi possit, ac etiam quod pro via tracersa undecumq. aucupatores, et venatores ad poen. aliquam non teneantur, nec astringi possint exceptis vineis, in quibus essent uvae, vel agrestae per quas tunc temporis minime intrare, nec transire liceat quo quo modo.

Note a margne
(S.N.) Lim. per seq. proxim. rubr. et de poen. intr. vin. supra lib. eod. rubr. 23. vid. Stephan. Grat. lib. 3. discept. for. cap. 559.
(1) Alex. Severus ref. Lampridio in expeditionibus si quis de via in alicuius possessionem deflexisset quod qualitate loci fustibus, aut virgijs cedebatur, aut alioquin condemnabatur, si dignitas personae tales poenas non recipiebat graviss. contumelijs afficiebatur cum diceret, velles ne hoc in agro tuo fieri, quod facis in alieno. Lysander Lacedemonius militem qui de via deflexerat castigavit, et dicenti ad nullius rei rapinam ab agmine recessisse ne (?) speciem(?) inquit rapinari (?) praebeas (?) volo.
Caeterum quae requirantur ad hoc ut dicatur inducta servitus faciendi viam traversam. vid. per Bart. et scribent. in .l. j. §. hoc interdicto .ff. de itiner. actuq. privato et adverte, quod si agatur in sum(end)o (?) manutentionis poterit concedi mandatum de manutenendo solum quod probetur possessio eundi absq. alijs requisitis ad servitutem obtin. vid. Rot. in una Romana transiens lunae I6 Martij I592. coram Orano.
(2) Nunquid dominus fundi possit prohibere istos aucupatores et venatores ne transeant per fundum, aut in eo venentur, et quid si stante tali prohibitione domini fundi feras in eo caeperit, an illas ipsi domino teneatur restituere. vid. Surd. consil. I6J. n°. 3. et 7. ubi quando teneatur, licet possi conveniri actione iniuriarum vid. Covarr. in reg. peccatum part. 2. §. viij.

Quod unicuiq. liceat tempore brigae attraversare sine poena.
R. XXXVIJ

Item statuimus quod tempore brigae, cavalcatae, vel rumoris, per loca, possessiones, et bona aliena aufugere, transire, et transitum facere cum bestijs, et sine bestijs cuilibet liceat sine poena dummodo damnum per eum illatum emendetur.

Nota a margine
(S.N.) Add. quid si hostibus communis damnum datum fuerit incursionibus et equis an debeat emendari de communi. quod sic vid. Gars. Mastrill. in decis. Sicil. ubi late decis. I64. post. Abb. consil. 2J. n°. 2. lib. 2. Surd. in decis. fin. n°. 24. Ferr. de bell. Justo et vii.(?) n°. I22. Medic. de cas. fort. q. ij. n°. 56.

Quod quilibet tenens canem teneatur uncinum ad collum
apponere. XXXVIIJ.

Item statuimus, et ordinamus, quod quilibet tenens canem, quando d.nus canis iverit, vel steterit extra Civitatem Ameriae de mensibus augusti 7bris, et viijbris debeat apponere uncinum unius summissi ad collum d.i Canis ad poen. quinq. soldor. pro quolibet cane, et vice qualibet qua fuerit accusatus, vel inventus per dictum notarium, vel eius famulum.

Quod porci, scrofae, et porcelli extra Civitatem Ameriae debeant
(omesso "portare") troppum, seu bastonem ligatum ad collum.
R. XXXXIX

Item statuimus, quod porci, scrofae, vel porcelli extra Civitatem Ameriae debeant portare uncinum ligatum ad collum; sive troppum, vel bastonem unius pedis de mensibus Julij, Augusti, VIJbris, et VIIJbris, et quoties contrafactum fuerit pro quolibet porco scrofa, vel porcello per se (aliunde "qui ipsos") tenuerit, vel custodiverit, vice qualibet duos sold. solvere teneatur: porcelli autem, et suillae de d.a portatione uncini, et troppi excludantur, et remaneant in prudentia d.i notarij, qui sint porcelli, et porchettae. Et de praedictis teneatur d.us notarius contra delinquentes quolibet dictorum mensium inquirere.

Nota a margine
(S.N.) In urbe Romae adest stat. lib. iij. c. lxxij. quo cavetur, ne porci eant per Civitatem.

Quod porci, scrofae, vel caprae ac pecudes non vadant sub ficubus,
vel quercubus tempore fructuum. R. XL.

Item statuimus, et ordinamus, quod tempore, quo erunt ficus, olivae, et glandes porci, scrofae, caprae, et pecudes non discurrant sub arboribus dictorum fructuum vel aliqua ipsarum ad poen. 5 soldorum pro quolibet dictorum animalium, et vice qualibet porcelli, porchettae, caprettae, vel agni pro quolibet teneantur ad poen. sex denar. et in utroq. casu emendet damnum patienti.

Nota a margine
(S.N.) Quid si deperditae bestiae discurrerint. vid. Alberic. de stat. q. 76. lib. 2. ubi quod non teneatur dominus si fuerint deperditae absq. eius culpa, puta nisi dimiserit absq. Custode.

De poena mittentium pecudes inter barcones, metas, vel gregnas.
R. XLJ.

Item statuimus quod nulla persona audeat mittere pecudes in terra ubi Barchones (corretto), metae grani, vel aliorum bladorum, vel leguminarum existerent, et qui contrafecerit solvat pro poena Communi Ameriae si damnum dederit in ipsis barconibus, vel in aliquo praedictorum, vel gregnis pro qualibet pecude, et vice qualibet qua contrafecerit 12 denar. si vero in ipsis barconibus damnum non dederit, et pro solo introitu solvat pro qualibet pecude qualibet vice sex denar. aliquo non obstant. Si vero praed.a commiserint equi, iumenta, boves, asini, porci vero, caprae, hirci, et his similia pro quolibet ipsorum, et vice qualibet si damnum dederint in ipsis barconibus, metis, vel gregnis, vel aliquo loco solvat quinq. soldos.

De Mittentibus sues in atrium (corretto da "tregiam")
S. Secundi, et s. Petri. R. XLIJ

Item statuimus, (1) et ordinamus quod nullus mittat porcos, vel scrofas intus atrium (corretto da "tregiam") S. Secundi, et S. Petri ad poen. 5. soldorum pro quolibet dictorum animalium, et vice qualibet.

Nota a margine
(1) Atria Ecclesiarum munda esse decet et à brutis custodiri debent: unde not. Pompeium Magnum postquam equos immisit in atrium templi Hyerosolimis in peius ruere caepisse, et demum miserrime obijsse. iccirco legitur in psal. adorate dominum in atrio sancto eius.

Quod in omnibus casibus d.no rei colonus, laborator,
et praedictorum filij possint accusare. R. XLIIJ.

Item statuimus, (1) et ordinamus quod in omnibus praedictis casibus liceat accusare d.no rei, colono, laboratorbus, et praedictorum filijs.

Nota a margine
(1) Ratione damnorum, et interesse, et ne ipsis damna illata imputentur.

Quod d.us notarius faciat reinveniri omnia sciacquatoria
per quae solita esset aqua discurrere. R. XLIIIJ

Item statuimus, et ordinamus quod d.us notarius teneatur invenire, et reinveniri facere omnia sciacquatoria per quae solita esset, vel est aqua discurrere ad petitionem cuiuscumq. petentis, et reducere in antiquum statum, ita quod possit aqua, et quicquid consuetum erat discurrere per ea libere, et pertransire: itaquod non possit inundatio, seu aqua in ea discurrens redundare ullo modo, et ad revidendum praedicta teneatur d.us Notarius inquisitionem summarie facere, seu examinare inter vicinos loci, ubi occupata, seu reinventa essent d.a sciacquatoria, et quod quilibet teneatur d.o notario in praedd.is obedire. Et si quis contrafecerit solvat pro banno Communi Ameriae x libr. pro quolibet, et qualibet vice, quam poen. d.us Notarius possit de facto contrafacientibus auferre.

Nota a margine
(S.N.) De istis cloacis vid. Rip. in suo tract. de pest. sub rubr. de remed. praeserv. contra pest. n°. 48. usq. ad 74. tot. tit. ff. de cloacis. et Bartol. Cep. de serv. rust. praed. cap. vj.

Quod ubicumq. non esset specificata quantitas credatur
sacramento accusatoris, vel denunciatoris, vel d.ni rei
usq. in xx sold. R. XLV.

Item statuimus, et statuendo ordinamus quod in omnibus casibus, in quibus non esset specificata quantitas credatur sacramento accusatoris, vel denunciatoris, vel d.ni rei tam de poena, quam de emendatione damni usq. in quantitatem xx soldor. ab inde supra probetur legitime. Et omnia, et singula damna in quolibet praedictorum capitulorum damnum dantes teneantur, et debeat integraliter damnum passo emendare, et aestimationem solvere, ut superius est expressum: Et simili modo stetur, et credatur sacramento , et probationi praedictae ut dictum est de poen. declaranda pro dd.is damnis Communi praefato salvo capitulo quod loquitur de poena colligentium uvas supra posito quod capitulum salvum sit in qualibet parte sui.

Nota a margine
(S.N.) Stat. ut de damnis, et interesse stetur iuramento partis qualiter itellig. vid. Marescottum. lib. ij. cap. xvj. ubi vid.

Quod omnes poenae duplicentur forensibus contumacibus,
et de nocte committentibus damnum. R. XLVI.

Item statuimus, et ordinamus, quod omnes, et singulae poenae in omnibus, et singulis capitulis supra et infra positis, et scriptis, et in omnibus supra et infra scriptis casibus duplicentur, et duplicari debeant videlicet omnibus contumacibus forensibus et omnibus committentibus praed.a de noctis (corretto) tempore.

Note a margine
(S.N.) Add. Universitates posse stat. poenas tam contra subditos, quam contra forenses, quia licet subditi non sint ratione originis sunt ratione delicti, et damni illati, Bartol. et alij in .l. cunctos populos. de sum. trin. et fid. Cathol. vid. late per Sessam. in decis. regn. Arag. decis. 75. n°. I2. et seqq.
(S.N.) Quis dicatur forensis vid. late in const. March. cap. 30. Et quod valeat statutum tractans deterius forenses, quam terrigenas vid. ib. refer. Cost. Tun. (?) consil. I29. Aym. consil. 20J. n°. I4. Natt. consil. 366.

Quod d.nus rei possit dare licentiam de bonis suis, quibus
voluerit. R. XLVIJ.

Item ordinamus, et volumus quod d.nus rei possit dare licentiam quibuscumq. voluerit de bonis suis per mensem tantum (corretto) specificando de quibus bonis d.nus rei dedit licentiam, et credatur sacramento d.ni rei dantis licentiam, et non possit dari licentia de omnibus bonis generaliter: et si sub tali forma daretur licentia praedicta non valeat ullo modo.

Quod guardiani facti per adiacentes debeant d.o notario
accusare. R. XLVIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod quicumq. Guardianus fuerit electus, vel factus per adiacentes alicuius contratae, vel alicuius Castri Civitatis Ameriae teneatur, et debeat d.o notario denunciare, et accusare omnes quos viderit, seu invenerit damnum dare cum bestijs, et sine, et credatur, et stetur sacramento ipsius si esset custos celatus, et habeat quartam partem omnium, et singulorum damnorum: qui guardiani teneantur se praesentare coram d.o Notario semel in qualibet hebdomada. Et d.us Notarius damnorum datorum teneatur, et debeat huiusmodi guardianos facere comparere in d.o termino recipere sacramenta ab eis quod (sic) denunciabunt omnes quos invenerint sive (corretto) viderint damnum dare in bonis alterius.

Note a margine
(S.N.) Vid. Stat. agricult. Urb. c. liij ubi de custodibus tenutarum. cum ib. annot.
(S.N.) Quod de iure communi electio et deputatio custodum spectet ad superiorem merum, ac mixtum imperium habentem. vid. Bartol. in .l. divus Adrianus. q. j. C. de Custod. et exhib. retr. Natt. consil. 550 n°. 7. et 8. lib. 3. et alios (?) relat. per Fulv. Benig. ad stat. Urb. Agricult. Urb. cap. 53.

De poena abevarantis aliquod animal in fontibus quibus
homines utuntur ad bibendum. R. XLIX.

Item statuimus, et ordinamus quod nemo (1) audeat, vel praesumat abbeverare aliquod animal in aliquibus fontibus quibus homines utuntur ad bibendum ad poen. 5 sold. pro quolibet, et vice qualibet, nec etiam in ipsis fontibus, balneare (corretto) ad poen. centum sold. nec pedes ibi lavare ad poen. xx sold. vel aliud turpe, seu turpitudinem facere ad poen. 5. soldorum pro quolibet, et vice qualibet, et idem dicimus de mulieribus facientibus contra praed.a et quilibet possit contrafacientes denunciare, et accusare, (2) et teneatur in credentia et habeat quartam partem banni, et praed.us notarius teneatur contra praedictos contrafacientes in praedictis inquirere, (3) et repertos culpabiles punire secund. form. superius expressam, et hoc locum habeat in fonte S. Secundi, in fonte Aquae S. in fonte Porcelli, in fonte Nucicchiae, in alijs vero fontibus, si quis aliquam turpitudinem fecerit solvat pro banno Communi Ameriae quinq. sold. et pro quolibet contrafaciente, et qualibet vice, et quodlibet (corretto cancellando "d") praedictorum casuum, ne in puteis plateae aliquis audeat mittere aliquod vas scotanatum, vel incalcinatum, vel tinctum, vel aliquam aliam turpitudinem, vel lutum, ad d.am poenam 5 soldorum pro quolibet, et vice qualibet, et d.us Not.us teneatur vinculo iuramenti ad poen. x libr. qualibet hebdomada inquirere, et si ptaed.a non fecerit, vel in (agg. fra le parole) aliquo praedictorum fuerit negligens in d.am poen. x librarum ipso facto incurrat.

Note a margine
(1) Vid. pulchrum text. concord. in .l. cum supra virentes. (?) xij C. de re milit. ib. xij. ib. provida authoritate decernimus, un nullus omnino immundo fimo sordidatis fluentis commune poculum polluat, neve abluendo equorum sudores etc. vid. Ovid. lib. ... (puntini) Methamorph. conversos in nanos (?) Lathonae precibus fontes et aquas ad usum hominum destinatos conspurcantes: munus aedilium antiquitus fuit fontes, et aquaeductus purgatos servare. vid. Fenestell. de Magistr. cap. xiij in fin. vid. Cassan. in suo Cathal. glos. (sic) mund. part. xij. cons. xviij. n°. ix.
(2) Romae custodes adsunt fontium ad quos spectat, munusq. est contravenientes denunciandi. lib. iij. c. lxxxiiij .§. custodes.
(3) Caeter. de font. et ipsorum purgat. vid. infra rubr. 52. hoc eod. libr. cum ib. concord.
Vid. Urb. Romae stat. lib. iij. c. lxxxii. et seqq. ubi de cura et custodia fontium et aquaeductus, at aquarum ad usum , et potum aquorum. vid. tot. tit. C. de Aquaeductu lib. xj. ubi vid. scribent. praesertim Novarium.

Quod nulla persona ammollet vel lavet aliquam pellem
prope aliquem fontem. R. L.

Item statuimus quod nulla persona (1) audeat, vel praesumat lavare, vel ammollare aliquam pellem prope aliquem fontem per spatium xxx pedum, nec aliquem pannum ad poen. 5. soldor. nec mittere in ipsos fontes aliquem caldarellum scotanatum (corretto) tinctum, vel calcinatum, nec aliquod vas turpitudinis, vel lutum ad poen. x sold. pro quolibet, et qualibet vice. et habeat d.us Notarius, vel eius famulus quartam partem d.ae poenae: et si in praedictis fuerit negligens poenam incurrat ipso facto x librar.

Note a margine
(S.N.) Facit Urbis Stat. lib. iij. cap. lxxv. de immunditijs in rivis aquarum non proijciendis.
(1) Add. quod de praemissis ad instantiam quorumcumq. de populo agi posse ex ijs, quae (?) Tiraq. in rubr. C. res int. alios acta lim. 26.
(3) Vid. annot. in superior rubr. vid. Rip. in suo tract. de pest. de remed. praeserv. facit quod legitur apud Nason. in lib. Metham. de ijs, qui fontes turb. in adventu Lathonae Filiae (cancelato) concubinae, qui conversi fuerunt in ranas. vid. Carran. part. xij. consid. xviij. n°. 9. ubi quod contrafacientes de iure communi arbitrio iudicis sit puniendus .l. j. §. j. ff. de var. et extraord. crimin. vid. ib. add. qua poena affici deberent venenantes aquas, et fontes praedictos per Farinacc. de Homic. q. I22. n°. 22. et seq.

De purgatione, (1) et mundatione fontis porcelli S. Secundi,
Nucicchiae, aquae S.ctae et montis labri. R. LJ.

Item statuimus, et ordinamus quod d.us Notarius (2) teneatur, et debeat facere mundare, et purgare infrascriptos fontes semel infra sex menses ad minus scil. fontem Porcelli, fontem S. Secundi Fontem Nucicchiae, fontem aquae S. Fontem montis labri, ac etiam fontem, qui est in via quando itur Narniam iuxt. dictum montem expensis (3) Communis, et praed.a teneatur d.us Notarius fieri facere vinculo iuramenti ad poen. xx soldor. de suo salario, et pro quolibet fonte, et quolibet semestri quo fuerit negligens in praedictis: addentes quod quilibet mundator (4) dd.rum fontium sit exceptus à Custodijs faciendis.

Note a margine
(1) Faciunt ad haec stat. Urbis lib. iij. c. lxxxij. et seqq. ubi de cura fontium publicorum, et aquarum.
(S.N.) Agrippa C. Oct. Aug. gener productis pluribus aquis fontibus Urbem refersit, unde Aug. querentem de inopia, et charitate vini populum severissima orat. coercuit, ut videri poterit apud Dionem , et Svet. satis provisum à genero suo Agrippa perductis aquis, ne homines sitirent. (una parola cancellata)
(2) Cassan. in suo Cathal. glor. mundi. part. xij. consid. xviij. n°. ix. dicit ad hos cui huiusmodi cura est demandata spectare prohibere in public. aquaed. aut aquis, quae pro usu publico sunt necessariae, ne quis res immundas proijciat, ne pannos mulieres lavent, caeteraq. sordida, ne servitores mulas equos et reliqua huiusmodi lavent, neve porcos immittant, neve in eo quis natet, se abluat .l. cum supra virentes (?) ubi Bart. l. C. de re mil. lib. xij.
(S.N.) Omissa est hic purgatio putei seu fontis aquae in platea palatij Potestatis, qua hausta dementari, à puero, audivi iudices, et officiales Ameriae ius dicentes, cui similis est fons in Jnsula Chio teste Franc. Patr. lib. vij. tit. x. in inst. suae reip. cuius potio suavissima est, sed insipientes efficit bibentes. Ego ab initio fabulam reputavi postea expertus cum leones advenientes in vulpeculas conversas viderim, et agnos, credidi, eo magis quia ut refert Cassan. in suo Catal. glor. mund. part. xij. considerat. xviij. ad fin. bonitas aquae inter caetera dignoscitur, si incolae non sint fatui, itaut ipse post Rip. loc. cit. fateatur aquis quae posse dementari.
(3) Expedit nam Reip. adesse in Civit. aquas salubres, cuius dei (?) gratia plures statuerunt conditiones ut refert. Franc. Rip. in suo tract. de pest. de remed. praeserv. refer. Cassan. in suo Cathal. glor. mund. part. xij. consid. xviij.
(4) Quod Custodes aquarum etiam de iure communi munerum personalium immunitate fruantur vid. .l. decernimus. C. de aquaeductu lib. xj. per quem text. Bart. et Jo. de Plat. dicunt, quod gener. bannum vocans homines ad bellum istos non comprehendit. vid. Cassan. loc. alleg. part. xij. consid. xviij vers.o p°. aquarum custodes.

De requisitione fontium facienda per dictum notarium. R. LIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod d.us Not.us teneatur, et debeat ad petitionem cuiuscumq. requirere, et videre alios quoscumq. (1) fontes, ut sibi narratum fuerit per aliquem, et ipsos fontes aptari facere (2) per adiacentes ipsorum fontium expensis ipsorum adiacentium, et quilibet ex d.is adiacentibus teneatur (3) sibi obedire ad poen. 5. soldor. pro qualibet vice.

Note a margine
(1) Nam ista est popularis actio, itaut tam pro refectione fontium, quam punitione corrumpentium agere possit quilibet de populo, seu vicinia. vid. Tiraq. in rubr. C. res inter al. acta lim. xxvj.
(2) Nota quod aquam de aquaeductu ad suum praedium non potest quis trahere nisi ex praescriptione immemorabili. vid. si quis de caetero .C. de aquae ductu. lib. xj. ubi Novar.
(3) Caeter. de font. vid. supra lib. 5. rubr. 66. cum ib. concord. et supra rubr. prox. praeced.

Quod cuilibet liceat cum bestijs pascere in bonis non accatastatis.
R. LIIJ

Item ordinamus quod cuilibet liceat (1) pasculare (2) suas bestias in quibuscumq. bonis non accatastatis (3) in catastis Communis Ameriae, vel de quibus non solvitur datium Communi Ameriae sine poen. et banno dummodo cum ipsis bestijs damnum non inferant in arboribus domesticis, bladis, leguminibus,fructibus arborum in eis existentibus, non obstant. aliq. statutis, quae directe, vel per obliquum, vel vigore, vel favore alicuius rei, vel causae, vel privilegij, quae in contrarium loquerentur; et haec non (agg. sopra) locum habeant in bonis, et possessionibus clericorum, et Ecclesiasticarum personarum.

Note a margine
(1) Animalia pascentia alias in alieno territorio, et damnum dantia, quam poenam illorum dominus incurrat, et ad quam ipsa poena pertineat, et quid si animalia sint Clericorum. vid. Avendan. de exequen. mandat. Reg. c. xiij ubi quid si fortuitu animalia damnum dederint.
(2) Si omissa cultura voluerit privatus de suo pratum facere, nunquid dominus loci poterit in eo praetendere ius pascendi. vid. Covar. pract. qq. c. xxxvij. et an dominus agri sit dominus herbarum. Vinc. de Franch. decis DJ.
(3) Quanto tempore praescribatur ius pascendi in agris alterius, et de requisitis. vid. Mastrill. decis. cxiiij. per tot. Surd. decis. cxxxvj.

Quod d. notarius faciat qualibet hebdomada (1) purgari,
et mundari omnes stratas siliciatas, et infra muros. R. 54.

Item statuimus, et ordinamus quod d.us Notarius teneatur, et debeat omnes vias siliciatas, et non siliciatas tam publicas, quam vicinales et plateas existentes infra muros Civitatis Ameriae mundari (2) et purgari facere qualibet hebdomada, et ipsas purgatas, et mundatas manutere (sic) sine alio ingomeramine, vel impedimento, et ipsas, et qualibet ipsarum personaliter inquirere, et contra inobedientes procedere et (corretto) repertos culpabiles punire, et condemnare (3) vice qualibet in quinq. sold. et credatur relationi d.i notarij, et suorum familiarium, et omnes, et singulas vias intus, et extra Civitatem Ameriae ad petitionem cuiuscumq. petentis (4) aptari facere ad poen. x libr. denar. de suo salario.

Note a margine
(S.N.) Vid. stat. Urb. lib. 3. c. xxxix. de officio magistr. viarum .§. praeterea nullo modo permittant. et §. insuper quoties vias. cum seq.
(1) Vid. Rip. in suo tract. de pest. tit. de rem. praeservat.
(2) Vid. Bannimenta gen. edita per fel. record. Clem. viij iussa toto statui Ecc.o vers.o 90. An ad hoc cogi possint per dictum notarium Clerici, et Ecc.ae personae vid. Dianam Tit. de immun. ì. j. resol. lxxv.
(3) Add. istas poenas in quas quis ex dispositione huiusmodi statutorum incidit, tam in foro fori, quam in foro conscientiae non teneri solvere ante condemnationem, nisi sit in damni recompensationem constituta glos. in c. fraternitas. I2. q. 2. Covar. in epit. ad 4. decret. p. 2. c. 6. §. 8. n°. I0. Jacob. Simanc. de Cath. instit. tit. 0. n°. I57. quam opinionem com. apud Theologos, et iuristas dixerunt Molin. de iust. et iur. disp. xcv. vers. contra sententiam Gutt.(?) can. qq. lib. 2. c. 5. n°. I4. Fulv. Const. ad x. lib. C. l. j. de poen. fisc. n°. 77. et seq.
(4) Add. etiam ex officio ob publicam utilitatem.

Quod d. notarius teneatur (1) omnes vias siliciatas intus,
et extra Civitatem Ameriae manutenere. R. LV.

Item statuimus, (2) et ordinamus quod d.us notarius teneatur, et debeat vias siliciatas intus, et extra Civitatem Ameriae manutenere, et reaptari facere, (3) et resalciari (sic) ubi destructae, et devastatae essent usq. in amplitudinem x pedum per adiacentes ipsarum viarum pro ut sibi videbitur expedire, et (omesso "ut") opportunum, et decens fuerit ad petitionem cuiuscumq. petentis, et qui in praedictis praed.o notario non obediverit, solvat pro banno Communi Ameriae pro quolibet, et vice qualibet quinq. sold. et vias intus Civitatem Ameriae, et de (annullato) burgos mundari, et purgari facere qualibet hebdomada.

Note a margine
(1) Omnes teneri pro collectis impositis pro purgat. et reaptatione viarum, fontium, et caetera huiusmodi, quae fiunt ob publicam utilitatem etiam, quod habeat duodecim filios. vid. Marant. Consil. lxxxj. n°. I3. Novar. forens. qq. p. j. q. xvij.
(2) Add. qualiter pro d.is vijs siliciandis sit imponenda collecta: distingue cum Peon de Ubald. in suo tractat. de Collect. mihi n*. 6J. vers.o 22. quaero .(?) ubi aut viae sunt privatae, aut vicinales, aut reales, aut regales etc.
(3) Quantum studium priscorum Romanorum in vijs sternendis et manutenendis vid. per Just. Lips. in suo libell. de magnitud. Rom. lib. 3. cap. x. ac de viarum ratione et porticibus. vid. Franc. Patrit. lib. viij. tit. x. de Instit. Reip.

Quod d. notar. teneatur videre, et requirere omnes vias
publicas vicinales, et loca ubi iam fuerunt viae. R. LVJ.

Item Statuimus quod Notarius teneatur videre, et requirere omnes, et singulas vias (1) publicas, et vicinales, et loca, ubi iam fuerunt viae, quae essent aliquibus ingomeraminibus occupatae intus, et extra Civitatem Ameriae, et ipsa ingomeramina facere removeri, et ipsas aperiri, et exoccupari, ac etiam allargari, et ubi apprehensae essent, (omesso "non obstante tempore prescriptionis") terminari facere ubi sibi placuerit, et videbitur, et saepes super vijs, et stratis pendentes facere incidi, vel elevari secundum form. statutorum per terminum (corretto) praefigendum ad poen. centum sold. pro quolibet, et vice qualibet.

Nota a margine
(1) Viam esse publ. probatum dicas, si fuerit probatum eius solum esse publicum et ab eo constitutam, qui ius habet, et quod post hominum memoriam illa via sit habita pro publica .l. 2. §. viam .ff. ne quid in loc. public. vid. semper Lader Imolens. consil. I24. n°. 5.

Quod dictus notarius teneatur superstitibus viarum, auxilium
consilium, et favorem praestare. R. LVIJ

Item statuimus, (1) et ordinamus quod si in aliqua (2) parte statutorum, vel ordinamentorum communis, et Populi Civitatis Ameriae contineretur quod aliqua via in aliquo loco deberet fieri nova, vel ampliari intus, vel extra Civitatem Ameriae per aliquem, vel aliquos superstites d.us notarius teneatur, et debeat dictis superstitibus praestare auxilium, consilium, et favorem, et eisdem praecipere quod d.um opus deducant ad effectum, et poen. ponere et exequi.

Note a margine
(1) Add. istis superstitibus deberi etiam salarium . vid. ad rubr. lxxij. supra lib. v.
(S.N.) Antiquitus viarum cura apud aediles de quibus meminit Sigon. de iur. ant. Romanorum cap. xx ad fin. nam et municipia, inter quae numeratus Ameria ut in orat. pro Sext. Rosc. nostro inter caeteros magistratus habebant aediles, ut meminit idem Sigon. de antiq. iur. Ital. lib. 2. cap. viij.

Quod si aliquis esset diffamatus (corretto) quod consueverit
damnum dare in bonis de foris d. notarius debeat mandare
quod non discedat. R. LVIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod si aliquis esset infamatus quod consueverit damnum dare personaliter in bonis de foris d. notarius possit teneatur, et debeat mandare tali infamato quod ad poen. xl soldor. non debeat extra Civitatem Ameriae exire absq. licentia notarij predicti (sic), et inventus portare aliquos fructus, vel olera secum, (1) puniatur vice qualibet in x sold. ultra poen. sibi impositam per d.um notarium pro d.a portatione: Et credatur sacramento cuiuslibet denunciantis usq. in quantitatem x sold. et teneatur in credentia, et habeat quartam partem banni, et ad probationem d.i diffamati sufficiant quinq. testes fide digni quorum testium nomina sint secreta, et quod ad petitionem cuiuscumq. d.us notarius teneatur in (cancellato) inquisitionem facere de tali infamatione, et eius nomen teneatur in credentia.

Note a margine
(S.N.) Hodie servatur contra solitos delinquere, ut coerceantur cautione fideiussoria de bene vivendo, quae pro etica inolevit secund. Franc. Hercul. in suo tract. de caut. de non offendend. cap. xxij. n°. j. ex officio iudicis ex .l. congruit. ff. de offic. praes. et ex .l. aequissimum .ff. de us. fruct. qui datur ad tempus, vel in perpetuum ex iud. officio arbitrio: nam furans, vel damnum dans proximo egreditur terminos benevivendi. Hercul. d.us cap. 22. n°. 4.
(1) Augetur nam poena reit. et frequentia delicti.

Quod d. notarius teneatur singulis mensibus pandere
in generali concilio summas omnium introituum. R.LIX.

Item statuimus quod d.us notarius teneatur, et debeat singulis mensibus in Concilio generali .d. Civitatis assignare, et pandere summas omnium introituum proventorum in Communi ex suo officio, et contra contumaces ferre sententias rescriptas ad poen. x libr. de suo salar.

Nota a margine
(S.N.) D. Antoninus Pius Imper. refer. Bobadilla lib. 2. Politicae cap. xj. n°. 5. et 6. et Muzzon. (?) de ratioc. cap. 42. n°. I8. statuit ut in introitu cuiuslibet officialis ipsius bona describerentur, ut inde eo finito appareret, quando rationes pub. in aliquo deficerent.

Quod ubi praesens statutum non loquitur servetur
statutum Communis. R. LX.

Item ubi praesens statutum non loquitur per .d. Notarium servetur forma statutorum Communis, et Populi Civitatis Ameriae, quod de tali delicto, vel maleficio loqueretur.

Nota a margine
(S.N.) Quod non solum servari debeat stat. Civitatis dominantis, et sic ius commune in defectum particularis statuti, immo particularia stat. interpretat. ab ijs recipiant vid. late per Arald. Mascard. in suis conclus. statut. conclus. conclus. (ripetuto) 2.

Quod .d. notarius teneantur, et debeat quolibet die dominico
de mane, et de sero providere, ut nullus portet ligna vel lapides.
R. LXJ.

Item statuimus, et ordinamus ad honorem Dei ut S.mi Dies d.ni custodiantur, quod .d. notarius vinculo iuramenti, et ad poen. x libr. de suo salario teneatur, et debeat omni die dominico, de mane, et de sero ire ad portas Civitatis Ameriae, ut nullus portet ligna, vel lapides ad Civitatem praedictam, et quos invenerit portare, vel portari facere idem solvant quinq. sold. pro qualibet salma, quae, et quos eisdem de facto accipere teneatur, (omesso "et") de praedd.is per aliquem officialem praed.ae Civitatis nulla licentia exibeatur.

Nota a margine
(S.N.) Add. hodie ex Const. fel. record. Pij. v. inc. cum primus, de qua in bullario fol. 925 esse preventionem locum inter ordinar. Ecc. et alios magistratus contra deprehensum in similibus diebus festis. ultra quod etiam de iure communi simile delictum est mixti fori. Abb. in cap. 2. de maled. sed dispensatio, et licentia, quae nisi ex causa concedi debet spectat privatim (?) ad Episcopum, vel ipsius ministros. Raym. in sum. tit. de ferijs circa fin. et ratio est, quia cum agatur de peccato ideo superior est Jud. Ecc. Graff. decis. aur. part. j. lib. 2. cap. 34. libj (cancellato) n°. I4.

De poena facientium herbam in vinea plena uvis in horto,
vel canneto. R. LXIJ

Item statuimus quod si aliquis fecerit herbam in vinea plena uvis, in canneto, vel horto alicuius solvat pro banno Communi Ameriae xx sold. et damnum emendet in duplum: post vindemias autem si quis herbam fecerit in praedictis medietatem poenae pread.ae solvere teneatur, et idem de pampana dicimus, et de praedd.is credatur sacramento d.ni (corretto) rei, vel eius familiaris, vel laboratoris, vel filiorum quas poenas solvere teneatur contrafaciens in quolibet praedictorum (corretto) casuum derogando alijs poenis ordinatis per alia capitula, statuta contra intrantes, et damnum inferentes in dd.is locis, vel aliquo ipsorum.

Note a margine
(S.N.) De poena damnum dantibus in herbis recentibus in hyeme, vel aestate. vid. in stat. art. Agric. Urb. cap. xlij. cum ib. annot.
(S.N.) Limita praesens Stat. in viatore capiente herbam pro iunentis. cap. j. §. fin. de pac. tenend. et eius violat. Roman. singular. 234. tu peregrinaris. Surd. de aliment. tit. 8. privil. 39. n°. 8. Stephan. Grat. in suis forens. discept. lib. j. cap. 80. n°. I9. ubi quod stat. neq. valeret talia faciendi (?corretto) facultates prohibens.

Quod si quis accusatus de damno dato cum bestijs iurare
voluerit se non habere bestias non teneatur ad poenam. R. LXIIJ

Item statuimus quod si quis fuerit accusatus, vel denunciatus de damno dato cum damno dato (tre parole cancellate) cum bestijs (scritto sopra) et talis ccusatus voluerit iurare se non habere bestias de quibus accusatus esset, et alias bestias non pasculasse tempore damni dati, quod non teneatur ad poenam nisi de his, quas dixerit se habere, et pasculare: sed si talis iurans esset repertus in mendacio solvat quadruplum poenae praedictae.

Nota a margine
(S.N.) Consuevit, et sic causas apud antiquos diffiniri, extat apud Demost. lib. 3. in orat. contra Cononem de verberatione locus: (?) ubi ego vero Conon, cui propter omnia plus est habendum fidei, quam tibi, hoc iusiurandum dare volui, non ut impune ferrem delicta, cum nihil tale factitem, (?) qualia tu , sed propter veritatem , et ne contumelijs afficerer, non ut periuro causam vincerem. Haec ego, et tum iurare volui, et nunc iuro per Deos, Deosq. omnes. nostra causa, et coronae circumstantis, me omnino à Conone perpessum, quoq. conqueror, et accepisse plagas, et discissum labium, itaut consuendum fuerit, et contumelijs affectum hoc iudicio accusare; quod si sancte iuro mihi multa bona exemant, neq. in posturum quicquid tale accidat, sit peiero funditus peream, et ipse, et si quid mihi est, aut futurum est; sed si non peiero Cononi ilia rumpantur.

Quod d. notarius teneatur ad petitionem cuiuscumq. petentis
per inquisitionem procedere de damno dato. R. LXIIIJ

Item statuimus quod d. notarius ad petitionem cuiuscumq. petentis teneatur per inquisitionem procedere de omni damno dato, et repertos culpabiles punire secundum formam statutorum de tali damno loquentium ad poen. x libr. de suo salario.

Nota a margine
(S.N.) Quod inquiri possit ex sola fama de damno dato. vid. Bonacoss. in suis .qq. crimin. in verbo damno dat. vers. (?corretto) si stat. vult damnum emendari.

Quod. .d. notarius teneatur omnes vias tam publicas, quam
vicinales, et plateas ad petitionem cuiuscumq. petentis facere
disgommerari. (1) R. LXV.

Item statuimus quod d.us notarius teneatur, et debeat omnes vias (2) tam publicas, quam vicinales, et etiam plateas, et alia loca Communia inter aliquos convicinos, et consortes facere disgommerari ad petitionem cuiuscumq. petentis, et quilibet tenuerit (3) aliquem praedictorum locorum occupatum, vel superapprehensum aedificio, vel lignis, lapidibus, vel terra pleno, vel aliter tam lignorum, quam lapidum, vel etiam si occupasset omnibus istis ingomeraminibus, vel parte ipsorum, vel aliquo alio ingomeramine aliquem praedictorum locorum teneatur, et debeat elevare, (4) et disgomerare infra decem dies postquam sibi mandatum fuerit per d. notarios ad poen. x libr. denar. pro quolibet contrafaciente, et qualibet vice quam fuerit per d.um notarium praeceptum: quam poen. .d. notarius habeat terminare summarie sine alia declaratione convicinorum, possitq. ac debeat à contrafacientibus de facto auferre, et à praedictis, et in praedictis consilium sapientis (5) peti non possit, et praed.a banniantur, in locis consuetis Civitatis Ameriae.

Note a margine
(1) S.D.N. Paul. Papa v. nitori urbis pluribus studens, perfecit, qui vijs purgandis caeno, et pulvere absterg. incumberet iniuncta collecta artificibus, et mercatoribus pro solut. mercenariorum et labor. praefectorum.
(2) Aug. refer. Svet. in eius vita nova officia excogitans inter caetera curavit, ut adeesset perpetuo qui operibus publicis, vijs aquarum alveis etc. praeessent.
(3) Quod non possit impediri usus publ. viarum. vid. l. 2. in princ. ff. ne quid in loc. publ. iunct. l. j. in princ. de his qui deiec. vel effuder.
(4) Nam praecedere debet monitio ad hoc ut quis contumax reputari possit in non parendo.
(5) Bannum, seu edictum succedit loco monitionis.

Quod nullus habeat cloacam, vel forum cloacae in aliquo
loco publico, vel palam. R. LXVJ.

Item statuimus, et ordinamus quod nulla persona audeat, vel praesumat habere aliquam cloacam, (1) seu uscium cloacae, vel foramen cloacae in aliquo loco palam, vel his simile, ita quod possit vicinis turpitudo exiens, (2) vel descendens exinde impedimentum, (3) vel foetorem praestare, et si aliquis haberet, habeat (aliunde "debeat") ipsas (4) reclaudere tertia die post publicationem huius statuti ad poen. 5 librar. pro quolibet, et vice qualibet qua fuerit praeceptum alicui per d.um notarium, et ad discernendum praedicta sive ad probationem omnium praedictorum sufficiat provisio, et discretio d.i notarij, et quod nullus audeat, vel praesumat etiam habere aliquam cloacam inter aliquam viam publicam, vel vicinalem, vel iuxta aliquod inchiostrum, (sic) vel iuxt. aliquem vicum, vel iuxta aliquod sciacquatore (5) ad d.am poen. pro quolibet, et vice qualibet, qua fuerit alicui praeceptum, et quod d. notarius possit auferre de facto in quolibet praedictorum casuum, et si negligens fuerit poen. incurrat 25 libr. de facto auferendam.

Note a margine
(1) Idem habes Stat. Romae per Bullam felic. record. Pij 4. an. 6. sui Pont. Domini I565. §. et quia plurimae domus quasdam parvas habent cloacas.
(2) Licebit tamen cloacas reficere, et de novo facere ad emittendas immunditias etiam in locis et vijs publicis, dummodo immunditia non exeat in publ. vid. tot. tit. ff. de cloacis. nec poterit dd. cloacarum usus impediri Specul. de caus. possess. §. fin. et .§. 4. vers. sed nunquid. de quo vid. supra lib. 5. rubr. fin. et latiss. per Cepoll. de servit. urban. praedior. tit. de cloaca cap. 48.
(3) Add. quod neq. artem poterit quis exercere in domo sua per quam malus odor, vel foetor vicinis fiat. vid. Cepoll. de serv. urban. praedior. cap. 48. n°. 3.
(4) Alias de iure communi licitum est proijcere aquam, et immunditias in viam publicam dummodo non noceatur usui publico, vel transeuntibus vel in ea existentibus. vid. Cep. de servit. urb. praed. cap. 68.
(5) Unde aqua, vel immunditia exeat in publicam viam, vel vicinalem.

De poena colligentium glandes de quercubus alienis
sine licentia d.ni rei. R. LXVIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod nulla persona audeat, vel praesumat (1) colligere glandes de quercubus alienis sine licentia d.ni rei ad poen. x soldor. vice qualibet, liceat tamen cuilibet colligere de fructibus pendentibus super possessione sua, quos possit accipere manu cum (aliunde "vel") uncino, et fructus cadentes in possessione ipsius sine poena, et banno. Sed si ex arbore aliena caderent fructus in possessione aliena d.nus arboris sine licentia d.ni rei non possit colligere de ipsis fructibus in terra aliena sic stantibus, et qui contrafecerit solvat tantam poen. quantam solveret si collegisset de arbore aliena.

Nota a margine
(1) Vid. tot. tit. ff. de gland. legend.

Quod d. notarius teneatur facere levari logias existentes
in vijs publicis. R. LXVIIJ

Item statuimus, (1) et ordinamus quod dictus notarius teneatur, et debeat facere (2) elevari omnes logias existentes super vijs publicis, vel vicinalibus nisi fuerint in altitudinem decem pedum, et abinde supra unicuiq. licitum sit logiam retinere.

Note a margine
(1) Viae publichae (sic) quae, et quod non possit aliquid in eis fieri absq. principis licentia. vid. Mastrill. de magistrat. lib.iij. c. x. n°. 266. et seqq. et in specie de ponte super via publica. ib. n°. 274. post Surd. consil. I37. n°. j. et seq.
(2) Intellig. praecedente monitione cum competenti dilatione. vid. Const. Aegid. lib. 4. cap. 89.
(S.N.) Vid. supra lib. 5. rubr. 65. Idem habes stat. Romae per fel. record. Pium Pap. 4. ann. Pont. sui 6. Domini I565 .§. et insuper eisdem viarum magistris.

Quod d. notarius teneatur facere retractari, (aliunde "reactari")
et allargari omnes vias publicas. R. LXIX.

Item statuimus quod .d. notarius teneatur, et debeat omnes vias publicas (1) facere reaptari, et allargari usq. in amplitudinem x pedum extra Civitatem Ameriae, et ipsas (2) facere siliciari, explanari, et dirigi, et (corretto) (3) aquam ipsarum viarum facere recipi ab his, quarum essent possessiones stantes iuxt. vias maxime ab his per quorum possessiones dicta aqua ire consuevit, et quilibet (corretto) teneatur in praedictis obedire d.o notario, et qui non obediverit d.o notario solvat Communi praed.o vice qualibet xx sold.

Note a margine
(1) Vid. Const. Aegid. lib. 4. cap. 88. et cap. 89.
(2) Add. vias public. dici quarum solum est publicum vel saltem quod post hominum memoriam illa via sit habita pro publica. vid. late per Lader. Imolen. consil. I24. lib. j. n°. 5. vid. etiam Bart. in decis. Bon. decis. I56. per tot.
(3) Vid. de hac re pulchram Demosten. orationem lib. 3. contra Calliclem, de aqua à via in praedium Calliclis, quae ei damnum dederat imbre exorto; quapropter is cum vicino damni dati agit, ob novum opus.
(S.N.) .l. 2. §. apud Labeonem (?) cum seq. ff. de aq. pluv. arcend.

Quod si aliquis inventus fuerit noctis tempore in vineis
alterius praesumatur damnum dedisse. R. LXX.

Item statuimus, et ordinamus quod si aliqua persona noctis tempore fuerit inventa in vineis, seu possessionibus alterius praesumatur (1) dare damnum, et puniatur vice qualibet in xl sold. et quilibet possit denunciare, et accusare, et habeat medietatem banni, et teneatur in credentia. Si vero d.us notarius, vel eius familiaris aiquem invenerit in vinea ipsum capere possit personaliter, et ad curiam ducere talem inventum, et de palatio non se absentet nisi p.o solverit poenam praedictam, et damnum passo emendaverit in duplum.

Nota a margine
(1) Facit illud Evangel. Qui mali agit odit lucem. cap. consuluit extra de off. deleg. glos. in cap. un. in verb. occulta. ut Ecc. benefic. late Polidor. Rip. de noct. tempor. cap. xvj. n°. 74. et seq.

De poena damnum dantium in bonis alterius, praesente,
et inhibente d.no rei R. LXXI.

Item statuimus, et ordinamus quod si quis damnum dederit in bonis alterius (1) praesente, et inhibente d.no rei solvat quadruplum poenae contentae in cap. de tali damno loquente, et credatur sacramento talis inhibentis usq. in quantitatem xx sold. pro poen. Communis sed hoc non habeat locum in casibus specialiter provisis, sed ipsae provisiones specialiter serventur et servari debeant per ipsum notarium, et si maiorem poen. contineat aliquo non obstant.

Note a margine
(1) Nota leges, et statuta maxime ad improborum audaciam coercendam fuisse inventa, quia legum praesidio boni sunt improbis superiores. Demosten. contra Aristogitonem sin minus dissipata, et apta sunt omnia in proditissimorum (?) et improbissimorum potestate. Universa namq. vita Mortalium teste eod. Demost. sive magnam urbem incolant, sive parvam, natura, et legibus regitur; at natura quidem confusa, et inaequalis est, et à peculiari cuiusq. pendet ingenio, leges autem communes, et ordinatae sunt, et eaedem universis, quod si prava natura fuerit, semper mala concilia molitur, quare tales facile in delicta ruere liquet et c. vid. ib. Demosten.
(S.N.) Augetur poena propter contemptum et audaciam .l. aut facta .§. qualitate .ff. de poen.

Quod nullus hortulanus possit permutare cetrones, cepas,
cucurbitas, vel aliquos fructus ad gregnas grani. R. LXXIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod nullus hortulanus possit, nec debeat vendere, vel permutare (1) cetrones cepas cucurbitas, vel aliquos fructus sui horti recipiendo pro praetio, vel cambio dictorum fructuum gremias sive gregnas, vel manipulos grani, vel alterius grani ad poen. x soldor. pro quolibet, et vice qualibet, et qualibet gregna: et d.us notarius teneatur, et debeat inquisitionem facere de praedictis ad petitionem cuiuscumq. petentis vinculo iuramenti.

Nota a margine
(1) Istud statutum exorbitat à iure communi, cum permutatio rerum ab initio et ante nummi institutionem fuerit ob hominum utilitatem introducta. late Vacon. post. Ariston. lib. j. declarat. xiii. ubi ostendit permutationem esse de iure naturae. licet hodie ipsi successerit emptio ut habes in .l. j. ff. de contrah. empt. per Aristot. lib. j. Polit. et. 5. Ethic. late Tiraq. de retract. consanguin. §. 30. n°. I6. et seqq. glos. j.

Quod nulla persona proijciat turpitudinem in guardiola tucci.
R. LXXIIJ.

Item statuimus quod nulla persona proijciat turpitudinem vel sozzeriam in guardiolam, vel subtus quae dicitur Tucci posita in contrata pusterlae et in muris Communis Civitatis Ameriae, vel iuxt. ipsam guardiolam (corretto) ad poen. x soldor. pro quolibet, et qualibet vice, et nihilominus teneatur elevare , et portare extra Civitatem Ameriae infra tres dies, et cuilibet liceat denunciare, et accusare, et convicini teneantur notificare d.o notario infra d. terminum proijcientes ad d.am poenam.

Nota a margine
(S.N.) Simile habes Stat. Rom. ne proijciantur calcinar. caementaq. et simil. in flum. ne his replet. inundatio fiat. Et cum praesent. stat. concord. text. ne quid in loc. pub. et simil. interd.a

De electione Custodum facienda in bonis de foris.
R. LXXIIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod per D.nos Antianos populi Civitatis Ameriae (1) eligantur à die publicationis huius statuti usq. ad Kal. Vijbris custodes bonorum de foris in Civitate Ameriae, et in quolibet castro, et in qualibet villa d.ae Civitatis, qui custodes tam supra celati, vel non, eligi non possint nisi tantum pro duobus mensibus, et qui fuerit duobus mensibus, non possit de novo eligi infra sex menses ita quod quibuslibet liceat, et eorum denunciationi, et accusationi stetur, et credatur (2) usq. in quantitatem 5 soldor. pro poena Communis, et usq. in xx sold. credatur (3) sacramento ipsius custodis cum uno teste qui palam iuraverit, se vidisse damnum dantem, cum duobus vero testibus teneatur solvere totam quantitatem in statutis, vel ordinamentis contentam, quae de tali damno loquerentur. Qui custos habeat quartam partem banni, et poenae, quam in Communi ex sua denunciatione fecerit devenire. (4) Et si dd.i custodes aliter eligerentur, vel plus in eorum officio d.o tempore permaneret, eorum sacramento non stetur, et teneatur d.us notarius ad paetitionem (sic) accusantis, vel denunciantis exquirere à dictis custodibus de die dati damni: custodes autem omnes sint celati.

Note a margine
(1) Et quod etiam de iure communi istos custodes spectet ad superiorem, qui habet merum, ac mixtum imperium, nec possit quilibet in suis tenutis constituere. vid. Bart. in .l. divus Adrian. q. j. ff. de Cust. et exhib. retr. Natt. consil. 550. n°. 7. et 8. lib. iij. Custodum nam appositio denotat dominium Jurisditionis et superioritatis. id. Natt. consil. 672. n°. I0. lib. 4. Mascard. de probat. conclus. 402. n°. 3. lib. j. Bertaz. consil. p°. n°. 4J. vid adnot. ad stat. Agricult. urb. cap. 53.
(2) Istis Campanis, et Saltuarijs vid. late per Polydor. Rip. de nocturn. tempor. cap. lxxvij. qualiter Fides denunciantium damna data sit adhibenda.
(3) Nam alias non iuratus denuncians minime probaret. Polyd. Rip. d. cap. 77. n°. 7.
(4) Quod Custodes non legitime electi haud habeant privilegia in probationibus. trad. Borgn. decis. I3. et alij relat. per Polydor. Rip. in d.o tract. de noct. tempor. n°. 6.

Quod accusatus per custodem celatum solvat tantum d.no rei,
quantum solveret Communi pro damno. R.LXV.

Item statuimus, et ordinamus quod quoties custos celatus aliquem accusaverit, dedisse (corretto) damnum in bonis alterius cum bestijs, vel sine: et d.us accusatus condemnaretur, seu poen. solveret ex d.a accusa tantum solvat d.no rei pro emendatione damni, quantum solverit Communi: dummodo d.us Custos, vel d.nus rei suo iuramento declaret, quod .d. damnum fuerit aestimatum d. quantitate in qua condemnatus fuerit, vel solverit accusatus praed.us et si iuraverit de minori aestimatione minorem aestimationem solvere teneatur (par. canc.) praed.us accusatus: et factum teneatur .d. notarius notificare d.no infra quartam diem à die factae accusationis ad poen. xl soldor. pro qualibet vice, qua contrafecerit.

Note a margine
(S.N.) Add. quod custodes portarum, sylvarum, agrorum etc. tenentur restituere poenam pecuniariam impositam contrafacientibus si eos dissimulant, et non manifestant. Anton. Diana p. 3. tract. 5. miscellan. res. 54.
(S.N.) De istis custodibus vid. infra rubr. 77. add. quod Custodes territorij, vel locorum possunt à dominis privatis sine licentia principis eligi, et deprehensos in fragranti capere, pignorare, et recta via ducere ad ordinarios locorum. Cassan. in consuetudine Burg. rubr. j. §. 3. Avend. de exeq. mand. cap. j. n°. I3. Capic. decis. 45. possunt tamen Barones, vel universitates, ad quas poenae damnorum datorum spectant pro suo interesse alium ponere arg. text. in .l. si ita legatus .§. dominus proprietatis ff. de us. et habit. Salarium vero dari ab ijs, qui proponuntur. Jo: de Plat. in .l. fin. C. de erog. mil. annon. Menoch. de arb. iud. cas. I28. Escob. de ratiocin. cap. 26. n°. I0.
(S.N.) Ulterius adde non solum istos custodes teneri ad denunciandum damna etc. verum etiam famuli, et ancillae dominorum rerum, in quibus damnum ab extraneis datum fuisse, at dari contigerit, quia ex iustitia, et ratione famulatus sunt obligati res domini sui ab iniuria externorum tueri. Less. lib. 2. c. 30. dub. 8. n°. 39. Molin. Sylv. et alij, quod idem Lessius ibi citat. Anton. Dian. p. 3. tract. 5. Miscellan. Resol. 54. et non solum famuli, sed coloni teneantur denunciare damnum dantes, aut devastantes agros, aut sylvas, quas ipsi colunt alias ad aestimationem et refectionem dictorum damnorum conveniri, et condemnari poterunt. Rot. decis. 24J. n°. 2. p. 2. divers. per .l. in .l. lege ff. locat. Bald. consil. 22. lib. 3. Jason. in .l. non impossibile. n°. 5. ff. de pact. vid. Grat. disceptat. forens. cap. cccliiij.

Quod omnia pignora quae accipiuntur m.to d. notarij occasione
executionis deponantur penes massarium Communis. R. 76.

Item statuimus quod omnia pignora, quae accipientur mand.to dicti notarij, occasione executionis, vel quacumq. alia occasione d.us notarius faciat consignari, et deponi apud massarium d.i Communis ea die, qua accepta essent eius mandato secundum formam statutorum Populi de tali materia loquentium et ipse notarius teneatur ipsa pignora sic accepta banniri (1) facere tribus bannimentis singulis quinque diebus quod habentes pignora penes .d. massarium occasione executionis praedictae infra dd.os terminos debeat recolligere (2) alias ipsam (sic) vendi faciat pro Communi praed.o plus offerenti, facta subhastatione in platea Communis .dd.is pignoribus vendendis, et praed.a faciat d.us notarius, et adimpleat ad poen. x librar. de suo salario pro qualibet vice.

Note a margine
(S.N.) Simile stat. habes Romae inter Stat. Agric. cap. xlix.
(1) Vid. Paul. de Castro in .l. ordo .C. de execut. rei iud. Asin. de execut. §. 6. cap. p°. n°. I6.
(2) Data tamen enormissima laesione elapso etiam d.o termino poterit dominus recolligere. vid. in dec. Lusitan. per Anton. A Gamb. decis. 266. n°. j. et decis. I98. n°. J. Cagnol. l. 2. n°. I63. C. de rescind. vend. cum alijs relat. per March. de commiss. in tit. de rest. in integr. cap. 3. n°. 6.

Quod .d. notarius teneat nomina custodum ita, et taliter,
quod non videantur. R. LXXVIJ

Item statuimus quod d.us notarius curet, et diligentiam et diligentiam adhibeat (ultime tre parole cancellate: l'ultima indebitamente) quod custodes caelati non possint sciri, videri, nec legi ab aliquo nisi ab electore de his, quos ipse elegerit, et nomina ipsorum scribere, et tenere absconsa ad hoc (omesso "ut") teneatur pro praed.o (aliunde "proprio") iuramento, et etiam à quolibet custode iuramentum exhibere, et nulli pandeat se esse custodem, nec alteri, quem sciverit se esse custodem ad poen. centum soldorum et dd.os custodes facere comparere coram se semel omni hebdomada, decursisq. diebus ad denunciandum omnes quos viderint damnum dedisse fingendo eum, non ut custodem recipere, sed ut accusatorem, vel testem, et qui noluerit dicere suo sacramento de novo praestando, se non vidisse aliquem damnum dedisse non cogatur denunciare, nec aliter gravetur salvo quod si d.us Custos fuerit pauperrimus, vel absens fuerit de Civitate, et Comitatu Ameriae, vel aliam legitimam causam habentem non comparuisse, vel custodisse, ut d.um est ad poen. ullo tempore non teneatur, et si non comparuerint dd.i Custodes, ut dictum est coram d.o notario solvant pro quolibet, et qualibet hebdomada quinque sold. eodem modo teneat (corretto) notarius praed.us dd.os custodes Communis coram se facere comparere, ipsosq. examinare, et sacramentum recipere ab eisdem, ut dictum est, in dd.is terminis ad d.am poenam.

Nota a margine
(S.N.) Add. istos ex officio et ex iustitia teneri ad denunciandum, alias erunt ipsi obligati, et tenebuntur de suo absolute Lessius lib. 2. n°. 73. de iust. iur. Navar. cap. xxv. n°. 34. in manual. Sylvest. in verb. restitutio. 3. q. 5. §. 7. vid. Anton. Dianam p. 3. tract. 5. miscellan. resol. 54.

Quod Custodes caelati teneantur aestimare damnum datum.
R. LXXVIIJ.

Item statuimus, et ordinamus quod dd.i Custodes una cum denunciatione, quam faciunt teneantur, et debeant aestimare, sive aestimari facere (1) de damno dato per illos, quos denunciaverit (sic) pro ut eis videbitur, et ipsum damnum declarare, quorum declarationi stetur, ut inferius in capitulo de aestimatione continetur.

Nota a margine
(1) In alijs casibus aestimatores eliguntur de consensu partium, quibus dissentientibus eligit iudex ex officio ut docuit Decius in cap. proposuisti n°. I3. de probat. post. D. Andr. et Abb. qui electi iurare tenentur in manibus iudicis, se vere, et legaliter facturos rei aestimationem secundum Bart. et Salicet. in .l. Creditores .C. de pignor. ubi Menoch. ib. n°. I6. nec citatione est opus, neq. refert an sit dies iuridica, vel quod ambo aut simul referant, nec tenentur reddere rationem cur tanti aestimaverint, quibus peritis discordantibus tertius eligatur, qui nisi illis adhaereat, vel quis à iudice deputatur, vel tres compellere, ut concordent. vid. Menoch. in d. l. Creditores de adipiscend. rem. vj.

Quod .d. notarius faciat satisfieri dictis custodibus de parte
eos tangente. R. LXXIX

Item statuimus, volumus, et firmamus quod d.us Not.us teneatur facere satisfieri dd.is Custodibus de parte eos tangente infra octo dies post solutionem factam per illos, quos denunciaverit, et accusaverit.(sic)

De poenis irrogandis (corretto da "puniendis") arbitrio d.i
notar. damnnum (sic) dantibus. R. LXXX.

Item statuimus, et ordinamus quod si aliquis esset accusatus de damno dato in bonis alterius, de quo non esset expressa poena in praesenti statuto, et non possit procedi de similibus ad similia, talis accusatus puniatur arbitrio d.i notarij considerata conditione accusati, et qualitate delicti sive damni, et quod ubicumq. per praemissa statuta esset de poena aliquo vario modo, vel diverso provisum super eodem facto ipse notarius teneatur, et debeat (1) sequi provisionem maioris poenae.

Nota a margine
(1) Id autem propter malitiam horum temporum, quae nimium excrevit, nam licet poenae alias molliendae videantur, tamen hodie ob hominum nequitiam sunt exasperandae pulchre Caball. in suis resolut. Criminal. cas. I56. n°. I0.

Quod .d. notarius teneatur observare omnia capitula supra
et infra posita. R. 8J.

Item statuimus, et ordinamus quod d.us not.us teneatur, et debeat observare omnia, et singula capitula supra et infra scripta, et statuta, et ordinamenta (1) vinculo iuramenti, et ad poen. in ipsis capitulis contentam et x libr. pro quolibet cap. in quo non esset poen. imposita, vel expressa.

Nota a margine
(1) Demosten. in orat. j. in fin. pulchre ib. quare oro vos iudices, et supplico, et obtestor ut legum, et iurisiurandi memores, quo obligari vos dicitis ad nostrum ius consequere dum nos adiuvetis, ne plus istius, quam nostras apud vos praeces valere patiamini. Aequum est ut non sceleratorum hominum, sed contra omne ius humanitatis afflictorum misereamini etc.

De poena non obedientium d.o notario. R. LXXXIJ.

Item statuimus (1) quod quicumq. non obediverit d.o notario custodiae, damnorum, datorum, viarum fontium, pontium in ipsis reaptandis, et reficiendis solvat pro banno Communi Ameriae quinq. sold. pro quolibet, et vice qualibet, et qui impedimentum praestaverit, vel non permiserit id fieri, vel non obediverit intelligendo quod super apprehensis, vel occupatis, vel ingommeratis (aliunde "apprehensum vel occupatum vel ingomeratum est vel esset") solvat de facto Communi praed.o vice qualibet centum sold. et qui exterminaverit, vel extraxerit aliquem terminum fixum, vel missum per ipsum notarium, vel terminatorem Communis, vel per aliam personam de partium voluntate solvat pro banno Communi Ameriae 25 libr. et nihilominus terminus reponatur in eodem loco, et quod in praedictis, et quolibet praedictorum capitulorum loquentium super vijs, Plateis, et super apprehensionibus viarum idem notarius possit, et debeat ex suo officio ad petitionem cuiuscumq. petentis procedere, et de iure, et de facto (2) cognoscere, praecipere iudicare, et executioni mandare sine strepitu, et figura iudicij iuris ordine servato, vel non servato.

Note a margine
(1) Et extra praeinserta (?) in praesenti rubr. et quae alijs non fuerint comprehens. iussa notarij nihil operantur Auth. ut in med. lit. §. illud quoque.
(2) Non tamen intelligas posse procedere partibus non citatis, et auditis, cum per quamcumque facultatem non censeantur sublati termini, ex quibus partibus defensio suorum iurium resultat. vid. M. Anton. Thomat. (?) in decis. March. decis. ... (puntini) post Ferrett. consil. ccxv. n°. 2. vol. j. Bartol. in .l. j. ff. de milit. testam. et in extravag. ad reprim. in verb. videbitur.

Quod nomina custodum caelatorum sint penes d.um notarium,
et Cammerarium Communis. R. LXXXIIJ

Item statuimus, et ordinamus (1) quod omnia, et singula nomina custodum celatorum prout electi sunt per D.nos Antianos Populi sint, et esse debeant paenes (sic) dictum notarium, et penes Camerarium Communis praedicti, et d.us Camerarius sciat quibus debeat dare partem contingentem eisdem, et qui penes camm.um non esset partem aliquam habere non debeat, (2) neq. Cam.us praed.us solvere teneatur.

Nota a margine
(1) Vid. lib. j. cap. seu rubr. xxiij. ubi de elect. custodum celatorum.
(2) Tiberius Caesar delatoribus praemia statuit, de quo vid. supra lib. j. ruubr. xxiij.

Quod si aliquis accusaret aliquem de re, quam ipse non possideret
puniatur ea poena, qua accusatus teneretur. R. LXXXIIIJ.

Item statuimus, (1) et firmamus, quod si aliqua persona accusaverit aliquem, vel aliquam de damno dato personaliter, vel cum bestijs, de re quam accusans dixerit possidere tempore d.i damni per illum pro quo (corretto) teneretur (omesso "res") ad laborandum, quod si negatum fuerit d. accusatorem (omesso "vel illum pro quo tenetur ad laborandum vel patrem accusatoris") non possidere, et accusator non probaverit suo tempore d.i damni ipse, vel pater eius, vel ille pro quo tenetur ad laborandum (omesso "possideret quod") puniatur ea poena, qua punietur accusatus damno probato, et recipiatur summarie pro ut d.o Notario videbitur.

Nota a margine
(1) Quod accusator teneatur probare tempore damni dati se fuisse possessorem trad. Alber. in .qq. stat. q. 74. in 2.a part. spec. in tit. de probat. §. fin. vers.o sed rat. stat. Bonacos. in suis qq. criminal. in verb. damno dato vers.o an qui petit emendam damni etc.

De poen. tollentis paleas. R. LXXXV.

Item statuimus, et odinamus quod si quis acceperit paleas de possessione alterius, seu paleas (1) alienas solvat pro banno Communi 20 sold. pro qualibet vice, et damnum emendet patienti in duplum.

Nota a margine
(1) Add. nunquid in istis minimis committatur furtum, et pro eo agit valeat, quod sic vid. in .§. gallinarum inst. de rer. divis. ubi glos. fac. text. xiiij. q. iiij. cap. ult. Tiraq. de iud. in verb. exig. vers.o decimo. lex est. et quando res dicatur modica vid. glos. in cap. de appellatione extra de app. ubi Bald. et an pro re mod. detur actio furti ultra glos. in .d. §. gallinarum. Jas. lib. 2. respect. singul. cap. 26. Stephan. Forc. (?) in suo aviar. iuris cap. xj.

De poena colligentis fabas, seu scafos. R. LXXXVJ.

Item volumus (1) statuentes quod si aliqua persona collegerit fabas, seu scafos alienos sive de possessione alterius solvat pro banno Communi Ameriae x sold. pro qualibet vice, et quolibet contrafaciente, et teneatur insuper ad emendationem damni in duplum.

Nota a margine
(1) De collig. fruct. arb. vid. supra lib. eod. rubr. xx. et seq.

Quod nullus vindemiator, seu vindemiatrix possit ferre
ultra quatuor racemos. R. LXXXVIJ

Item statuimus, (1) et odinamus quod nullus vindemiator, seu vindemiatrix audeat, vel praesumat de vinea aliena deferre ultra quatuor rampazzos uvarum ad poen. x. sold. salvo quod si deferret pro d.no vineae tunc non teneatur ad poen. de quo stetur sacramento d.ni vineae, et quod d.us not.us tempore vindemiarum omni sero debeat stare ad portas Civitatis ad inquisitionem, et investigandum de praed.is ad poen. x libr. de suo salario. et praed.a d.o tempore faciat publice bandiri.

Nota a margine
(1) Romae vindemietores (sic) redeuntes et vinemiatrices scrutari solent à Custodibus portarum, cumq. audacter nimis, et quodammodo impudice custos Portae Septimianae in scrutando mulierem se gessisset de Anno I6I2 gladio percussus à viro interijt; caveat igitur notarius an (cancellato) ultra fines honestatis minime progrediatur investigando.

Quod quilibet possit accusari. R. LXXXIIX (sic)

Item statuimus, et ordinamus, quod in damnis datis non credatur custodi celato, (1) nisi usq. in quantitatem 5 soldor. ab inde supra usq. in quantitatem x sold. cum uno teste, aliquo in contrarium non obstante. Et quod nulla persona de Civitate, vel Comitatu Ameriae vel aliunde possit, vel debeat aliquem accusare de damno dato personaliter vel cum bestijs, vel sine, nisi duas personas in diversis accusatas, et duobus iuramentis pro qualibet die, et non ultra: Et semper in tali accusatione ponatur dies, qua producitur, et tam de emendatione damni, quam de poen. Communis credatur sacramento accusatoris usq. in quantitatem x sold. cum uno teste ab inde vero supra probetur legitime non obst. aliquo Capitulo statuto, vel ordinamento Communis, vel Populi quod in contrarium loqueretur. Jn quibus volumus praesenti capitulo derogare salvo quod in damnis datis de nocte commissis, in quibus servetur forma in supradd.is capitulis declarata.

Nota a margine
(1) De quorum celatorum custodum electione, et officio supra lib. j. rub. xxiv. et hoc eod. lib. vij. rubr. lxxiiij. et seqq. usq. ad rubr. lxxviij.

De incendio, et guasto emendando. R. LXXXIX.

Item statuimus, et ordinamus quod si advenerit damnum, guastum, incendium per (omesso "civem") aliquem ignotum, vel forensem, vel non idoneum ad solvendum, committi in domibus campis, areis, vineis, casalibus, vel in quibuscumq. bonis de foris per ipsum damnum guastum, vel incendium, emendetur per delinquentem d.o damnum passo secundum aestimationem faciendam per duos homines ponendos per d.nos Antianos Populi d.ae Civitatis. Et nihilominus procedatur contra malefactorem, et in poenis contentis in statuto Communis loquente de tali maleficio paenitus (sic) condemnetur, et elapso termino condemnationis ipsius, et eius bona vendant (sic), et praetium, sive praetia deveniant in Communi Ameriae. Et etiam (1) uxor, et filij d.i damnum facientis extra Civitatem, et districtum Ameriae expellantur, et ipse nullatenus possit retardari aliquo tempore, nisi prius satisfecerit damnum passo, et poen. solverit Communi praed.o statuto, vel aliquo alio non obstante, super quibus etiam procedere possit potestas Civitatis Ameriae, et quilibet officialis ipsius. (2) Addentes quod si in aliqua possessione alicuius fuerit illatum damnum, et ipsa notificatione facta, si non posset habere notitiam cuius fuisset d.a animalia, quae intulissent dictum damnum, quod vicini d.ae possessionis habitantes in contrata, et habentes bestias, vel alij, qui in d.o tempore ibidem stetissent cum dd.is bestijs per ipsum notarium cogi possint, et teneantur ad emendationem damni illati in d.a possessione.

Note a margine
(S.N.) Adverte quod petens emendationem debet probare ignem fuisse immissum. vid. Alberic. de stat. q. 80. add. quomodo resarciri debeat damnum datum in sylva ignis immissione, aut incisione. in .l. j. C. ad l. Aquil.
(S.N.) Add. nunquid conductor teneatur locatori ad emendam damni illati per fam. conductoris. Farinacc. consuluit, et habetur in suo Consil. lxiij. ubi decidit non teneri nisi incendium fuerit exortum lata, vel levi culpa ipsius conductoris et multo magis si incend. processerit à d.o fam. odio quo persequebatur locatorem et ita fuit decis. in Rot. coram D.no Litta in eadem causa Romana incendij, sive pretensorum damnorum et interesse lunae I7 Martij I597. quam habes post dictum consil. impressam.
(1) An extendatur ad concubinam, et filios spurios. vid. Jo: Andr. in add. ad Specul. tit. qui filij sint legit.
(2) Vicini ad refectionem damnorum quando cogi possint; et nota quia praesumuntur ipsi vicini damnum dedisse, et ideo istud stat. est stricti iuris. vid. Menoch. lib. 2. cent. 4. cas. 345. n°. I5. et seq. et in term. praesent. stat. vid. Bartol. consil. ult. vol. 2. continetur.

De poena facientis lorduram. R. XC.

Reptilia, vel animalia mortua, vel carnes sanguinolentas, stercora, capillos, aquam scotanatam, aquam olivarum, vel urinam, terreplenum, lapides, vel ingommeramentum aliquod, vel immunditiam, vel quaecumq. alia turpia, vel eorum aliquid, qui fecerit, tenuerit, vel posuerit, vel poni fecerit Coria cruda, radens, extendens, vel trascinans, seu etiam pelles, et ungues in aliqua platea Communis vel vijs publicis, vel in arcu, vel in domo alterius, et prope ecc.as seu religiosa loca rumorem vel lasciviam fecerint ad poen. decem sold. pro quolibet, et vice qualibet teneatur cianciam olivarum ardens in platea aliqua x soldor. in alio loco praedictorum quinq. soldorum Communi Ameriae pro vice qualibet solvat, et ea prorsus debeat elevare, et quilibet possit contrafacientem denunciare, et accusare, et eius accusae cum sacramento credatur, salvo quod letamen, et terra plenum possit ib. proijci si sequenti die elevetur alias puniatur, ut supra si licentiam à d.o notario non habuerit, et etiam salvo beneficio (corretto) edificandi in capitulo de officio viariorum. Et quicumq. in casaleno S.cti Laurentij de Urthicheto, et de Urbestole, vel prope monasterium S. Stephani in Casaleno S. Proculi, vel S. Nicolai, vel eorum aliquo terra plenum, vel immunditiam proiecerit solvat pro banno Communi pro vice qualibet quinq. sold. terraplenum autem praedictum proiectum prope monasterium praed.um elevetur inde per homines contratae Plateae, et adiacentes contratae pusterlae, et notarius damnorum datorum praed.us omni sero more solito banniri faciat pro sequenti die ante vesperas quilibet omnis ante domum suam purget, et mundet, et omne ingomeramentum, et immunditiam ectra terram eandem paenitus portari faciat ad poen. praed.am. Et d.us notarius elapso die termini debeat ire ad videndum die termini praed.i et inobedientes scribere, et punire secundum ordinamenta statuti praed.i et secund. form. capituli viarum, et de singulis praedd.is d.us notarius inquirat ad petitionem cuiuscumq. in credentiam retinendo: Volumus tamen quod per haec alteri statuto non derogetur de materia praed.a loquente.

Nota a margine
(S.N.) Vid. supra lib. 5. rubr. xvi. ubi restring. ad vias regales. vid. ib. vid. etiam supra lib. 6. rubr. 7. vid. infra not. ad rubr. xciiij. huius lib. vij.

Quod nullus proijciat aliquid tempore pluviae aquae currentis
R. XCJ.

Tempore pluviae, (1) vel alio tempore nullus proijciat aliquid aqua currente, vel aliud faciat quod impedimentum, vel nocumentum praestet vel praeiudicium generet suo vicino, sive d.as aquas ex eius cursu aliter divertat quam ire consueverit tempore retroacto ad poen. x soldor. quam poenam solvat quoties contrafecerit, et nullus mittat aquam unde non convenit, et non ire consuevit ad praed.am poen. et nihilominus aqua reducatur quo ire consuevit.

Nota a margine
(1) Vid. tot. tit. ff. de aqua pluvia arcenda. vid. Demosten. oration. part. 2. adversus Calliclem de fundo.

De via terminanda. R. XCIJ.

Item quod d.us notarius teneatur (1) vinculo iuramenti ad petitionem cuiuscumq. non habentis viam terminatam, unde possit accedere (2) per viam suae possessionis ad petitionem cogere quemcumq. ad vendendum eidem viam quinq. pedum in amplitudine ad aestimationem duorum bonorum virorum ponendorum unus pro una parte, et alius pro altera parte, et d.us notarius teneatur d.os aestimatores cogere ad terminandum d.am viam, et si dd.i aestimatores se non concordarent, quod iudex debeat eligere tertium inter eos, qui iurent eorum officium facere bona fide.

Note a margine
(1) De istis aestimator. et terminat. vid. supra lib. 6. rubr. 8.
(2) De quo supra hoc eod. lib. vij. rubr. ij. vid. ff. de itinere actuq. privat.

De poena proijciendi aliquid in fossis Communis. R. XCIIJ.

Terraplenum aliquid a Porta leonis (1) usq. ad ad (ripetuto) olivetulum in fossis Communis, et prope ipsos fossos à d.a porta à via, qua itur publice à porticella fratruum minorum usq. ad Ecc.am S. Petri sicut recte trahitur, et in strata nova pusterlae nullus proijciat, seu proijci faciat ad poen. x soldor. quam poen. d. notarius accipiat cum accusatore, et sine.

Note a margine
(1) Fossae istae fabricatae ut sint aquae receptaculum ad Urbem muniendam, quae ideo repleri non debent. de ipsis fossis, et vallis Veget. et add. ad illum de re militari consulas, et modernos, qui de castrorum, et oppidorum munimine scribunt; et Vitruv. et add. ib. j. c. v. ubi de fundamentis murorum, ac turrium agit.
(S.N.) Id ipsum habes prohib. Rom. ne aliquid proijciatur in flum. publ. et in vijs etc.

Quod via porcelli purgetur qualibet hebdomada. R. XCIIIJ

Via porcelli usq. (1) ad portam Pesciolini bis in qualibet hebdomada purgetur per adiacentes, et nemo in d.a via faciat, seu proijciat aliquam turpitudinem ad poen. 5. soldor. et quilibet possit denunciare, et accusare, et credatur ei.

Nota a margine
(1) Plut. in dialog. de optimo Cive lib. 2. refer. Mastrill. lib. iij. c. x. n°. 276. inquit quod Princeps, seu Magistratus curare debet, ut sint, qui viarum publicarum curam habeant, ut sordes ex angi portis eijciantur, plateae mundentur, viae sternantur, lutumq. auferri faciant. addens illud Ciceron. lib. 3. de legibus Urbis templa, vias, aquam, aerarium tuento. vid. ib. Mastrill. n°. 279. ubi quod p..is? (?) et reaptatione viarum ante domum suam quisq. teneatur de proprio expendere.

De poena proijcientis sozzuram de fenestris. R. XCV.

Item statuimus, (1) et ordinamus, quod nullus de Ameria proijciat (2) aliquam sozzuram de fenestra in vias publicas ad poen. quinq. soldor. et possit super praedd.is quilibet officialis d.i Communis procedere.

Note a margine
(1) Tot. tit. ff. de his qui deiec. vel. effuder.
(2) Magnum ex hoc compendium Barones referunt ex licentia scil. generali omnibus incolis suarum terrarum proijciendi quicquid volunt e fenestris, aut portis in viam publicam, in Regno Neapolitano.

Quod quilibet habens saepes super vias (sic) teneatur ipsas
incidere. R. XCVJ

Quicumq. habet sepes (1) super vijs Communis teneatur ipsas incidere, (2) et super vijs elevare, et de hoc teneatur laborator rei habens sepem super vijs, ut dictum est ad poen. 5. soldor. et quilibet possit contrafacientes denunciare, et accusare, et credatur eius sacramento.

Note a margine
(1) Hic sermo est de sepibus vivis non structilibus, de quibus Columb. (sic) de Re Rust. lib. xj. c. iij. in prosa de cultu Hortorum. nam ut ipse inquit Antiqui vivam sepem structuli protulerunt, quia non solum minorem impensam desiderat, verum etiam diuturnior immensis temporibus permanet; et veprem ad hoc maxime commendat, cum interimi non possit nisi radicitus effodere velis, et post ignis iniuriam melius renascitur. et M. Varro ante ipsum Colubellam (sic) de re rust. lib. j. c. xiiij.
(2) Vid. supra lib. 5. rubr. 7.

Quod .d. notarius teneatur facere remundari fontem siccum
viae planae. R. XCVIJ

Item statuimus, et ordinamus (1) quod d.us notarius damnorum datorum teneatur, et debeat (2) vinculo iuramenti ad poen. xxv libr. de suo salario ad petitionem adiacentium (3) per ipsos facere remundari aquam fontis sicchi positi in contrata viae planae, (4) et ipsa reinventa facere d.um fontem reaptari expensis adiacentium infra duos menses postquam fuerit repertus, et quilibet ex adiacentibus teneatur eidem obedire, et inobedientes punire possit vice qualibet in x sold. denar.

Note a margine
(1) Caeter. de font. vid. supra lib. eod. rubr. 52. cum ib. concord.
(2) Vid. supra hoc eod. lib. vij. rubr. ij.
(3) Iste fons fuit repertus de Anno I600. dum reaptarentur viae iussu S.mi ad instigationem quorumdam qui volebant curribus incedere et fuit repertus in via plana oppressus, seu apprehensus ab aedificio Cancelli dominorum de Canzachis contra formam Rubr. 57. hoc eod. lib. 7.
(4) Iuxta regul. secundum naturam .ff. de reg. iur. cum de solo commodo adiacentium agatur.

Quod porci non possint ire per Civitatem Ameriae. R. XCVIIJ.

Item statuimus, (1) et ordinamus quod Porci scofae, et Porcelli maiores quatuor mensium non possint ire per Civitatem Ameriae, et si inventi fuerint per d.um notarium, vel eius famulum, vel alium officialem Communis praed.i ire per d.am Civitatem nisi in eundo, vel redeundo de foris d.ni ipsorum porcorum solvant pro quolibet porco scrofa, vel porcella vice qualibet xx sold. denar. non derogando alijs statutis per haec de hac materia loquentibus, et quilibet possit denunciare, et accusare.

Note a margine
(S.N.) Hab. simile Stat. Romae lib. 3. cap. 708. (?)
(1) Add. non intrare huiusmodi stat. si ingrediatur quis cum porcis timore hostium. vid. Alber. de Ros. q. xj. lib. 2. de statut. et quid si quis duxerit cum licentia notarij, vel Potestatis quod non excusetur à poena. vid. Alber. d.o lib. 2. q. xij. ratio, quia stat. praedictis sunt commissa curanda, non negligenda.

Quod silicentur omnes viae, et stratae Civitatis Ameriae,
et quomodo. R. XCIX

Quia viae, (1) et stratae Civitatis Ameriae sunt adeo devastatae, quod tota Civitas videtur deformis, et per eas libere deambulari non potest pro honore d.ae Civitatis praesenti statuto firmamus, statuimus, et ordinamus quod omnes stratae, et viae Civitatis Ameriae (2) Silcentur , et mattonentur modo, et forma inferius declaranda: Et p.o silcetur, et mattonetur strata à porta Pisciolini usq. ad turrem, et deinde omnes stratae, quibus itur ad Ecc.am S. Firminae, videlicet stratae, quae procedunt à Platea Communis, et à Platea S. Mariae de porta ad d.am Ecc.am S. Firminae, aliae vero stratae remaneant in provisione, et dispostione d.norum Antianorum Populi, qui pro tempore fuerint, qui possint providere super ipsa (3) silciatione facienda (corretto), et in quibuscumq. partibus pro ut eis videbitur convenire, et quod omnes (omesso "et") singuli introitus damnorum datorum d.i Communis convertantur pro expensis, et aptaminibus dictarum stratarum, de quibus introitibus, et pecunijs emantur mattanes (sic) pro ipsis stratis silciandis, et aliae expensae fiant, et fieri debeant quandocumq. occurrerit (4) per adiacentes dictarum stratarum, et quod pro praedictis introitibus denariorum damnorum recipientium, et retinentium eligatur per D.nos Antianos Populi quidam bonus sufficiens, et legalis homo popularis, et de populo Civitatis Ameriae, qui Cam.s possit, et sibi liceat pecunias dictorum introituum expendere (5) pro ipsis mattonibus emendibus (sic) absq. aliqua alia deliberatione; Cuius Cammerarij officium duret per annum tantum, et teneatur reddere (6) rationem in fine officij cuiuslibet notarij damnorum datorum, et habeat pro suo salario cambium monetarum, et quod conventum fuit per d.nos Antianos, et Concilium (7) X et suum deputatum salarium liceat eidem cammerario de dd.is introitibus, et denarijs damnum dantium retinere: adiacentes vero dictarum stratarum silciandarum, (8) et qui solvere debeant, et contribuere in praedd.is remaneant in deliberatione d.norum Antianorum, qui pro tempore erunt, et finito officij (sic) unius Camerarij, alius eligatur modo praed.o. Et sic fiat donec stratae ipsae fiunt silciatae, (9) et quod notarius praed.us teneatur, et debeat vinculo iuramenti, et ad poen. x libr. de suo salario omni mense praed.a notificare, et dicere d.nis Antianis, ut examinari mandentur, et Cam.s praed.us non permittat quod dd.i introitus perveniant ad alias manus, (10) nec ad alium Cam.um (parola cancellata) quam dd.i operis (corretto) ad suprad.am poenam: Et quod d.us Cammerarius tempore sui syndicatus, vel quo reddet rationem, debeat rationem de denarijs solutis custodibus secretis reddere, et si d.o tempore non solverit totam partem eis contingentem ipsum residuum convertatur in d.o opere, et pro satisfatione praetij dd.rum mattonorum et notarius ante dictus teneatur praedicta executioni mandare, et fieri facere et incipi facere d.um opus à die piblicationis praesentis statuti ad poen. 50 libr. de suo salar.

Note a margine
(1) Viarum Cura apud Graecos olim erat vile officium cum passim quibusq. etiam vilibus demanderetur. unde Epaminondas, cum Thebani per Contumeliam magistratum huiusmodi antea sordidum, et contemptum mandassent, non contempsit, se ea cura gessit, ut muneri prius contemptissimo dignitas, et authoritas accederet, inquiens, non solum magistratus virum ostendit, sed magistratum vir; de quo meminit Plutarchus in praeceptis Civilibus.
(2) Hoc est silicibus sternantur de quibus videas Anselmum Boetium Brugensem Belgam in suo tract. de gemmis et lapidibus lib. ij. cap; cclxxxviij.
(S.N.) Nam ista est via regalis. vid. supra lib. 5. rubr. fin.
(3) Inquit Boetius Brugensis ubi supra, quod plurimae sunt differentiae istius lapidis: nam aliqui liquabiles sunt, qui plerumq. foris albis sunt, et translucidi, quos Metallarij metallis fusis superinijciunt, ne metallum in auras evolet. alij diaphani sunt, qui à gemmarijs sculpuntur, et aliquibus in locis pro adamantibus venduntur; aliqui ita duri, ut ignis ex ijs excutiatur; qui molliores sunt marmore, non silices, sed lapides simpliciter dicuntur. tales sunt ij, qui pro vijs, et Plateis sternendis in usu sunt. vid. ib. Boet. d. cap. cclxxxviij.
(4) Vid. quae supra lib. v. rubr. lj. et seqq. adnotav. de fontibus, et vijs reaptandis.
(5) De lateribus seu matonibus agit Vitruv. lib. ij. c. iij. ad usum aedificij, de quibus apud eum videas qua de terra, et quomodo educi debeant, ut apti fiant. his viae, stratae nitidiores, et aequabiliores, ac salubriores sunt, sed minus durabiles, praesertim quae curribus, aut quadrigis assidue teruntur.
(6) Ut supra lib. 4. rubr. cviij. ubi de syndicatu potestatis agitur, quilibet tenetur suae villicationis, et administrationis rationem reddere.
(7) Vid. lib. j. de officio x de populo. rubr. xij.
(8) Supra not. lib. v. ad rubr. lj. et seqq.
(9) Vid. iuram. hoc eod. lib. rubr. ij.
(10) Nam alias committeret in aliam rem vertens d. Camerarius poena furti fac. ea, quae Mastrill. de capserio (?) Decis. ccxxxviij. ubi late de eo, qui pecunias debet in arca retinere pro aliquo usu in alium verterit, et in ipsis pecunijs fraudem fecerit, qua poena sit puniendus.

Quod silicetur via qua itur ad Ecc.am S.ti Augustini. R. C.

Silicetur (1) via recta, qua itur ad S. (2) Augustinum per viam processionis modo praed.o et etiam via superiorum.

Note a margine
(1) Ut Clerus, et populus supplicationes agendo ad Deum facilius incidant. de quibus publicis, ac solemnibus supplicationibus late Stephan. Dumat. in suo tract. de rit. Cathol. Ecc.ae. lib. 2. c. x. et in Synod. Amerina Anni MDXCV. C. DCCLXJ. et seqq.
(2) Nota quod Templa non Sanctis ad honorem Dei, sed Deo in honorem Sanctorum eriguntur, et consecrantur. Innoc. de mist. Myss.(?) c. xj. post. August. lib. viij. de Civit. Dei cap. xxvij. vid. Card. Stanislaum Nos. (?) c. xc. de Caeremonijs à loco sumptis, ubi late quod soli Deo Templorum erectiones, et altarium fieri, et quod licet dicatur Ecc.a vel Templum D. Pauli. D. Augustini etc. proprie quidem sulus dei templa sunt, quoniam vero sanctorum reliquiae ibi sunt, aut freq.. (?) sanctorum in ijs fit commemoratio, dicitur templa, aut Ecc.ae S. Augustini, Francisci etc. vid. ib. Card. Nos. mihi fol. I73.

Quod d.us notarius teneatur servare omnia statuta. R. CJ

Item (1) statuimus, et ordinamus quod d. Notarius teneatur, (2) et debeat observare, et observari facere omnia statuta, et ordinamenta, et quaelibet eorum Capitula ad suum officium spectantia, et pertinentia ad poen. 25 lib. de suo salario statuendo quod habeat, et habere debeat quartam partem poen. per vim exactarum pro suis inventionibus tantum in damno dato sepibus dumtaxat exceptis.

Note a margine
(1) Conc. supra lib. eod. rubr. 2. et rubr. 8J.
(2) Not. saepius hoc inculcari à Statutis, nec satis: sunt nam ut inquit praeclare Demostenes contra Aristogitonem orat. 2. in princ. omnes legum viatores coercendi, tum vero in primis ij, qui magistratum funguntur, et in Rep. versantur. per hos nam et maximas Resp. Clades accipit, si mali sunt, et vicissim iuvatur plurimum si boni viri, et legum studiosi. quod si publicas res gerentibus semel permissum fuerit iura et leges violare, necesse erit omnes, qui in Civitate degunt eorum poenas substinere etc.

Acta (1) edita, ordinata, et correcta fuerunt suprad.a statuta, et ordinamenta, et omnia, et singula capitula eorumdem cum rubricis suis per Antedictos statutarios authoritate eis concessa per Populum, et Commune Civitatis Ameriae cum praesentia, et voluntate Magnificorum D.norum Antianorum Populi Civitatis praedictae (2) in sala superiori Palatij d.i Populi, et Communis residentia ipsorum d.norum Antianorum posita in d.a Civitate iuxta Plateam veterem res d.i Communis, et alia latera mandantes ea authoritate praed.a in omnibus et per omnia, vel ut in eis continetur plenarie, et inviolabiliter observari, rogantesq. me (3) notarium infrascriptum, ut ipsa in publicam formam redigerem sub Anno (4) d.ni (5) MCCCCXLJ Jndictione iiij tempore S.mi in Xpo Patris et d.ni D.ni Eugenij divina Providentia Papae IIIJ die XVIJ Mensis VIIJbris praesentibus ser Nicolao ser Jo: Nicolai, Hyeronimo Fredi, Jo: Jacobi Xandri, et Angelello Gioni de d.a Civitate Ameriae testibus ad haec adhibitis, vocatis et rogatis.

Note a margine
(S.N.) Add. Nunquid ista publicatio statutorum facta in Consilio vel sala praed.a valeat, an vero requiretur quod publicaretur in ipsa Civitate. vid. Menoch. lib. 6. consil. 548. n°. 2. ubi quod sic.
(1) Ista clausula denotat quod fuerint lecta "statuta supradicta vid. Beronum lib. 2. cons. j. n°. 8J." et publicata.
(S.N.) Add. Statuta edita statim ligare incipere scientes, et quod scientia praesumitur facta ipsorum publicatione. vid. Menoch. lib. 6. consil. 548. n°. 3.
(2) Vid. Dod. (?) in cap. i. de fid. In str. et in .l. de pupillo § qui nunciat de op. nov. nunc. M.. (?) p...mat. (?) 84. lib. 2. Gratian. decis. March. 28. Anat. decis. March. 60.
(Stesso numero) Quod loci appositio requiratir vid. Jo: Andr. in dat. sext. et an loc. loci. vid Rot. in antiq. de Fid. instr. decis. 5.
Et quod requiratur ut statutum publicatum, et usu receptum sit. vid. Veral. decis. 203. lib. 3.
(3) Et quid si hodie manus d.i notarij non recognosceretur. vid. Rot. decis. 382. lib. 3. n°. j. et seq.
(4) In legibus an requiratur data Ann. et c. vid. Dd. in .l. si qua .C. de divers. rescript. in .§. pen. ubi Bald. C. de nov. C. faciend. Jo: Andr. et alios in Dat. Sext. decr. Bartol. in extravag. rebelles. in dat. Roman. consil. 340. inc. circa p.um Alex. in rubr. de nov. oper. nunc. ubi in spec. de stat. refer. add. glos. in .§. pen. C. de nov. C. fac.
(5) Quod diversi more computentur anni domini vid. Rot. decis. 3. de iud. in nov. per Rebuff. Grat. resp. I3J. vol. j.

F i n i s

   Laus Deo

Avvertenza. - Nelle note a margine, non sono stati quasi mai trascritti i riferimenti a rubriche dello stesso statuto, non contraddistinti da segni di chiamata.
In calce ad ogni rubrica, sono stati riportati con numeri progressivi i segni di chiamata indicati nel testo con lettere, asterischi, croci o altro. Le altre glosse non contrassegnate nel testo, sono state indicate con la sigla generica S.N. (senza numero). In ogni caso, si è cercato di rispettare l'ordine di riferimento presumibilmente osservato dal glossatore.
L'intero codice, annotazioni comprese, risulta vergato da un'unica mano. Non è azzardata l'ipotesi che si tratti o di Baldo II Farrattini, Canonico di S. Pietro, Uditore della Sacra Rota e Reggente di Cancelleria, oppure di Don Giacomo III.

Index rerum quae in rubricis continentur

lib. J.

A.

Absolutionum, et condemnationum fiant duo libri per Notarium     potestatis quorum unus tradat Canc.o Communis alter remaneat     penes officiales Communis                        R.       VIJ
Antinorum officium, et electio.                        R.       XJ
Antianorum electio provisio, facultas expendendi, prohibitio     concedendi officium Communis eorum consanguineis.    R.     ead.
Ambasciatores possint eligi per eos cum x Consiliarijs de         Populo.                                    R.       XJ
Ambasciatorum transmittendorum mudus, quem debent portare     ambasciatam sigillatam                        R. XIIJ
Ambasciatores sine causa ab Antianis transmitti non possunt R. XIIJ
Ambasciatorum provisio per Cam.um solvend. et quomodo.    R. XIIJ
Ambasciatores aliud quam facta Communis impetrare non         possunt.                                    R. XIIJ
Antianorum iuramentum, et quid in eo continetur        R. XIIIJ
Antiani Populi tenentur defendere iurisditionem Communis,            manutere (sic) Potestatem in officio esse contra rebelles,        et exbanditos et c.                            R. XV
Antiani non permittant pec.ae Communis expend. contra form.        statuti                                    R. XVJ
Antiani durante officio sint exempti ab omni onere personali        et c.                                        R. XVIJ
Antiani arma durante officio ferre possunt                R. XVIJ
Antiani dur. eorum offic. nec civiliter, nec crimin. conveniri            possunt                                    R. XVIJ
Antian. salam Potestatis intrare non possunt.            R. ead.
Antian. pulsari facere possunt Campanam ad Concil.        R. XVIIJ
Antian. deputent custodes Campanilis, et portarum cum salario        et c.                                        R. XIX
Antiani, et alij officiales damnum patientes absq. eorum culpa        occasione officij Communis relevetur, et emendetur etc.R. XX
Antiani possint proponere contra Potestatem, et officiales
    utilia pro Communi et specialibus personis et c.        R. XXJ
Antiani teneantur consignare Cam.o Communis pecunias ad
    eorum manus pervenientes, et scribi facere et c.        R. XXIJ
Antiani faciant duo inventaria iurium communis, quorum unum
    remaneat in fin. statutorum aliud in posse guardiani
    fratrum. et c.                                R. XXIIIJ
Antiani debent quando proponuntur expensae, et donationes
    ex ordine proponere et c.                        R. XXV.
Antiani possunt eligere centum iuratos de populo            R. XXVJ
Allibrationes in Catastris, et notariorum officium in eis, et
    modum allibrationum                        R. XXVIJ
Advaenae (sic), et non subiecti non allibrentur.             R. ead.
Antianatus officium recusari, et confirmari non potest         R. XXVIIJ
Antiani moratorias, remissiones, condemnationum ebanditorum
     remittere, vel illas differre non possunt.             R. XXIX
Antiani tenentur singulis quindecim diebus computa introituum,
    et exituum Communis revidere. et c.                 R. XXX
Antianus ambasiator esse non potest nisi de consensu aliorum
    et c.                                         R. XXXJ
Antiani tenentur in Concilio generali eligere duos syndicos.     R. XXXIJ
Antiani Canc.s et Cam.us durantibus eorum officijs conveniri
    non possunt.                                 R. XXXIIJ
Antiani et x de Populo possunt petere à superioribus alium
    Potestatem.                                 R. ead.
Acta per Canc.um Communis rogata, et scripturae Communis
    debent per ipsum resignari.                     R. XLIIJ
Antianus quilibet clavem sigilli Communis retineat         R. XLV.
S. Augustini, Firminae, Francisci Ecclesijs per Potestatem quolibet
    anno pallium unum cuilibet de suo salario solvi debet.     R. L.

Lib. 2. A.

Antiani casu quo Cam.us deficeret emant pallium extra Civitatem
    et c.                                        R J.
Antiani deferant quolibet anno cereum per Cam.um monasterio
    S. Catherinae.                                R. IJ
Antiani Canc.us et Cam.us habeant cereum et.            R. IIJ.

Lib. 3. A

Actor det libellum iudici.                            R. 3
Actor offerens libellum solvat Camerar.o in contestatione litis
    denar. 6. et c.                                R. IIIJ
Alimentorum miserabilium personarum repetitionis dotis, et c.
    salarium non solvatur.                        R. ead.
Antiani eligant tertium peritum ad aestimationem et c.        R. 6.
Allibratus in Catastris in Civilibus non audiatur et c.        R. VIIJ
Actor potest facere partitum reo et c.                    R. ead.
Antiani nominent tertium partibus non suspectum Arbitrum
    ad laudandum in causa compromissi                R. XJ
Affinium lites comproittantur                        R. XJ
Arma, boves Aratorij, panna, lecta, arma non pignorentur    R. XIIJ
Antiani in discussione creditorum in casu discordiae eligant
    tertium.                                    R. XIIIJ
Arbor existens in solo alieno vendetur d.no rei.            R. XX
Ab intestato, et testamento successiones.                R. XXIJ
Avi-Aviae-Agnationis et aliorum coniunctorum, affin. et
    consanguin. successiones                        R. ead.
Advocati, et procuratores possunt cogi per Potestatem ad
    serviendum in litibus soluto competenti et c.        R. XXIIJ
Alimentorum mercedum causae feriatis diebus agitatri possunt,
    et terminari.                                R. XXIIIJ
Antiani,patrem habentes et c. in fideiussores non recipiantur.R. XXVIIJ
Advocati in fideiussores non recipiantur                R. ead.
Antiani non faciant, nec permittant quod fiat per Commune
    aliqua obligatio.                            R. XXIX
Alienatio sit facta eorum risico.                        R. ead.
Antiani in casu discordiae eligant tertium, cui stetur.        R. XXXIX
Antiani in aestimatione bonorum oblatorum per debitorem
    in discordia eligant tertium.                    R. XXXVIJ
Antiani possunt procedere per se ipsos ad relevandum
    indemnes.                                    R. XXXIX
Arbitri acceptantes compromissa cogantur per Potestatem
    ad decidendas lites infra octo dies.                R. XL
Acta Communis tam Civilia, quam criminalia possint publicari
    in cartis bambacinis.                            R. XLJ
Alimenta praestare tenentur dotem habentes et c.        R. XLIIJ
Administratio bonorum interdicatur per Potestatem abutenti
    substantia sua.                                R. LV.
Augumentatio probationum contra potentes.            R. LVIIJ.
Adultorum, et pupìllorum venditiones quomodo fiant.        R. LX.

Lib. 4. A.

Adulterij delictum qualiter puniatur et c.                R. .J.
Accusationes inquisitorum per officiales scribantur.        R. IIJ
Antianos offendentes quadruplici poen. pun.             R. XJ.
Associantes potentes ad offendendum populares.            R. ead.
Antiani dantes magnatibus favorem contra popular.        R. XV.
Antiani non possunt ricipere simoniam et c.                R. XVJ.
Accusantes, et non probantes accusam.                R. XIX
Advocantes, et procurantes (corretto) exbanditis.        R. XXJ
Avi-Avunculi caeteresq. personae exceptuatae à poen.
    maleficiorum                                R. XXIJ
Advocati, Procuratores, et Notarij tantum possunt se
    intromittere in causis Ecclesiarum                R. XXIIIJ
Auxilium, et favorem dantes homicidis.                R. XXXII
Assassini qualiter puniantur.                        R. XXXIIJ
Adulterantes, et exfortiantes virgines.                    R. XXXVJ
Apothecarum, et domorum d.ni olera, et venationes ante
    illas vendere possunt.                        R. XLIJ
Antiani eligant quatuor custodes celatos                R. XLVIJ
Antiani in princ. Junij eligant duo homines ad Colligendum
    fructus exbanditorum                        R. XLIX
Antianorum maior pars falonem faciendi licentiam dare
    possit.                                    R. LIIIJ
Anguenagliam, et alias maledictiones opt.                R. LIIIJ
Alapa offendes, et sine armis.                        R. LIX
Armorum genera, et cum illis vulnerantes.                R. LX.
Adulterantem uxorem potest quis occidere.                R. XXIJ
Arma evaginantes contra cives, et comminantes et insultantes
    eisdem.                                    R. LXJ
Arma cuiuscumq. generis de die, et nocte port.            R. LXIJ
Affinium usq. in 4. gradum vindictam facientes            R. LXIJ
Asinum, equum iumentum, et bovem occidens.            R. LXX
Arma deferentes, et euntes per Civitatem post 3.um son.
    Campan.                                    R. LXXJ
Alearum ludus prohibitus.                            R. LXXIIIJ
Antiani tenentur eligere duos ad fac. accatastare.            R. LXXX
Artem honestam non exercentes, et infamati expellantur de
    Civitate. R 85                                 R. LXXXIIJ
Antiani faciant deferre caputeum Castaldo.                R. LXXXV
Arrengare super propositis Antianorum quilibet possit.        R. LXXXVIJ
Arrengantes offendentium poena.                    R. ead.
Advocatos, procuratores, et notarios offendentes.        R.LXXXVIIJ
Accusatorum beneficia confessionis solutionis et c.        R. XCJ.
Antiani eligant tertium ad aestimandum damna.            R. XC.
Auri-Argenti monetam tondentes.                    R. XCIJ
Antiani-Advocati qualiter sedere debeant in Concilio        R. XCVJ.
Antiani, et Potestas procurent quod homines de canali
    redeant ad servitium Communis.                    R. CJ.
Artifices lanae, et textores inviti personaliter non capiantur.    R. CIIJ
Advocati procuratores, et notarij non recipiantur in
    fideiussores.                                R. CIIIJ
Antiani eligant syndicatores Potestatis, et officialium.        R. CV.

Lib. 5. A.

Aromatarij, et alij mercatores habeant bilanciam iustam.    R. II.
Anseres, et scrofae per Civitatem non mittantur.            R. IIJ
Antiani quolibet anno semel tenentur revidere terminos.    R. V.
Arborem pendentem incidere quisquis potest.            R. VIJ
Animalia forensium inventa damnum dare capi, et duci possint
    ad Cam.um.                                R. XJ
Artes quaelibet Consules facere possunt.                R. XV.
Advocati non substinent onera personalia.                R. XVIIJ
Ars quaelibet duos rectores habeat.                    R. XVIIIJ
Artes plures exercentes pluribus cereis contribuant.        R. XXIIJ.
Artium rectoribus auxilium antiani tribuant.            R. XXIX
Antiani eligant custodes celati contra macell.            R. XXXIJ
Animalium capita ad libr. non vendantur. 33.             R. XXXIIJ
Artifices legaliter se gerant.                        R. XLIJ
Artem suam cum salario alteri nullus deneget.            R. XLIIJ
Apothecas diebus festis clausas retineant artifices.        R. XLVIIJ.
Antiani eligant duo homines ad termin. vias, et montes Castri
    fornoli.                                    R. L.
Aquam Fontis nucichiae remittendam curent Antiani        R. LIJ
Antiani quomodo procedere debeant super reaptatione viarum,
    et stratarum.                                R. LIIJ
Antiani faciant reaptare fontem Porcelli.                R. LV.
Ars Merciariorum sit separata ab arte.                    R. LVJ.
Antiani eligant duos procuratores bonorum Communis, et
    miserabilium personarum.                        R. LXIIJ
Antiani tenentur mundari facere puteos plateae.            R. LXVJ.
Aquae à suo cursu non devientur.                    R. ead.
Aqueductus.                                    R. ead.
Augumentatio Castrorum                            R. LXVIJ
Arbitrorum lauda inter coniunctos.                    R. LXIX
Artificibus forensibus novas art. exerc.                R. LXXJ
Antianis praestetur familia Potestatis.                    R. LXXXXJ
Antiani eligant duos ad revidendum-Acta, processus, ac libros
    civilium, et criminalium                        R.LXXXXIIIJ
Antiani excutiant dativas, condemnationes, et c.            R. LXXXV.
Antinorum licentia requiritur in propositis, et concil. congr.    R.LXXXVIIJ
Acta per Notarios potestatis mittantur ad quaternum.        R. LXXXIX
Antianorum licentia requiritur in tortura.                R. XCJ.

Lib. J. B.

Birruarij iurare debent in Concilio fidel. exercere suum
    officium.                                    R. VJ
Banniti rebandiri per Antianos, et potestatem non possunt    R. XXIX.
Balistas duas Potestas in fin. 6. mens. Cam.o dim. debet    R. XXXV
Bullettae, et litterae Communis antequam sigillentur, per
    Cancellarium Antianis legantur.                    R. XLVIIJ
Bladi-Bestiarum gabellae.                            R. XLIX.

Lib. 3. B.

Boves Aratorij panna lecta et c. non pignorentur.            R. XIIJ
Bona haereditaria sunt obnoxia foeminis donec nubant.    R. XXJ.
Bona decedentium ab intestato, et eorum successiones        R. XXIJ
Bonis cedens banniatur die Sabati.                    R. XXXIIIJ
Bona in tenutam data per curiam non damnificentur.        R. XXXV.
Bonorum sequestratio.                            R. XXXVIIJ
Bonorum specialiter obligatorum possessio.                R. XLVIJ.
Bona debitoris per Fideiussorem creditori offerri poss.        R. XCIIIJ
Bona possessa per mulierem occasione dotis per decennium
    post obitum viri per creditores d. viri recuperari non
    possunt.                                    R. L
Bonorum administratio interdicatur abutenti sua substantia.    R. LV.
Barones Comites, et alij potentes cogantur summarie ad
    solvendum.                                R. LVIIJ

Lib. 4. B.

Blasphemantes Deum, et Sanctos.                    R. VIIJ
Blasphemantes statuta, (sic) et Civitates.                R. IX
Bellum, vel Cavalcatam fieri non possit.                R. XIIIJ
Bona vendentes forensibus puniantur.                    R. XXIIJ
Bellum facientes, et intrando aliunde per portas.            R. XXVIJ
Bona homicidae existentis in fortiam Communis non
    confiscentur. (sic)                            R. XXXJ
Bona traditorum confiscentur.                        R. XXXIIIJ
Bona, et terras exbanditorum laboratores puniantur.        R. XLJ
Bladi sola salma in die emi potest in Platea.                R. XLVIJ
Bonorum fructus exbanditorum assgnentur Cam.o per
    Colonos                                    R. XLVIJ
Blada, et granum vendent. et ement. ad revendendum.        R. XLVIIJ.
Bonorum exbanditorum fructus colligantur per duos homines
    (alcune parole canc.) eligendos ab Antianis.            R. XLIX
Bona accatastata antequam dativae solutae fuerint laborari
    non possunt.                                R. L.
Blasphemantes, et male optantes.                    R. LIIIJ
Barbae, et Capitis pilos trahent.                         R. LIX
Biretum eijcientes.                                R. ead.
Bastone, et alijs armis vulnerantes.                    R. LX
Bovem, et alia animalia occidentes.                    R. LXX
Brecciarum, et taxillorum ludus.                        R. LXXIIIJ
Bonorum possessores, et emptores infra sex menses catastari
    faciant.                                    R. LXXX
Bannitorum receptantium poenae (aggiunto a fine pagina)    R. X
Beneficia confessionis, solutionis,et pacis                R. 9I
Bona coniuram facientium confiscentur.                R. XCV.
Barconem frumenti, et domos comburentes                R. CIJ.

Lib. V. (B)

Bestiae forenses inventae damnum dare duci possint ad
    Camerarium                                R. XJ
Bladorum mensurae quolibet die sabati teneantur in platea
    signatae.                                    R. XIJ
Bona seu possessiones quae dativam per 20 ann. non
    solverint pro Commune vendi possint.                R. XIIIJ
Burgus, et aliae quatuor contratae.                    R. XVIJ
Bona Communis et aliarum forensium non donentur, nec
    vendantur.                                R. XXIJ
Bombacis, lini, et canepae texendi modus.                R. XL.
Bona illorum de Canali, et de Podio, quae non solverunt
    dativam applicentur Communi.                    R. LIX
Bona, seu possessiones focianum vendi non possunt.        R. LXJ
Bonis Communis, miserabilium personarum, et defunctorum
    sine haeredibus curatores eligantur duo.            R. LXIIJ
Bona acquisita à filijs familias.                        R. LXIIIJ
Banditor, et castaldus pignora ludentes.                R. LXXVJ

Lib. .J. C.

Civitas Amerina per quem regi debeat.                R. .J.
Condemnationum, et absolutionum fiat duo libri per notarium
    Potestatis.                                    R. 7
Custodes, et Guardiani Comunitatis.                    R. X
Capsula brisciulorum custodiatur in Ecc.a S. Francisci        R. XJ
Cam.us Communis imbussuletur in dd.is brisciolis.        R. ead.
Consiliarij x de populo imbussulentur ut supra dictum est    R. ead.
Consiliarij 30 concilij generalis ad sex menses duratorij
    imbussulentur.                                R. ead.
Catastarij pro quatuor mensibus imbussulentur.            R. ead.
Consiliarij x durante eorum offic. sunt exempti à custodia, et
    onere personali.                            R. XIJ.
Cam.us Communis cum apodissa d.norum Antianorum solvit
    provisionem ambasciatoribus.                    R. XIIJ.
Concilia possunt congregari per d.nos Antianos.            R. XV.
Civis vel comitatensis torqui non potest sine licentia
    Antianorum.                                R. XV.
Communis pecuniae non expendantur contra form.
    statutorum.                                R. XVJ.
Campana pulsari potest de odine Antianorum.            R. XVIIJ
Campanile, et portae Civitatis custodiantur.                R. XIX
Camerarius Communis absq. alia deliberatione solvere possit
    salarium per apodissam.                        R. ead.
Custodes campanilis et portarum eligantur.                R. ead.
Custodum caelatorum electio, et relatorum maleficiorum.    R. XXIIJ.
Can.us Communis.                                R. XXIIIJ
Catastrum infernorum.                            R. XXVIJ
Condemnationes exbanditorum per antianos non remittantur.R. XXIX
Computa introituum et exituum Communis.                R. XXX.
Camerarius salarium non solvat Antiano ambasciatori et c.    R. XXXJ
Camerarius, et Cancellarius durante eorum officio conveniri,
    puniri, et condemnari non possint.                R. XXXVIJ
Cives, et comitatenses extra terram expelli non possunt.    R. XXXVIJ
Carcerati nihil tenentur solvere potestti, militi pro eorum
    carceratione.                                R. XXXIIIJ
Cantone de angulis, et morelli rumpi, vel deguastari per fam.
    Potestatis non potest.                            R. XXXVIIJ
Condemnationes, et sententiae ferendae per Potestatem
    scribantur per illius notarios.                    R. XL.
Cancellarij Communis electio fiat per Antianos, et x de
    populo.                                    R. XLJ.
Cancellarij officium, et forma illius iuramenti.            R. XLIJ
Cancell.us Communis suo successori tenetur omnia acta
    dimittere.                                    R. XLIIJ
Cancell. Communis tenetur conficere duos libros debitorum
    Communis.                                R. XLIIIJ
Canc. Communis legat litteras Communis missivas.        R. XLV.
Cancell. Communis legat litteras antequam sigillet, et
    bulletta Communis                           (R.) XLV.
Canc. partitum propositum, et semel praedictum scribere
    amplius non potest.                            R. XLVJ
Cam.us non expndat pecunias, nisi cum bolletta.            R. XLVIJ
Cam.us Communis syndicetur à Syndicis Antianorum        R. XLVIIJ
Cam.us recipiat introitus omnium gabellarum.            R. XLVIJ

Lib. 2. C.

S. Catherinae monasterio per antianos quolibet anno cereum
    deportari.                                    R. 2.
Commune Ameriae tenetur dare Ecc.ae S. Firminae de mense
    9bris unum pallium.                            R. 5.
Cam.us illa fieri faciat de pecunijs Communis            R. 5.
Cam.us et Antiani habeant caereum                    R. 5.
Canonici dictae Ecc.ae facere inventarium                R. 5.
Caereis datis, et dandis eisdem ecclesijs                R. ead.
Camerarius de pecunijs Communis tenetur emere d. Cereum. R. 2.
Cerea luminariorum Ecc.ae S. Firminae.                R. 3.
Cereum perPotestatem de suis pecunijs efficiatur.            R. 6.
Cereum in f. S. Mar. mensis August.                    R. 7.
Cereum deferendum accensum ante imag. pro Civitate.        R. ead.
Cam.o fraternitatis seu hospitalis laicorum res. dentur        R. ead.

Lib. IIJ. C

Causarum civilium
Citationes quomodo, et contra quos fieri debeant.        R. J.
Castaldi relatio.                                    R. IJ.
Citationes nullae quando intelligantur.                    R. ead.
Castaldi tenutam tradentis salarium.                    R. IIIJ
Causarum Civilium in quibus datur libellus.                R. ead.
Causae Civiles infra xlv dies terminentur.                R. V.
Creditores habita satisfatione quietentur et c.            R. 7.
Carcerati in Civili non tenentur solvere pro carceratione.    R. 8.
Compromissorum vigor.                            R. XI.
Compromissa per annum terminentur.                R. XI.
Compromitti faciat liter consanguineorum Potestas        R. XI.
Concanguineorum lites compromittantur                R. XI.
Creditor habita satisfactione restituat instrum.            R. XIJ
Creditor possessor in discussione concurrat cum creditore
    supravenienti.                                R. XIIIJ
Creditor cedat iura contra debitorem in favorem fideiussoris R. XV.
Communia bona cogat Potestas reum ad dividendum.        R. 18.
Civis potest pignorare suum debitorem.                R. 19.
Criminalium, alimentorum, mercedis et c. diebus feriatis
    agitari possint.                                R. XXIIIJ
Calunniae iuramentum praestetur.                    R. XXV.
Commune Ameriae non faciat aliam obligationem.        R. XXIX
Conducti aquarum-Clusimina fieri altiari, et murari possint    R. XXXIX
Cedens bonis banniatur die Sabbati.                    R. XXXIIJ
Credita vigore instrum. 20 annor. citra sine libello exigi non
    possunt.                                    R. XXXVJ
Creditores solvat illorum salarium antequam debitor
    capiatur.                                    R. ead.
Contractibus quarantigiatis exceptiones apponi non possunt. R. ead.
Creditor teneatur recipere bona debitoris.                R. XXXVIJ.
Creditor petens sequestrationem bonorum et c.             R. XXXVIIJ
Communis acta publicari possunt in cartis bambacinis.        R. XLI.
Contractus simulati, et per appodium facti.                R. XLVJ.
Creditor tenetur tenetur (ripet.) excipere bon. debitor.        R. LJ.
Cives, et forenses non habentes habitat. in Civitat. quomodo
    Citari, et exbandiri possint.                        R. LIJ.
Confessio dotis facta in testamento.                    R. LIIJ
Comites Barones, et alij cogantur sum. per Potestatem ad
    solvend. et c.                                R. LVIIJ
Caupones, et vinum vendentes possunt vendere pignora.    R. LIX
Cam.o Communis consignentur acta per Notarium Causarum
    Civilium infra decem dies post fin. officij.            R. LXJ.
Citationes contra exbanditos quomodo fiant.            R. LXIJ.
Curatores, Tutores, et Tutrices teneantur, et possunt capi per
    Potestatem quolibet anno ad redd. ration.            R. LXIIJ

Lib. 4. C.

Citationes processus, et condemnationes quomodo fiant.    R. II
Cancellarium Communis tenetur scribere diem assignationis,
    inquisitionis, et c.                            R. IIJ
Cogatur malefactor ad Confitendum.                    R. VIJ
Citari reus in causa crim. quomodo debeat.                R. ead.
Castrorum Syndici, et universitates ad quid ten.            R. X.
Cavalcata, seu bellum fieri non possit sine consensu Rectoris
    provinciae.                                R. XIIIJ
Consiliarij surgentes ad rumorem in concilio puniantur        R. XX
Cavalcatam facientes contra Commune pastinentur.        R. XXV.
Causae Ecclesiarum non agitentur nisi per advocatos, et
    partes.                                    R. XXIIIJ
Ceram falsificantes puniantur.                        R. XXVIJ
Cinerem facientes in bonis Communis.                    R. XXVIIJ
Calceolarijs in lavatorio pisciarelli nullum inferant
    impedimentum.                                R. XXIX
Canepam ac linum ad macerandum non ponatur.            R. ead.
Cives, et alij homicidia Committentes quomodo puniantur.    R. 3I.
Can.us tenetur legere statutum in proditores.            R. XXXIIIJ
Canc.us tenetur legere statutum contr. referent. quaerelas
    fals.                                        R. XXXIX
Columbaria rumpentes, capientens columbos et c.        R. XL.
Caules, et olera quisq. ante domum suam tenere potest.    R. XLIJ.
Capere quisq. potest furem.                        R. XLVJ.
Coloni fructus bonorum exbanditorum reassignare tenentur.    R. XLVIJ
Castrorum bona, dativas solvere debentia non laborentur.R.L.R. XLVIJ
Castrorum universitates tenentur capere exbanditos        R. LJ
Capere quisque potest malefactores.                    R. LIJ.
Cam.us tenetur per banditorem notificari facere in Concilio,
    ut qui de eo sunt non recedant.                    R. LV.
Civem offendentes duplici poen. puniantur.                R. LVIJ
Calce percutientium poena.                        R. LIX
Capillos barbae, et capitis trahentes.                    R. ead.
Cicatrices facientes cum armis.                        R. LX.
Cultro, clava, et serra ferientes.                        R. ead.
Comminantes, et insutantes cum armis.                R. LXJ
Consanguineorum usq. in 4.um gradum vind. fac.            R. LXIJ
Convicini ad terminandum vocari debent.                R. LXIIJ
Castaldus non intret Cameras ad pignus fac.                R. LXV.
Cam.us absq. deliberatione potest consignare 4.am part.
    bonorum capientibus exbanditos.                R. LXVIIJ
Capientes, et turbantes possessionem, et tenutam.        R. LXIX
Campana Potestatis sonare debet.                    R. LXXIIJ
Custodiantur dies dominici.                        R. LXXVJ
Coloni, et laboratores terras bene colant.                R. LXXV.
Catastentur possessiones per possessores, et emptores        R. LXXXIJ
Communis introitus, et pecuniae.                    R. LXXXJ
Cam.o dumtaxat introitus Communis perveniant.            R. ead.
Causarum malefic. et processus non vitientur rat. omiss.
    solennitat.                                R. LXXXV.
Castaldi Communis teneantur portare Caputeum rubeum.    R. LXXVJ
Consulere,et arrengare quisq. possit de mand.to d.norum
    Antianorum.                                R. LXXXVIJ
Confessionis solut. et pacis beneficia                    R. 9I.
Curator minorum potest dare pacem.                    R. ead.
Comburentes stipulas ante xx dies Julij.                R. XC.
Castra tenentur denunciare maleficia.                    R. XCJ
Castra vias, et stratas custodire tenentur.                R. XCIIJ
Credentias Communis revelantes.                    R. XCIIJ
Cam.us solvat quartam partem poenae accusatori            R. ead.
Coniuram facientes contra Antianos.                    R. XCV.
Consiliarij in Concilijs sedere qualiter tenentur            R. XCVJ.
in Cavalcatam, et guerram euntes                    R. .........
Cives procurantes habere officium Potestariae.            R. XCVIJ
Condemnati in poenis pecuniarijs non solventes infr. x dies    R. XCVIIJ
Canalis, et lacuscelli homines reducantur ad servitium
    Communis.                                R. XCIX
    alias CIJ
Castaldi officium, qui refutare possunt                R. CJ.
Comburentes Castra legumina et c.                    R. CIJ.

Lib. 5. C

Comites, et fratres divisi in solidum catastari debent.        R. IIIJ
Communis iura Montis Pilei dividantur, et term.            R. V.
Commune defendat Ecc.am S. Pauli.                    R. VJ
Cam.us non expendat pecunias dativarum et c.            R. VIIJ
Carcerati-Cives occasione represaliarum conserventur.        R. IX
Camerarius retineat salarium potestatis                R. IX
Communis mensure bladorum die Sabbati teneantur in
    platea.                                    R. XIJ
Cancellarius tenetur accatastare molendina.                R. XIIJ
Commune possit vendere, (una parola canc.) qui per xx annos
    datiu. non soverunt.                            R. XIIIJ
Consules artium fieri possint.                        R. XV.
Coria incalcinata non trascinentur.                    R. XVJ
Calcinaria non fiant ante Ecc.am                        R. XVJ
Contratae Civitatis dividantur                        R. XVIJ
Consules-Cereum deferant in D. S. Firminae.            R. XIX
Coloni, seu laboratores, et eorum filij                    R. XXJ
Custodes celati accusare possint de damnis dat.            R. ib.
Communis, et aliarum personarum denarij-Credita, et bona
    forensibus non vendantur                        R. XXIJ
Cereis pluribus contribuatur per plures artes habentes.        R. XXIIJ
Camerarius communis tenetur dare praemia et c.
    Capientibus exbanditos                        R. XXIIIJ
Casea, et alia venalia die Sabati alibi quam in Platea.        R. XXVI
Consulibus artium per Potestatem auxilium praebeatur.    R. XXIX
Carnes morticinae extra portam quo praetio vendi possint    R. XXX
Carnes non sigillatae per macellarios domi non conserventur.R. XXXJ
Carnes, et pisces vendend. possint inquiri per notarium et c.    R. XXXIJ
Carnes, et pisces, quomodo, et quibus et c.                R. XXXIIJ
Capita animalium non vendantur ad libram.                R. ib.
Carnis feruli per capillos cogi possint et c.                R. XXXVJ
Cancellarius mittat ad Civit. Narn. per assettam
    Carnium, et quomodo vendi fieri et c.                R. XXXVIIJ
Canepae, et lini texendi modus.                        R. XL
Comestibilia ementes ante vesperas.                    R. XLJ
Canales, tegulae, Mattones.                            R. XLV
Conventiones fiant ad denarios monetae currentis.        R. XLIX
Castri Fornoli Montes.                            R. L
Convicinales viae amplientur.                        R. 5J.
Camerarius pro reaptando fonte Nucichiae. et c.            R. LIJ
Castellani non recipiant pedagium, vel gabellas à Civibus    R. LVIIJ
Canalis bona solvant Communi dativam.                R. LIX
Castaldus die, qua pignora accepit Castaldo (sic) consignet.    (R. LX)
Castrum novum fiat - Colle resto, et nullus vendat suas
    possessiones.                                R. LXJ
Curatores, et procuratores duo eligantur bonis indefensorum
    Communis, ac decedentium sine haeredibus.        R. LXIIJ
Commune in augumentatione
    Castrorum solvat salarium magistri et c.            R LXV.
Credentiae mercatorum quomodo solvantur.            R. LXIIX
    (sic)
Coniunctorum, et affinium lauda.                    R. LXIX
Creditor teneatur iura sua
    Cedere fideiussori habita solutione.                R. LXX
Commune solvat pro trienn. pension. dom. in ea hab. vol.
    magistr. nov.                                R. LXXJ
Convicini requirantur in faciendo form. sciacqua.            R. LXXIIJ
Camerarius emat
    Cerea in vigilia S. Firminae.                        R. LXXV.
Castaldus ludens pignus ligetur.                        R. LXXVJ
Castri montis Campani Fortificatio.                    R. LXXVIJ.
Camerarius dividat inter consil. denarios q.
    Consiliarios denarios. et c.                        R. LXXVIIJ
Camerarius de Pecunijs communis emat unum marcum.    R. LXXIX
Cancellario-Camerario Antianis per potestatem praestetur
    Familia.                                    R. LXXXJ
Castrum Focis visitetur per potestatem.                R. LXXXIJ
Civilium, et maleficiorum acta libri, et processus assignentur
    per Potestatem eligen.                        R. LXXXIIJ
Collectae-Condemnationes Dativae excutiantur per potestatem
    infra x dies.                                R. LXXXV
Carcerari non possint offerentes Fideiussionem.            R. LXXXVIJ
Concilia non congregentur nisi cum licentia Antianorum    R.LXXXVIIJ
Confessio facta in tortura indebita non valeat            R. XCJ.
Collectari non potest quis ad mutuandum. vid. Rubr. 57.

LIB. VI.
. C .

Concilium Civitatis Ameriae                        R. IIJ
Concilium generale, et Speciale, et modo congregandi        R. XIJ
Custodum celatorum electio, et officium.                R. XJ
Concilio interesse nemo potest, qui de eo non est            R. XIJ
Concilio qui non intersunt puniantur.                    R. ead.
Castaldi obediant Antianis, et in p.a citat. nihil recipiant à
    citato.                                    R. XIIJ
Consules artium possunt imponere poenam.            R. XV
Castri S. Focetuli personae per Potestatem ad ipsum castrum. R. XVIIJ
Castri Canalis Affrancati ad unum locum reducen.        R. XX.
Casalena
    Castri machis (corretto) Campani (cancellato) rendantur
    Communi Ameriae.                            R. XXIJ
Concilium congregari potest per Antianos.                R. XXXVIIJ
Catrastare tenetur possessiones ab aliquo pio loco.        R. XLIX
Colonus non potest expelli existen. fructibus et c.            R. LJ.
Cittadinantiae Beneficium habere volens teneatur habere
    domum.                                    R. LIIJ
Castaldus intrans domum clausam punitur. (sic)            R. LXJ
Castri Machie troscionus, et fontes mundentur            R. LXIIIJ
Civilis, et criminalis actio potest in eod. libell. intentari.    R. LXVIJ
                                            R.

Lib. J.
D

Decreta debere interponi per iudicem potestatis sine salario rub. 5.
Decem consiliariorum officium.                       XIJ
Datia DD. Antiani si sint patrimon. subire debent.             XVIJ
Damnum patientes ratione officij releventur.                   XX
Damnationes, et expensae quando proponuntur proponatur
    etiam unde veniat pecunia.                              XXV
Debitores, et Fideiussores banditorum constringantur per
    Potestatem.
    Discussio bonorum banditorum                       XXXIX
Debitorum communis Fiant duo libri, quorum alter in Canc.a
    alter in s.a S. Firm.ae asserv. (sic)                    XLIIIJ
Damnorum datorum, Maleficiorum, Gabellarum & introitus ad
    manus Cam.ij perveniant                             XLIX

Lib. 3
. D .

Dotis Creditor authore Praetore fructus perceptos non
     computat in dotem.                                   IIJ
Dotis causa, et miserabilium personarum, salarium Castaldo
    ob immis. in possessionem non solvit.                   IIIJ
Data in solutum actori per Curiam infra quantum tempus
    redimi possit, et quomodo.                        VJ
Debitori instrumnent. habita satisfat. restituitur.                   XIJ
Debitori executio in quibus Fieri non possit.                      XIIJ
Discussiones bonorum debitorum qualiter Fieri debeant.         XIIIJ
Debitor Fideiussorem indemnem conservare tenetur.               XV.
Donationes Minorum ad pias causas factas an valeant.              XVJ
Divisio bonorum communium, qualiter Fieri oporteat.            XVIIJ
Dotatae in testamento aliud petere non valent, et quid de
    dot. ab haeredibus.                                  XXJ
Decedentium ab intestato successiones                     XXIJ
Dies Feriati in Civilibus causis.                           XXIIIJ
Dotis 4.am partem Maritus in quibus casibus lucretur.            XXVJ
Dotis medietas revertitur ad dotantes.                           ib.
Decem de Populo in Fideiuss. non recipiantur.               XXVIIJ
Damnum dantes cogantur ad reficiendum damnum              XXX
Domi in parte superiore habitantes inferioribus non sint
    molesti                                        XXXJ
Damnum in tenuta per Curiam data non detur                XXXV
Debita vigore instrumentorum qualiter in iud.o exigi possint. XXXVJ
Debitor non capiatur, nisi prius solverit salarium               ib.
Debitor potest offerre sua bona Creditori, qui non sit alteri
    obligatus                                       XXXVIJ
Debitor antequam discedat de Palatio det in scriptis bona sua. ib.
Dotes mulieres habentes, et non restituentes tenetur ad
    alimenta.                                         XLIIJ
Donatione mulierum ad hoc ut valeant, quae solemnitates
    requirantur.                                    XLIIIJ
Donare habentes Filios Mulieres non possunt quoquo modo       ib.
Debitores Forenses Civibus obligati personaliter cogantur.       XLV.
Dotis restitutio Fieri debet in bonis specialiter hypoth.           XLVIJ
Debitor Fideiussori soddisfacere cogetur realiter, et
    personaliter.                                   XLVIIJ
Debitoris bona Creditori per Fideiussorem offerri possunt. XLVIIIJ
Dotalia bona per decennium possessa post obitum viri per        Creditores recuperari non possunt.                       L
Dotis causa principalis, et Fideiussor conveniri possunt.       LJ.
Debitor forensis non habens domicilium Ameriae qualiter
    citari possit.                                   LIJ
Dotis confessio facta in testam.o valet, et revocari non
    potest.                                       LIIJ
Domicelli Comites, et Barones coguntur sum.e ad satisfac.          LVIIJ
Dies Feriarum repentinarum partibus non currunt.           LXJ.

Lib. 4
D

Delinquentes, et maleficia puniantur.                           VJ
Delinquentes cogantur ad confitendum maleficia praecedentibus
    inditijs                                           VIJ
Duplicatio poenarm quibus casibus fiat.                       XI
Debitum solutum petens qualiter puniatur.                     XVIJ
Delictorum personae exceptae                           XXIJ
Dos mulieris nuptae adulterium committentis viro applicatur. XXXVJ
Domorum d.ni possunt tenere olera et venationes ad vendendum. XLIJ
Dativae solvi debent, antequam terrae accatastatae coli possint       L
Digitum amputantium poena.                            LVIIJ
Dentium extrahentium poena.                            LVIIJ
Defensibilia, et offensibilia arma portari vetitum.                  LXIJ
Damna data puniuntur etiam in minoribus xij annorum.         LXVJ
Dotem negantium poena.                                 LXXJ
Depositum negantium poena.                            LXXIJ
Dies Dominicus Custodiat, et quid in eo facere liceat           LXXVJ
Dativae non solutae perquirantur                        LXXX
Delinquentium Confessionum, et solutionum beneficia           (XCJ)
Decem de Populo qualiter sedeant in Concilio               XCVI
Delinquentes non solventes poenas pecun. infra x dies quadruplo
    afficiantur                                   XCVIIJ
Districtuales, et Cives affectantes officium Potestariae puniantur.
    I00                                (cancellato)     XCVI
Domos, et Castra incendentes qualiter puniantur.                   CIJ
Debita Potestatis, et officialium etiam post sindicatum
    reperta repeti possunt.                               CV.

Lib. V.
D .

Debitorum pignora non capiantur in festo S. Firm.ae.               3.
Divisi fratres infra mensem debent solvere libram.               IIIJ
Dativae declarentur in tit.° libri.                              VIIJ
Debitores cogantur ad relevandum eos, quibus eorum
    occasione reprensaliae faciunt.                           IX
Dativae solvantur per emptores possessores, et laboratores.           X
Damnum dantes bestiae forenses ducantur ad Camerarium           XJ
Dativas impositas solvere quilibet teneatur.                     XIIIJ
Dividantur contradae Civitatis                             XVIJ
Dativam Colligentes exigant foculare.                           XX
Damnorum datorum accusationes contra laboratores factae
    non valeant                                      XXJ
Donationes forensibus fieri non possint.                     XXIJ
Damnorum datorum not. potest procedere contra Macellarios XXXIJ
Domum aedificare possunt populares in Castris                   LIJ
Dativa bonorum de Canali solvatur communi.                   LIX
Decedentium bonis sine haeredibus curatores deputati             LXIIJ
Denarij inobedientium ponantur in Cippo.               (sic) LXXIIX
Dativae, et condemnationes infra decem dies post sententiam
    excutiantur                                   LXXXV.
Domus non caventur occasione Maleficiorum.               LXXXVJ
Dativas detentus si non solverit infra 2. dies mittatur in
    pagliatam.                                           ib.
Doctores, et medici exempti ab oneribus personalibus.        R. XVIIJ

Lib. p.
E

Examen testis in Maleficijs quando coram Jud.e et not.o
    faciendum.                                R. VIJ
Exculenta, et poculenta Potestas, et offic. non accipiant.           IX
Exercitium Custodis, et Guardiani.                           X
Exemptio X Consil. de populo                               XIJ
Electio Custodum celatorum                            XXIIJ
Expensae, et donationes per Commune quomodo
    proponendae.                                     XXV.
Exbanditi rebandiri, seu remitti quando possint.                 XXIX
Electio duorum Sindicorum                           XXXIJ
Exbanditorum debitores, et Fideiussores constringantur       XXXIX
Electio Cancellarij communis.                               XLI
Ecc.ij SS. Firminae, Francisci, et Augustini                       L

Lib. 2.
E

Ecc.ae S. Firminae Pallium debetur mense IXbris            R.       J.
Elemosinae, Palia etc. Ecc.ijs debita                           IJ
Ecc.ae S. Catherinae quolibet anno cereum unum ect.               IJ
Ecc.ae S. Firminae cerea quot, et quoties debeant in anno           IIJ
Ecc.ae S. Firminae à Potestate Cereum 6 librarum debetur.           VI
Ecc.ae S. Mariae laicorum Cereum X librarum debetur.               VIJ

Lib. 3
E

Ecc.rum Causis libellus etc. non est necess. Salarium Castaldo
    quod immiss. in tenutam solvi non debet.                   IIIJ
Exceptiones reservantur reo praecepto sibi facto etc.               VIJ
Exceptiones, quae instrumentis opponi non possint.              VIIJ
Expensae in causis factae victori à victo solvi debent.               IX
Executioni lauda demandentur per Potestatem            R. XIIJ
Ex testam.o et ab intest.o decedentium successiones             XXIJ
Exceptiones quaecumq. extra districtum si instr. fuerint
    celebrata opponi poterunt.                           XXXIIJ
Exceptiones contra Jnstrum.um Guarantigiatum opponi quae
    possint.                                       XXXVJ.
Exbannimenta forensium non haben. domicilium qualiter
    fieri etc.                                          LVIJ
Ementes, et non Capientes possessionem rei venditae infra etc.        possunt cogi ad rescind. venditionem.                      LVIJ
Exbanditi tam en (sic) causa Civili, quam criminale quomodo
    citari debent etc.                                  LXIJ

Lib. 4
(E)

Exbandiend. Civium, et forensium processus quomodo etc.    R.       IJ
Exbanditos receptantes                                   X
Ementes rem furtivam -- X. in fin.
Exbanditis in causis patrocinantes                          XXJ
Exceptuati à penis                                   XXIJ
Ementes iura forensium                                XXIIJ
Ecclesiarum causis non praebeatur auxilium.        (sic) XXXIIIJ
Euntes ad aliquam terram, ubi fieret Congr.o                  XXX
Exfortiantes mulieres virgines.                           XXXVJ
Exbanditorum terras laborantes.                               XLJ
Ementes per se, vel alios granum intra muros causa venden. XLVIJ
Exbanditorum bonorum fructus colligantur per duos homines
    eligendos etc.                                   XLVIIIJ
Ecclesiarum bona accatastata laborari possunt.                   L
Exbanditi capi possunt per universitates Castrorum.               LJ
Euntes ad Consilium, qui non sunt de eo                       LV.
Euntes cum armis.                                      LXIJ
Exceptuatis à poenis-Aetate minores                       LXVIIJ
Exbanditi ab omnibus capi possint.                (sic)       LXX5.
Euntes sine lumine                                    LXXX
Ementes, et possidentes tenentur accatastari facere (LXXXIJ)
Euntes, et petentes quod mittatur in servitium facientium
    guerram.                                       (XCIX)

Lib. V
E

Euntes ad terram ubi essent represaliae                R. J
Ecc.a S. Pauli prope lugnanum                               VJ
Emptor possessor et laborator tenentur solvere dativas.
    Emptor etc.                    (corretto)               X
Exemptiones dativarum non impetrentur                   XIIIJ
Ecc.ae et alia loca ubi sunt non fiant Calcinarij                  XVJ
Eximuntur ab oneribus personalibus medici, et ad.ti            XVIIJ
Exbanditos capientes rebandiantur, et eis merces solvatur       XXIIIJ
Extractio Grasciae non fiat sine licentia .xxxix.               XXXIX
Ementes olera, et alia commestibilia                       XLJ
Emptores propria authoritate absq. decreto iudicis poss.
    capere valeant.                                       LXJ
Aedificia, et lodiae super vijs non fiant. (errata elencazione)       LXIIJ

Lib. P.
. F .

Famuli non allibrati non tenentur facere custodiam               X
Forma in modo allibrandi                               XXVIJ
Furiosi debent per Potestatem expelli                       XXXVI
Filius ad petitionem patris potest carcerari                   XXXVIJ
Familia Potestatis non potest rumpere cantones               XXXVIIJ
Fideiussores exbanditorum cogantur per potestatem modo etc. XXXIX
Frattucciae-Fornolis-Focis ac alios castrorum taxa, et Gabellae. XLIX
Francisci-Firminae Eccl.ijs singulis pallium debetur           L.
Fabri lignarij, caeteriq. alij luminaria cereorum deferre debent
    Firminae ad Eccl.am                               L.

LIB. 3.
F

Fructus percepti ex pignore praetorio excomputentur in
    sortem.                                    R. III
Filijfam. minores, et alij obligati vigore ins.i non conveniantur       VIJ
Filiusfam. carcerari nun (sic) possit.                          VIIJ
Fideiussor possit pignorare debitorem.                      XIIJ
Fideiussor liberetur, et conservetur indemnis.                   XV.
Filij famil. minoris contractus an valeant.                     XXIJ
Filiae-Foeminae-Filiorum patris superstitae masculo non
    succedant.                                   XXIIIJ
Festivitates, et Feriae in quibus ius civile non exercetur.       XXIIIJ
Foeminae bonae famae non cogantur intrare palatium.           XXVIJ
Filii fam. Fideiussionem facere non possunt.                   XLIJ
Falsi, et solutiones exceptiones fieri non possunt etc.           XXXIX
Fideiussores pro communi releventur indemnes.        39.
Foeminae donare, et instrumenta quomodo facere possunt.       XXXXIIIJ
Forenses, qui se constrinxerint ad bancum iuris cogantur
    satisfacere.                                   XXXXV.
Fideiussor potest cogi facere debitorem principalem realiter,
    et personaliter.                                   XXXXVIIJ
Fideiussor potest emere iura contra personalem debitorem       XLIX
Fideiussor realiter, et personaliter pro dote solvere cogi
    possit.                                           LJ
Feriae repentinae per Notarium Civilium annotentur.               LXJ

LIB. 4.
(F)

Forensis habere officia non possit.                    R. XXIIJ
Forensium processus, et condemnationes quomodo fiant.           IJ
Furtivas res ementes, et tenentes                               X
Festivitatum causae quomodo poenae duplicentur.               XJ
Forensibus vendere an liceat.                              XIIJ
Filij-Fratres à poenis exceptuatae, (sic) et quomodo.             XXIJ
Forenses occidentes, vel offendentes quomodo puniantur.       XXXJ
Falsificantes ceram quomodo puniantur.                   XXVIJ Filiorum proditorum poenae.                           XXXIV
Forenses mulieres exfortiantes.                           XXXVJ
Falsi testes-Falsantes monetam-Falsarij quomodo puniantur XXXVIIJ
Fures, et latrones famosi, et eorum poenae.                   XXXXIIIJ
Fures quisq. capere potest.                               XXXXVJ
Frumenti sola salma in die emi potest in platea.               XLV
Fructus bonorum exbanditorum assignentur.               XLVIJ
Frumenta, et blada unde emenda alibi quam in platea.           XLVIIJ
Frucrus bonorum exbanditorum colligentur. etc.               XLIX
Falonem facientes sine licentia                           LIIJ
Forenses cives offendentes duplici poena puniantur.              LVIJ
Faciem, et personam manu vacua sine armis offendentes.       LIX
Faciem-Ferientes                                       LX
Forenses posquam hospitati fuerint arma per Civitatem non
    deferant.                                          LXIJ
Finales terminos exrahentium poena.                       LXIIJ
Falsum et alia iniuriosa verba dicentes etc.                   LXIIIJ
Forensem officialem offendentes puniantur.                    LXVIJ
Fornarij possunt ire de nocte absq. lumine etc.                   73
Fideiussorem dare volentes si fuerint sine lumine non
    carcerentur. (sic)                               LXXIIJ
Firminae dies Festi custodiantur.                           LXXVJ
Filij fam. patrem, et matrem, et illorum bon. offenden.           LXXVIJ
Funeralia, et luctus defunctorum quomodo fiant.               LXXXVIIJ
Fractus, et introitus communis distracti solvantur etc.           LXXXJ
Frangentes pacem puniantur in duplum.                   LXXXIJ
Fideiussor potest pro reo solvere.                       XCVIJ
Filios pro patre-Frater, pro fratre                       CJ
Fontium mundatores.                                       CIJ
Frumenta comburentes.                                 CIIIJ
Fideiussione procuratorum, advocatorum etc.               CV.
Familiae, et Potestatis (corretto) sindicatus.                   (CVIIJ)

LIB. V.
F

Firminae die Festo pignora non fiant.                R. IIJ
Fratres divisi allibrari, et solvere in solidum debent               IIIJ
Forensium bestiae inventae damnum dare ducantur ad
    Camerarium.                                     XIIIJ
Foculare à pauperibus solvi debet.                       XX
Filij laboratorum accusari non possunt.                      XXJ
Forensibus bona, et iura communis. (inserito per errore)
Forensibus bona, et iura communis, et aliorum non donentur XXIJ
Forcellas pali, et sarmenta portan.                          XXV
Falsam monetam mercatores rumpere possint.               XXVIJ
Fraudes vinum vendentium.                       XXVIIJ
Furnarij quomodo debent facere, et coquere panem.           XXXVIIJ
Fratres mittere, et extrahere possint salmas duas grani.           XXXIX
Fornoli Castrum, ac viae, et montes illius                   LIX
Fons Nucichiae reaptetur.                               LIJ
Fons porcelli reaptetur.                                 (LV)
Focianis possessiones vendi non possint.                       LXJ
Filius fam. quicquid acquirit acquirit pater (?) etc.           LXIIIJ
Fideiussori fiat cessio iurium per creditorem.            R. LXX
Forensium artificum immunitates.                         LXXJ
Fons stradae Montis labri reaptetur                        LXXIJ
Formae, et sciaquaiales in possessionibus non fiant in
    praeiudicium vicini                               LXXIIJ
Fesivitates Sanctorum-Francisci, et Augustini custodiantur. LXXIIIJ
Fortificatio Montis Campani quomodo fiat.                   LXXVIJ
Focis Castrum visitetur per D. Potestatem.                   LXXXIJ
Fideiussiones dare volentes non carcerentur.               LXXXVIJ
Falsarij-Falsam monetam fabricantes                       XCJ
Forenses officiales offenden(tes).                       XCIJ
Forum fiat in platea veteri.                               XXVJ

Lib: J:
. G .

Guardiani, et Custodis Civitatis exercitium. (corretto).        R. X
Guardianus fratruum minorum debet tenere Jnventarium       XXIIIJ
Gabellarum communis ordinarij introitus etc.                 XLIX
Gestorum ratificatio                                   XLIJ
Gesta per tutorem bon. fide etc.                           LX

lib. 4.
G.

Guerra, bellum seu Cavalcatam fieri non possit etc.             XIIIJ
Grani sola salma in die emi potest in platea.                    XLVIJ
Grana, et blada emendi alibi quam in Platea fac. dar.(?) etc.       XLVIIJ
Gridantes quod populus moriatur puniatur in 50 sold.              LVJ
Gulam offendentes puniantur.                           LXXXXIIJ
Guerram euntes.                                       CIJ
Grana comburentes-Gastatoribus (sic) et incendiarijs               CIJ
Guardiani, et Potestatis Sindicatio.                           CV.

lib. V.
(G)

Gabellam Fraudantes.                                   XCVIJ
Gabellae à Castellanis non exigantur.                       LVIIJ
Gabellae condemnationes, et dativae.                       LXXXV
Grascia extra districtum ne extrahatur                       XXXIX
Grani molitores pro molitura quid habere possint.           XXXVIJ
Gallinae, et alia die sabati non vendantur alibi quam in Platea. XXVJ

Lib. J.
. H .

Hostiorum cantones non devastentur.                       XXXVIIJ
Hospitali laicorum et alijs pij locis ius. sum. reddatur.               V.

lib. 3.
(H)

Haeredes citati etiam nominibus non expressis.            R. J.
Haereditaria bona sunt obnoxia foeminis donec nubant.          XXJ
Horae in quibus potestas sedere tenetur ad ius reddendum. XXIIIJ
Hostia palatij de die aperta sint.                       XXIIIJ
Habitantes in eadem domo invicem iniuriam sibi non fiant.        XXXJ
Hospites, et vinum vendentes possunt vendere pignora etc.       LIX

Lib. 4.
H .

Habitantes in eadem domo exceptuati à poenis                 XXIJ
Homicidium commissum per virum in uxorem repertam in
    adulterio impunibile.                                   ib.
Homicidium commissum in Cavalcatis.                      XXV
Homicidia appensate commissa qualiter puniantur           XXXJ
Homicidium ad defensam qualiter puniatur.                    XXXJ
Homines Civit. teneantur dare auxilium colligentibus fructus
    exbanditorum                                     XLIX
Homines castrorum tenentur capere exbanditos                   LJ
Homines tenentur capere malefactores                       LIJ
Hospites tenentur monere forenses, ne arma deferant etc.          LXIJ
Habitatores euntes ad servitium alicuius tempore Guerrae. LXXXXIX
Homines de Canali, et Lacuscello reducantur ad servitia
    Communis.                                    (CIJ)

Lib. V.
H

Hospites quomodo vina vendere tenentur            R. XXVIIJ
Hortum in sua possessione quilibet habere tenatur.           XXXV
Hospitatores quomodo vendere panem debeant.               XXXVIIJ
Homines faciant Castrum novum in Colle resto.               LXJ
Homicidae et alij torqueri possint sine licentia d.norum
    Antianorum.                                      XCJ

LIB. J
I

Juramenti per potestatem forma.                R. IJ
Juramenti forma per Judicem Potestatis.                       V.
Juramenti forma per Notar. Potestatis.                       VJ
Judex Potestatis tenetur Jurare morari in Civitate Ameriae, etc. V.
Jus quo tempore reddi debeat.                               ib.
Jus canonicum, vel Civile in casibus à Stat. expressis non habet
    locum Ameriae.                                       IX
Judices immunes à Custodia.                               X
Juramenti Antianorum forma.                             XIIIJ
Jurisditio communis defendatur per Antianos.                   XV.
Jnventaria duo fiant-Jurium Communis                   XXIIIJ
Jurati centum eligi poterunt ab Antianis etc.                XXVJ
Juramentum Sindicorum duorum eligendorum etc.           XXXIJ
Janitores firiosos expolsos reijciant.                       XXXVJ
Jntroitus Communis.                                     XLIX

lib. 2.
I

Judices ad S. Ferm. templum cereum deferre tenentur.               IIJ
Jus summarium sine salario etc. pijs locis reddatur.               V.

libr. 3.
I

Judex faciat pulsare Campanam antequam ius reddat.        R.       IJ Judex quam Form. serv. debeat in oblat. libell.                   IIJ
Judex intra quantum tempus Civiles causas term. debeat.       V.
Jn solutum dandi modus.                                   VJ
Judex in eventum discordiae 3.um eligit peritum.                   VJ
Jnstrumenta Foeneratia.                                   VIJ
Judex cogat ad iurandum, vel referendum.                       X
Jnstrumenta facta solutione infra viij dies restituantur.               XIJ
Judex non pignoret boves aratorios                          XIIJ
Juramentum de calumnia praestetur.                        XXV.
Judex, patrem habentes etc. Fideiussores esse non possint.       XXVIIJ
Jnstrumenta debiti à 20 annis circa exequi valeant sine libello. XXXVJ
Jnstrumentis guarantigiatis, quae exceptiones opponi possint. ib.
Indemnes releventur obligante se pro communi.            R. XXXIX
Jnstrumenta donationum per mulieres quomodo fieri debeant. XXXXIIIJ
Jnstrumenta simulata quomodo rescindantur.                 XLVJ
Jnstrumenta, et protocolla notarij ostendere tenentur.              LIIIJ

LIB. 4
I

Jurisditio Potestati, et officialibus in maleficijs attributa    R. J
Jnquisitorum processus de maleficijs, qualiter fieri debeant       IJ
Jnquisitis detur terminus ad respondendum quaerelae               IIIJ
Judex elapso term.o stat. publicent processus, et copiam parti
    tradant                                           V.
Jnquisiti cogantur ad confitendum maleficia etc.               VIJ
Juramenta popularium qualiter praestari debent.               XIIJ
Jurati de Populo obediant d.nis Antianis                   XV.
Jura patronatus forensibus vendi non possunt.                  XIIJ
Jnquirentes non probantes accusam puniantur.               XIX
Jura ementes à Forensibus, vel vendentes puniantur.           XXIIJ
Jntrantes aliunde quam per portas puniantur.               XXIIJ
Jnstrumenta falsificantes quomodo puniantur (corretto) XXXVIIJ
Jnquirentes, seu referentes falsa puniantur.                   XXXIX
Jnsultantes-Jniuriantes                               LXJ
Jniuriosa verba dicentes quomodo puniantur               LXVJ
Jmproperantes                                   LXVJ
Jumentum, et alia animalia occidentes                   LXXXJ
Jntroitus communis deveniant ad manus Camerarij       LXXXIIJ
Jnquiratur de mendicantibus validis, vel non habentibus
    artem honestam.                           LXXXIIIJ
Juramentum medicorum recipiantur de relevando
    vulnerantes.                               LXXXVIJ
Jniuriantes, et offendentes arrengantes.                  LXXXVIIJ
Jniuriantes advocatos not.os et procuratores                 XCJ
Juramenta Syndicorum castrorum                         XCJ
Jura, et conventiculas (corretto) facientes puniantur.            XCV.
Jncendiarij domorum etc. puniantur quomodo.                   CIJ
Judices non recipiantur in fideiussores.                   CIIIJ
Judices, officiales etc. qualiter syndicari debeant.                   CV.

LIB. V.
I .

Jura communis in monte pileo terminentur.                R. V.
Jncidere cuilibet licet arbores pendentes.                   VIJ
Jmpositiones dativarum declarentur in titulo libri           VIIJ
Jndemnes conserventur detenti occasione reprensaliarum à
    principali debitore.                               VIIIJ
Jmpositiones dativarum quilibet solvat.                     XIIIJ
Jgnem, seu foculare quilibet solvat.                         XIIIJ
Judices non tenentur ire, neq. mittere in exercitum.           XVIIJ
Judices immunes exceptis dativis, et foculare.                XVIIJ
Jgnis, seu foculare quilibet solvatur.                           XX
Juramentum furnariorum, panifacularum, Macellariorum.       XXXVIIJ
Jnstrumenti emptionis vig.e possess. propria author. capere
    liceat.                                          LXIJ
Jndefensorum Curatores deputentur.                         LXIIJ
Jmmunitates novorum artificum.                         LXXJ
Jnobedientium mulctae.                               LXXIIJ
Jntroitus communis excutiantur per potestatem.               LXXXV.

LIB. J.
L

Litterae, et bullettae antequam sigillentur legantur per d.nos
    Antianos.                                    R. XLV.

LIB. 2.
(L)

Luminaria facienda                                R.IJ et seg.
Lanae mercatores cerea facere tenentur, et portare etc.           IIJ

LIB. 3.
(L)

Libellorum oblatio qualiter facienda.                    R. IIJ
Laudorum executio ad quem spectet.-Laudi emolagatio (sic)       XJ
Laudum per affines per iudices electos feratur et c.               ib.
Lites affinium, et consanguineorum compromittantur.               ib.
Legata facta uxori, quid si mulier transeat ad 2.a vota.               LIIJ

LIB. IIII.
L

Latronem publicum receptantium poena.                R. X
Loca, et tempora, quando causa ut poena duplicetur.               XJ
Linum, et Canepam apponentur ad macerandum-Lavatorij
    pisciarelli etc.                                     XXIX
Laborantium sine licentia bona exbanditorum poena.               XLJ
Latrones famosi.                                   XLIIJ
Latronum poena.                                    XLIIIJ
Laborantes terras accatastatas dativas solvere differentes. etc.       L
Loquentes quod populus moriatur                           LX
Ligno-Lapide-Lancea armisq. vulnerantes.                     LXIIJ
Laborantes in Confinibus, et illa extrahentes.               (LXV)
Ludentium ad taxillos poena.                (LXXVJ)       LXXIIIJ
Ludus piolorum, et mitrae                                   ib.
Luctus defunctorum quomodo fiat.                        LXXX
Lugubria vestimenta etc.                                   ib.
Laborantium male terras poena.                           LXXVIIIJ
Laboratorum non requirentium d.nos terrarum tempore
    messium                                         (ib.)
Lacuscelli homines, et de Canali reducantur ad servitium
    communis.                                   XCIX
Lanae artifices non cogantur Carnificis munus obire.              CIIJ

LIB. V.
(L)

Lanae exercentes habeant stateram etc.                R. IJ
Libram Communem habentes post divisionem in solidum
    solvere tenentur.                                   IIIJ
Laborator emptor, et possessor tenentur solvere dativas. X
Loca in quibus fieri prohibentur calcinarium.                  XVJ
Libram non habentes mulieres foculare solvere non tenentur. XX.
Laborator non possit accusari à custode.                   XXJ
Libr. canapae texendi modus.                               XL
Latera canales, et tegulae, quomodo fiant.                       XLJ
Laboratores tenentur respondere de fructibus emptoribus          LXIJ
Lodiae et aedificia non fiant super vijs.                     LXV.
Libris mercatorum pro credentijs quomodo credendum.       LXVIIJ
Laudum coniunctorum, et affinium servetur.                 LXIX
Ludentes pignora communis puniantur.                   LXXVJ
Ludere Potestati prohibetur.                               XC
Latrones stratarum                                      XCJ
Libri artificum, et mercatorum quam fidem faciant. lib. 3.       58

LIB. J.
M

Medici exempti ab oneribus personalibus.                R. X
Miserabiles personae non tenentur facere custodiam              XIIJ
Merces notariorum allibratorum                           XXVIJ
Moratoriae, et rebanditiones.                           XXIX
Miles potestas, et alij nihil recipiant pro executione ultra etc. XXXIIIJ
Musti-Macelli-Mensurarum-Macerij-Montis Campani etc.
    Gabellae etc.                                     XLIX

LIB. 2.
M

Monasterio S. Catherinae sub protectione communis.        R. IJ
Medici-Mercatores-Magistri lapidum-Macellarij cerea deferre
    debentes etc.                                R. IIJ

LIB. 3.
. M .

Miserabilium personarum causae.                    R. IIIJ
Molibia in tenutam data                                   VJ
Minores fil. fam. qualiter conveniantur.                       VIJ
Minores qualiter contrahant.                           (XVJ)
Masculo superstite Foeminae excluduntur.                   XXJ
Matris, Patris, Aviae etc. decedentium ab intestato successiones. XXIJ
Mercedis-Malefitiorum diebus festis etc.                   XXIIIJ
Messium feriae.                                           ib.
Maritus qartam partem uxoris quando lucretur.                XXVJ
Mobilia revertantur ad haeredes mulieres.                   XXVIJ
Muri communes inter consortes altiari possint.               XXXIIIJ
Mulieres ad banchum coram Potestate cadere (sic) possint (XXVJ)
Mercatoribus satisfiat.                           XXXIIJ
Mulierum dotes habentes tenentur dare alimenta.           XXXVIJ
Mulierum donationes qualiter fieri debent.                   XLIIJ
Mulieres constituere procuratorem debent.                   XLIIIJ
Mulieres possidentes per x ann. bona maritorum occasione
    suae dotis post obitum illorum non possunt amplius
    molestari                                       LIIJ
Male utentibus eorum substantia detur curator.                   LV
Muros communes vicini murare tenentur ad petitionem
    requirentis.                                   LVJ
Mercatoribus contra potentes augumentantur probationes.         LVIIJ
Minorum, et pupillorum venditiones quomodo fiant.               LX

LIB. IIIJ
M

Maleficiorum iurisditio.                            R. J
Maleficiorum processus, et citationes.                           IJ
Maleficia puniantur.                                       VJ
Malefactores cogantur per potestates ad confitendum.               VIJ
Maleficiorum poenae quibus ex causis duplicentur.               XJ
Moventis bellum, et facientis cavalcatam poena.                 XIIIJ
Maleficia ad invicem committentes exceptuatae (sic)à poenis     XXIJ
Minores à poenis in quibus exceptuati                           ib.
Maritus corrigens uxorem ex causa adulterij à poena except.       ib.
Muros Civitatis perforantium poenae.                    R. XXVJ
Mercatorum falsificantium caeram poenae                   XXVIJ
Minores I2 Ann. à poenis homicidij excusati an sint.           XXXIJ
Mandantes fieri homicidium qualiter puniantur.               XXXIJ
Maleficia committentium, aut auxiliantium poenae.           XXXIJ
Mulieres-Maritatas-Meretrices exfortiantium poenae.           XXXVJ
Mulieres bonae famae adulterium committentis poena.               ib.
Monetam falsam fabricantium, vel expendentium poenae. XXXVIIJ
Malum fochi optantium poenae.                           LIIIJ
Membra-Manum amputantium poena.                        LVIIJ
Manu vacua percutientium-Mordentium in facie poena.       LIX
Mulierum tomas (?) trahentium poena                       LIX
Mitra, et alijs armis vulnerantium poena.               LX
Mulieres bonae famae malas iniuriari possint.               LXIIIJ
Medicorum electio ad aestimandum damna cicatricum       (LXJ)
Mulierum Castaldo param facientium poena.                   LX
Minores I2 ann. ob maleficia personaliter puniri non valent.       LXV.
Molestantium in tenuta poena.                            LXVJ
Matrem, seu patrem negantium (?) poena. (corretto)           LXXIX
Mercatorum negantium depositum poenae.                   LXXIJ
Medici de nocte possunt ire per Civitatem post 3. sonum
    Campanae.                    LXXIJ           ib.
Mutuantes ad ludendum amittunt mutuatum.               LXXIIJ
Mitrae ludum ad commedendum permissus ib.               LXXIIIJ
Matrem, et matrem offendentium poena.                   LXXVIJ
Mulieres in luctu defunctorum quid facere debeant.           LXXVIIJ
Medici iurare debent de revelando (corr.) vulnerantes.           LXXXIIIJ
Maleficiorum processus an vitient ratione omissae
    solemnitatis.                                   LXXXV.
Monetam auri, aut argenti radentium poena.                 XCIJ
Maleficiorum poenam pecuniariam non solventium infra
    x dies poena.                                   XCVIIJ
Mundatores fontium, et stratarum esse, qui cogi valeant.           CJ
Metam grani comburentium poena.                           CIJ

LIB. V.
M

Mensuras iustas non retinentium poena.                R. IJ
Mercatores passettum, et bilanciam non retinentium poena.    R. ead.
Mons Pileus terminetur.                                   V.
Mensurae communis bladorum die sabbati ponantur in Platea.       XIJ
Molendina aestimentur, et accatastentur.                      XIIJ
Molendinarij solvere teneantur, si eorum d.ni non solverint. ib.
Molendina olivarum aptentur, et quando.                   (ib.)
Medici eximuntur ab oneribus personalibus.                   XV
Mulieres foculare solvere non tenentur.                    XVIIJ
Merces danda capientibus exbanditos.                           XX
Mulieres tenentur accedere ad Plateam.                   XXIIIJ
Monetam falsam mercatores rumpere tenentur.               XXVJ
Morticinae carnes extra portam vendantur.                   XXVIJ
Macellariorum domi carnes retinentium poena.                  XXX
Macellariorum fraudes inquiri valeant.                    XXXJ
Macellarij carnes qualiter vendere tenentur.               XXXIJ
Mulieres pro molitione molendinarijs quid tradere debeant. XXXIIJ
Macellarij vendant carnes 2.um assettamentum Civitatis
    Narniensis.                                   XXXVIJ
Mala extrahi extra districtum an possint.                   XXXVIIJ
Mercatores, et artifices legaliter se gerant.                   XXXIX
Mercatores teneantur facere pesonem florenorum.              XLIJ
Mattones quomodo fiant.                                 XLIIJ
Mulieres non vadant ad luctum extra territorium.                 XLV.
Monetae in conventionibus quomodo intelligantur.             XLIX
Miserabilium personarum procuratores.                    LXIIJ
Morientium sine haeredibus defensores (corretto)            LXIIJ
Muri, et aedificia super vijs non fiant.                        LXV.
Mercatoribus, et eorum libris pro credentijs quomodo credatur. LXVIIJ
Montis labri fons aptetur.                               LXXIJ
Montis Campani castri refectio. Rubr. lxxvij.               LXXVIJ
Mercum unum ematur à Camerario pro adiustandis stateris LXXIX
Mulctae, et inobedientium poenae.                       LXXX.
Maleficiorum processus per Potestatem in fin. officij
    resignentur.                                   LXXXXIIJ
Mercatus faciendus in platea veteri.                        XXVJ

LIB. VI.
M .

Meretrices retineantur in loco publico.                R. 65.
Meretrices defendantur à Communi.                       ib.

LIB. I
N

Nomina reformatorum Stat. Civitatis. in proem.
Notarij Potestatis iuramentum.                        R. VJ
Notarius copiam actorum tradere tenetur.                       ib.
Notarij potestatis non publicant nisi instrum.a communis.         (ib.)
Notarij loco Custodiae solvant bonenum unum.                   VIJ
Notarij causarum civilium imbussolentur.                       X
Notariorum bussulum quomodo fiat. super Catastris etc.            XJ
Notarij Catastrorum, et eorum officium.                   XXVIJ
Not. Potestatis condemnatorias sententias qualiter scribant.       ib.
Nomina Castrorum Communis, et illorum Gabellae.               XL.
Notarij caeteriq. deferri debeant cereum etc. in festo S. Firminae
    lib. 2. 3.                                       XLIX

LiIB IIJ
N .

Notarij in Civilibus officium.                        R. XXIIIJ
Negantium positionum poena etc.                        XXV.
Not. pro examinandis mulieribus bonae famae debet ad eas
    accedere.                                       XXVIJ
Notarij non recipiant in fideiussores habentes patrem etc.       XXVIIJ
Not. non conficiant instrumenta simulata.                   XLVJ
Notarij tenentur ostendere protocolla.                          LIV.
Not. causarum Civilium annotet ferias.                       LXJ
Not. propria eorum testamenta possunt authorizare.           LXIIIJ

LIB. 4.
N .

Nox quando incipiat.                                R. IJ
Nullus se intromittat in causis Ecc. personarum.            R. XXIIIJ
Nasum, et alia membra amputantium poena.                 LVIIJ
Nocte arma gestantium poena.                             LXIJ.
Negantium dotem poena.                               LXXIIJ
Not. Potestatis luctus inspiciat mortuorum etc.               LXXVIIJ
Not. salaria communis non recipiat.                       LXXXJ
Notarios offendentium poena.                           LXXXVIIJ
Notarij non recipiantur in fideiussores.                     CIIIJ

LIB. V.
N

Notarius damnorum datorum arbores pendentes in via
    succidere potest.                            R. XXXIJ
Nuces an extrahi possint.                               XXXIIJ
Not. damnorum datorum faciant ampliare vias.                   LJ
Nucichiae fons reaptetur.                                   LIJ
Not. damnorum datorum quomodo procedere habeat in
    causis etc.                                       LIIJ
Not. Potestatis mittere acta tenentur ad quaternum.           LXXXIX.

LIB. J.
O

Ostiorum cantones de angulis per Fam. potest. devastentur.    R.XXXXVIIJ
Officiales quocumq. modo nuncupati servare tenentur
    omnia, quae de Potestate dicuntur.                       IIJ
Officium Notarij Potestatis                                   VIJ
Officium Potestatis, et eius officialium.                      VIIJ
Officialis esse non potest, qui per quinquennium non steterit
    in Civitate.                                      VIIJ
Officiales in casibus non expressis consuetudini secundum
    (annullato) adhaerere etc.                               ib.
Officiales arbitri, neq. consultores esse possunt                   IX
Officium electorum DD. Antianorum.                           XJ
Officium Custodis Carcerum.                               X.
Onera patrimonialia omnes subire tenentur.                 XVIJ
Officium notariorum super Catastris.                       XXVIJ
Officium Antianatus et alia officia recusari non possunt.       XXVIIJ
Officiales potestatis pro captione, et custodia nihil recipiant. XXXIIIJ
Officium, et iuramenti forma Cancellarij communis.              XLIJ

LIB. 3
O

Oblationes per principalem debitorem factae liberant
    fideiussorem.                                R. XV.
Operariorum cause (sic) mercedis qualiter expediantur.       XXIIIJ
Obligantes pro communi conserventur indemnes.               XXIX
Oblatio bonorum principalis debitoris per fideiussorem
    fieri potest.                                     XLIX
Ordo procedendi contra exbanditum.                          LXIJ
Ostia palatij de die aperta sint.                           XXIIIJ

LIB. 4.
O

Ordo provedendi in maleficijs.                        R. IJ
Officiales manu propria tenentur scribere quaerelas.               IIJ
Olera quicumq. habere potest ante portam ad vendendum.          XLIJ
Officialium (corretto) communis fals. committentium poena. XXXVIIJ
Officiales tenentur praestare auxilium deputatis.               XLIX
Optantes mala puniantur.                                 LIIIJ
Oculum eijcientium poena.                                LVIIJ
Offendentium personam manu vacua poena.                   LIX
Offendentium armis poena.                               LX
Ossa rumpentes.                                       ib.
Offensibilia arma gestantes.                              LXIJ
Offendentes affines usq. in 4 gradum.                       LXIJ
Offendentis officialem forensem poena. 69.               LXVIIIJ
Occidentis equum, aut iumentum, poena.                   LXX
Olera, et alia commestibilia etiam diebus dominicis vendi
    possunt.                                       LXXVJ
Offendentium arrengantes poena.                       LXXXVIJ
Offendentis advocatos, et procuratores poena.           R.LXXXVIIJ
Obligationes coniuratorum nullae sint, et eorum poenae.       XCJ
Officium Potestariae per Cives obtineri non valeat.           XCVIJ
Officiales artifices lanae non capiant pro executione
    sententiae corporalis.                           CIIJ
Officiales non recipiant Filiosfam. et procuratores in
    fideiussores.                                   CIIIJ
Officialium, et Potestatis syndicatio.                   CV.

LIB. V.
O

Oleum vendentes habeant mensuras.                    R. IJ
Olivarum molendini aptentur de mense 9bris.                   XV.
Officiales non graventur ad onera personalia.               XIIIJ
Oleum extrahi quando possit.                           XXXIX
Olera, et alia causa revendendi non emantur.                   XLJ
Operarij de mane hora etc. compareant in platea. lib. 6. rubr. LV.
Officiales refirmari prohibentur. lib. 6. rubr.               XXVIIJ

LIB. I.
P

Prohemium statutorum.                            R. J.
Potestas antequam intret palatium ostendat breve.               IJ
Potestatis Palatium.                                       IIIJ
Potestas ultra casus expressos in Stat. iudicet 2.um Consuet.          VIIJ
Personae miserabiles custodiam facere non tenentur.               X
Provisio Antianorum, eorumq. electio                           XJ
Potestas tormentare non potest absq. licentia.                   XV.
Pecuniae Communis qualiter expendantur.                      XVJ
Patrimonialia onera omnes subire tenentur.                     XVIJ
Portonarij Civitatis eligantur per DD. Antianos                   XIX
Patientes damnum ratione officij releventur à Communi.           XX
Potestas Antianos proponentes utilia audiant . (sic)           XXJ
Potestas Exbanditis remiss. salvos conductos etc. non concedat. XXIX
Potestas Antianos, et caet. durante eorum officio condennare
    non potest.                                   XXXIIJ
Potestas aliquid pro custodia recipere non debet.               XXXIIIJ
Potestas in fine semestris tenentur (sic) dare Camerario.       XXXV.
Potestas furiosos tenetur expellere etc.                   XXXVJ
Portanarij, et Januarij Furiosos iam expulsos non permittant
    intrare.                                       XXXVJ
Potestas ad petitionem patris filium carcerare tenetur.       XXXVIJ
Pater potest facere carcerare filium.                       ib.
Potestas ad executionem condemnationum qualiter procedat. XXXIX
Partita fiant ad bussulas.                               XLVJ
Potestas quolibet mense consiliarijs notificet partitum simul
    deperditum.                                   ib.
Piscium gabellae.                                   XLIX
Pallia potestas faciat festivitatibus.                       L.
Potestas faciat deferre cerea luminariorum. lib. 2.        IIJ

LIB 2.
P

Potestas introeat Ecc.am S. Firminae antequam accedat ad
    Palatium                                    R. IIIJ
Pijs locis ius reddere potestas teneatur.                       V.
Prior Hospitalis ad recipiendum aliquod officium non cogatur       ib.
Potestas offerat cereum sex librarum Ecc.ae S. Firminae.           VJ

LIB. 3
P

Potestas in causis civilibus quomodo procedere habeat.           IJ
Possessio seu tenuta bonorum.                               IIJ
Piorum locorum causae quomodo.                           IIIJ
Potestas librae aestimationem faciat.                           V.
Praeceptum in Civilibus causis faciendum.                       VIJ
Prefixio term.i ad solvendum.                            (VIJ)
Potestas ad reficiendum expensas cogat victos.                  VIIJ
Potestas iuramentum deferre quomodo debeat reo, et actori.       X
Periurius in partito                                       ib.
Potestas executioni mandet lauda.                           XJ
Pignorari boves oratorios (sic) non permittat potestas.              XIIJ
Panna non pignorentur.                                   ib.
Possidens non ostendens sua iura amittat possessionem.          XIIJ
Potestas cogat debitorem ad liberandum.                   LXXV.
Potestas cogat creditores minorum ad cassandum instrumenta    XVIIJ
Pignora Civis potest facere de mand.o Potestatis.                   ib.
Patris, et matris successio.                                 XXIJ
Procuratores in litibus à Potestate dentur.                   XXIIJ
Potestas sedere tenetur horis ad reddendum ius etc.           XXIIIJ
Positionibus qualiter respondendum.                       XXV.
Potestas, et notarius non recipiant Fil. famil. in Fideiuss.       XXVIIJ
Potestas cogat damnificantes ad reficiendum damna.           XXX.
Parietes communes qualiter reficiantur etc.                   XXXIX
Pecuniae non numeratae exceptio quando contra Jstrum.a
    admittenda                                   XXXIIJ
Potestas faciat satisfieri mercatoribus, et quomodo           XXXVIJ
Potestas arbitros acceptantes compromissa cogat ad laudandum. XL
Publicatio actorum qualiter fieri debeat.                       XLJ
Potestas consanguineorum defectus in contractibus minorum
    suppleat                                        XLIIIJ
Potestas simulata instrum.a rescindi faciat.                     XLVJ
Potestas debitorem ad satisfaciendum fideiussori qualiter cogat. XLVIIJ
Praescriptio mulieri concessa in bonis dotalibus.                   L
Protocolla notarij ostendere tenentur interesse habentibus. LIIIJ
Potestas prodigis providet interdict. bonor. adm.                 LVIIJ
Praescriptio fictae et simulatae venditionis qualis.       LVIJ Potestas Barones, et Magnates qualiter ad solvendum cogere
    mercatoribus debet.                                LVIIJ
Pignora tabernarijs tradita infra quantum tempus relui possint. LIX
Pupillorum bona alien. tutor si voluerit, quae solen. adhib. LX
Potestas tutores quando ad redd. rat. compellere valeat.         LXIIJ
Potestas Consulere Civibus, seu acta dictare non potest.         LXV.

LIB. 4.
. P .

Potestatis iurisditio circa maleficia                    R. J
Processus in criminalibus qualis etc.                           IJ
Potestas accusationes manu propria scribere accusas tenetur.       IIJ
Potestas in Crim. terminum qualem statuat ad probandum.           IIIJ
Puniantur maleficia 2.um formam stat.                       VJ
Potestas ubi non est expressa poena procedat à simili.               ib.
Potestas ad confitendum cogat delinquentes.                   VIJ
Potestariae officio vacante maleficiorum poenae duplicentur.       XJ
Poenae ex quibus duplicentur.                               ib.
Populares associantes potentes ad offendendum aliquem qualiter
    pun.                                               ib.
Populares requisiti iurati compareant cum armis.                   XV.
Populares tenentur iurare ad populum.                     XVIJ
Poena petentis debitum iam solutum.                        XVIIJ
Poena non probantis accusam.                               XIX
Poena surgentium in Concilio.                               XX
Patrocinantium poena pro exbanditis                          XXJ
Parentum castigantium Filios sine moderatione.                 XXIJ
Poena ementium, et vendentium iura forensibus.                XXIIJ
Portas civitatis violantium poena.                        XXVJ
Proditorum poena, et quomodo contra illos potestas proced.
    valeat.                                       XXXIIIJ
Palumbarias frangentium poena.                               XL.
Pipiones vendentium ultra 5. soldos poena.                       ib.
Publicorum et famosorum latronum poena.                     XLIIJ
Potestas eos, qui non sunt de Concilio eijciat.                   LV.
Populus quod moriatur gridantium poena.                       LVJ
Pedem, et alia membra amputantium poena.                 LVIIJ
Percutientium sine armis poena.                               LIX
Pilos barbae, et Capitis extrahent. poen.                       ib.
Percutientium cum armis poen.                               LX
Poen. vulnerant. non solventes intra x dies.                       ib.
Portantium arma poena.                               (LXIIJ)
Param faciens Castaldo ne pignus accipiat.                    LXVIJ
Potestas offensam propriam punire potest.                   LXV.
Possessionem turbantium poena.                            LXVIJ
Patrem negantium poena.                                 LXIX
Post 3.um sonum campanae vagantes potestas publicet.         LXXJ
Poena ludentium ad taxillos.                           LXXIIJ
Parentes offendentium poena.                           LXXIIIJ
Possessiones emptor infra quot dies accatastare teneatur       LXXVIJ
Pecuniae, et introitus communis ad manus Cam. deveniant.       LXXX
Pacem frangentium poena. lxxxiiij                       LXXXJ
Processus maleficiorum stante rei confessione, vel constito de
    mal. valent. etc.                                   LXXXIJ
Procuratores occasione litis offendentium poena.               LXXXV.
Pacis, et Confessionis beneficia.                           LXXXXIIIJ
Procuratores possunt sedere ad Concilium etiam intra
    stangam.                                        XCVJ
Potestariae officium procurantium poena.                   LXXXVIJ
Potestas in fine officij reassignet acta communis.                  CIIJ
Purgatores stratarum etc.                                 CIIIJ
Procuratores in Fideiussores non recipiantur.            R. CIIIJ
Potestatis Syndicatus.                                      CV.

LIB. V.
(P)

Pannum ad retaglium vendentes habeant-Passettum iustum.    R. IJ
Pignora in Vigila (sic) S. Ferminae capi non possunt.               IIJ
Porci non vadant per Civitatem.                               ib.
Pecuniae dativarum qualiter expendantur.                      VIIJ
Possessor an teneatur solvere dativas.                           X
Pauperes solvere dativas nunquid teneantur.                 XIIIJ
Possessiones, quae per viginti annos dativam non solverunt per
    Commune vendi possunt.                               ib.
Pelles non trascinentur per Civitatem.                           ib.
Portanarij tenentur capere forcellas etc.                     XXV.
Pulli die sabati non vendantur nisi in platea.                XXVJ
Potestas Artium Rectoribus auxilium praestent. (sic)           XXIX
Pondera Macellariorum qualia esse debeant.                XXIIJ
P..tores (?) pare.(?) qualiter cogere (?) teneantur.           XXVIIJ
Pater pro filio studente (corretto) potest extrahi facere duas
    salmas grani etc.                               XXXIX
Pannorum lini, et lanae textorum merces.                       XL
Pulli, et ova emi non possunt causa revendendi                  XLJ
Pesonem iusititae mercatores faciant.                       XLIIJ
Potestas 4 partem poenae contrafacientium habeat.               ib.
Potestas exigat dativas tempore sui regiminis                 XLVJ
Pecuniae, et monetae currentes qualiter expendantur.              XLV
Populari liceat aedificare in castris.                       LIIIJ
Porcelli fons reaptetur etc.                               LV.
Praestantia non imponatur.                               LVIJ
Pedagium, seu gabellam solvere Cives Castellanis non tenentur LVIIJ
Pignora consignentur castaldo Massario eodem die, quo capta
    fuerint.                                           LX
Possesssiones accatastentur emptori.                           LXJ
Possessio capi possit propria authoritate ab emptore.             LXIX
Prohibita retentio lodiarum super vijs.                         LXV.
Patrem habet usumfructum in bonis acquisitis per filium.    R. LXIIIJ
Potestas det fam. Antianis cam.o etc.                       LXXXJ
Potestas visitet Castrum focis.                           LXXIJ
Potestas reassignet libros in fine officij                   LXXXIIJ
Potestas servet statuta.                           LXXXIIIJ
Potestas exequatur sententias DD. Antianorum etc.           ib.
Propositae in Concilio non fiant nisi per dd. Antianos           LXXXVIIJ
Potestas non ludat nisi cum suis familiaribus.                LXXX
Proditores possint torqueri absq. licentia DD. Antianorum.       XCJ
Porcos non sinant ire per Civitatem. Lib. 6. rubr. 48 et lib. 5. IIJ
Pullos in Horto repertos quis interficere, et proijcere valet.
    lib.7. 34. et lib. 6. rubr. 48.

LIB. 3
Q

Quarantigiae praeceptum.                            R. 36

LIB. 4
Q

Querelas falsas dolose referentium poena.                R. XXXIX
Questionibus, et rumoribus non obviantium poenae.           XLV.
Quaerelae et petitiones contra Potestatem tempore syndicatus CV.

LIB. V.
(Q)

Quietantia fiat per potestatem in fine officij de salario recepto.

LIB. I.
R.

Reformatores statutorum.                           Fol. J
Rector quicumq.tenetur servare stat. loquentia de Potestate    R. IIJ
Refutatio officiorum communis.                        R. XXVIIJ
Rebandire, seu remittere exbanditos officiales non possunt.
    R. xxix                                         XIIIJ

LIB. 3
R

Reus contumax refectis expensis audiatur.                R. IIJ
Reus si negaverit convictus condemnatur in expensis, et salario. IIIJ
Reus conventus occas. publici instrum. cog. ad solv. infra
    decem dies.                                       VIJ
Reficere expensas victus vinctori teneatur.                       IX
Relicta, et legata facta à Viro uxori, ut valeant.                   LIIJ

LIB. 4
R

Receptantium exbanditos poenae.                    R. X
Referentium prodimentum praemium.                       XXXVJ
Rectores, et Consules artium fieri possint. lib. 5.            XV.
Rectores duo habeat quaelibet ars. lib. 5.                    XIX
Rebandiantur exbanditi alios capientens in pari poena. lib. 5. XXIIIJ
Referentium falsa poena.                               XXXIX
Rumpentium columbarium poena.                           XL
Rumoribus non obviantium poena.                           XLJ
Revelantium secreta communis poena.                   XCIIIJ
Reducantur homines de Canali                             XCIX

LIB. 5.
R

Represaliae quomodo concedantur. et lib. 6 rubr. 30.        R.       J
Rectores, et consules artium fiunt.                       XV.
Rectores duos habeat quaelibet ars                           XIX
Rebanniantur capientes exbanditos in pari poena.               XXIIIJ
Rumpentium vasa tabernariorum poena                   XXVIIJ
Rectoribus artium auxilium praebeatur.                     XXIX
Rectores artium puniant aperientes apothecas in die festo.       XLVIIJ

LIB. I.
S

Salarium potestatis.                                R. IIIJ
Salarium, et taxa officialium accatastantium.               XXVIJ
Sindicorum electio.                                   XXXIJ
Sententiae per Potestatem qualiter ferendae, et registrandae.           XL
Salarium Cancellarij Communis.                               XLJ
Sigillum Communis qualiter custod.                         XLV.
Sindici Antianorum                                   XLVIIJ
Secalae-Speltae-S. Ficetolis Gabellae.                         XLIX

LIB. 2
S

Speciarij caeteriq. debentes ferre cereum.                R. IIJ

LIB. 3
S

Salaria communi per litigantes solventur.                R. IIIJ
Sententiae qualiter executioni demandentur.                   ib.
Salarium Castaldi tradentis tenutam.                       ib.
Success. ab intestato                                     XXIJ
Sequestratio bonorum qualiter facienda.                   XXXVIIJ
Suspectus de fuga.                                   ib.
Salarium in repet. dotium non solv.                         XLIIJ
Simulati contractus.                                   XLVJ
Salarium notario debitum propter ostentionem protocolli        LIIIJ

LIB. 4.
S

Sindici Castrorum tenentur capere exbanditos.            R. X
Simoniam committentium poena.                       XVJ
Solutum debitum repetentis poena.                       XVIJ
Sindici Castrorum et Contradarum possunt accusare.               XIX
Surgentium ad rumorem in Concilio poena.                       XX
Sodomitarum poena.                                   XXXVIJ
Salarium electorum à DD. Ant. pro recoll. fruct. bon.
    exbanditorum                                     XLIX
Stocho-Spontone vulnerantium poena                           LX
Salarium medicorum vuln. solvere tenentur                       ib.
Sanctorum dies custodiantur.                           LXXVJ
Successores tenentur accatastare.                        LXXX
Solemnitates omissae in process. maleficiorum per Confess.
    sanantur.                                       LXXXJ
Solutionis beneficia                                       L
Stipulas comburent. poen. ante diem 20 Julij                   XC
Sindici Castrorum quid facere teneantur..                      XCJ
Stradae custodiantur.                                   XCIIJ
Secreta communis revelant. poen.                       XCIIIJ
Sindicatio Potestatis.                                       CV.

LIB. V
S

Stateram habeant vendentes.                        R. IJ
S. Firminae vigilia pignora non fiant.                         (IIJ)
S. Pauli Ecc.a prope lugnanum defendatur. VJ
Stradae in quibus calcinaria non fiant                          XVJ
Sarmenta portantium poen.                             XXV.
Speciarij diebus Fest. apothecas aperire possunt.               XLVIIJ
Sylva S. Silvestri terminetur.                               L.
Stradae reaptari fiant.                               LIIJ
Sindici bonis indefensorum dandi.                         LXIIJ
Sententia, et laudum inter coniunctos.                         LXIX
Stradae montis labri reaptentur.                           LXXIJ
Sciacquaiales contra voluntatem vicinorum non retineantur       LXXIIJ
Sindici Castrorum cereum in Vig. S. Firm. deferre tenentur.       LXXV.
Statuta observentur per Potestatem, et eius officiales.           LXXXIIIJ
Sententiae DD. Antinorum exequantur per Potestatem.               ib.
Satisdare volentes non carcerentur.                       LXXVIJ

LIB. I
T

Testium examen in maleficijs qualiter faciendum.            R. VIJ
Taxa allibratorum pro custodia facienda.                   VIIJ
Tormenta dari sine licentia DD. Antian. non poss.                   XV.
Taxa allibrandorum per not. minui, vel augeri non possunt. (XXVIJ)

LIB. 3.
T

Tenutae pronunciatio, et libellorum.                    R. IIJ
Testamentorum et ab intestato success.                     XXIJ
Termin. praefixio diebus festis non currit.                   XXIIIJ
Tenuta bonorum data per Curiam non damnificetur.        R. IIJ
Temporis praescriptio in bonis per mulierem possessis.           L.
Tabernarij, et Caupones pignora sibi trad. vendere valent.        LVIIIJ
Tutores cogantur ad reddendum rationem.                   LXIIJ
Testamenta à notarijs conscripta de sui volunt. rog. valent.       LXIIIJ

LIB. 4.
T

Termini praefigendi.                                R. IJ
Transmittantur inquisitiones etc.                           IIJ
Term. ad probandum in maleficijs.                           IIIJ
Termino elapso publ. processus.                               V.
Tormentinam in torcijs miscentium poena.                   XXVIJ
Terram adentium, ubi fieret congregat. arm. poena.              XXX
Testis falsi poen.                                       XLJ
Trahere quisquis se debet ad rumorem                     XLVJ
Terras recusantium solvere dativas licet vend.                   L
Trascinantium per capillos poen.                           LIX
Terminos finales extrahent. poen.                         LXIIJ
Turbantium tenutam poen.                                 LXIX
Taxillis ludent. poen.                                   LXXIIIJ
Terras male laborantium poen.                           LXXIX
Terras accatastare illarum poss. tenentur.                    LXXX
Tondentium monetam poena                              XCJ
Testes incendiorum.                                       CIJ
Textores lanae corporaliter non capiantur.                      CIIJ

LIB. V.
T

Terrae non solvent. dativas per 20 ann. vend. possint.        R. XIIIJ
Tabernarij vina vendere quomodo debeant.                   XXVIIJ
Taxae et mercedes-Textorum                           XL
Tegulae quomodo conficiendae.                             XLV.
Terminentur viae Castri fornolis                               L
Terminentur, et amplientur viae vicinales.                       LJ
Terrae focianis vendi non possint.                           LXJ
Tibicines pignora etc.                                   LXXVJ
Tormenta quibus, et quomodo dari possint.                       XCI

LIB. 2.
V

Vendentes granum ad retaglium in festo S. Firm. deferre
    debent.                                    R. IIJ
Venditor emptor post evictionem expensas reficere tenetur.       IX

LIB. 3.
V

Vestimenta capi in executione non possint.                R. XIIJ
Viduae possunt redire ad domum patris.                   XXJ
Vindemiarum tempora not. not. (ripet.) actorum Civilium.       XXIIIJ
Uxore ad domum ducta decedente absq. filijs maritus lucratur
    4 partem dotis.                                R. XXIJ
Vicini, et Consortes possunt altiare murum.                     (LV)
Viduae descendentes ad 2.a vota superstitibus Filij minores .5.
    ann. amittant legata.                                   LIIJ
Vicini habentes muros communes tenentur altiare etc.               LVJ
Venditionis fictae praesumptio.                              LVIJ
Vinum vendentes pignora sibi tradita possunt vendere.               LIX
Venditiones pupillorum, et rerum minorum qualiter etc.           LX

LIB. 4
V

Universitatis Castrorum Sindici capere debent exbanditos.    R. X
Venditiones patronatuum Ecc. communis fieri forensibus
    prohibitae.                                     XVIJ
Viri percutientes uxores quando exceptuati à poenis.             XXIJ
Virginem-Viduam-Uxorem alterius exfortiantium, vel carnal.
    cogn. poenae.                                   XXXVJ
Vir propter adulterium mulieris an lucretur dotem.               ib.
Violum, seu Capanellum (corretto) facientis pro cap. columbis
    columbariae poen.                                   XL
Venationes ad vendendum quilibet potest ante domum retinere. XLIJ
Vendere in Platea granum, et Balum (sic) etc.                XLVIJ
Universitates Castrorum tenentur capere exbanditos.               LV.
Velum, seu trecias mulierum trahentium poena.                   LIJ
Ungulis graffiantium poen.                                   ib.
Vulnerantium manu vacua poen.                               ib.
Vulnerantium cum armis poen.                               LX
Vindictam transversalium facientium poen.                      LXIJ
Verba iniuriosa in aliquem inferentium poen.               LXIIIJ
Vulnerantium iumentum, vel aliud animal poena.                  LXX
Vestimenta lugubria in luctis qualiter facienda.               LXXVIIJ
Vulnerati nuncientur per medicos Potestati.                  LXXXVIIIJ
Universitates Castrorum denuncient maleficia.                  XCJ
Viae quae custodiri debeant. 95.                (corr.) XCV

LIB. V.
V.

Vendentes pannum ad retaglium habeant passettum.        R. IJ
Vigil. S. Firminae pignora non fiant.                    R. IIJ
Vicinas arbores pendentes et occupantes vias quilibet possit
    incidere.                                           VIJ
Viae in quibus calcinaria non fiant.                          XVJ
Viduae libram non habentes foculare solvere non teneantur. XX
Vendi bona communis non possint.                         XXIJ
Venalia die sabati solum in platea communis afferantur.        XXVJ
Vina non fraudentur, et quomodo-Vendi per tabernarios
    debeant.                                       XXVIIJ
Vasasa (sic) tene se (?)tenentur tabernarij et q(uomodo)            ib.
Vendantur carnes morticinae extra portam.                   XXX
Vendi carnes, et pisces quomodo debeant                   XXXIIJ
Vendentes carnes, et panes ad quid teneantur.               XXXVIIJ
Vinum extrahi an possit                               XXXIX
Viae vicinales terminentur                               LIIJ
Vendere aedificare volentibus popularibus in castris liceat          LIIIJ
Vendere possessiones focianis prohibitum.                       LXJ
Ususfructus bonorum acquisitorum per Filiosfam. ad patrem
    spectat.                                        LXIIIJ
Viae non impediantur logijs                             LXV.
Vicini requirantur in faciendum formas                    LXXV
Universitas Mont. Camp. pro Fortificat. d.i Castri quid facere
    teneatur.                                       LXXVIJ
Vinum ad minutum quilibet vendere potest.                R. 33.

(N.B. - I numeri delle rubriche molto spesso non corrispondono agli argomenti indicati nell'indice)

Summarium (Bullarum et)
Quarumdam Constitutionum practicabilium
in materia praesertim Criminali Sum. Pontif.

Appellationes in criminalibus causis, vel interesse fisci concernentes, etiam in mixtis non admittuntur nisi actuali facto deposito constit. 68. Pij .4. et si cuncta, quae extenditur etiam ad eosdem natos in contumaciam, et in quacunq. instantia const. Pij .v. scilicet alias; et istud depositum qualiter sit faciendum habes constit. I80. eiusdem Pij .v. et quod nisi facto actuali deposito commissiones signari non debeant const. Pij 4. I28. licet dudum, et quod infra sex menses expediri debeant causae appellationis consit. Pij .v. I43 licet iuri.

Confessus non appellat adeo ut liceat iudici à quo non obstantibus inhibitionibus appellationes ad poenarum executionem devenire Pij .v. constit. I80. et I43. fol.II83.

Absolvere reos, aut eosdem restituere, vel illis gratiam facere Officiales et iudices Stat. Ecc.i nisi per sententias, decreta, et supplicationes non possunt, et semper citato procuratore fiscali, aut eius substituto Sixt. v. Const. condit. Ann. 4. sui Pontif. Ann. I588. ad Romanum Pontificem.

Aegidianas Consitut. Officiales Stat. Ecc.i attendere, et observare in decisionibus causarum debent. vid. Constit. Sixt. 4. incip. et si conctorum.

Audire reus ubi poena sanguinis venit irroganda Judex non debet nisi illis prius in carceribus constitutis. consit. Julij ij. xj Fide digna relat. et declarat. const. 4J Pij v. licet alias cum ib. concord. per laert. Cherub.

Accusatoribus ultra quartam poenarum statuere non potest iudex, et officialis Stat. Ecc.i. constit. Pij 4. cupientes.

Bannitos, et condemnatos remittere non possunt officiales, et rebanditos à Sede Apostol. eorum gratias revidere, et perlustrare tenentur an scil. iustificentur vel subreptitiae existant. const. Julij ij. constit. xj. et si pacem non habuerint ab haeredibus occisi non patiantur ipsos bannitos morari in locis commissi homicidij, etiam si gratia aliud diceret, immo tunc gratia esset nulla, et subreptitia. Const. lxxx. Pij 4. cum nos dudum.

Archibusettos brevioris mensurae deferendi licentiam si dederint officiales incurrunt poenam excomunicationis, et licentiae sunt nullae, et deferentes incurrunt poenam crim. rebellionis, et laesae maiestatis const. 65 Pij .4 cum vices eius. et Pij .v. I5I cum vices qui extendit ad deferentes pugiones, et cultellos brevioris mensurae, trium palmorum, de quo hodie vid. bannimenta Pauli v.

Causas omnes criminales officiales pro iustitia terminare debent, et ante sententiam processus circumdare non possunt, et conficere debent librum condemnationum sicut de gratjs, et cum gratia à reo fuerit facta exprimi debet, et in libro speciali registrari, et in fine ad Cammeram transmitti Sixt. v. const. ad Romanum Pontif. edit. An. 4. sui Pontif. §. quam prohibitionem.

Relaxati sub fideiuss. carcerat revocari ad carceres non debent, nisi supervenientibus gravioribus reformat. S.D.N. Pauli Papae v. sub die ...

Gratias facere officiales, et poenas remittere ultra summam sex florenorum auri de Cammera non possunt constit. Paul. 2. et Sixt. v. ad Romanum Pontificem .§. bene si quidem edit. Ann. 4. sui Pontific. et cur officiales gratias facere non valeant vid. Vinc. de Franch. decis. 370. n°.2.

Compositiones super homicidio facere non possunt, nisi supplicationes fuerint signatae manu Papae. const. I04. nunquid Pij. 4. et de alijs vid. infra. et in constit. Aegid. lib. j. cap. xii. et seq. Gram. devot. (corretto). 35.

Poenas Maleficiorum necessario sunt Cam. Apostol. Applicandae ab officialibus const. 56. Pij. 4. inc. decet Rom.o Pontif. sive in Stat. siv. ex praecepto sive ex proclamat. veniant imponendae habent tantum officiales I0 pro quolibet centenario de dictis poenis constit. eiusdem. Cupientes I02. exceptis poenis damnorum datorum quam portionem officialis non recipit nisi de manu Thasaurarij, vel depositarij constit. eiusdem Pij 4. 72. et I02. Sixt. v. ad Romanum Pontif. §. districte. et § de clarantes. et §. postremo

Fiscum habere pretendentes comunitates, universitates, et aliae personae quovis titulo etiam oneroso infra duos menses à die edit. const. Sixt. v. incip. ad Romanum Pontif. §. caeterum volumus edit. ann. 4. sui Pontif. concessiones applicationes, iura privilegia etc. exhibere tenentur si quas (?) habent in Cam. apost. deducere, et allegare, si quae fuerint valida, et ipsa Cam. si ex titulo oneroso fuerint concessa poterit confirmare etc. vid. d.am Const. ubi Sixt. v. revocat omnes concessiones, applicationes, assignationes mulctarum, et poenarum, compositionum, etc. si à Cammera infra d.um tempus non fuerint confirmatae, vel innovatae.

Jurisditionalia non obstante immemorabili revocavit Pius v. sua constit. inc. Apost. servitutis vid. Alvar. ralasc. (?) consult. I4J lib. 2.

Cancellarij criminales hodie subsunt iurisditioni D. Thesaurarij, et Al. constit. Pij 4. et Pauli 4. const. vj et officiales procurare debent observent omnia descripta in d.is litteris.

Assoldare milites subditos Rom. Ecc. extra statum officiales pati non debeant. vid. constit. Pauli iij 32. videntes bannim. Pauli .5. Rom. consil. 59. Bursatt. 34.

Ecc.am immunitatem tueri, nec eam quoquomodo perturbare debet officialis laicus alias ultra poenas sacrorum canonum incur. poenas Bullae Mart. v. ad reprimendas insolentias transgressorum, ubi ipso facto incurrit officialis laicus excomunication. postquam fuerit facta exceptio, et declinatio fori.

Vias à Furibus et latronis custodire debet officialis, et damnum passis in territorio etiam via executiva inxta const. Julij 2. inc. quia nihil et constit. Pij .v. exigit Apost. servitutis Egid. const. lib.4. cap. 48. Leon. x. constit. 24. Romani Pontif. providentia. et const. 30 in eminenti Pij 5. ex supernae. et constit. II7. exigit.

Officiales abientes officia, et dignitates iurisditionis (corretto) habentia, eaq. pecunia, vel praetio procurantes, vel assegnantes quam poenam incurrant vid. Const. I4J. et si Romani. et I50. cum nuper Pij. v.

Bariselli, et alij ultra eorum stipendia aliqua exigentes tenentur restituere, et si non habeant debet retineri de eorum salarijs. vid. Const. Sixt. v. inc. et si nos Anno p.o sui Pontif. §. mandantes.

Bariselli, et executores nisi iuxta taxam exigere valent tam in Civilibus, quam criminalibus, et non nisi perfecta executione, et semel tantum. vid. Bull. Sixt. v. inc. et si nos. §. nec mercedes. Anno p.o sui Pontif.

Bannitorum fautores receptatores, Baronesq. et Comitates eorum territoria ab illis libera non custodientes, et particulares personas eosdem non persequentes, et iustitiae ministris non obedientes poenae Stat. vid. in constit. vj. Sixt. Papae .v. inc. hoc nomen Pontific. et de Baronibus non custodientibus eorum territoria à furibus Bannitis etc. vid. constit. Jul. 2. constit. j. quia leon. et aliorum quas concord. (?) habes ad d.am constit. vj. Sixt. v.

Statuta particularia locorum sunt prius attendenda, et illis deficientibus provincialia, et deficientibus provincialibus ius commune. vid. semper Stephan. Grat. in suis discept. forens. lib.j. cap. ix. per tot.

Munera etiam esculenta ultra biduum recipere non possunt, alias incurrunt excumunicationis latae sententiae poenam de qua in bulla constit. Paul. 2. const. 3. munera. vid semper Menoch. lib. 2. cent. 6. cas. 5I7. de arbitr. iudic.

Concubinas officiales status Ecc.i retinentes in Palatijs, et alias mulieres suspectas incontinentiae in privationem incurrunt, de qua in Bulla Nicolai. 5. inc. si diligenter attendimus. quae est 3.a in ordine.

Legati de latere causas in p.a instantia ab inferioribus avocare non possunt Bulla Pap. Sixt. 4. j. inc. sicut numerus (?), et const. viij inc. et si de cuntorum (?) abstineant legati, et Gubernatores. cap. causae omnes. sess. 24. Concil. trid.

Compositiones pro delictis fieri indifferenter non debent, et tunc multa sunt consideranda de quibus Grammaticus Vot. (?) 35. Tremendi Dei praesidio. et Constit. Aegid. seu Innoc. lib. j. cap. xij inter constit. March. et Sixt. 4. ib. cap. xiij. et quas (?) scripsit Farinac. q. 5. per tot. et quod fieri non debeat nisi parte concordata id. Farinac. consil. 46 ubi vid.

Constitutiones in causis criminalibus

J. - Ad reprimendum (1) officialium avaritiam obviandumque extorsionibus, et fraudibus, quae saepae (sic) numero per ipsos in mulctandis delictis committi consueverunt, praesertim cum procedunt non formata inquisitione, et ut delicta non remaneant impunita, statuimus, et ordinamus quod in omnibus, et quibuscumq. delictis tam pecuniarijs, quam corporis afflictivis, quam atrocioribus capitalibus, et ultimi supplicij, sive per accusationem quaerelam partium, vel ex officio per quemcumq. officialem, quovis nomine nuncupandum, et authoritate, ac dignitate munitum per inquisitionem proceditur, omnesq. inquisitiones in libro cartulato subscriptoq. manu scribae comunitatis Ameriae pro tempore existentis, et ipsi officiali consignando, scribi per Notarium criminalium, illarumq. copiam eo die, quo formata fuerit ad Cancellarium .d. Civitatis, transmittere faciat, et debeat, et si contra dictam formam procedi contigerit processus sit irritus, nullus, et invalidus, et nihilominus officialis contrafaciens poena duorum scutorum mulctetur tempore sui syndicatus.

Note a margine
(1) Ideo enim taxa proponuntur officialibus ne metas rationis cupiditate nimium ducti excedant cap. statutum .§.notarium ub. glos. de reser. lib. 6 .l. annonas .C. de erog. mil. lib. xij quas transcendere d.i officiales non debent .l. cum clericis .C. de ep. et cler. §. nullo quoque, et §. ne autem. Auth. de iudic. et secus facientes poena dupli affici debent. Auth. sed hodie .C. de ep. et cler.
Vid. supra lib. 4. Rubr. 3

IJ. - Quia pleriq. officialium pecuniae lucro ducti facile prosiliunt ad concedendum abolitiones (1) accusantibus, seu quaerelantibus in praeiudicium, et fraudem Camerae .d. Comunitatis, Deo volumus statuentes nullas fieri posse abolitiones, sed causas per condemnatorias, seu absolutorias terminari debere.

Nota a margine
(1) de Abolitionibus vid. tot. tit. C. de abolit. et praesertim in l. 2. ubi qualiter à iudice concedenda.

IIJ. - Cum iuri (1) consonum sit nullam fieri debere executionem sine iussu, ac decreto officialis in scriptis redacto, decernimus quod nulla fiat executio tam personalis, quam realis in Civilibus sive criminalibus sine mandato in scriptis manu officialis subscripto, ostendendo personae contra quam exequi contigerit alias executio reddatur, et sit nulla, et invalida, et executores ad restitutionem bonorum ablatorum, si realis fuerit executio, si vero personalis ad capti relaxationem teneatur.

Note a margine
Capto ostendatur mandatum.
(1)text. in l. prohibitum .C. de iur. fisc. lib. x. ub. glos. et Bartol. lim.(?) ut per Clar. lib. v. §.fin. q. 28. vers. dictum est n°.7.

IIIJ. - Reperti in flagranti crimine, et capti seu detenti ex notorio delicto non inquirantur, cum iniquum videatur, cum illorum crimen sit notorium, ultra ea quae patiuntur, solvere expensas processuum, et illorum cassationem.

Note a margine
Reperti in flagranti.
Fac. trad. per Clar. lib. 5. § fin. q. viij

V. - Accidit saepe numero, quod non nulli instigatores, et calunniatores odio, et malevolentia ducti falsas quaerelas, et calunnias secrete, et non palam porrigant, ideo statuimus, et ordinamus quod officiales d.ae Civitatis pro tempore eosdem falsos instigatores falsas quaerelas, et instigationes porrigentes, et eorum adversarios expensis fatigent, debitis poenis coherceant, et ad interesse partium illos condemnent, et propalet (?) declarando in actis, et instigatores. Et si officialis in praemissis negligens fuerit parti teneatur ad resarciendum dictas expensas, damna, et interesse. Caeteri autem temerarij quaerelantes, et instigatores, ac accusatores aperti, et manifesti prout de iure condemnari debeant.

Nota a margine
Instigatores Calumniatores

VJ. - Contra pueros minores annis xiiij non inquirantur nisi in atrocioribus in quibus servetur constit. Julij .ij. de qua in sacris constit. Marchiae, et in hoc attendatur, et servetur Motus proprius felic. record. Pij. iiij.

Note a margine
Minores xiiij
vid. semper lib. 4 rubr. 68.

VIJ. - Cum aliquando pro maleficijs (1) commissis sit opus inventario, ne fiscus defraudetur, statuimus quod fiat tantum pro urgentissimis causis atrocioribus, et tunc solvantur notario criminalium extra Civitatem Julij quinq. executori, qui notarium associaverint bol. xxv. si vero intra Civitatem Notario solvantur iulij tres, executori autem bolen. xv. At in causis, ubi veniret imponenda poena pecuniaria, si delinquens in bonis immobilibus non esset solvendo, vel non satisderit (sic) de iudicatum solvendo, tunc fieri statuimus inventarium, et intra Civitatem Notarius si agatur de poena in centum ducatis supra solvantur Julij duo, executori unus quantacumq. fuerit summa. Statuimus tamen d.o Notario, aut executori aliquid non solvere nisi in fine litis, et causa cognita an fuerit opus inventario, et processerint sufficientia indicia ad inquirendum pro eo delicto, pro quo fuerit inventarium.

Note a margine
Inventarium
(1) de bonis accusati quando inventarium fieri possit. vid. Roland. de Invent. q. 23. et quod annot. bonorum fieri non possit nisi reo citato, et contumace effecto. vid. Graz. consil. 32. n°.j.

VIIJ. - Quoniam omnes sententiae tam condemnatoriae, quam absolutoriae describi consueverunt in libro rubeo communitatis praefatae per Notarium Criminalium, illasq. auscultari, et collationari una cum Cancellario, qui prelationi dictarum sententiarum adesse debet, et solet, illasq. per praefatum Cancellarium cassari, aboleri, et circundari, nihilominus officiales nonnulli ad dictarum sententiarum, et processuum cassationem, inquisitos, et reos cogere conantur, et cum beneficium in invitum conferri minime consueverit, ideo statuimus quod tam per officialem, eiusq. notarium criminalium, quam per Cancellarium ad cassationem praedictam, dictaeq. cassationis solutionem cogi, et compelli minime possint et sufficiat abolitio, et circundatio processuum per Cancellarium Communitatis iuxta antiquum morem, et consuetudinem fiendam.

Nota a margine
Concordat Bulla Pauli v. edit. ann. ...

X. - (Il n. IX è stato saltato) Item statuimus quod omnes sententiae tam condemnatoriae, quam absolutoriae, sive condemnationes corporis afflictivae ultimi supplicij, vel pecuniariam poenam concernerent, vel comprehenderent, sive ab illa absolutione, proferri, et promulgari debeat ad banchum iuris iuxta servatum stilum, morem, et consuetudinem alias sententia aliter lata sit ipso iure nulla, et invalida, nullamq. mereatur executionem.

Nota a margine
Sententiae ad banchum fer.

XJ. - Accidit saepe numero quod officiales pecuniae lucrum sectantes multifariam pro delictis, quae licet capitalia, seu atrociora non existant, tantum inquisitionem capitalem, vel alias corporis afflictivam instituunt, ideo statuimus quod nulla inquisitio formari, ad capturamq. delinquentis procedi possit, et debeat nisi praecedentibus legitimis indicijs, sive de poena corporis afflictiva ultimi supplicij, sive pecuniaria agatur, dummodo non fuisset repertus delinquens in fragranti crimine, et si plures fuerint socij criminis non dividatur iudicium, sed contra omnes unica inquisitione comprehensos agatur unicoq. contextu.

Note a margine
Inquisitio form.
Quod iudex non possit contra aliquem procedere ad inquirendum, nisi aliquid praecedat, quod aperiat viam iudici. vid. Clar. cum ib. add. lib. 5. §. fin. q. v. n°. 3. vers. scias (?) etiam.

XIJ. - Officialis pro tempore pro sentintijs absolutorijs iuxta antiquum stilum, et morem, ac consuetudinem Civitatis Ameriae, sive in causis ordinarijs, sive in Commissarijs tam criminalibus, quam civilibus proferantur, et promulgentur nullas sportulas recipiat.

Nota a margine
Sportulae prohibitae.

XIIJ. - Officiales de poenis tam criminalibus, quam exraordinarijs nullas pecunias recipere audeant nisi ratam et portionem sibi tangentem per manus Camerarij d.ae Civitatis pro tempore, et concordata p.o communitate praedicta.

Nota a margine
Poenae exig.

XIIIJ. - Executores pro carcerationibus in causis civilibus iuxta morem, et consuetudinem d.ae Civitatis nihil exigant, at in causis criminalibus Carceratis et in carceribus detentis ultra triduum pro carceratione sive cum vinculis, seu sine, et ab illis pro liberatione exigat (sic) tantum iulios duos.

Nota a margine
Carcerationis merces

XV. - Notarius maleficiorum, executores, et Berroarij caeteriq. famuli, et officiales dictae Civitatis teneantur stare syndicatui tempore, quo officialis sindicatur iuxta formam statutorum.

Note a margine
Syndic. officialium
Vid. lib. 4 rubr. fin.

XVJ. - Notarius Criminalis pro rogitu fideiussionum, et quolibet alio rogitu bonenos duos tantum recipiat, et totidem pro cassatione instrumentorum fideiussionum, aliorumq. instrumentorum, et responsione, quae fieri contigerit inquisitionibus.

Nota a margine
fideiussiones Cass. instr.

Item pro quolibet actu bonenum unum.

Pro exhibitione instrumentorum, positionum, exceptionum, et similium scripturarum , sive una, vel plures fuerint, quae unico contextu, et actu producantur bonenos duos computato actu.

Item pro copijs simplicibus actorum, exceptionum, positionum, aliorumq. iurium productorum, testium, et sententiae in causa latae, quas notarius parte petente teneatur in d.a copia registrare pro qualibet carta, quae contineat versiculos xx pro quolibet latere, et quilibet versiculus sit octo dictionum bonenos duos consequatur pro publicis vero copijs, et in publicam formam redactis, etiam si in d.a copia inserta fuerit aliqua sententia tam condemnatoria, quam absolutoria, etiam si corporis afflictiva, vel ultimi supplicij, vel si sententiae copia seorsum ab alijs actis, vel iuribus in publicam formam redacta dari peteretur bolenos duos cum dimidio simili modo recipiat, et ad d.am copiam dandam notarius pread.us teneatur, et cogi possit.

Quae omia praemissa, et in Civilibus locum sibi vendicare, et observari debere statuimus, et volumus.

Nota in margine
Extentio ad Civilia

Pro testium examine super articulis, et interrogatorijs, pro eorumq. iuramento, et indicatione pro quolibet teste, qui debeat per ipsummet officialem examinari bonenos quatuor recipiat.

Item pro comparitione in scriptis, sine protestatione bonenum unum.

Pro quolibet praecepto cum requisitoria tam in criminalibus, quam civilibus tam criminalium, quam civilium bonenos duos, et totidem officialis recipiat.

Pro exhibitione actorum iurium, et testium, ac illorum offensione facienda officiali habeat notar. criminalium pro quolibet teste examinato bonenum unum pro alijs vero actis nihil, se pro illorum omnium lectura bonenos quatuor.

XVIJ. - Declaramus insuper quod si plures fuerint inquisiti usq. ad quatuor pro actis exhibitionibus, tam testium, quam scripturarum privatarum, et publicarum, testiumq. examine, et pro copijs sive simplicibus, sive publicis teneantur solvere notario duplicatam mercedem, quam solvere teneretur unus iuxta taxam praedictam, si vero non fuissent quatuor inquisiti tunc solvant perinde, ac si unus solverit si solus fuisset inquisitus. A quatuor vero supra quotcumq. fuerint solvant notario praedicto duplicatam mercedem, et tertiam partem mercedis, quae veniret solvenda per unicum inquisitum iuxta taxam praedictam.

Nota in margine
Merces pro pluribus

XVIIJ. - Notarius maleficiorum pro cassatione processuum, et sententiarum in causis criminalibus, corporis afflictivis, et ultimi supplicij, si unus fuerit inquisitus, vel duo ducatum unum monetae veteris recipiat, si autem tres, vel quatuor fuerint scutum unum auri viriliter exigat, à quatuor vero supra quotcumq. fuerint ducatorum duorum similes consequatur. At in pecuniaris à centum ducatis infra si unus fuerit inquisitus exigere valeat iulios duos, à centum vero ducatis supra quamcumq. (sic) fuerit summa iulios tres, si vero fuerint plures inquisiti usq. ad quatuor, vel ultra, et supra quotcumq. fuerint exigant pro virili portione servando modum ac ordinem praesenti capitulo traditum in corporis afflictivis ultimi supplicij.

Confirmatae per Breve S.mi D.ni n.ri Pij divina providentia PP. V. anno MDLXVIJ die XXIIIJ mensis Junij prout latius in libro reformationum eiusdem anni Caesare locarno Cancellario.

========================================================

Suppleas caetera ex Constit. felic. record. Pij Papae 4. eiusdem Pij Papae .5. etc. et advertas semper ad Clausulas irritantes, seu decreti (parola cancellata) in dictis Constitut. vel litteris confirmatorijs appositas, quae operantur, ut declaratio, seu observantia contraria (scritto sopra) inferiorum; vel praescriptio non valeat ad trad. per Rebuff. in concord. tit. de firm. et irrevoc. concord. stabil.

Add. ulterius istas const. sic à Pap. confirmat. non posse per inferiores, et ipsos statuentes revocari ad trad. per Gabriell. de Cl.. conclus. 3. n.° 20. et per nos in praelud. ad suprad.a stat. late in verb. confirmatio.

Suppleas etiam reliquas per litteras nepotum S. Pontif. de tempore, quibus Stat. Ecc.i superintendentia est commissa, quondam (?) eorum litterae missivae habent latiss. superintendentiam, et censetur scriptae ex Pont. mandato vivae vocis oraculo ei facto, et circa ipsius status concernentia d.rum Cardinalium nepotum assertioni creditur, cum simus in his quae in specie Cardinalibus praed.is concessa sunt ex ampliss.a facultate mot. Propr. qui fiunt ipsis nepotibus ad lat. trad. per Caes. de Gras. decis. II2. alias p.a de paeben. et dignit.

Add. quod Potestas, et officiales allegantes praefatas constit. non esse in usu, nec in observatia, cum secus de iure praesumatur illis incumbere probare contrarium, et quod habuerit effectum in contradictorio iudicio. Hier. Gabr. consil. 84. n°. 60 lib. 2. Rot. in una Papien. devolutionis bonorum Vener. I6 Januarij I598 coram Ill.mo Pamphilio. Praesertim si Constit. harum confirmat. habeat clausulam decreti Rot. in una Verduen. Parochialis 23 Junij I586 coram Gipsio.

Suppleas praeterea, (una parola cancellata) n.rae Civit. S. Pontif. et eorund. Nepot. Cardin. ordinat. et Aegid. const. deficientibus, reliqua per Constit. legati de latere Provinciae Umbriae, et eorum generalia stat. nam ipsi legat. habent fac. in suis provincijs statuendi, quae perpetua sunt, de quo vid. semper Gambar. in suo tract. de legat. ...

Add. quod plerumq. in causis criminalibus multa nimia partium importunitate à Sacra Consulta extorqueri consueverunt quae Potestas non debebit statim exequi, tot. tit. .C. Si contra ius vel util. publ. Antiochus 3.us scripserat Civitatibus ut si quid per litteras iuberet, quod adversaretur .ll. non curarent perinde quasi ipso nescio scriptum esset, interdum principes nimia partium, ut dixi importunitate, scribunt quicquid fieri nollent, quicquid igitur pugnat cum .ll. hoc velut insciente princ. tentatum haberi decet.

Add. quod Potestates, et Gubernatores pro tempore pendente relatione petita per Sacram consultam in eius litteris, etiam si in illis non mandetur ipsis Gubernatoribus suprasederi, illa pendente non poterunt ulterius procedi in (corretto) causa, et si secus fiet omnia erunt nulla, et attentata c. licet. extra de offic. deleg. itaut neq. requiratur appellatio Franc. in cap. intimasti n°. I0. vers.o tantum adverte de appellat. Lancell. de attent. relat. pend. n°. 9. Vid. semper Stephan. Grat. in decis. March. decis. I44. vers.o quarta nullitas fuit ex pendentia relationis n.° 35. et seq.

Concessiones poenarum communitatibus factis latiss. interpretandae, et extendendae ad not. in l. fin. .C. de constit. princ. vid. Hyeron. de feder. in resol. crim. impers. (?) post tom. 2. respons. Crim. D. farinacc. resol. xxviij ub (?) an extendantur ad fraudantes mensuram salis.

Add. quia plerumq. patitur à procuratoribus reorum recursus ad Sacram consultam, nunquid ob id suspendi debeat executio. Menoch. quem vid. lib. j. q. 70. n°. I8. de arb. iud. qq. concludit, quod non, dicens recursum operari effectum tantum devolutivum, sed suspensivum, quemadmodum appellatio et de differentia inter recursum, et appellationem vid. Jason. in .l. si quis adversus C. de praec. imper. offerend. Boer. decis. 284.

Adverte in bannimentis generalibus, quibus imponitur certa poena pro maleficio, et alia arbitrio d.ni iudicis, quomodo sint intelligenda, et interpretanda, per Caball. in suis resolut. criminal. cent. 3. cas. 258.

Superintendentiam Status Vespasianus Tito dedisse legitur apud Sveton. ib. receptaq. apud se omnium officiorum cura cum patris nomine epistulas ipse dictaret, edicta conscriberet, orationesq. in senatu recitaret etc. faciat etiam illud quod legitur de Aman. in lib. Hester.

Modus recurrendi ad Sac. consultam Sixt. Pap. V. const. 4. inc. inter multiplices describit, scil. ut adeatur, et informetur unus ex praelatis, vel Cardinalibus ipsi sacrae consultae praepositus, et informatus negocium in ea proponat, et ex novo eiusdem diffiniatur, et super decisione, et resolutione iuxta morem ab eadem litterae decernantur. vid. Mult. per Spec. in tit. de relat. et adveniant Gub. ut singula singulis epistolis referant.

Sixt. V. Pont. Max. xv. congregat. Cardinal. instituit ut habetur in eius Bulla inc. immensa aeterni Dei edit. Ann. I587. xj Kal. Februarij Pontif. Ann. 3° ut Romam pervenientes celerius expedirentur statutis, ac distinctis ad certas rerum, negociorumq. tractationes singulis Cardinalium cetibus, et congregationibus.

Nota a margine
Congregationes xv à Sixt. V. stat.

P.a Est pro sancta inquisitione; eius facultas est inquirendi, citandi, procedendi, sententiandi, diffiniendi etc. in omnibus causis tam manifestam haeresim sapientibus, quam Schismata, Apostasiam à fide, Magiam, Magiam sortilegia, divinationes, sacramentorum abusus, et quaecumq. alia quae etiam praesumptam haeresim sapere videntur, non solum in urbe, et statu temporali Sed. Ap. subiecto , sed etiam universo terraum orbi ubi Xpistiana viget religio super omnes Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos, et alios inferiores, ac inquisitores, quocumq. privilegio sint suffulti. ubi vid.

Nota a margine
Inquisitionis Congr.

2.a Signatura gratiae, quae Praesidem pariter habet S. Pontif. habet ultra Prelatos assistentes Cardinales infrascriptos Maiorem Paenitentiariam Praefectum signaturae gratiae, Praefectum signaturae brevium, Praefectum signaturae Justitiae ; et qui Datarij munere fungitur, si Cardinalis fuerit, ad hanc supplices libelli referuntur, ut quae ex iudicum ordinaria facultate expediri nequeunt, Potestate principis, qui viva est lex, iustis de causis explicentur.

Nota a margine
Gratiae Signatura

3.a Quae cognoscit de legitimis causis erectionum novarum Ecclesiarum quarumcumq. Patriarchalium, Metropolitanarum, Cathedralium, et de cuiuscumq. earum dote, Capitulo, clero, Populo, et alijs quae de huiusmodi erectionibus iuxta praescripta Sacr. Concilij Trid. et Sanct. Patronum decreta necessaria erunt. Examinat propterea omnes difficultates de his incidentes controversias quascumq. inter eas, quae erectae sunt, nec non dictarum Ecc. diocesum et monasteriorum uniones, dismembrationes, cessiones, trnslationes, fusiones monasteriorum pluralitates, dignitatum incompatibilitates, praesentationes nominationes, electiones, postulationes, confirmationes suffraganeorum et coadiutoriorum (corretto) admissiones, habet cardinales quinq.

Nota a margine
Pro Creatione Ecc. et provisionibus Concist.

4.a Annonae, quae curat non solum in urbe, verum in toto Statu Ecc.o copiam frumenti, aliaq. necessaria, cum facultate percipiendi omnia opportuna ad parandam ubertatem, commissarios ubiq. pro ut necessitas exegerit deputandi etc.

Nota a margine
Annonae Congr.

5.a Est Sacrorum rituum, cuius praecipua cura est, ut veteres ritus sacri ubi vis locorum, in omnibus urbis, et orbis Ecc.is etiam in Capella Pontificia in missis in divinis officijs, sacramentorum administratione, caeterisq. ad divinum cultum pertinentibus, à quibus personis diligenter caeremoniae observentur, et si exoleverint, restituantur, si depravatae reformentur libros de sacris ritibus, et caeremonijs, in primis Pontific. rituale, Ceremoniale prout opus fuerit reforment, et emendent, examinent officia de Sanctis Patronis, invigilent in Canonizationibus sanctorum eorumdemq. festorum celebratione.

Nota a margine
Super ritibus Ecc.is.

6.a Falultas (sic) Congregat. pro reparanda, et tuenda Classe, ut pro hoc opere subsidio imposito mature, et diligenter exigatur, ut nautae, et milites, non tam nautica, quam xpistiana disciplina edocti.

Nota a margine
Classe reparanda et servanda.

7.a Pro indice librorum, de quorum materia habes Bull. Pij 4. const. 99. Greg. I3. const. I0. Leon. I0. constit. I0 etc. quae facultatem habet expurgandi libros prohibendi, recognoscendi, et examinandi regulas editas, et excutiendi libros prohibitos morumq. Ecc. disciplinae repugnantes, alios paucos errores continentes expurgandi etc.

Nota a margine
Librorum Prohibitorum

8.a Sacr. Concilij Interpretes facultates habent interpretandi quicquid dubij super decretis Sac. Concilij emerserint consulto Pontifice. decreta Provincialium expendendi, et recognoscendi, visitantium Apostolorum limina Episcoporum postulata audiendi, et ab eisdem requirendi quae in ecc.is eorum curae, morumq. quaeq. pertinent ad divinum cultum, et devotionem propagandi etc.

Nota a margine
Interpretum Sacri Conc.

9.a Facultas super Gravaminibus facultatem habet revidendi quaecumq. gravamina vectigalium, pedagiorum tributorum, eorumq. exigendi rationes, quaestorum iniurias, coss..riorum (?) extorsiones sine figura, et strepitu iudicij etc.

Nota a margine
Super gravaminibus

X.a Facultas istius Congreg. convocandi ad erudiendum iuventutem qui illam instrueunt etc. constituendi stipendia, et proctetores (sic) statuuntur Cardinales istius congregationis omnium universitatum in orbe xpistiano existentium.

Nota a margine
Super Studio Urbis.

XJ Haec Congregatio curat Apost. iussa, et constitutiones circa regulares Statuta, ut executioni debitae mandentur, in usum introducantur, ut ab inferioribus superioribus debita humilitas, et obedientia, à superioribus inferioribus paterna benevolentia adhibeatur, et non dominentur inter fratres

Nota a margine
Regularium.

XIJ Respondet petitionibus, et consultationibus, propositionibus, et difficultatibus, quaestionibus, ac controversijs alijsq. super quibus ad Episcopis etc. consulta fuerit, cognoscit de Ecclesiarum dignitatibus, iurisditionibus, exceptionibus, immunitatibus, privilegijs, et laudabilibus consuetudinibus, causas exortas inter capitula, et Ecc.as de iurisditione aliave de causa, inter quascumq. personas etiam singulares, et universitates, visitatores Apostolicos presentant, et formam visitatoribus Apostolicis praescribunt.

Nota a margine
Episcoporum etc.

XIIJ Haec aquas in urbem adductas distribuit, unde deduci possint uberiores fontes investigant, conservandi aquaeductus Castella, formasque et omnem inpedimentum tollendi curam gerunt et si qua controversia inter comitatus, et domicellus exoriatur summarie, et sola facti veritate inspecta ad S. Pont. prius relata ab ijs, qui illi praesunt, terminatur. et habent facultatem curandi, et aperiendi vias etc.

Nota a margine
Pontium, viarum etc.

XIIIJ Libros imprimendos in Typographia vaticana recognoscunt, curant, ut inde volumina integra, et incorrupta prodeant, et si quid non consonum orthodoxae veritati aut dubium invenitur ad S. Pontif. refertur etc.

Nota a margine
Typographia Vaticana

XV Sac.a Consulta in omnibus negocijs, et causis etiam inter Fiscum et Privatum, et privatos, Communitates, universitates, Collegia eorumq. rectores, aut alios quoscumq. etiam coram ditionis (?) Ecc.ae Magistratibus, et ministris introductis, et pendentibus quod iustum, et aequum videtur praecipit, et ubi ius, et ratio postulat avocat, et alijs committit, cuius iussa, et praecepta Gubernatores procuratoresq. exequi tenentur. Poenas impositas, sive mulctas, bonorum proscriptiones, confiscationes, corporis poenas, et etiam capitis, et ultimi supplicij consulto tamen prius Summo Pontifice moderatur, Carceratos de loco ad locum, ubi expedire iudicaverit transferri mandat, ac omnia quae pro quiete, et tranquillitate subditorum expedire videt, deliberat, et providet.

Nota a margine
Consultationibus negociorum Status Ecc.i

XVJ Add. à Clem. Papa VIIJ contra Barones Status Ecc.ci aere alieno gravatos de quo vid. in sua bulla peculiari.

Nota a margine
Baronum

XVIJ Addita ab eodem Clem. VIIJ Congregatio super bono regimine Status Ecc.i de quo in sua peculiari bulla quam habes supra in princ. Stat. insert.

Nota a margine
Boni regiminis

(Trascrizione del "Breve" emanato dal Pontefice Clemente VIII in data 3 Giugno 1604)

A tergo. Dilecto Filio Julio Caesari de Abbatibus IVD.
   Bononiensi nostrae Consultae Auditori.
   loco annuli piscatoris +

Intus vero.

Dilecte fili salutem, et apostolicam beneditionem: cum sicut accepimus Dilecti filij Communitas, et homines Civitatis nostrae Tudertinae super confinibus eorum territorij, et districtus ne dum coram Dilecto Filio nostro Petro S. Nicolai in carcere Diacono Cardinali Aldobrandino S R E. Camerario, sed etiam in sacra consulta, Congregatione boni regiminis, et Camera nostra Apostolica, et Provinciae nostrae umbriae Cardinali de latere legato, sive eius vicelegato, ac in sacro Rotae auditorio, et forsan alijs iudicibus respective tam ordinarijs, quam à nobis delegatis, lites, et causas, et differentias cum dilectis Filijs nobili viro Federico Caesio Aquaesparte Duce, et D.no in temporalibus, illiusq. Communitate, et particularibus personis, ac Bartholomeo S. Mariae in porticu Diacono Cardinali Caesio nuncupato si, et quatenus sua intersit, et pro omni suo iure, et interesse, nec non Communitatibus, et hominibus Civitatum nostrarum Perusinensis, et Amerinae, ac terrarum, et Castrorum et locorum Collis longi, Ripabrellae, Mevaniae, Collis Azonis Gualdi, Catanei Massae, et Montis castelli nec non cum dilecto Filio Alexandro de aptis, et occasione confinium Sasismani Cassigliani, et Civitellae Tudertinae, urbevetanae, et fulginatensis respective dioecesum (sic), alijsq. particularibus personis, nec non ut etiam accepimus consimiles lites, et causas, et controversias respective confinium, ius pascendi, et territorij dileti (sic) Filij Communitas, et homines terrae Otreculi cum universitate Castri Montorij Narniensis Dioeces. sive Dilecto Filio Jo: Baptista Mordione Montorio nuncupatus, et Communitas, et homines Castri Labri cum Communitatibus et hominibus Civitatis nostrae Reatinae, ac universitatibus, Castrorum Morri, Reveducti, et Apo(sto)licis coram praefatis suis iudicibus iam dudum motas, et excitatas non sine magno ipsarum partium damno, et incomodo substineant, ac pari dispendio per diversa tribunalia distrahantur, Propterea Nos ad sublevandum ipsas Communitates, et subditos nostros praefatos ab expensis caeterisq. incomodis, quos in descutiendo contentiones huiusmodi subire oporteret non solum expediens verum quoq. necessarium consideramus, ut praedictae causae omnes alicui iudici committerentur pro pace, et tranquillitate Communitatum, ac populorum nostrorum, ac litium, et controversiarum huiusmodi fine (1) à nobis summopere desideratis: ad te, Cuius doctrina, probitate, pridentia, et in rebus etiam arduis peragendis nota dexteritate plurimum in Domino Confidimus, mentis nostrae aciem (?) provida meditatione convertimus ; Tibi igitur causas, conventiones, et controversias praedictas remittere deliberavimus. (2) Quo circa motu proprio non ad alicuius dictarum partium, vel alterius pro eis vobis super hoc oblatae petitionis instantiam, sed ex certa nostra scientia et matura deliberatione, deq. Apostolicae Potestatis plenitudine omnes, et singulos lites, causas, contentiones, controversias, differentias inter dictas partes, quomodolibet occasione confinium, Territoriorum, districtus, Montium, Vallium aliorumq. respectione locorum ubilibet existentium, quorum nomina, denominationes, confinia, et situationes praesentibus pro expressis haberi volumus quomodocumq. in iudicium deductas, seu deducendas etiam respectu dominij particularis uniuscuiusq. ipsorum ut petitur, et aliorum iurium in controversiam cum quibuscumq. etiam uti singulis deductorum, ac alias quovis modo ubilibet, et coram praedictis, seu alijs, quibuscumq. iudicibus, et tribunalibus motas, et excitatas, ac quantumvis instructas in statu, et terminis, in quibus reperiuntur, quos praesentibus pro plene ac sufficienter expressis etiam haberi volumus, cum omnibus, et singulis earum dependentibus emergen. connexis, et annexis, ac totis negocijs principalibus ad nos harum serie avocamus; illasq. nec non, et omnes alias causas, et controversias adhuc forte aliter non motas, nec pendentes coram te pro parte, et ad instantiam praedictorum seu alterius eorum moventes, et quae moveri contigerit tam coniuctim, quam divisim etiam extraiudicialiter si tibi videbitur expediens, ac sine processu, et transportatione actorum ac processuum hactenus incohatorum, et factorum sola (3) facti veritate inspecta, manu regia, summarijssime, simpliciter, et de plano ac sine strepitu, et figura iudicij, telaq. et forma iudicij, et vigore sacrae constitutionis, aut statutorum, vel ex stilo Romanae Curiae, seu curiarum illarum partium requisita, etiam terminis substantialibus non servatis, penitus omissa, omniq. et quacumq. appellatione (una parola cancellata) remissione, recursu reclamatione, restitutione, et remedio etiam extraordinario prorsus, et penitus reiectis, ac omnino remotis, via mere executiva procedendo cognoscere, decidendo, et fine debito terminando circurspectionis (sic) tuae per praesentes committimus, et mandamus Dantes tibi etiam super praemissis omnibus et singulis plenam, amplam, et omnimodam potestatem, facultatem, et authoritatem ut supra procedendi sententiandi, et terminandi sive in faciem loci cum ad eadem loca confinium quam primum poteris te conferre habeas, sive alij in partibus, sive etiam in urbe postquam reversus fueris, et prout tibi expediens videbitur nec non etiam, si ut prout tibi visum fuerit, et prout tibi visum fuerit descriptionem, sive plantam locorum differentiam per peritum, seu peritos à te eligendos confici faciendo et in actis redigendo, probationesq. iura, et documenta coram se producendo, ac testes tam Ecc.os quam seculares inducendo recipiendo, et admittendo et eorum d.a si tibi videbitur in scriptis redigi faciendo, ac demum fines, seu limites, et terminos lapides, seu alios tibi bene visos inter ipsa territoria, et districtus ratione proprietatis tangendo nullo nunquam tempore in perpetuum amoveri, in locis, qui tibi videbuntur ponendi, et constituendi cum effectu, ac poni, et collocari mandando, et faciendo praecipuam habendo curam si fieri poterit ne aliquid Commune inter dictas partes quovismodo relinquatur, sed si commune quicquid repertum fuerit id omnino dividatur, ut commune nihil maneat, quod novae litis, et discordiae praestet occasionem, nec non etiam cum facultate notarios, tabelliones, Archivistas, et alios quoscumq. tam in Romana curia, quam in partibus quovis privilegio, et indulto etiam ex causa onerosa concesso ad scripturas processus, et iura ad causas praedictas tam coniunctim, quam divisim faciendo prout tibi videbitur exhibendo, et presentandum ac in actis notarij ad praed.a per te eligendi, et deputandi si tibi placuerit cum effectu dandum relinquendum, et demittendum soluta ei arbitrio tuo competenti mercede, etiam sub censuris, et poenis tuo arbitrio infligendo, et applicando, cogendo, compellendo, cogiq. et compelli faciendo ac quos quibus ubi quando, et quoties opus fuerit etiam citando, et inhibendo sub pecuniarijs, et corporalibus, et alijs tuo arbitrio poenis infligendo, et applicando, nec non quoscumq. statueris, et ordinaveris, et praesertim limites seu terminos per te, seu de tui ordine, et mandato ut supra costituendos, et apponendos ab ombibus ad quos spectat, et spectabit servari faciendo, et mandando et contra illos amoventes, seu amovere tentantes poenas tuo arbitrio etiam ultimi supplicij comminando et apponendo contradictores, et inobedientes quoslibet per easdem poenas, aliaq. iuris, et facti remedia opportuna cogendo, et compellendo cogiq. et compelli faciendo, auxiliumq. Brachij secularis invocando, et tantidem lites, et causas contentiones, et controversias huiusmodi tuo arbitrio ut proffertur finiendo de idem perpetuumq. silentium singulis partibus huiusmodi imponendo, nec non omnia, et singula alia faciendo, dicendo, gerendo, et exequendo, quae in praemissis, et circa ea necessaria fuerint seu alias quomodolibet opportuna etiam si talia forent, quae maiorem verborum expressionem, et declarationem requirerent: Mandantes propria Comunitatibus, universitatibus Civitatum, terrarum Castrorum, et locorum preaedictorum omnibusq. et singulis praedictis, et alijs personis tam Ecc.is quam secularibus super praemissis quomodolibet interesse habentibus, vel habituris omnibusq. alijs , ad quos spectat, et spectabit in futurum quatenus statim visis praesentibus sub indignationis nostrae alijsq. nostris arbitrij poenis te ad praemissa omnia, et singula faciendo gerendo ordinando, statuendo, terminans componendo, et exequendo ut praemittitur recipiant, et admittant, tibiq. pareant, et obediant, ac honorifice tractent: Decernentesq. quae per te super praemissis facta, statuta, et executa fuerintq. ex nunc pro ut ex tunc, et est (?) contra (4) authoritate, et tenore praesentis perpetuo approbamus, et confirmamus rataq. et grata haberi volumus, validaq. et efficacia fore, et esse, nec à quoque quavis authoritate rescindi impugnari, aut invalidari posse praesentesq. subreptionis, vel obreptionis, seu nullitatis vitio, aut intentionis nostrae, seu alio quovis defectu etiam sub praetextu quod dd. partes, aut quicumq. alij interesse habentes ad praemissa citati non fuerint notari nullatenus posse, nec debere, neq. etiam alias per quoscumq. Judices, ordinarios, et delegatos etiam Palatij Apostolici causarum Auditores, ac eiusdem S R E Cardinales etiam de latere legatos (5) sublata eis, et eorum cuilibet quavis aliter iudicandi, et interpretandi facultate, et authoritate in quavis causa, et instantia iudicari, et diffiniri debere, nec non irritum, inane quicquid secus super his à quoquam quavis authoritate, scienter, vel ignoranter contigerit attentari non obstantibus praemissis ac de una, et duabus non tamen tribus dictis, et quibus.. alijs constitutionibus Apostolicis, nec non Civitatum terrarum, et locorum piorum respective, et quarumcumq. aliarum personarum interesse habentium ut petitur (?) respective (tre parole cancellate) privilegijs, et indultis à nobis, seu à praedecessoribus nostris vel sede Ap.ca quomodolibet concessis, et confirmatis etiam iuramento confirmatione Ap.a vel quavis firmitate alia roboratis, privilegijs quoque indultis, litteris Ap.cis in contrarium praemissorum concessis, confirmatis et innovatis. Quibus omnibus quorum tenores hic pro sufficienter expressis habentes harum serie pro hac vice tantum ad effectum praesentium dumtaxat consequendum specialiter, et expresse derogamus caeterisq. contrarijs quibuscumq.
Dat. Romae apud S. Petrum sub Annulo Piscatoris Die 3.a Junij I604 Pont. nostri Ann. xiij.
   Marcellus V.nus Barbianus.

Note a margine
(1) Quod principis sit velle lites suum sortiri finem vid. late per Decian. consil. 26. n°. I8. lib. j.
(2) Vid. potest. istar. Clausul. per Decianum consil. n°. I6. 82. et seqq. lib. 4. et consil. I8. n°. 268. et seq. lib. j. et consil. 5. n°. 48. lib. eod. et consil. 23. n°.3J. eod. lib. Natt. consil. 636. n°. I59.
(3) Vid. semper Natt. consil. 585 per tot. et consil. 52J n°. I3 et seqq. et consil. 6I7 ubi plene de natura istius clausulae.
De vi et potestate dictarum clausularum simpliciter manu regia . Per (?) quid importent vid. Asinium in sua prax. iudic. §. 3. cap. 3. cap. 4. et 5. Grat. in decis. March. decis. 68. post Mandos. concil. 65. n°.I0. et consil. 96. col. j. Rot. decis. 445 n°. I5 part. j. divers. et in specie quid sit manus regia vid. Asin. in d.a sua prax. iudic.§ in princ. cap. 2 n°. 7. et seqq.
(4) Nota quia ultra quod in specie fuerit prohibita rest. in integrum ob id praecipue non datur, quia (?) intervenit principis authoritas vid. Decian. consil. 28. n°. 248. et seqq. lib. p.o.
(5) Clausula sublata cuius vim vid. per Marchesan. de Commiss. Appell. cap. vj. n°.2. part. 2. adverte quod cum post obitum Clem. viij praevia ..ris aperitione Tudertini comitati (?) causam restitutionis in integrum prout de iure in Camera Apost.a contra Vidono Ego cum esset procurator in huiusmodi causa ostendi nullam competere rest. integrum ad(versu)s (?) sententiam vigore istius brevis emanatam, quia nulla aderat, neq. dari poterat laesio cum reservasset iudex iura sua particularibus personis, et communitatibus iura lignandi, pascendi etc. quoad vero territorium, et iurisditionem neq. dari poterat laesio, quia territoria, et iurisditiones sunt Principis, sicut d.ni est terra, et plenitudo eius.

(Segue la relazione circa l'esecuzione da parte di Giulio Cesare Abbati, del mandato ricevuto dal Pontefice Clemente VIII con il "breve" di cui sopra).

Tenor Sententiae

Noi Giulio Cesari (sic) Abbati Bolognese Auditore della Sacra Consulta di N. S. et della Congregatione sopra il buon Governo delle Città, et commissario dalla S.tà Sua deputato à vedere, et terminare li Confini tra la Communità de Todi, et molte altre Communità circonvicine. Havendo piu volte odito li SS.ri Dottori Stefano Stefanucci, et Paulo Laurentij Deputato all'infrascritto negotio dalla Communità de Todi, et li SS.ri Dottor Venturello Venturelli Angelo Cerichello, et Mauritio Boccarino deputati dalla Communità d'Amelia à questo effetto, et Mr Mutio Pennicchio Procuratore di d.a Communità tanto in Todi quanto nelli luochi delle differenze, che vertivano tra le dd. Communità per occasione di dd.i confini, essendoci noi trasferiti sul fatto, et visitati dd.i Confini piu volte il giorno de hieri, et hier l'altro, et havendo molto ben udito quello ci veniva allegato da una parte, et l'altra in voce, et veduto quanto ci è stato ridotto in scritto, et per Catasti, et per publici instrumenti, et per detto di testimonij da noi extraiudicialmente per informatione dell'animo nostro interrogati, et finalmente havendo veduto, et considerato le ragioni, et allegationi dell'una parte, et l'altra habbiamo risoluto di venire all'infrascritta terminatione nel modo, et forma, che si dirrà qui à basso: onde Invocato il nome del S.re Iddio per questa nostra diffinitiva sentenza, et totale terminatione delle controversie nate, et che potessero nascere tra le dd. Communità sententiamo, et dechiaramo nel modo infrascritto.
Ch'il p.o termine si ponga nella strada posta nella Valle chiamata di Capita, la quale strada principia al piano de Peloni et ivi si parte dalla strada ordinaria, che va à Todi à Viterbo chiamata la Carrareccia, et entra nella d.a valle di Capita qual termine si pone in d.a strada passato il monte p.o à mano manca per andare verso Amelia chiamato da alcuni il monte Pelato perché in cima è senz'arbori, et machie, et da altri vien chiamato il monte del Aiola, et proprio nel piede, et radice di d.o monte, et dell'altro monte contiguo, che seguita verso Amelia cioè tra il piede, et radice dell'uno, et l'altro monte chiamato da alcuni il monte delli Cretaccioli, et da altri il Monte dell'Alcinella dal qual p.o termine si ven (sic) sù per il medesimo fosso, ò, vero valletta, qual al piede si chiama la valle del Carafoglio posta tra li dd.i doi monti, et si giunge ad una rupa, ò, vero scoglio del monte sudetto dell'Alcinella, ò, del Cretaccioli, che sopra sta il monte dell'Aiola, ò, vero pelato, l'altezza più d'una picca, et la d.a rupe, ò, vero scoglio si pone per il 2.° termine et u' s' intendi (?) una croce grande sopra il sasso di d.a Rupe, ò, scoglio, che guarda à tramontana, et volemo che d.o fosso, ò, valletta dal principio sino al fine, che va seguendo come si dirrà, si disboschi al presente à spesa dell'una, et l'altra parte essendo hora piena de sterpi, et così si mantenghi, et servi nelle visite de confini, ch'ogn'anno si doveranno fare, accio dd.i confini restino magiormente chiari; dal quale secondo termine si viene piu in su verso levante per il medemo (sic) fosso, ò, vero valletta tra li sudd.i doi monti et si monta non molti passi poi s'incomincia à calar legiermente per la d.a Valletta, ò, fosso di Carafoglio che contiene la larghezza di quattro pertiche in circa, et calato circa (corretto) un quarto di miglia per d.a Valletta si va allargando alquanto fino, che si giunge ad una Rupe, et nel medesimo fossato, ò, valletta, ma piu larga, et che cala piu forte, et calato circa cinquanti (sic) passi si trova un altra rupe di sasso à man manca nel venir giu, et seguitando venir à basso per il medemo fosso detta rupe viene à Restare doppo le spalle nel calcare, (sic) et questa rupe si pone per il 3.° termine, et d'indi si seguita per la medema valle giu à basso, la qual Valle (tre parole cancellate) nel principio hà assai scesa, et da una parte, et l'altra ci sono li beni delli SS.ri Cansachi d'Amelia, che sono selve di cerque, et cerri, et ivi c'è qualche piede di Castagne chiamata la selva di Canale, et si va seguitando per d.a Valle, et cosi seguito circa un quarto di miglio si giunge à certi campi al quanto aperti d'alberi, quali si sementavano, et sono parimente de dd.i SS.ri Cansacchi , la Casa de quali si lascia à mano dritta, et poi si va seguendo, come parimente volemo, et ordinamo, che siano levati dd.i beni dalli Catastri della Città (corretto) de Todi, et dal d.o Castello dell'Aquila, et perche stanti le cose sudette li dd.i particolari, che pagavano à Todi per li detti beni vengono totalmente esentati loro, et loro successori mentre saranno di Cittadini, ò, del Contado di Todi per li detti beni dalle gravezze come di sopra. Però havendo noi calculato, che per il passato questi tali del Castello dell'Aquila pagavano per colte di dd.i beni circa sei scudi l'Anno tra tutti computato un anno per l'altro in ricompensa di cio volemo che dd.i particolari paghino adesso per una volta sola scudi cento di scudi giulij I0 per scudo alla Communità de Todi per sovvenimento delle spese, che han fatto, et fa hora in tante controversie, che ha con le Communità circonvicine in materia de Confini. In oltre perche ci costa, che l'huomini del Castello dell'Aquila et altri Todini sono stati soliti pascolare, et legnare nelle montagne, et beni che son remasti nella parte d'Amelia, però riserviamo à dd.i homini del Castello dell'Aquila, et l'altri sottoposti à Todi la ragione del pascere, et tagliare sudette montagne, et beni nel modo, et forma in tutto, et per tutto come han fatto per il passato non intendendo preiudicare à dd.i homini sopra cio; et in oltre dechiaramo che per la presente terminatione de Confini per noi fatta non s'intenda preiudicato quanto alla proprietà de beni à padroni di quelli, ò, siano Todini, ò, siano Amerini respective, ma essi ne restino veri padroni come per il passato pagando però per l'avvenire le gravezze, et colte à quella Città nel territorio della quale hora rimangono per la presente terminatione eccettuatevi li sudetti beni vicino alla Frattuccia, quali per degni rispetti volemo restino liberi nel modo, et forma che si è detto di sopra. Et poiche nel Territorio di Tode vengono ad esser rimasti per d.a terminatione molti beni di dd.i SS.ri Cansachi, et forsi ad altri, quali per p.a erano accatastati ad Amelia volemo, che dd.i beni si levino dal d.o Catasto d'Amelia dove si trovano, et si porghino (sic) al Catasto di Todi dove doveranno pagare per l'avvenire. Pigliando hora la montagna pigliata del Castellaro posta incontro alli sudetti monti Pelato, ò, vero, dell'Aiola, et de Cretaccioli, ò, vero dell'Alcinella, sotto la qual montagna ci sta una fonte, alla quale sogliono abbeverarsi li bestiami chiamata la fonte di Capita, et à basso c'è una valle che si chiama la valle di Capita, nella qual valle ci sono alquanti campi di grano, et dall'altra parte di questo monte confina la tenuta di Guardeie sopra li quali beni v'era pure pretensione dell'una parte, et l'altra: dechiaramo che principiando dalla parte d'Amelia nel luogo chiamato il Campo di Berardo al principio del sudetto monte, dove ponemmo un termine di pietra stabile seguitando su l'altro di d.a Montagna dove hora si dice casa croce ivi proprio nel mezzo di d.a strada, tutta la d.a montagna, et valle sotto d'essa s'intenda, et sia comune tra gli huomini di Todi, et quelli d'Amelia come hanno fatto per il passato, et abbeverare parimente li bestiami alla d.a fonte di capita, et che li campi, che sono in d.a valle, et le cese sin'hora da qualsivoglia persona nella montagna per seminarvi restino alli padroni che l'hanno lavorate per il passato alli quali non s'intenda preiudicare nella proprietà de beni loro sin'hora posseduti ma che per l'avvenire non si possa ne debbia in modo alcuno far cesa, ò, vero, incisione alcuna ne tagliamento de legnami su dd.i monti per seminarci, ò, redurre terreni à cultura da persona alcuna ma resti nel termine che si trova al presente. Riservandoci facoltà di dechiarare, ampliare, limitare questa nostra terminatione caso, che ci fusse preposto, et noi conoscessimo esservi qualche cosa dubiosa da noi non conosciuta. Et così dicemo terminiamo, et diffinitivamente sententiamo non solo in questa ma in ogni altra (sic) meglior modo.
Così ho pronuntiato Io Giulio Caesare Abbati Auditore, et commissatio Apostolico, lata Data in Castro Avigliani Comitatus Tuderti in quadam stantia sive Camera cubiculari suprad.i D. Commissarij quem locum etc. hac die quinta Julij I604 coram, et praesentibus ibidem DD. Petro Antonio Moretto Parmense, Seraphino Ferrario Ferrariensi, et Sacchino Litio de Aretio Haebrariae testibus.

Nota a fondo pagina
Add. huiusmodi sententiam auth. apostol. roboratam, et firmatam non posse, nec debere in dubium revocari cap. decet de reg. iur. in 6. cap. si nulla de praeb. eod. lib. § illud Auth. constit. dignit. glos. in cap. j. 25. q. 2. Bartol. in .l. conficiuntur .§. codicilli .ff. de iur. Codicillorum Dec. consil. 496. n°.26 Roland. consil. 7J lib. 2. Verall. decis. I28. n°. 3. part. j. maxime ubi agitur de suscitandis litibus praesertim inter universitates, quas interesset reip. quanto citius finiri, et terminari cap. dispendia de rescript. in 6. Clem. dispendiosam de iudic. .l. properandum in princ. .C. eod. tit. lib. j. C. de transact. cap. exposita de arbitr. Etenim non solum consumuntur universitates, et familiae in expensis, et iurgijs, quas universitates, et familias Reip. interest conservari .l. cum ratio .§. pen. ff. de bon. damnatorum .ff. de poen. .l. j. § publice. ff. de ventr. inspic. eo magis quia homines litibus discenti avocantur à publicis muneribus, et commodo, et servitio aliorum hominum, cum ad hoc nati simus. iuxta illud Platon. Et nulla dari potest laesio ex huiusmodi sententia cum iura particularibus reservetur et ipsis universitatibus pascendi iura, et lignandi tribuant prout antea habebant in dd. territorijs, territoria vero prorogare, aut dilatare, vel minuere parvum, vel nihil intersint, cum litigantes ambae Civitates subsint ditioni S.R.Ecc. cuius sunt ipsae Civitates, et territoria, sicuti Domini est terra, et plenitudo eius, et Princeps, qui ab initio subditis territoria adsignavit, censeatur reservasse ius abbreviandi, et restringendi ad ea, quae habet Gram. decis. 46. n°.j. 2. 3. et 4.

Capitoli dell'arte.

Quantum agricultura, et pastorali exercitium conferat Reip. et de ipsius antiquitate, et nobilitate nihil attinet dicere: Summi .n. illi Patriarchae Abraham, Jsach, et Jacob nomine, et re pastores fuerunt: Moises ille, qui leges divinas promulgavit cum ad id numeris à Deo accessiretur pascebat oves: David quem iuxta cor suum invenisse, Deus ipse testatur, pascebat gregem, cum fuit ad regnum assumptus: ac si rectius pastoralis vitae dignitatem intueri velimus, quid Philo Haebreus de Josepho inquirat, audiamus: Capit (inquit) in hoc genere versari annos natus circiter septemdecim praefectus curandis gregibus, quae disciplina cum civili convenit, et hoc est, opinor, cur portae (?) Reges vocant populorum pastores: nam qui summus est in arte pecuaria, facile bonus Rex evadit, pulcherrimo gregi hominum praepositus approbata in minore negotio industria, si quidem ut futuro imperatori necessaria sunt exercitia venatoria, sic admovendis ad curam Reip. propriae pastoralis ars congruit, veluti praeludium quoddam magistratuum: quod idem fortasse melius explicat in Moyse dicens: post eas nuptias praefuit gregibus ad principatum se praeparans: nam pastoralis ars ad regnum est praeludium, hoc est ad regimen hominum gregis mansuetissimi. Sed Fortasse minus quis Philoni in hoc credendum putabit, quasi in gentis suae primordia nimis extollere curet, iccirco audiamus D. Basilium Magnum de Mamante Martire: Qui primus Deo complacuit Abel pastor fuit. Quis illius imitator Moyses magnus ille legislator, qui tentationem Pharaonis effugit, qui contubernalium insidias odio habuit, hic in monte Oreb Pastor fuit, et dum pavit Deum allocutus est: non litigans vidit Angelum in rubo sed pastor existens colloquio illo caelesti dignus factus est. David ab arte pastorali pervenit ad regnum: sorores .n. sunt ars pascendi, et regnandi in quantum altera brutorum, altera ratione praedictorum praefecturam sibi concreditam habet: ac de ipsius artis laudibus et privilegijs vid. multa congesta per Cassan. in suo Cathalog. glor. mund. part. xj. consid. 37. Tirag. de nobil. cap. ..... M. T. lib. j. offic. omnium dicta brevi oratione complexus est, inquiens: (sic) Omerum verum ex quibus aliquid exquiritur nihil agricultura melius, nil uberius, nil dulcius, nil libero homine dignius. Habes ultr. per eundem M. T. in lib. de senect. luculentam agriculturae commendationem, atq. eorum qui ad eam pertinent illustrem ac facilem explicationem: et Ludov. Ariost. in sua satyr. ix late etiam commendat agriculturam; sive Alemann. vid. Mult. apud Gregor. Tholosan. in sua Rep. lib. ..

Capitoli dell'arte de bifolci

Ars est agrorum Cultura, et inter mechanicas artes numerata, nempe lanificium, nemorariam, militarem, nauticam, Chirurgiam, et fabrilem: unde versus:

Lana, nemus, et Nautica, Rus, Medicina:
His ars fabrilis adnumeranda venit.

Haec autem ars, quae agricultura dicitur, mechanica est, nam cum corporis membra afficiat mechari intellectum quoq. facit abstrahendo à contemplatione verum nobilium, et excelsarum, qui ad agros colendos, et fructus efferendos industriam parat.

Hanc Cic. pro Roscio nostro parsimoniae, diligentiae, iustitiae magistram nuncupavit. eamdem summopere effere nixus est Horat. lib. Epod. od. ij. inquirens.

Beatus ille qui procul negocijs
Ut prisca gens mortalium
Paterna rura bobus exercet suis,
Solutus omni fenore. et c.

ipsa quoq. Maro commendavit dicens .j. Georg.
O fortunatos nimium, bona si sua novint agricolas.
Huius studium musarum studio adiungere cupiebat Flaccus lib. 2. serm. sat. vj. dicens:
O, rus meum quando te aspiciam, quandoq. licebit
Nunc veterum libris, nunc somno, inertibus horis
Ducere sollicite iucunda oblivia vitae.

Hanc Angelus Politianus in sylva, cui titulus rusticus in princ. ubi semper videas, tranquillitatis omnis materiam dicere voluit: inquirens.

Felix (corretto) ille animi, divisq. simillinus ipsis,
Quem non mendaci resplendens gloria fuco,
Sollicitat, non fastosi mala gaudia luxus:
Sed tacitos sinit ire dies, et paupere cultu
Exigit innocuae tranquilla silentia vitae.

Eamdem extulit Ovid. lib. j. de rem. Amor. lib. j. fastor. in fin. lib. Methamorph. lib. xiij. hanc senectae sedem sibi paratus Horat. lib. 2. carm. od. vj. hisce versibus (extant agricolarum laudes Socr. apud Platon. lib. 2. de .ll. apud Plin. lib. xviij)

Tibur Argeo positum colono
Sit meae sedis utinam senectae,
Sit modus lasso maris, et viarum
   Militiaeq.

Et omissis innumeris, qui hanc artem celebrem oratione, et carmine reddiderunt, accedat Ecc.es qui cap. 3. donum Dei hanc artem dixit: Et cognovi, quod non esset melius, nisi laetari, et facere bene in vita sua: omnis .n. homo, qui comedit, et bibit, et vidit bonum de labore suo, hoc donum Dei est.

Ipsaq. non solum ars utilis Reip. cum universas artes alat, verum etiam, quia satis disponit homines ad labores castrenses: aspera .n. cum sit promptionem facit ad arma acrioremq. ad equos sternaces regendum, ad feriendum hostem, contorquendum sudes, excutiendum sagittas, facilem, atq. habilem efficit, ad aggressus, et irruptiones aciei, ad aggeres struendos et c. quae ex Politiani Carminibus loc. supra Citat. haurire poteris.

Rusticorum manu Babilon, et Nabathea regna creverunt, ex Morsopis ijdem delecti arvis milites contunderunt Persea in Marathone, his viris adiuta Romana Urbs iugum imposuit orbi, et omnium tractavit habenas.

Nec mirum ogitur cum rusticanis, et agrorum cultoribus tot privilegia sint concessa: de quibus per Rip. in tract. de pest. sub rubr. de remed. praeserv. contr. Pest. num. 209. usq. in fin. Menoch. lib. 2. cent. 2. cas. 194. de arbitr. iud. qq.Tiraq. de poen. caus. xj. per tot.

Et Guid. Pap. decis. 392. voluit quod manibus suis in agellis laborant non ideo amittat nobilitatem. et d.nus in Evalgelio Patrem Agricolam dixit, de pastoribus vero, et ipsorum nobilitate nihil attinet dicere, cum et Pastorem se nuncupaverit d.nus, et Loth, et Abraham, et Jacob, et Moises fuerunt Pastores ovium ut legitur lib. Gen. Pastoribus suam nativitatem primum nunciari Xpus voluit.

Commoditates varias, quas affere agricultura, multasq. ipsius laudes congessit Boer. decis. 322. n.° ij. et Boet. de consolat. lib. 2. Felix nimium prior aetas contenta Fidelibus armis.

Scias, propterea velim infrascriptas constitutiones esse ad instar constitutionum fiendorum, (sic) quae fuerunt compilatae ex consuetudinibus, et deinde in scriptis redactae; secundum magis Ciceronem (?) ut pro Clat. in .§. fiendum (?) in princ.

Nam olim ab immemorabili rustici circa operas suas, et ante quosdam habuerunt rectores, et iudices, qui de rebus ipsius artis inter praedictos iudicabant, tamquam de rebus exiguis, controversias inter praedictos ex consuetudine, et exemplis decidentes; postea vero consuetudines relegerunt in vocum (?) et temporum, personarumq. et loci habita ratione, prout ipsis Rectoribus aequitas dictavit posteris ediderunt, ut in iudicando certam regulam, ac normam retinerent, atq. servarent, à qua postmodum tamquam à recto deflectere minime liceret: tales .n. appellavit Aegid. leges, et statuta de regim. Princ. lib. 3. cap. xxiiij in princ. dicens: leges sunt quaedam regulae iuris, per quas in agibilibus regulamur dijudicantes per ipsas quid iustum, et quid non iustum in actionibus. Et in iudicibus cum non solum requiratur authoritas, sed etiam experientia rerum agibilium, qua cum (agg. sopra?) propter humanae vitae brevitatem non possit iudicaturus omnia assequi, ideo indiget quibusdam adminiculis, scil. legibus, quarum prudentia modicam earundem rerum experientiam suppleat. Praeterea cum homines plerumq. odio, aut amore, aut cupidine diverberentur, ac arduum omnimo sit, ut aliquis hisce inconcussus reperiatur, ideo iudex debuit hisce regulis obstringi , ac ligari, ne unquam aliquem, quem culpa non gravat condemnare, aut quem culpa premet ex arbitrio dimittere valeat .l. fin. in fin. .C. de mod. mulcto Unde si legum vinculis abruptis iudex aliquid extra legem iubeat, eiusdem iussa impune negligimus. auth. ut in medio litis .§. illud quoq. Cicero lib. 2. offic. latius repetit causam condendarum legum: inquirit .n. Apud maiores numeros fruendae iustitiae causa videntur olim bene morati reges constituti, nam cum premeretur initio multitudo ab ijs, qui maiores opes habebant ad unum aliquem confugiebant virtute praestante, quae(?) cum prohiberet iniuria tenuiores aequitate constituenda summes (?) cum infimis pari iure retinebat. Eamdemq. constituendarum legum fuit causa, quae et regum ius .n. semper quaesitum est aequabile, neq. .n. aliter esset ius. Jd si ab uno iusto, et bono viro consequebantur, eo erant contenti; cum id minus contingeret leges sunt inventae, quae cum omnibus semper una, atq. eadem voce loquerentur. Ecce igitur quod cum homo varias habeat animi affectiones, nec unus idemq. omnibus acceptione quadam personarum fatigatus esse possit, sublatum est ipsi proprij sensus, vocisq. ministerium, ut velit nolit omni carnali amore, odio, vel timore ac cuiuslibet commodi affectione temporalis semotis delegatum sibi munus exerceat secundum principis suis electionem, et authoritatem, atq. ordinationem, et sic suas administrationes gubernet ut nulli cupiditati sit deditus .l. j. .C. de offic.praef. praetor. afr. Ex quibus apertissime apparet, quam probe tales consuetudines in scriptis redactae fuerint, ut in posterum artis huius Rectores observent ne aliter inter rusticos iudicent, vel alios occasione .d. artis, quam legibus, ac constitutionibus praedictum est. inst. de offic. iud. in princ. neq. tantum mores probatos in iudicando negligere debent, ut ib. per text. attamen, ijsdem moribus deinde conscriptis, cum scripta lex semper loquatur Bart. in .l. arriani .C. de haeret. et Manich. fiet in posterum ut non ita facile ius possit perverti, sicut antea quam esset scriptum: quare prudenter infra statutum est cap. xvij. ut perpetuo eligantur statutarij, qui supplenda suppleant, ad hoc, ut reor, ut pauca rectorum arbitrio relinquantur, et si fieri potest iure scripto omia comprehendantur. de quo vid. Menoch. lib. j. in princ. proem. de arb. iud. qq. ubi referens illud Philosophorum principis in p.o Rhetohor. inquit illas leges optime constitutas esse, quae in omnibus, qui incidere possunt casibus sancitae sunt. quaeq. quae paucissima iudicis arbitrio relinquerunt.

Hoc tribunal ab initio erectum fuisse Ameriae putarem, ut quemadmodum legitur Exod. cap. xviij. Moyses consilio Jetro soceri sui, vel cognati, ne assisteret de mane usq. ad vesperas solus sedens omni populo postulante, et sic vano labore consumeretur ultra vires negocium sumens, cum solus id substinere non posset, providit sibi viros sapientes, timenes (sic) Deum et c. et constituit decuriones centenarios et c. salvo quod quicquid maius intercederet ipsi referrent, ita fortasse Antiqui considerantes, Potestatem (corretto) pluribus, ac gravioribus detineri (corretto), ideo rusticorum controversias dd.is rectoribus demandarunt, inter dd.os rusticos ipsos inferiores iudices constituendo.
Quorum iurisditio in praedd.is cum ex vetustissima consuetudine comprobetur firmissima censenda est, nam consuetudo dat iurisditionem etiam contentiosam. vid. Bartol. in .l. fin. ff. de aq. pluv. arcend. Tas. in .l. more. num. 43 .ff. de iur. omn. iud.

Sed numquid isti inferiores iudices .d. iurisditionem habeant cumulative, vel privative vid. late per Felyn. in cap. pastoralis in princ. extra de offic. ordin. immo Roman. Consil. 393. cum ib. add. per Mandos. Surd. consil. 56. lib. p.o. Roland. consil. 80 lib. 2. Joseph. Ludovic. conclus. 20 per tot.

Et quid si isti Rectores excedant fines suae iurisditionis mulctando an utile per inutile vitietur. vid. Bald. in .l. certa ratione. num. 3. .C. quando provocar. non est necess.

Quid vero si iurisditionem aliorum iudicum usurpaverint cognoscentes de ijs, quae non sunt huius artis. vid. Cap. Tol. decis. 40J. Menoch. de arbitr. iud. qq. lib. 2. cent. 4. cas. 320.

Sed nunquid princeps possit à praedictis Rectoribus talem iurisditionem revocare costituendo Rusticis aliud tribunal Ameriae, aut cumulans ordinario nempe Potestati. dic quod sic, quia ut eleganter voluit Gram. not. xxviij col. 3. Princeps potest supprimere omnem iurisditionem ne dum singularium personarum, sed universitatum, et civitatum, quia omnis iurisdtitio fluit à Principe, et refluit ad principem. vid. ib. et not. pro vicarijs Castrorum nostrae Civitatis.

Si tamen talis concessio, aut privilegium, (uti audio de materia damnorum datorum) transiret in vim contractus Princeps sine causa non posset revocare. vid. Gram. .d. not. xxviij. num. 24. et seq.

Add. Pulchram doctrinam Bald. in auth. nisi breves .C. de sentent. ex brevic. recit. quae tibi faciat honorem in materia vicariorum Castrorum. ubi dicit iudices rurales posse procedere sine receptione lbelli, et simplici via, et eosdem (corretto) posse esse iudices (corretto) et tabelliones (corretto) in parvis litibus, si hoc dictat consuetudo earum. vid. ib. Bald.

Sed nunquid Rectores esse poterunt analphabeti, et prorsus imperiti! dic pro (?) sic dummodo dummodo (ripetuto) habeant experientiam eorum, qui accedunt in d.a arte. Bald. Salic. et alij. in .l. certi iuris .C. de iudic. vid. Felyn. in cap. sciscitatus (sic) num. 9. et seq. de rescript. ubi qualiter ferre sententias debeant.

Prorogari iurisditio istis rectoribus concessa ultra ea, quae ad huiusmodi artem pertinet non poterit, et ultra contenta in infrascriptis statutis, ideo intra illa se continere debebunt, alioquin gesta per eos erunt irrita et nulla Roman concil. I32.

Derogatum iurisditioni Potestatis cum iurisditio infrascriptorum sit d.is Rectoribus attributa. vid. Roman. consil. 242 unum est, quod substantialiter. Surd. consil. 56. lib. j. praesertim. n.° 19. et seq.

Exequetur sententias istorum Rectorum Potestas, et non ipsi Rectores nisi aliud consuetudo praescripta legitime introduxerit, quia ad ipsum spectat omnium iudicum inferiorum Ameriae exequi facere ut habetur supra lib. 5. rubr. 84. et si ex consuetudine Rectores ipsi possint suas sententias, et mandata exequi facere exequentur iuxt. formam Stat. Ameriae et curiae (corretto) .d. Potestatis cum ipsa stat. in superiori curia observata debeant observari in inferiori. Roman. consil. 243. ad praedictorum corroborationem.

Capitoli dell'arte de bifolci

In nomine D.ni Amen. A laude, et honore et riverenza del n.ro sig. Iddio et della sua dolciss.ma madre Vergine Maria, et delli principi dell'Apostoli Pietro, et Paulo, et dell'invittiss.mi et constantissimi Martiri Firmina, et Olimpiade Avvocati, et Protettori della Mag.ca Città d'Amelia, et di tutta la corte Celestiale, ad honore, et exaltatione della S. Rom. Chiesa, et del Santiss.mo in Xpo Padre, et sig.r nostro Papa Paulo iij con il sacro, et venerabil Collegio de R.mi Cardinali, et specialmente dell'Ill.mo Mons.r Legato dell'umbria, et honore, et magnificenza della Città d'Amelia, et à conservatione, pace, et unione delli Mag.ci SS.ri et Popolo d'essa Città, et dell'arti d'essi bifolci, et essilio, desolatione, et morte di chi il contrario volesse, pensasse, ò, tenesse.

Nota a margine
Quod Collegia possint statuta ultra trad. per Dd. in .l. omnes populi post Bart. .ff.de iust. et iur. vid. Bald. in .l. fin. .C. de iur. omn. iud. et ib. add. ad Bart.

Che li homini di d.a arte si debbiano ritrovare à richiesta del Rettore nella chiesa di S. Maria di porta, ò dove altro piacerà.

   Cap. J .

Statuimo, et ordinamo ch'ognuno di d.a arte à richiesta delli rettori per il Balio, ò, per altri ch'essi deputaranno si debbia ritrovare nella Chiesa di S. Maria di Porta tanto per andare all'offitio, quanto per ogn'altra cosa ch'essi rettori volessero fare per bene, et accrescimento dell'arte. E qualunq. d'essi chiamati dopo la richiesta fusse negligente sia tenuto pagar di poena soldi cinq. de danari salvo se non fosse legitima scusa, che se possa provar per suo proprio giovamento da darsi nelle mani di d.i Rettori, ò, vero del notario di d.a arte.

Nota a margine
Numquid laicorum Collegium possit in Ecc.a coadunari vid. Abb. in cap. cum Ecc.a num. I0. de immun. Ecc.

Che ognuno di d.a arte debbia andare con le fiaccole alle feste
infrascritte. Cap. 2

Statuimo, et ordinamo, che ciascuno dell'arte insieme con li Rettori la vigilia di S. Maria d'Agosto, et la vigilia di S. Fermina di Novembre si debbia ritrovar nella piazza vecchia con le loro fiaccole, et accompagnar la Madonna, et honorar S. Fermina come s'usa, et chi sarà negligente paghi di pena soldi cinq.

Note a margine
Vid. infra in novis cap. viij
Vid. lib. 2. stat. cap. 3. cum ib. addit. et in reform. eiusdem artis cap. 8. ubi poen. est aucta.

Che nessuno dell'arte maledica alcun Santo cap. 3.

Statuimo, et ordinamo, che quando li Rettori staranno congregati per tener ragione, ò, per qualsivoglia altra cosa pertinente all'arte, se nessuno haverà ardire di biastemare alcun Santo di Dio Caschi in pena di diece libre de denari, la qual poena essi Rettori siano tenuti farla pagar de fatto, et essendo loro negligenti à far pagar d.a pena siano tenuti essi Rettori à pagar del suo nel tempo dello sindicato venti soldi d'applicarsi all'università dell'arte.

Ch'ognuno tenga silentio essendoli commadato dalli
rettori. cap. IIIJ

Statuimo, et ordinamo, che nel tempo, che li Rettori con li altri dell'arte saranno congregati per cose necessarie, et pertinenti ad essa arte essendo commandato dalli rettori, che si tenga silentio, nessuno habbia ardire di parlare sotto pena à chi contrafarà di cinq. soldi de denari, et questo s'intenda sin'al fine del parlamento.

Che nessuno possa convenire un'altro dell'arte in altra
corte. cap. V.

Statuimo, et ordinamo, che nessuno dell'arte, ne meno alcuno di sua fameglia possa, ne debbia convenire, ne far chiamare un altro dell'arte, ne di sua fameglia in verun altra corte, se non avanti ad essi Rettori nelle cose spettanti, et pertinenti ad essa arte sotto pena di diece ducati da farsi pagare da essi Rettori per ciascuno, che contrafacesse.

Nota a margine
Stat. hoc inval. videtur, et ambitiosum quatenus ordinarijs, ac superioribus iudicibus aufert iudicandi facultatem. vid. .l. fin. .C. de iur. omn. iud. ubi Dd. fac. trad. per Bald. in .l. cum anterioribus §. fin. col. fin. .C. de tempor. et repar. appellat.

Che li Rettori possano tener ragione in ogni tempo. Cap. VJ

Statuimo, et deliberamo, che li Rettori tutti, ò, vero uno d'essi possano tener ragione alli homini dell'arte in ogni tempo, et anco nel dì de domenica, et ogn'altra festa commandata nelle cose, che spettano all'arte, et tutto quello, che si fa sopra tal ragione per essi Rettori vaglia, et tenga, come se fusse fatto nel dì giuridico, et per nessun modo alle dd.e cose si possa opporre, et sopra di ciò possano, i, rettori procedere, et sententiare summarie senza strepito, e figura di giuditio veduta la pura verità del fatto. Et di tal sentenza non si possa appellare se non alli Mag.ci SS.ri della mag.ca Città d'Amelia, sotto pena di cinq. libre.

Note a margine
Quoad p.um caput an valeat huiusmodi statut. vid. Marant. de ordin. iud. part. 4. dist. I6. num. 63. cum aliq. seqq.
Circa illa verb. summarie et c. vid. post. Bart. in ex. ad reprimend. Marant. de ord. iudic. dist. ix. num. 8 vers. quid autem importent Bald. in auth. nisi breves .C. de sent. ex brev.
Quod dd.i Rectores possint imponere poen. vid. in lib. stat. lib. cap. I2.
Nota a fine pagina
Quoad postremum vero quod non possit appellari et c. vid. Bald. in .l. cum anterioribus .§. fin. col. fin. .C. de tempor. et repar. appellat. sylv. in sum. in verb. appellatio .§. I4. Thom. ferrat. cautel. 5. inc. accidit quotidie num. 5. vid. Bartol. consil. clxxij. inc. dubia occurrentia num. 4. cum ib. add. et num. 3. Rol. à valle consil. xxix vol. j. et quomodo effici possit ut valeat Cepoll. caut. 37 inc. audistis. vid. Abb. in cap. cum dilectus. num. I6. de arbitr. Bartol. in .l. pen. ff. de aq. pluv. arcend. Const. Urban. Pp. IV. inter constit. Aegid. lib. 6. cap. 30.

Come si deve proceder nelle questioni civili. cap. VIJ

Statuimo, et ordinamo, che li rettori nel render ragione debbiano procedere in questo modo, cioè, che chi vorrà convenire alcuno delli homini dell'arte avanti, ad essi Rettori faccia chiamare quel tale per il balio un di per l'altro, ma se fusse presente lo faccia chiamare davanti ad uno, ò, vero doi d'essi per all'hora, e far la sua petitione contro de lui. Et se d.a petitione non passasse la quantità de 20 soldi fatta la risposta per il reo, il qual sia tenuto farla subito, et uditala cerchino essi Rettori con il Notario la pura verità, e se sarà necessario dare il giuramento, subito lo diano, et termino (sic) la questione senza intervallo di tempo sommariamente procedendo: ma se sarà la dimanda di maggior somma purche non passi cento soldi, fatta la risposta del reo se dia termine à provare all'attore, se giudichi come vorrà la ragione contra il reo, se per esso non se provasse il contrario, et se commetta l'essecutione: ma se passasse la quantità de cento soldi all'hora se dia termine al reo di pigliar la copia della petitione, et anco all'attore, et provino l'uno, et l'altro, le cose necessarie, et si proceda sommariamente senza strepito, e figura di giudizio intesa la pura verità del fatto et s'amministri nelle dd.e questioni ragioni, et si sententij, et non si possa appellare se non alli Mag.ci ss.ri Antiani della Mag.ca Città d'Amelia, et li Rettori habbiano, et debbiano havere per loro salario dall'attore delli venti uno, li quali se domandino da pagare per colui, che perdesse al vincitore. Ordinando ancora, che qualunq. fusse contumace paghi à dd.i Rettori per ogni volta la contumacia cinq. soldi de danari, et volemo, ch'in d.a arte non possa comparire alcuno procuratore per levar via ogni sutterfugio.

Note a margine
Vid. mult. in reform.eiusdem artis. cap. 2.
An praesens debeat citari vid. Tas. in rubr. .C. de in ius voc. num. 4.
Quae dilationes debeant esse communes utriq. parti Tas. in .l. fin. num. 33. ff. de fer. et dilat. .l. petendae .C. de tempor. in integr. restit. Spec. in tit. de dil. § videntur vers. in summa.
Conc. sup. proxim. praec. cap.

Che nessuno sia odito se non è dell'arte se non desse
la sicurtà. cap. VIIJ

Statuimo, et ordinamo, che quando alcun Cittadino non essendo dell'arte volesse far convenire avanti alli Rettori alcuno dell'arte per cose pertinenti ad esse arte, sia tenuto, et debbia dare la securtà nella corte delli Rettori uno dell'arti, et che osservi sopra la petitione sua tutto quello, che per essi Rettori sarà fatto, et essendo condennato paghi paghi (ripetuto) quanto sarà giudicato dalli Rettori, e non si possa appellare se non alli Mag.ci ss.ri Antiani d'Amelia, altrimente esso Cittadino non sia odito.

Nota a margine
Fortasse hic intendere voluit de reconventionibus factis in curia .d. artis de quo vid. Afflict. dec. I73. et Mar. de ordin. iuridic. num. 44. dist. VJ. q. 2. princ.
Note a fondo pagina
Quod autem actor sequi debeat forum rei .l. 2. cum ib. not. .C. de iur. omn. iud. et quod tales Rectores cognoscere valeant inter artificem, et non artificem vid. text. in .l. pen. .C. de iurisd. omn. iudic.
Et quid si aliqui nempe actor, et reus de non pertinentibus ad artem neq. artif. consenserint et pe..erint (?) de litigando coram istis rectoribus. vid. .l. si convenerit. ff. de iur. omn. iud.
Caeterum quando Civis, qui non est de arte agit contra artificem an servare debeant huiusmodi statuta. vid. Abb. in cap. quod clericis num. 20. de for. compet. (in optimo sem.)

Dell'elettione delli rettori, et altri offitiali. cap. IX.

Statuimo, e perpetuamente da osservarsi ordiniamo ch'ognuno il dì di S. Fermina di 9bre si debbia ritrovar nella Chiesa ò vero chiostro di S. Agostino, et ivi si debbiano eleggere, ò, cavar doi Rettori nuovi, et un cammorlengo, li quali nel d.o dì iurino nelle mani dell'notario dell'arti, et avanti alli rettori vecchi, di fare con ogni diligenza, et sollecitudine l'offitio loro da durare un anno cominciando d.o dì, et fatto questo essi rettori eleggano quattro, ò, vero otto conseglieri tra quali siano li rettori vecchi, perche saranno informati delle cose passate, et similmente essi conseglieri giurino di consegliar lealmente, et cose utili all'arti, et tutto quello, che per essi Rettori con li conseglieri si farà vaglia, et tenga, quanto se fusse fatto con consenso di tutta l'università. E s'alcuno contradirà, ò, contrafarà à dd.e cose caschi in pena di doi ducati d'oro da farsegli pagar de fatto, et sia bandito dall'arte nella quale mai piu possa essere ricettato. Et ordiniamo ch'ogni anno nel dì del giuramento delli rettori si debbia legger questo capitolo dal d.o notario, acciò ad ognuno sia manifesto.

Note a margine
Quis non possit esse rector vid. infra cap. 53
quando si debba far la bossola di dd.i rettori vid. di sotto cap. 29. et ordin. di far detta bussula. nelle reform. cap. j.
Quoad omnis iudex, vel rector in princ. sui offfic. iur. debeat vid. text. in auth. de iur. quod praestatur ab his. et late per me ad not. ad rubr. 2. lib. j. stat.
Quatenus hic dicitur, et tenga quanto se fusse, vides omnem iurisdit. univers. translatam in ipsos Rectores, et consiliarios pro quo vid. text. in. §. senatusconsultum instit. de iur. nat. gent. et civil. cum ib. not.
Note a fondo pagina
Adversus quia creatio rectorum Collegij, eiusdemq. consiliariorum fieri debet secundum statuta, et consuetudinem dicti Collegij, nullo vero statuto, aut consuetudine extante, per circulum sic, ut quilibet suo loco tale onus subeat. Guid. Pap. decis. 452.
An vero huiusmodi rectores sic electi habere dicantur iurisditionem vid. Bald. in cap. cum ab Ecclesiarum col. 2. extra de offic. iud. ordin. Bartol. in .l. sodal. num.I3. ff.de colleg. illic. Abb. in cap. j. num ij de elect.
Add. quod si aliqui Rectores d. artis fuerint creati vel cammorlengus, vel sindicus, debent appellare intra decem dies not. Bald. in .l. si ad scribatum .C. de appellat. ab electione tantum invalida non opus est appellare .l. nominatio .C. de appellat. et a (?) necessario requiratur appellatio, vel contradictio ut non videatur consentire. vid. Abb. in cap. j. num. I3. de his quae fiunt à maiori part.
Renuentes tantum, si non reperiantur aeque idonei pro administratione d.ae artis peccant. Abb. in cap. cum venissent ex. de in integ. rest. in cap. venerabilem num. I4. de elect.

Dell'elettione delli sindici. cap. X

Statuimo, et ordinamo ch'ogni anno nel dì sopradetto di S. Firmina li Rettori nuovi doppo il loro giuramento siano tenuti elegger doi sindici, li quali habbiano à sindicar li Rettori, et Cammorlengo Vecchi delle spese,et administrationi fatte nel tempo del loro offitio, li quali sindici iurino nelle mani del Notario avanti essi Rettori d'investigar diligentemente le cose pertinenti all'arte rimosso ogn'odio, amore, et timore, et in d.o di debbiano venir', i, Rettori, et Cammorlengo vecchi, ch'in termine de quindici di assegino (corretto) ad essi tutte le loro ragioni in scritto delle cose, che sono venute alle loro mani per cagion dell'arte lucide, et chiare, et quando non l'assegnassero in d.o termine, siano condennati da essi sindici in vinti soldi per ciascuno, et li sindici debbiano havere per loro salario venti soldi de danari.

Della cera, che si deve dare alli offitiali cap. XJ

Statuimo, et ordinamo, ch'ognuno nella festa di S. Maria d'Agosto, et di S. Fermina, li Rettori, il Notario, e Cammorlengo dell'arte habbiano per honorare dd.e feste alle spese dell'arte per ogni volta una torcia per ciascuno di loro di peso di libre doi, et li Rettori possano spendere per la collatione da farsi con l'huomini dell'arte libre cinque de danari à quell'hora, et tempo, ch'à loro parerà.

Chi deve iurar nell'arte. R. XIJ

Statuimo, et ordiniamo, ch'ogni Cittadino, et habitante nella nostra Città essercitante, et che facesse essercitare l'arte del bifolcare nel tenimento d'essa Città sia tenuto, et debbia giurare all'arte di stare, et obedire alli Rettori con li altri nelle cose spettanti, et pertinenti ad ess'arte, et anco siano tenuti pagare per il giuramento bol. 3 per ciascuno altrimente non possano essercitare ne far essercitar l'arte nel detto tenimento, delli quali giurati se ne faccia un libro, dove siano scritti per ordine ad perpetuam rei memoriam, et chi non volesse far quello, che nel presente capitolo si contiene, sia sbandito dall'arte, et nessuno delli giurati gli dia aggiuto, ne favore nelle cose pertinenti all'arte, et chi in questo contrafacesse caschi in pena di doi ducati d'oro.

Chi non puo esser rettore. R. XIIJ

Statuimo, et ordinamo, che nessuno forastiero ch'almeno non fusse habitante nella nostra Città con la sua fameglia per spatio di xxv anni prossimi passati possa esser eletto Rettore, ne Cammorlengo dell'arte, et se per improvidenza fusse eletto d.a elettione non vaglia ne tenga di ragione.

Delle collette, che si devono imporre. cap. XIIIJ

Statuimo, et ordinamo, ch'ogni anno nel principio di Maggio li Rettori debbiano eleggere, et deputare quattr'huomini dell'arte, accio vedano, et considerino le spese fatte, et da farsi in quell'anno per bene, utile, et honore di d.a arte, et veduto il numero del bestiame di ciascuno impongano la Colletta secondo la discretione, e parer loro, e iurino nelle mani del notario dover porre la d.a Colletta con discretione, la qual imposta, mandino un bando per la Città, ch'ognun dell'arte debbia pagare quel che sarà ordinato da dd.i homini à quella persona, che da loro sarà eletta in termine di xv dì, e non pagando in d.o termine caschi in pena oltre quello, che li sarà imposto de cinq. soldi de denari. Et passato il d.o termine il balio dell'arte sia tenuto andare à pignorare alle case delli mal paganti per la colletta, et per la pena, et s'in termine de I5 dì non riscuotono detti pegni recaschino all'arte, et in tutto il mese di Maggio sia fatta l'essecutione della p.ta Colletta.

Note a margine
Collecta si fiat, ut donetur aliquid alicui an valeat in Collegio vid. Felyn. in cap. cum dilecta num. 20. de rescript. et an requiratur omnium consensus Guid. Pap. decis. 424.
Add. etiam quod quotiescumq. Collegium, vel universitas non est solvendo tenentur singuli de Collegio pro debitis contribuere. Felyn. in cap. cum dilecta num. 20. de rescript.
Numquid vero, venientes de novo ad artem, aut recedentes teneantur. vid. Felyn. in d. cap. cum dilecta num. 20. de rescript.
Vid. infra in nov. cap. ix.
et sic nota quod in exactione talium collectarum nullus ordo iuris servatur, immo nec etiam citatio requiritur, sed solum fieri debet praeceptum de solvendo. vid. part. 4. dist. ix. num. 65

Ch'ogni iurato debba aiutar li Rettori cap. XV

Statuimo, et ordinamo, che s'in alcun tempo, li Rettori fussino oppressi in qualche corte per causa dell'arte, tutti li iurati siano tenuti stto vinculo di giuramento prestargli aiuto, et favore accio per nessun modo siano oppressi contra il debito della ragione, et per tal causa possano spendere ogni quantità de' denari dell'arte, che fusse necessario, et qualunq. fusse negligente in defenderli, et aiutarli sia tenuto di pagare per pena doi ducati d'oro da essergli tolti de fatto, et anco sia sbandito dall'arte.

Che ciascuno dell'arte sia tenuto obedire alli Rettori cap. XVJ.

Perche nessuna cosa è più laudabile, che l'obedienza, et riverenza in ogni loco, et tempo massime alli maggiori, statuimo, et ordinamo, che ciascun dell'arte sia tenuto, et debbia sottoporsi, et obedire alli Rettori delle cose commandateli da loro et spettanti all'arte, et chi contrafacesse, e fusse negligente caschi in pena di cinq. libre de denari da farsi pagar de fatto.

Della Correttione delli statuti. R. XVIJ

Secondo la varietà del tempo è bisogno provedere alle cose necessarie, et opportune per la qual cosa statuimo, et ordinamo, ch'ogni anno nella Festa di S. Maria d'Agosto li Rettori debbano eleggere (corretto) quttr'huomini atti, et buoni, quali si chiamino statutarij, et habbiano potere assieme con li Rettori, et Conseglieri di veder s'in essi statuti mancasse qual cosa, et c'aggiongano quel ch'à loro parerà utile, e necessario, accio di ben in meglio l'arte si mantenga.

Nota a margine
Vid. adnot. per me ad pr(esen)tem stat.

Della pena di chi dicesse parole ingiuriose alli Rettori R. XVIIJ

Statuimo, et ordinamo, che nessuno di qualsivoglia grado, ò conditione quando li Rettori con li altri si congregano habbia ardire de dire contro di loro alcuna parola ingiuriosa, et contrafacendo paghi per ciascuna parola ingiuriosa quaranta soldi de denari.

Che chi si mette à padrone nell'arte debba finir il tempo. Cap. XIX

Statuimo, et ordinamo, che chi s'acconciasse à padrone all'arte del bifolcare sia tenuto servir tutt'il tempo da esso promesso, purche sia trattato dal padrone secondo l'uso, patti, et conventioni fatte tra di loro, et qualunq. non osservasse dd.i patti sia tenuto pagar cinq. libre de denari, et se sarà il contrafaciente il Garzone nessun dell'arte lo possa tenere per il d.o mestiero, fin tanto che non habbia osservato al padrone le cose promesse guardando, che non ce fusse qual che causa , la qual cosa si debbia provar avanti alli Rettori, et al notario dell'arte, et similmente s'il defetto venisse dal Padrone, nessun dell'arte li debbia prestare aiuto ne favore fin tanto non habbia fatto il debito con il Garzone, et nessuno si possa richiamare se non avanti all'offitiali dell'arte, cioè essi Rettori essendo essi di tal materia experti

Note a margine
Nunquid vero fam. ante annum recedens, vel si ex culpa sua expellitur possit petere salarium praeteriti temporis in quo servivit. vid. semper Tas. in .l. diem functo num. 46. ff. de off. assessor.
Conc. super cap. v. vid. de hoc mult. in noviss. reform. et infra cap. xxxj

Dell'autorità delli rettori Cap. XX

Statuimo, et ordinamo, che li rettori habbino authorità, et potestà sopra l'huomini dell'arte nelle cose spettanti ad essa arte quanto sarà bisogno, e necessario sotto la poena che parerà à loro, purche d.a pena non passi la quantità di diece libre, et l'huomini dell'arte siano tenuti, et debbiano obedire essi Rettori sotto pena à chi sarà negligente, et contrafarà di xx soldi per ogni volta.

Nota a margine
Et quod consukes, et Rectores artium possint imponere poenam lib. vj. rubr. 15.

Che li rettori siano tenuti pacificare, et far (agg. sopra) pacificare
li discordanti cap. XXJ

Essendo, che le compagnie di ciascun arte debbiano essere come una fratellanza, et amarsi come fratelli statuimo, et ordinamo che quando alcuno dell'arte fusse in discordia, et inimicizia con qualch'un altro dell'arte siano tenuti, e debbiano li Rettori sotto vincolo di iuramento loro pacificarli, et chi in questo non volesse obedire caschi in pena per ogni dì, che stesse nella sua pertinacia di xx soldi de denari, et in d. causa li Rettori possano haver l'aiuto del braccio secolare.

Che nessun si parta senza licenza delli rettori. cap. XXIJ

Avvenendo molte volte nell'arte, che per una causa occorrono diverse materie, et non potendosi così habilmente li homini congregare per il che statuimo, et ordinamo, che facendose alcuna congregatione per commandamento delli Rettori per cose pertinenti all'arte, nessun si debba partire senza espressa licenza delli Rettori, et chi contrafarà paghi de pena ogni volta soldi cinque de denari.

Ch'ognuno si lasci benignamente pignorare. cap. XXIIJ

Statuimo, et ordinamo, che ciascuno si lasci benignamente pignorare dal Balio dell'arte essendogli commandato dalli Rettori, et nessuno di qualunq. grado, ò, conditione se sia li contradica, e chi contrafarà oltra quello che di ragion deve caschi in poena di xx soldi di denari.

Nota a margine
Vid. lib. 4. stat. de fac. par. cast. rubr.

Che nessuno lavori, con chi non vuol esser soggetto
alli Rettori. cap. XXIIIJ

Per esser che siano molti Cittadini, et forastieri, ch'hanno bestie atte à lavorecci, et fanno lavorar nel tenimento d'Amelia, et non vogliono esser sottoposti alli Rettori, et all'arte, ma vogliono far secondo il voler loro, per tanto volemo, et ordiniamo, che chi non volesse osservar li capitoli dell'arte, sia sbandito di d.a arte, et volemo, che nessuno li dia aggiuto, ne favore, ne conseglio nelle cose pertinenti all'arte, ma come ribelli siano trattati, et qualunq. contrafacesse caschi in pena per ogni volta di diece ducati d'oro.

Che tutte l'intrate vengano nelle mani del Cammorlengo.
cap. XXV.

Essendo che le cose, che passano per più mani rare volte si possono ben vedere, statuimo, et ordinamo, ch'il Cammorlengo dell'arte sia tenuto far un libro dell'intrate, et uscite nel tempo del suo offitio, et tutte l'intrate vengano nelle sue mani, accio ch'al suo tempo se possano vedere tutte le ragioni chiare, et lucide.

Note a margine
Habes sim. stat. in lib. stat. lib. j. cap. 49
Qualiter vero liber isce sit conficiendus vid. Bartol. consil. I05 vol. j. num.3. et seq. inc. circa praedd.a Rip. in tract. de pest. sub rubr. de rem. ad cons. in princ.

Che li Rettori habbiano la metà delle pene R. XXVJ

Vedendosi apertamente, che li offitiali d'ogn'arte durano gran fatiga nelli loro offitij, statuimo, et ordinamo, che li Rettori per ricompensa delle loro fatiche habbiano la metà di tutte le pene, ch'entrano nel tempo del loro offitio, et altramente (corretto in "altra metà") sia dell'università dell'arte.

Nota a margine
Antiquitus Poenae ut colligitur ex Tit. livio Multis in locis applicabantur in totum locis pijs, Praesertim lib. x. mihi n°. 30. et 70.

Della poena di chi non provasse la petitione che desse
contro li offitiali. R. XVII.(sic)

Avvenendo assai volte per invidia, ò, malevolentia, ò, per altro interesse, se danno le petitione calunniose contro li Rettori, et offitiali, statuimo, et ordinamo, che qualunq. desse alcuna petitione contro dd.i offitiali nel tempo del loro sindicato, e, iurato che non la da per modo di Calunnia nelle mani del notario fatta la discussione per li sindici, et trovandosi non esser vera, et non provandosi d.a petitione, caschi in pena di cinq. libre de denari.

Nota a margine
Vid. supra lib. 4. rubr. xix.

Delle pene delli Guardiani delle bestie cap. XXVIIJ

Accio che li guardiani delle bestie si guardino di far li danni, statuimo, et ordinamo, ch'ogni anno, che se desse per le bestie delli huomini dell'arte siano tenuti li guardiani di d.e bestie pagare del loro salario soldi xx di danari per ogni soma di biada, che fusse stimata dalli stimatori dell'arte, si debbia dare al dannificato, et piu, et meno secondo la rata della stima, la qual pena sia tenuto il padrone, et computarla nel salario oltre l'emenda.

Nota a margine
Vid. Specul. in tit. de loc. §. postquam vers. (alcune parole cancellate) quid si locavi Gram. consil. I02. num. I0. et seq. in civil.

Quando si debba far la bossola Cap. XXIX

Statuimo, et ordinamo, che si faccia la bossola delli Rettori, de Cammorlenghi, sindici, et conseglieri ogni tre anni per mano delli Rettori, ch'intraranno quando sarà finita la bossola, et si cavino ordinariamente il dì d'anno novo dal Notario datoli il iuramento, et chi contrafarà caschi in pena di diece libre.

Nota a margine
Reliqua vid. in reform. eiusdem artis in princ.

Se il Cammorlengo non riscote paghi la pena. cap. XXX.

Statuimo, et ordinamo, ch'il Cammorlengo sia sollecito in riscotere tutte le collette imposte, et da imporre, et faccia pignorare quanti dalli Rettori gli fusse commandato, et se sarà negligente caschi in pena di quaranta soldi, e paghi tutto quello, che per negligenza sua non si fusse riscosso, se non haverà scusa lecita.

Quando occorresse differenza tra il padrone, et il Garzone
del tempo non finito. cap. XXXJ

Item che chi s'acconcia con altri debbia finire il tempo della locatione, ma quando volesse partire avanti, che sia finito il tempo, et fusse differenza del salario, dechiaramo ch' s'intenda Maggio, Giugno, et luglio, se ne mettono doi mesi per tre, et Decembre, et Gennaro, et Febraro tre mesi per Doi, et altri mesi per mese, et del fornimento ogni mese la parte sua.

Note in margine
Vid. sup. rel. cap. I9. infra in noviss. cap. xvij
Hoc est quod voluit Bartol. in .l. divortio. §. quod in anno .ff. sol. matr. et ref. et seq. Sylv. in verb. famil. § 5. scil. quod qui exactis sex mensibus hyemis vult recedere non debet habere medium salarium, sed computabitur crassum cum macro.

Quanto pagho il bove per Collatico. Cap. XXXIJ.

Item delli bovi, che stanno à Collatico se paghi per ogni bove diece quarti di grano, quando siano apprezzati, overo cinq. quarti di maiese fatta cinq. volte, et che non si possa rompare la soccita, che non sia finito l'anno senza legitima causa, la quale debbiano veder li Rettori. Et il pagamento del Collatico s'intenda dal principio di Marzo per tutto 9bre. Et intervenendo morte del bove, ò, parcezzone avanti l'anno, si debbia pagare il Collatico di dd.i nove mesi pro rata. Et se del grano fusse differenza, cioè si è bono, recipiente, ò, no, se stia à giudizio de Rettori.

Nota a margine
Vid. reform. fact. ab E.po Jo: Ant. Lazar. vener. mem.

Che li Rettori faccino li Guardiani per la dogana. R. XXXIIJ

Item che li Rettori siano obligati di far li guardiani delle senate per la dogana secondo il solito.

Il Garzone paghi il danno, che fanno le bestie. cap. XXXIV

Item ch'il Garzone, c'hà in custodia qualsivoglia sorte de bestie facendo danno sia tenuto alla pena, et emenda, senza causa legitima.

Nota a margine
Vid. Gramm. consil. I02 in civil. num. I0. et seq. inc. redemptoris gentium.

Il Soccio minore faccia il partito al maggiore. cap. XXXIIIJ (sic)

Item che d'ogni sorte di bestie, che siano apprezzate, pagata l'ammessa il soccio minore sia obligato de far' il partito al soccio maggiore, et possa partire in ogni tempo.

Nota a margine
Vid. infra in noviss.

Che deve fare il soccio morendo alcuna bestia cap. XXXVJ

Item ch'ogni sorte di bestie apprezzate morendo il soccio minore sia obligato in termine di doi di essendo nel tenimento d'Amelia, nuntiarlo al soccio maggiore, et ancora quando fussino ammalate nel medesimo termine, ma quando fussino fuori del tenimento habbia tempo quattro di, et habbia da provare perche causa siano morte, et morendo per (1) causa sua sia obligato à pagarle tutte, et nascendo allevime sia obligato notificarlo al soccio maggiore.

Note a margine
Vid. in noviss. cap. xv.
Et sic nota quod non sufficeret, si pelles tantum ferret animalium vid. Tas. in .l. si pascenda num. 4 C. de pact. neq. valeret consuetudo in contrar. quia talis consuetudo esset altrix fraudis, et rusticanae nequitiae.
Nota a fondo pagina
Arg. cap. non satis, et cap. tua nos. de simon. vid. Bartol. in tract. testimon. §. cura carn. quem etiam refert, et sequitur Boer. Decis. ccxvj. num. 2. et quod probari debeat qualiter sit mortua vis. Tas. in .l. quod te. num. ij. ff. si cert. petat.
(1)Quod praesumatur culpa custodis mortua. vid. omnino Card. Tusch. tom. ij. concl. iur. conclus. III8. per tot.

De animali vero dato in socidam si perierit cuius esse debeat periculum. vid. Bart. et Tas. in .l. si pascenda .C. de pact. Salic. in .l. j. in fin. .C. pro soc. Bartol. in .l. q.ro (?) § fin. ff. loc. Petr. à Per. in suo tract. Societat. part. viij .q. xviij. et in consil. suo inc. talis casus est. et de commestis à lupo Abb. in cap. quamvis de regul. iur. vid. mult. per Ill.mum Card. Tusch. d. tom. ij. concl. iur. concl. III8.

Et quia hic dicitur; et morendo per causa sua et c. referamus ideo aliquas culpas bubulcorum.

Columell (corretto) lib. 2. de re rust. cap. 2 inter caeteras bubulcorum culpas, illam numerat, scil. si verberibus potius, quam voce boves bubulcus terreat.

Si sulcum ducat longiorem, quam pedum centumviginti.

Nisi boves cum ad arborem pervenerint fortiter retineat, ac retardet et c.

Si disiunctos boves non curet, et antequam sudare, et anhelare desierint ad praesepia religavit lib. 2. cap. 3.

Si in congedis recipiendisq. telum emittant in boves. lib. 7. cap. 3. in fin.

Caetera de bovum cura, cibarijs domatione, vitijs, et medicinis, ut scias quando culpa bubulci animal perierit. vid. Colum. lib. 6. de re rust.

Come s'intendano le soccide de bovi, Cavalli, et Vacche.
cap. XXXVIJ

Item che chi toglie bovi, ò, asini in soccita s'intenda per un anno, e cavalli, et vacche per 3 anni, et chi toglie vacche, che ci siano giovenchi sopra doi anni paghi tutto il collatico, et se quell'anno pagarà non paghi niente, et da doi anni in giu paghi mezzo (corretto) collatico.

Nota in fondo
Quod autem ex equis, aut asinis in socidam datis aliquid annuatim recipere liceat vid. D. Gregor. Papam qui lib. xij. sui regest. cp. 30. Diacono Sicil. scribens, sic (cancellato) inquirit: Greges vero equarum, quas inutiles habemus, omnes volo distrahi, et tantummodo quadringentas iuniores volo servari ad faetum, ex quibus quadringentis singulis conductores ordinari debent, quatenus aliquid ex eis singulis annis reddant.

La Mercede di chi doma, i, giovenchi. cap. XXXVIIJ

Item che quello, che pigliarà à domare un giovenco domato, che sarà, s'il soccio maggiore lo vuole dia à chi l'hà domato un ducato de Carleni, et se non revuole chi l'hà domato ci possa seminare, et tenerlo sino à Marzo, se ce seminarà.

Com's'intendano le soccite delle bestie vaccine, et come
si partano non essendo finito il tempo. cap. XXXIX

Item le bestie vaccine, che stanno à bastone se diano per cinq. anni, et se debbia fare d.a soccita, et s'il soccio minore la vorra partire avanti il d.o tempo non partecipi di cosa alcuna, et volendo partire il soccio maggiore avanti detto tempo si partano per metà, et morendone alcuna del ceppo, si parta del tempo, et quelli, che nasceranno al tempo suo, partecipi nella metà, et il soccio minore sia sempre tenuto à far il partito.

Nota a margine
Conc. supra. rubr. xxxxiiij.
Note in fondo
Scias tamen, quod tale statut. ut societas non dividatur usq. ad certum tempus non impedit conditionem, sed exceptionem parit adversus emptorem, si ante tempus dividat, quam divideret is, qui vendidit .l. idemq. §. fin. ff. pro soc.
Alias pactum indefinitum, atq. indeterminatum de non dividenda societate non valet .l. si convenerit. ff. pro soc. ubi Bart. ratio est, quia nulla societas est aeterna .l. nulla societas. ff. eod.
Advertas etiam, quia huiusmodi capitulum itelligi debet, quotiescumq. inter subulcum, et pecorum d.num non intercessit aliquod pactum, quia pactum inter pastorem, et d.num pecudum, ut factus noscituri inaequaliter dividantur valet. text. in term. ubi Tas. in .l. si pascenda .C. de pact. cum ib. concord. per eum.

Le soccite delle pecore, et delle Capre. Cap. XL.

Item le pecore se diano per cinq. anni, le capre per quattro, et li porci per tre, et se finisca la soccita. Et volendo il soccio minore avanti il tempo partir la soccita non partecipe (sic) alcuna cosa, et volendo partir il soccio maggiore avanti il tempo parta per metà, senza causa legitima.

Chi deve assegnar la Gabella del pascolo. (Cap. XLJ)

Item ch'il soccio minore sia obligato sotto pena d'un ducato d'applicarsi per tre quarte all'università dell'arte, et per l'altro quarto alli gabellieri d'assignare al Gabelliero del pascolo tutte le bestie, c'hà in soccità nominando li padroni con chi l'hà, et quale sono apertamente.

Nota a margine
Advertas, quod ista non est proprie gabella sed praestatio quadam annua, sive pensio pro pasculo communis. Et ideo ab ea nec clerici excusantur. vid. Abb. consil. vj. vol. j. Tas. in .l. placet num. I8. et in 2.a lectur. num. 24 .C. de sacros. Ecc.
Nota in fondo
Scias etiam non posse inconsulto principe augeri pensionem antiquam pro pasculis saltuum antiquitus constituta. .l. j. C. de pascuis publ. lib. xj.

Quante volte si debbiano arar le terre. Cap. XLIJ

Item che chi piglia terreni d'altri à lavorare sia tenuto à lavorarlo bene almeno cinq. volte, et non facendolo cali ogni solco, che manchi, un breve sino alla metà, cioè se sta à quarto, mancando parta à terzo, et così seguiti sino alla metà, et se non lavorasse paghi il terratico.

Nota a margine
Et de poen. non labor. ben. terr. vid. in lib. stat. cap. 8I. lib. 4. ubi vid. vid. (ripetuto) infra in noviss.
Note in fondo
Add. hic. praeter ea, quae adnot. in .d. rubr. 8J. lib. 4 quod colonus vineae aut agri non colens debito tempore, et omni anno tenetur ad resarc. deteriorationem perpetuam. Bald. in auth. qui rem pen. col. C. de sacros. Eccles.
Item si per eundem operarium putari faciat vineam ut not. Bartol. in .l.j.C. de mandat. et colon. lib. xj.
Item si incidat arbores fructiferos, vel infructiferos, etiam quae sunt ad voluntatem. late Bertach. in tract. de Gabell. part. 4. princ. num. 9.
Item ultimo anno non putantes capita vitium, vel alio modo ubertate praesentis, sterilitatem provocantes tenentur ad interesse. vid. Tas. in .l. si quis nec causam .§. fin. num. 3. ff. si cert. petat.

La pena di chi non assegna il subsidio. cap. XLIIJ.

Item che quelli non assegnano il subsidio passati quindici dì doppo il bando siano obligati pagar un ducato de carlini di pena, et chi non pagarà fra doi mesi fatta l'assegna caschi in pena del quarto da applicarsi la metà all'arte, et l'altra metà alla corte, et se mettano al libro delli spechi, et non si cassino fin tanto, che non hanno pagato d.o sussidio, e la pena, et il Cammorlengo debba farlo mettere al libro delli Spechi, et non facendolo perda il salario.

La gabella delle bestie minute come se paghi. R. XLIIIJ.

Item ch'il soccio maggiore sia obligato pagar la metà della gabella delle bestie minute.

Nota a margine
An habeat locum in clerici animalibus d.a gabella. vid. Abbat. consil. 6. in fin. vol. j.
Nota in fondo
vid. infra in novis cap. x

Che non si possa tritar con bovi dati à Collatico. cap. XLV.

Item che chi tiene bovi à Collatico non ce possa tritare senza licenza del padrone, et tritandoce, et perendo il bove sia obligato il soccio minore à pagarlo tutto.

Nota a margine
Vid. infra in novissimis cap. 4.

La pena di chi togliesse Arato, ò gioco cap. XLVJ

Item che chi togliesse arato, ò, giogo ad alcuno dell'arte, paghi per l'arato doi giuli, et per il giogo un giulio, et rifaccia l'opere, ch'harà prese il padrone.

Nota a margine
Vid. Navarr. in suo man. confess. cap. xvij. num. 2. de sept. proc.(?) decalog.

Il Cammorlengo non paghi senza polizza delli Rettori cap. XLVIJ

Item ch'il Cammorlengo, che per li tempi sarà non possa pagare alcuna cosa senza polisa (sic) delli Rettori.

Nota a margine
Habes simil. lib. j. stat. rubr. 47

Riformanze dell'Arte

Ordine, et modo di far il Bossolo. cap. J.

Ch'il bossolo (1) dell'arte si debbia fare dall'huomini eletti, et da elegersi à far il bossolo ordinario della Città d'Amelia nell'istesso tempo, et modo, et si debbiano poi (2) cavare di d.o bossolo doi Rettori, un Cammorlengo, e un Notaro l'offitio del quale duri un anno, quali debbiano iurare d'osservare l'infrascritti capitoli omninamente, et à nessuno sia lecito allegare che non siano in osservanza volendo che per l'avvenire s'osservino inviolabilmente, gli offitiali, accio siano obediti, et reveriti (3) se li da authorità, che possino commandare, e precettare, et contro l'inobedienti procedere alla pena sino alla somma di doi ducati per ciascuna volta.

Note a margine
(1) Vid. supra cap. 29. in antiq.
(2) Vid supra cap. ix in antiq.
(3) Vid. supra cap. xx. et xvj in antiq.

Ordine di proceder nelle cause spettanti all'arte. cap. 2.

Che nelle cause civili, che spettaranno à d.a arte nell'infrascritti capitoli non sia lecito à nessuno comparire ò aggitare avanti altri giudici che dd.i Rettori, et Notario, eccetto il tempo della fiera avanti li soprastanti d'essa sotto poena di doi ducati d'applicarsi per la metà alli dd.i Rettori un quarto all'arte, et un quarto egualmente al Cammorlengo, et al Notaro d'ess'arte. Quali offitiali debbiano veder le cause sommariamente per quanto si potra in ogni tempo senza intervento di procuratore, ò, d'Avvocati, et in ogni caso si possi solo appellare dalla loro sentenza e decreto alli SS.ri Antiani.

Note a margine
Vid. supra cap. vij in antiq.
Vid Bald.in auth. nisi breves .C. de sentent. et brevicul. recit.

Tassa circa le mercedi delli offitiali. cap. 3

Che per d.o decreto ò sentenza detti Rettori sino alla somma di scudi cinq. per mercede non possino pigliar cosa alcuna, da cinq. sino à vinti possano pigliar in tutto sino à baiocchi quindici, da xx sino à qualsivoglia somma b. 30 et non piu, et il Notaro habbia il quarto di quello, che viene à dd.i Rettori. circa alli altri atti, et scritture s'osservi l'uso, et capitoli del Civile.

Emolumenti delli offitiali cap.4.

Che li dd.i Rettori habbiano la metà delle pene ch'à lor tempo si pagaranno, et nella Vigilia dell'assuntione della Madonna, et di S.ta Fermina habbiano una torcia per uno di cera bianca di lb 2. et doi altre simili n'habbiano il Cammorlengo, et notaro à spese di d.a arte, quali torcie habbiano à servire accese mentre si dice l'offitio nella Chiesa Cathedrale et per accompagnar processionalmente la Madonna per la Città secondo il solito, et oltre àccio habbia il Cammorlengo giulij quindici.

Nota a margine
Vid. supra cap. xxvj. in antiquis

Ordine dello sindicato del Camorlengo. Cap. 5.

Che il d.o Cammorlengo nel fine del suo offitio habbia render conto di tutto quello gli sarà entrato in mano, et di quanto haverà speso à doi sindici da elegersi dal Conseglio generale secondo il solito, quali habbiano per loro mercede in tutto b. 30 delli denari di d.a arte restando debitore subito si facci sborsare il tutto in mano dell'altro Cammorlengo di d.a arte, et essendoci mal paganti debbiano dd.i sindici farlo mettere al libro de specchi per il doppio dal Cancelliero della Communità, et essendo esso negligente in cio incorrano loro in pena di scudi dui per uno et per tanto siano scritti loro al d.o libro delli Spechi, et sopra tutto questo prim'anno si debbia notificare per bando per la Città, et per maandati, et bandimenti per li Castelli, et al d.o Cammerlengo non si menino boni (?) se non li denari, c'haverà pagati per bollette delli Rettori, et non altrimente.

Nota a margine
Vid. annot. per Fulucc. Julu. ad Stat. agric. cap. xv.

Tutto quello, che si deve cavar dell'arte. cap. 6

Che delli denari di d.a arte le cere sopradette, cioè le quattro torcie di doi libre l'una alli offitiali dell'arte, sei torcie de libre tre l'una alli SS.ri Antiani, Cancelliero, et Cammorlengo della Communità la vigilia dell'assunta, et altre tante la vigilia di S. Fermina al Cammorlengo della Communità scudi cinq. per ogn'anno per conservargli per far le cappe ogni tre anni alli famegli di Palazzo, quali in modo alcuno non si possano convertire in altr'uso, il pagamento di scudo uno, et baiocchi cinquanta per il guardiano delle senate (?), et ducat'uno per ciascheduno che pigliasse il lupo nel destretto d'Amelia.

(La rubrica n.7 è stata saltata)

Ordine d'andare la vigilia dell'assunta à S. Fermina. cap. VIIJ

Che le sopradette vigilie dell'assunta et di S. Firmina tutti quelli dell'arte de bifolci si debbia tener nota in una lista debbiano comparir nella piazza delli SS.ri Antiani, et rassegnarsi avanti il notaro dell'arte con la torcia, ò, falcola, et accompagnare il Magistrato al'domo dove poi accendino li lumi ch'ardano mentre dura l'offitio, et andare la processione sotto pena di b. 30 per ciascheduno.

Nota a margine
Vid. supra in antiquis cap. 2.

Modo di metter l'impositione, et riscoter li denari dell'arte. cap. IX

Che per fare li sopradetti pagamenti il Cammorlengo pigli l'assegna del pascolo da farsi il IXbre dell/distretto della Città, Macchie, Fornole Monte Campano secondo il solito, et assieme con li Rettori, et Notario in palazzo delli SS.ri Antiani con la presenza, et consenso loro nel principio di Marzo hauto consideratione alle spese correnti, et quantità de bestie assegnate se ne debbia imporre un tanto per bestia grossa; et tanto per bestia minuta quanto à loro parerà, qual'impositione si debbia riscotere per d.o Cammorlengo per tutto Maggio prossimo seguente, et chi in d.o tempo non pagasse caschi in poena d'un ducato.

Note a margine
Vid. supra in antiquis cap. xiiij.
Quod Collegia et universitates artium possint imponere collectas. vid. ann. ad Stat. agric. urb. cap. xx.

Che il soccio Maggiore delle bestie minute debbia pagare la metà
delle bestie assegnate. cap. X.

Ch'il soccio minore debbia assegnar tutte le bestie del mese di ixbre con dire espressamente con chi le tiene, et la quantità delle bestie, et il soccio maggiore pagar la metà dell'assegna.

Nota a margine
Vid. supra in antiquis. cap. 44

Che li Rettori debbano deputare il Guardiano delle senate.
cap. XJ

Che li Rettori debbiano deputare il Guardiano delle senate, qual debbia diligentemente guardare secondo l'ordine de Capitoli delle senate descritto in Cancellaria per mano di Luc'Angelo Palmolini l'Anno I534. à fogl. I83.

Ordine et modo di far soccete de Boi Cavalli, e somari come per l'infrascritte constitutioni alle quali sempre s'habbia ricorso, intendemo che questo sempre prevaglia, quando nascesse dubbio, et differenza con li altri capitoli.

Io Antonius Lazarus Durantinus J.V.D. Dei , et Apostolicae Sedis gratia Episcopus Amerinus.

Havendo noi la cura spirituale di questa mag.ca Città d'Amelia, et sua diecese (sic) l'Anni passati I585 et I586 moderati li Collatici de Bovi Cavalli, et somari, et redotti à giusto , et honesto segno com'appare nelli n.ri decreti publicati l'Anno I585 sotto il dì xxix di luglio, et anno I586 sotto il dì xix d'Agosto volendo che la predetta moderatione sia perpetua, et s'osservi inviolabilmente havendo prima conferito, et consultato con il sig.r locotenente della Città, con il Magistrato, et multi altri Cittadini ordiniamo et commandamo, che dalla publicatione del presente editto non sia persona alcuna di qualsivoglia grado, ò, conditione, ne sia chi ardisca, ò, presuma dar Bovi, Cavalli, et somari altrimente, che nell'infrascritto modo sotto pena à chi contrafarà di scudi 25 d'oro in oro la perdita delle bestie, oltre che quelli contrafaranno s'intendano d'esser conventi d'usura, et altre pene à n.ro arbitrio.

Note a margine
De istis societat. vid. D. Anton. in suo tract. de usur. § 39. et seqq. Sylv. in verb. societas el. 2. Farinac. decis II8. in crim. quae est decis. Rot. in una Romana usurariae pravitatis 4 Julij I597 coram Pellegrino. Borgnen. Cavalc. in suis decis. tit. de conval. part. ij. decis. iij. in ordin. xlix.
Nota quia hic contractus est locationis, cum rusticus conducat usum bovis, asini et c. et secundum Sylv. in som. in verb. societas, omnia dubia secundum naturam .d.i contractus erunt decidenda el. ij. §. ij. et est licitus modo merces non sint immoderata, quae arbitrio boni viri debet esse iusta, et conveniens. Et licitum erit secundum Sylvestr. quod damnum et lucrum rei locatae sit commune, non autem quod damnum sit totum conductoris nisi veniret ex culpa et c. vid. etiam Navarr. in suo manual. cap. I7. num. I60. post Bald. in .l. si pascenda. de pactis.
Nota in fondo
Nota quod iudex laicus non potuisset contrafacientes declarare incurrisse labem usurae, quia licet possit punire usurarios non potest, tantum declarare dum vertitur dubium, illos incurrisse usuram, cum quoad hoc scil. quoad cognitionem iuris sit mere Ecc.um Alc. in cap. sedes. de offic. ordin. post Bald. in cap. .j. de controv. nvestit. §. similiter de us. foerud. (?) Marant. disp. 5. glos. in const. March. lib. 3. cap. I2. Clar. lib. 5. recept. sentent. §. usura. vers. hoc crimen est mere Eccles. et id. Clar. ib. § fin. q. 37. vers. q.ro igitur licet quoad poenam sit Communis fori. vid. late per Clar. d. q. 37. vers. q.ro igitur.

Che li bovi, Cavalli, et somari se diano apprezzati per un Anno intero, et per quel tempo il soccio maggiore non li possa ridommandare , ne il soccio minore restituire, se non è concorde l'una et l'altra parte.

Nota a margine
Add. nunquid valeat pactum, ut societas inita duret per quinquennium super precodio ovium concorditer aestimatum ad ..(?)ta I020 et quod fructus inde provenientes dividantur per dimidia quolibet anno, quod si lucrum fieri contingeret, et precodium cum lucro vendi aequaliter dividatur, et Capitale integrum d.nus praecordij (sic) habeat, item quod quolibet anno pecora praecordij mortua debeant de foetibus illius anni resarciri & (?) an huiusmodi pactum, et contractus sit licitus, et validus. vid Rot. Rom. in una anagnina usurarum Mercurij I4 Martij I607. coram Manzanedo. et quid si cum pacto, ut in finem armentum reddatur aestimatum vid. Rot. in una Romana usurariae pravitatis 4 Julij I597. coram Peregrin. in decis. coll. per farin. decis. II8.

Che volendo al fin dell'anno il soccio maggiore ridomandar, i, suoi bovi, ò, il soccio minore restituirgli siano tenuti un mese avanti farlo sapere, et denuntiarlo alla parte presenti testimonij, et in tal caso fargli stimare da huomini communemente eletti, et essendovi perdita sia Commune, similmente il guadagno.

Nota a margine
Vid. Rot. Rom. in crimin. coll. per Farinacc. dec. II8. vid Nost. in sum. tit. de us. §. Sylv. in verb. societas el. ij. §. 2.

Se il bove, Cavallo, ò, somaro more per divin giuditio, ò, per corso naturale il danno sia commune, se more per colpa, ò, mala custodia del soccio minore il danno sia tutto suo.

Nota a margine
Vid. Bald. in .l. si pascenda .C. de pact. num. 2. et ib. an talis contractus sit societatis et c. n°j. et an cui pereat Bas. Salic. in .l. j. .C. pro soc. Bart. in .l. q.ro §. fin. .ff. loc. cum alijs ib. add. ad Bald.

Per collatico non si possa pigliar più d'otto quarti de grano per bove bono et recipiente, et mercantile, e tre per Cavallo, e dui per somaro.

Prohibendo espressamente sotto le predette pene, che non sia persona alcuna di qualsivoglia grado, ò, conditione, ch'ardisca, ò, presuma dalla publicatione del presente editto domandar l'amessa (coretto), ò, prestita, che si chiami, ma far estimar come di sopra.

Nota a margine
Et si secus fieret ista animalia viderentur tradita per modum mutui, et sic quicquid ultra mutuum reciperetur esset usura. vid. Sylv. in summ. in verb. societas el. 2. §. 4.

Che l'amessa dell'altre bestie, vache, pecore, Capre, e porci si ripiglino (corretto) sopra, i, bestiami, et se ci sarà perdita sia commune, et il simile sia de guadagni. In quorum fidem et c. Dat. in Palatio E.pali Die X mensis VIIbris MDLXXXIJ.

Dechiaratione
De bestie di baccina apprezzate. Cap. J.

Che nelle soccite si faranno di bestie di baccine apprezzate se ci saranno nel principio di d.e soccite giovenchi sopra doi anni domati, che saranno si debbiano far ristimare, et il soccio maggiore debba rifare al soccio minore la metà de miglioramenti, che sarà stimato, et detto soccio, ne debbia pagar poi il collatico integro per d.o bove gia domato, et essendo d'accordo che non si ristimi se debbia pagar per d.o Collatico solo quarti sei di grano per bove per ciaschedun anno, et essendoci in d.a soccita vitelli, ò, giovenchi da doi anni in giu se bene nascessero doppo fatta la soccita se paghi mezzo collatico l'anno, doppo che sarà domato. Dechiarando che chi domasse giovenchi in ogni maniera di soccite in quell'anno che doma, non deve pagare se non mezzo collatico.

Modo di partir le soccite de bestie apprezzate. cap. 2

Che le bestie di qualsivoglia sorte, che si daranno apprezzate si debbiano far stimar da doi homini da elegersi un per parte, et nel fine di d.a soccita se possibil sarà, se debbiano far ristimare dalli medesimi huomini, et in defetto d'un d'essi si supplisca dalli SS.ri Rettori, ò, soprastanti, et in defetto di tuttadoi un huomo per parte, et in ogni caso, che tra loro non fossero d'accordo si elegga il terzo dalli SS.ri Rettori, ò, soprastanti. Dechiarando che li stimatori, che ristimaranno dd.e bestie nel fine della soccita debbiano stimare quanto ci sarà di guadagno, et di perdita dalla prima stima del qual guadagno, ò, perdta debbia participar la metà il soccio minore, et dd.i stimatori in ogni caso non habbino consideratione alcuna al guadagno, ò, perdita, che procederà da tempo, et età di dd.e bestie, ma solo al guadagno, ò, perdita, che procederà dal bon governo.

Modi di far soccite à bastone. Cap. 3.

Che le bestie baccine, che se daranno à bastone s'intendano per sei anni s'altrimente le parti non convenissero d'accordo, et occorrendo, ch'in detto tempo morisse, ò, se vendesse qualche bestia del retratto che si farà d'essa se debbia comprar altra bestia simile da vita, et non bastando il ritratto fatto si debbia aggiungere dalli socci egualmente sino alla somma, se ne possa comprare una bestia, ò, più in vece di quella, ò, quelle , che saranno vendute, ò, morte, quali tutte insieme se debbiano tenere tutto il tempo statuito, et s'il soccio minore rompesse d.a soccita, et volesse partire avanti il tempo determinato non habbia parte alcuna in d.a soccita.
Et se il soccio maggiore volesse le bestie avanti il tempo debbia partir tutte le bestie per metà, et in d.a soccita à bastone se ci saranno stati dati giovenchi sopra doi anni doppo, che saranno stati domati se ne debbia pagar collatico integro, et da doi anni in giu solo mezzo collatico.
E se venisse caso, che per accidente necessario però, ò, vero d'accordo non si potesse finire il tempo predetto della soccita se debbia partire per rata di tempo, che sarà tenuta, ò, fatta d.a soccita quanto del Ceppo, quanto dell'allivime.

Prohibitione circa li bovi. cap. 4.

Se prohibisce espressamente , che con li bovi non vi si possa tritare, ne trainare senza licenza del soccio maggiore, et s'alcun bove perisse per questo, ò, per altra colpa del soccio minore sia obligato pagarlo tutto, et così s'intenda dell'altre bestie ancora.

Nota a margine
Vid. supra in antiquis cap. 45

Modo di pagar Collatici de bovi. cap. 5.

Si dechira per la commune intelligenza, che le soccite essendo compagnie d'arte, ò, essercitij, et particolarmente quelle si fanno de bovi, ch'il collatico non si deve pagare se non nel tempo del raccolto del grano, che sarà seminato con quel bove, ò, bovi, si che delle maiese, che furono cominciate de Marzo I604 non si deve il Collatico, che vaglia, et s'antiponga ad ogni altro debito, c'havesse il d.o soccio minore.
Dechiarando che se bene da vijbre per tutte sementi se costuma pagar mezzo collatico per bove all'estate prossima questo advine perche si presuppone , che s'habbia da tenere il bove tutto il resto dell'Anno per mezzo altro Collatico, ma venendo caso per morte, ò, altro accidente, che non si tenesse l'anno intiero si dechiara che s'habbia da menar bono, et tirar il collatico per rata di tempo, che sarà tenuto cioè da Marzo per tutto ixbre per quelli mesi si deve tirar uugualmente (sic) il collatico, l'altri tre mesi non guadagnano parte alcuna di Collatico, ma guadagnano solo la spesa della governa.

Nota a margine
.l. quid vero si fuerint duo, qui dederint boves in socidi alicui, et adv.. illum invicem agant. vid. /. in § si cum tres .ff. pro soc.

Privilegio de bovi. cap. VJ.

Ch'alli bovi nel tempo ch'araranno in qualsivoglia loco li sia lecito pascolare l'herba in quel tempo senza pagar pena, ne mendo.

Soccite di pecore capre, et porci. cap. VIJ.

Che le pecore si diano per cinque anni, et le capre ancora, et li porci per tre, et tutta la spesa, che si farà per la lor governa debbia andare ugualmente tra il soccio maggiore, et il minore, et similmente tutto il frutto, che se ne caverà ogn'anno se parti à metà eccetto l'allevime femine, quali se doveranno lasciare per massaria.
Debbia al suo tempo il soccio minore far tosare le pecore intimandolo doi giorni avanti al soccio maggiore, à sue spese.

Ordine di parire, et conervare il Ceppo. cap. VIIJ

E venendo à divisione, alla fine del tempo predetto di qualsivoglia delle dette soccite accio il soccio maggiore non vengni privato del suo capitale, et il soccio minore habbia quello che gli viene per le sue fatighe s'ordina che sino alla quantità, et numero di bestie ch'il soccio maggiore l'harà dato nel principio della soccita possa pagare la parte che viene al soccio minore à denari, et al prezzo honesto da dechiararsi dalle Rettori pro tempore, quando tra loro non fussino d'accordo. Et se ci sarà piu del Capitali, ò, ceppo il soccio minore possa pigliar tante bestie quante si contaranno in sua parte lasciando il Capitale al soccio maggiore, se però non volesse riservirne d.o soccio maggiore.

Nota a margine
Et sic nota istum contractum esse vere contractum societatis ex quo finita societate etiam sors dividenda venit. vid. late per Hieron. Gabriell. consil. 62. lib. j. ubi disputat etiam quid si quis pascendas dederit centum capras Martino nomine Margaritae an censeatur tam pro parte in Martinum, quam per aliam in ipsam Margaritam translatum dominium, itaut dominium dicatur pro illa parte addicatum à socio maiori, qui dd.as capras dedit nomine Maergheritae in ipsam Margaritam, et dicit quod non vid. ab.

Ordine di divider fuor di tempo. cap. IX

E venendo caso, che non si possa finire il tempo di d.e soccite, si dividano le bestie per rata del tempo, che si sarà tenuta d.a. soccita in tutte le bestie, ch'all'hora si trovaranno eccetto l'allevime maschio, del quale il soccio minore n'habbia la metà, se però vi sarà tutto il Ceppo, ò, capitale, et non vi essendo si debbia reimpire p.a detto ceppo con d.o allevime maschio se sopravanzarà d.o allevime maschio se parta per metà, volendo che le femine se partano per rata come l'altre del Ceppo, ò, massaria, et quello s'è detto del dividere s'intenda del vendere bestie vecchie quale se partano per rata.

Dechiaratione dell'allevime. cap. X.

Et per ogni caso, che potesse occorrere si dichiara, che l'allevime caprino, et pecorino per un anno se mettano tre per doi, et da quello in poi se mettano come le madri capo per capo.

Prohibitione di ritorre le bestie fuori di tempo. cap. XJ

Si dichiara ancora ch'in ogni caso di necessità, ch'infra detto tempo se venisse à divisione, ò, vero che cosi fossero d'accordo, che le bestie non si possan ritorre, altrimente (? corretto) le bestie, che saranno date in soccita se non finito il tempo senza causa urgentissima, et molto meno finito l'anno si possan ritorre (parola cancellata).
Dechiarando, ch'in ogni caso di necessità ch'infra d.o anno se venisse à divisione, ò, vero che cosi fussero d'accordo che le bestie pecorine da 7bre sino à maggio guadagnino per rata di tempo di otto mesi la nana, (sic) quale rata di lana s'habbia à partire à metà tra il soccio in dd.i casi, ò, menar bono à denari altrimente tra loro se non saranno d'accordo, et per la medema (sic) rata se paghi la spesa fatta.

Nota a margine
Limita nisi d.nus fuerit rixosus, quia poterit per socium minorem provocari ad divisionem vid. Tas. in .l. soluto matrimonio in princ. num. 23. et seq. ff. solut. matrimon.

Modo di partire cap. XIJ

Et ogni volta ch'occorrerà dividere qualsi voglia sorte di bestie, ch'il soccio minore habbia sempre à far le parti, et il maggior pigliar prima, et quando ne toccherà poca parte al soccio minore, che per (inserito) detta parte s'habbia à dividere per metà tutta la quantità, et pigliato c'haverà una metà il soccio maggiore, et l'altra metà si divida in tante parti ugualmente per il soccio minore quant'è la quantità che tocca à lui per la sua rata, e il soccio maggiore pigli, ò, lasci una parte quale sarà del soccio minore.

Ordine delle soccite de lavoratori cap. XIIJ

Ch'ogni sorte de bestie, che si daranno in soccita alli propij lavoratori s'intenda finita la soccita ogni volta, che si partiranno dal lavoreccio, et non saranno piu lavoratori, et in tal caso si parta per rata di tempo come di sopra.

Legge contro il soccio minore cap. XV.

Ch'il soccio minore debbia certificare il soccio maggiore quando s'ammali qualche bestia grossa, et in ogni caso, che venisse à morte gli sia obligato à giustificare la causa di morte, et in termine di doi giorni se sarà nel tenimento d'Amelia, et in termine di quattro se sarà di fora di d.o tenimento doppo la morte debbia portare al padrone il Corio, ò, pelle con il mercho, ò, segni tanto delle bestie grosse, quanto menute, et mancando senza giusta causa debbia pagar d.a bestia del suo, et infra d.o tempo nascendo allevime de bestie grosse, debbia il soccio minore notificarlo al padrone.

Nota a margine
Vid. supra in antiquis cap. 36.

Soccità de somari. cap. XVJ.

Che con le somare, che si daranno in soccità s'habbia dare il basto finito, et fune, et il soccio minore sia obligato mantenerle, et rifarle secondo il bisogno, et renderle in ordine di tutte quelle cose ha riceute.

Dechiaratione de mesi per garzoni. cap. XVIJ.

Il salario de Garzoni, ò bifolci quando non finissero l'anno se dechiara che Giugno, et luglio doi mesi si mettano per tre, Dicembre Gennaro, et Febraro tre mesi s'intendano per doi, li altri poi si mettano mese per mese, et quanto al fornimento tutti li mesi sono eguali.

Nota a margine
Vid. supra in antiq. cap. xxxj.

Dechiaratione del fornimento. cap. XVIIJ

Il fornimento, che si deve ad un buttaro, ò, bifolco è una cappa, e un boricho (?) di terzarolo doi para di calsoni, et doi para di calzetti di grossello, dui camiscie, una beretta, et scarpe quanto logra.

Ordine circa li lavorecci. cap. XIX

Cle li lavoratori debbano dar cinq. solchi alla terra con l'aratro, et con il soltro tre solchi con il seme, et per ogni solco che mancassero di darlo calo un breve (?) al partire sino che parta alla metà.

Nota a margine
Nunquid Coloni ante partem suam debeant, vel possint deducere semem, et expensas. vid. Tas. in .l. fructus. col. 3. in fin. et col. 4. in princ. .ff. sol. matr.

Ch'il lavoratore, che trovarà la paglia all'entrar lasci alr'e'tanta paglia, che farà al partir del lavoreccio.

Nota a margine
Et nunquid suis vecturis triticum d.no ferre teneantur. vid. Tas. in d. l. fructus. num. 14. ff. sol. matrim.

Ch'il lavoratore debbia rendere al padrone una soma de paglia per somata, che sarà seminato se la vorrà, ma non possa far somma, et domandar paglia di piu tempo di doi anni, et delli altri anni s'intenda sia lasciata per non volerla, et cosi s'intenda dell'herba, seccolatura di paglia, et simili.

Che l'herba, et gianna (sic) delle colti sia tutta del padrone, et il lavoratore volendo raccogliere la Janna della maiese sia obligato mandare al padrone doi quarti di gianna (corretto) raccolti per cerqua di quelle cerque, ch'in dette maiese saranno state stimate dalli stimatori della Communità, et non volendola raccogliere il padrone la possa far raccogliere da chi li parerà.

Che dal principio di marzo sia lecito andar sotto le cerque senza emenda alcuna di gianna, et l'herba compra per il ristretto di casali se corra per tutto febraro, et nella Campagna s'intenda da un S. Angelo all'altro.

Che li padroni faccino far le forme necessarie. cap. XX.

Che li lavoratori habbiano à mantenere, et far in modo che l'acque non offendino li lavori ne possino far sboccar nelle strade sotto pena d'uno scudo.

Nota a margine
Vid. Bartol. in .l. impensae num. j. ff. de impens. in reb. dot. fact. et tot. tit. ff. de aq. pluv. arc.

Che li lavoratori debbiano far mondare, i, grani al suo tempo.

Che li lavoratori non debbiano tritare, che doi giorni avanti almenno non l'habbian fatto intimare alli padroni.

Ordine circa li casali. cap. XXJ

Che li lavoratori de Casali, et vigne debbano partir à metà dell'arbori, et viti, i, frutti colti che l'haveranno, et custoditi secondo il solito, et à quel che si partirà il grano, debbia partir tutto quello, se raccoglierà della terra eccetto ortaglie, quali debbiano partire à metà, se però altrimente non saranno convenuti.

Nota a margine
Nunquid deductis expensis factis à colono. vid. semper Tas. in .l. fructus. col. 3. vers. extra glos. et vers. adde in fin. d. col. 3. et in princ. 4 col. ff. sol. matrim.

Che li lavoratori habbiano la metà de frutti dell'arbori, che saranno nelle colti una volta per ciaschedun anno, ch'haveranno fatta la raccolta de grani, se l'haveranno custoditi, et coltivati.

Nota a margine
Quid in dubio si nihil fuerit dictum de arboribus, aut non extet statut. nunquid Colonus partiarius debeat habere partem fructuum arborum. vid. Sylv. in sum. in verb. locatio. §. viij.

Chi havesse zappato, et non occate (?) viti, ò, arbori di frutto non habbia se non il terzo d.o frutto, ch'il padrone habbia la metà delle canne potature d'Alberi, et viti, et fieni, et bisognando comprar canne, forcelle pertiche similmente sia obligato il padrone, ma li lavoratori siano obligati render tutte le vecchie, similmente li debbia il padrone proveder di Cammorcanne, grate, et Scale, et li lavoratori debbiano conservarle et mantenerle.

Nota a margine
Et nunquid dictos fructus, quos debet d.no agri colonus teneatur suis vecturis ferre ipsi domum. vid. Tas. in .l. fructus. col. 4. num. I4. ff. sol. matrimon.

Debbiano li lavoratori far le propagine per le viti, che vengono meno, et portar tutto lo stabbio, che faranno con le lor bestie, spetialmente se si governeranno con la paglia raccolta in d.a possessione, et anco tutto quello, ch'il padrone lo volesse comperar da altri.

Sia obligato d.o lavoratore à richiesta del padrone seminar nella possessione legumi d'ogni sorte, canepe lini, et far orto de meloni, et simili.

Ch'il lavoratore volendo tener porco debba pigliarlo à metà dal padrone, sia tenuto diece mesi tenerlo .. (spazio in bianco) et il padrone contribuisca alla spesa della ranna.

Che non si possino licentiare (corretto) li lavoratori se non seminato ch'haveranno, et al piu longo per tutto xbre, et non doppo, et in modo alcuno non sia lecito offerire di pagare la fatiga, et opere se non saranno licentiati in d.o tempo, et molto meno cio sia lecito, quando saranno li frutti pendenti ancora, che ci fusse qualche causa, alla quale si potrà trovare qualch'altro rimedio.

Ne sia lecito alli lavoratori infra l'anno rinuntiare le maiese al padrone, ma siano obligati pagare il terratico anch'horche non lo seminassero, cosi anco delle terre, che lasciassero di lavorare, che fussero però solite à esser seminate, ò, per patti obligati, et questo s'intenda de casali, et lavorecci.

Che dove sarà stato miglio, orzo, et lino sia come non fusse stato rotto, ne si stimi per niente, et Zappaticci, et dove saranno stati legumi se stimino per un terzo di maiese, et cosi li Zappaticci, ò, ve non sarà stato seminato niente.

Ordini Circa l'Affitti. cap. XXIJ

Qunado si pigliaranno terre ad affitto non sia lecito (una parola cancellata) restuigliare (? corretto) ne tagliare arbori, ne rami se non potando, et quando l'affitto se darà per un anno, o, piu anni s'intenda per tante raccolte, et altre tante herbe per quanti anni harà pigliato l'affitto, et l'herba s'intenda da S. Angelo di 7bre sino da (sic) S. Angelo di Maggio.

Dechiaratione de Confini cap. XXIIJ

Che dove nascesse differenza di Confini se (?aggiunto in mezzo) s'harà da giudicare dall'inspettione del loco se dechiara, che le formi sono di quella terra che starà piu bassa, et essendo bassa d hora d'una parte, hora dall'altra la forma sarà Commune, quando non si proverà per il possesso, ò, per scrittura il contrario, morrale et morra sono di quel di sopra.

Ordini citca li termini cap. XXXIIIJ

Dove sono termini per un piede, et mezzo non se possa veruno appressare, ò, lavorare à d.o termine, ò, pietra accio non se scavi sotto sotto pena d'un ducato à chi contraverrà d'applicarsi come di sopra, et ad ognuno sia lecito di (xorretto) lavorare secondo tira il dritto del termine, et far forme bisognando, et se lasci à scarpa dalla banda del vicino, accio non ne riceva danno.

Ordine sopra le mercede dell'opere. cap. XXV.

Che per l'opere dell'arato non si possano pigliare piu di giulij tre per giornata, et con il coltro giulij quattro con le spese, et per trainatura de pietre giulij cinque senz'altro.

Et per opere manuali da campagnia (corretto) si possa pigliare baiocchi diece da Marzo per tutto ixbre gli altri tre mesi se piglino baiocchi sette, et mezzo eccettuato solo il tempo del metere, nel qual tempo si possa pigliare quello si troverà.

Dechiarando ch'in tutti i casi ne quali è la prohibitione, et non è espressa la pena in qualsivoglia delli sopradetti (corretto) capitoli, et ordinationi s'intenda un ducato di pena per persona, et per ciascuna volta, che si contraverrà da applicarsi come di sopra per la metà alli Rettori un quarto al Cammorlengo, et Notaro ugualmente, et un altro quarto all'arte.

------------------------

A P P E N D I C E I

Nel foglio che precede il testo dello statuto del 1560 (Codice Farrattini) che può considerarsi una copia manoscritta dello statuto del 1441, dopo l'indice delle rubriche, è riportato il breve del Pontefice Pio IV, datato 18 Marzo 1560, con il quale viene approvato detto statuto cinquecentesco.
Ne riproduciamo il contenuto.

Breve confirmationis Statutorum, ac
reformationum
Civitatis Amelie

Pius Papa iiij

Dilecti filij salutem et Apostolicam beneditionem. Sedes Apostolica, ea que rationabiliter gesta , et ordinata esse dicuntur apostolico consuevit munimine roborare, unus igitur in hac parte porrectis supplicationibus inclinati, omnia, et singula Statuta, reformationes ordinationes , et constitutiones per vos quomodolibet inita, et facta, quatenus tamen licita , et honesta, et in usu fuerint ; nec non immunitates exemptiones, gratias privilegia, facultates authoritates indultos per quoscumque Romanos Pontifices predecessores nostros nobis hactenus quomodolibet concessa quorum omnium tenore, ac si de verbo ad verbum insererentur, presentibus haberi volumus pro expressis, presertim, ut de penis quorumcumque maleficiorum, iuxta constitutiones, concessiones, et gratias, et privilegia predicta disponere, et ordinare, possitis, et valeatis prout in usu sunt, ex certa nostra scientia, authoritate nostra tenore presentium approbamus, et confirmamus, ac volumus quod Gubernatores dicte Civitatis quavis dignitate etiam Cardinalatus honore fulgeri, illarumque loca tenentes, nec non potestates, et alij quicumque officiales quovis nomine nuncupati licteras Apostolicas in forma brevis super eorum deputatione obtinere, nec non Statuta Civitatis huiusmodi observare, et ipsos officio finito iuxta dictorum statutorum, seu reformationum tenore sindicatui stare penitus et omnino teneantur, liceatque nobis illos ad id cogere, et compellere.
Decernentes paemissa omnia et singula valida, et efficacia existere, ac perpetue et inconcusse firmitatis vim robur, et decretum obtinere, nosque omnibus illis uti, potiri, gaudere, sicque per quoscumque quavis authoritate surgentes iudices, et Commissarios etiam S. Romane Ecclesie Cardinales, sublata eis quavis aliter, iudicandi, et interpretandi facultate iudicari, et diffiniri debere, supplentes omnes, et singulos Juris, et facti defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem, irritum, et inane nihilominus decernentes quicquid secus fieri contigerit Non obstantibus constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis ceterisque contrarijs quibuscumque. Datum Rome apud S. Petrum sub Annulo Piscatoris die xviij Martij MDLX Pont. Nostri Anno Primo

   Caesar Glorerius

A P P E N D I C E II

In calce al manoscritto dello Statuto del 1560 (Codice Farrattini) riproducente copia dello statuto del 1441, di seguito all'ultima rubrica del Libro Settimo, prima dell'apposizione finale "Finis Laus Deo", può leggersi quanto appresso riportato.

"Acta edita, ordinata, et correcta fuerunt supradicta statuta, et ordinamenta, et omnia, et singula capitula eorumdem cum rubricis suis per Antedictos statutarios authoritate eis concessa per Populum et Comune Civitatis Amerie cum presentia, et voluntate Magnificorum Dominorum Antianorum Populi Civitatis predicte in sala superiori Palatij di(cti) Populi, et Comunis residentia ipsorum dominorum Antianorum posita in dicta Civitate iuxta Plateam veterem, res dicti Comunis, et alia latera mandantes ea authoritate predicta in omnibus et per omnia, vel ut in eis continetur plenarie, et inviolabiliter observavi, rogantesque me notarium infrascriptum, ut ipsa in publicam formam redigerem sub Anno domini MCCCCXLJ Indictione iiij tempore S.mi in Xpo Patris et d.ni D.ni Eugenij Divina Providentia Pape IIIJ die XVIJ Mensis viijbris presentibus ser Nicolao ser Jo: Nicolai, Hyeronimo Fredi, Jo: Jacobi Xandri, et Angelello Gioni de dicta Civitate Amerie testibus ad hoc adhibitis, vocatis et rogatis".

Vai a: Rubriche ed Indici